| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
३. ञाणवत्थुसुत्तवण्णना
3. Ñāṇavatthusuttavaṇṇanā
३३. ञाणमेव ञाणवत्थु सम्पत्तीनं कारणभावतो। चतूसूति चतुसच्चस्स बोधनवसेन वुत्तेसु चतूसु ञाणेसु। पठमन्ति ‘‘जरामरणे ञाण’’न्ति एवं वुत्तं ञाणं, येन धारणपरिचयमनसिकारवसेन पवत्तं सब्बं गण्हि। सन्निचयञाणमयं सवनमयं नामत्वेव वेदितब्बं। सभावतो पच्चयतो चस्स परिग्गण्हनञाणं सम्मसनञाणंत्वेव वेदितब्बं। जरामरणसीसेन चेत्थ जरामरणवन्तोव धम्मा गहिता। पटिवेधञाणन्ति असम्मोहतो पटिविज्झनञाणं। इमिना धम्मेनाति हेतुम्हि करणवचनं। इमस्स हि धम्मस्स अधिगमहेतु अयं अरियो अतीतानागते नयेनपि चतुसच्चधम्मे अभिसम्बुज्झति। मग्गञाणमेव पन अतीतानागते नयनसदिसं कत्वा दस्सेतुं ‘‘मग्गञाणधम्मेन वा’’ति दुतियविकप्पो वुत्तो। एवञ्हि ‘‘अकालिक’’न्ति समत्थितं होति।
33.Ñāṇameva ñāṇavatthu sampattīnaṃ kāraṇabhāvato. Catūsūti catusaccassa bodhanavasena vuttesu catūsu ñāṇesu. Paṭhamanti ‘‘jarāmaraṇe ñāṇa’’nti evaṃ vuttaṃ ñāṇaṃ, yena dhāraṇaparicayamanasikāravasena pavattaṃ sabbaṃ gaṇhi. Sannicayañāṇamayaṃ savanamayaṃ nāmatveva veditabbaṃ. Sabhāvato paccayato cassa pariggaṇhanañāṇaṃ sammasanañāṇaṃtveva veditabbaṃ. Jarāmaraṇasīsena cettha jarāmaraṇavantova dhammā gahitā. Paṭivedhañāṇanti asammohato paṭivijjhanañāṇaṃ. Iminā dhammenāti hetumhi karaṇavacanaṃ. Imassa hi dhammassa adhigamahetu ayaṃ ariyo atītānāgate nayenapi catusaccadhamme abhisambujjhati. Maggañāṇameva pana atītānāgate nayanasadisaṃ katvā dassetuṃ ‘‘maggañāṇadhammena vā’’ti dutiyavikappo vutto. Evañhi ‘‘akālika’’nti samatthitaṃ hoti.
ञाणचक्खुना दिट्ठेनाति धम्मचक्खुभूतेन ञाणचक्खुना असम्मोहपटिवेधवसेन पच्चक्खतो दिट्ठेन। पञ्ञाय विदितेनाति मग्गपञ्ञाय तथेव विदितेन। यस्मा तथा दिट्ठं विदितं सब्बसो पत्तं महाउपायो होति, तस्मा वुत्तं ‘‘परियोगाळ्हेना’’ति। दिट्ठेनाति वा दस्सनेन, धम्मं पस्सित्वा ठितेनाति अत्थो। विदितेनाति चत्तारि सच्चानि विदित्वा पाकटानि कत्वा ठितेन। अकालिकेनाति न कालन्तरविपाकदायिना। पत्तेनाति चत्तारि सच्चानि पत्वा ठितत्ता धम्मं पत्तेन। परियोगाळ्हेनाति चतुसच्चधम्मे परियोगाहित्वा ठितेन। अतीतानागते नयं नेतीति अतीते च अनागते च नयं नेति हरति पेसेति। इदं पन पच्चवेक्खणञाणस्स किच्चं, सत्थारा पन मग्गञाणं अतीतानागते नयनसदिसं कतं तंमूलकत्ता। अतीतमग्गस्स हि पच्चवेक्खणं नाम होति, तस्मा मग्गञाणं नयनसदिसं कतं नाम होति, पच्चवेक्खणञाणेन पन नयं नेति। तेनाह ‘‘एत्थ चा’’तिआदि। यथा पन तेन नयं नेति। तं आकारं दस्सेतुं ‘‘ये खो केची’’तिआदि वुत्तं। एत्थ च नयनुप्पादनं नयञाणस्सेव पवत्तिविसेसो। तेन वुत्तं ‘‘पच्चवेक्खणञाणस्स किच्च’’न्ति। किञ्चापि ‘‘इमिनाति मग्गञाणधम्मेन वा’’ति वुत्तं, दुविधं पन मग्गफलञाणं सम्मसनञाणपच्चवेक्खणाय मूलकारणं, न नयनस्साति दुविधेन ञाणधम्मेनाति न न युज्जति। तथा चतुसच्चधम्मस्स ञातत्ता मग्गफलसङ्खातस्स वा धम्मस्स सच्चपटिवेधसम्पयोगं गतत्ता ‘‘नयनं होतू’’ति तेन ‘‘इमिना धम्मेना’’ति ञाणस्स विसयभावेन ञाणसम्पयोगेन तदञातेनाति च अत्थो न न युज्जति। अनुअयेति धम्मञाणस्स अनुरूपवसेन अये बुज्झनञाणे दिट्ठानं अदिट्ठानयनतो अदिट्ठस्स दिट्ठताय ञापनतो च। तेनाह ‘‘धम्मञाणस्स अनुगमने ञाण’’न्ति। खीणासवस्स सेक्खभूमि नाम अग्गमग्गक्खणो । कस्मा पनेतं एवं वुत्तन्ति चे? ‘‘एवं जरामरणं पजानाती’’तिआदिना वत्तमानवसेन देसनाय पवत्तत्ता।
Ñāṇacakkhunā diṭṭhenāti dhammacakkhubhūtena ñāṇacakkhunā asammohapaṭivedhavasena paccakkhato diṭṭhena. Paññāya viditenāti maggapaññāya tatheva viditena. Yasmā tathā diṭṭhaṃ viditaṃ sabbaso pattaṃ mahāupāyo hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘pariyogāḷhenā’’ti. Diṭṭhenāti vā dassanena, dhammaṃ passitvā ṭhitenāti attho. Viditenāti cattāri saccāni viditvā pākaṭāni katvā ṭhitena. Akālikenāti na kālantaravipākadāyinā. Pattenāti cattāri saccāni patvā ṭhitattā dhammaṃ pattena. Pariyogāḷhenāti catusaccadhamme pariyogāhitvā ṭhitena. Atītānāgate nayaṃ netīti atīte ca anāgate ca nayaṃ neti harati peseti. Idaṃ pana paccavekkhaṇañāṇassa kiccaṃ, satthārā pana maggañāṇaṃ atītānāgate nayanasadisaṃ kataṃ taṃmūlakattā. Atītamaggassa hi paccavekkhaṇaṃ nāma hoti, tasmā maggañāṇaṃ nayanasadisaṃ kataṃ nāma hoti, paccavekkhaṇañāṇena pana nayaṃ neti. Tenāha ‘‘ettha cā’’tiādi. Yathā pana tena nayaṃ neti. Taṃ ākāraṃ dassetuṃ ‘‘ye kho kecī’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca nayanuppādanaṃ nayañāṇasseva pavattiviseso. Tena vuttaṃ ‘‘paccavekkhaṇañāṇassa kicca’’nti. Kiñcāpi ‘‘imināti maggañāṇadhammena vā’’ti vuttaṃ, duvidhaṃ pana maggaphalañāṇaṃ sammasanañāṇapaccavekkhaṇāya mūlakāraṇaṃ, na nayanassāti duvidhena ñāṇadhammenāti na na yujjati. Tathā catusaccadhammassa ñātattā maggaphalasaṅkhātassa vā dhammassa saccapaṭivedhasampayogaṃ gatattā ‘‘nayanaṃ hotū’’ti tena ‘‘iminā dhammenā’’ti ñāṇassa visayabhāvena ñāṇasampayogena tadañātenāti ca attho na na yujjati. Anuayeti dhammañāṇassa anurūpavasena aye bujjhanañāṇe diṭṭhānaṃ adiṭṭhānayanato adiṭṭhassa diṭṭhatāya ñāpanato ca. Tenāha ‘‘dhammañāṇassa anugamane ñāṇa’’nti. Khīṇāsavassa sekkhabhūmi nāma aggamaggakkhaṇo . Kasmā panetaṃ evaṃ vuttanti ce? ‘‘Evaṃ jarāmaraṇaṃ pajānātī’’tiādinā vattamānavasena desanāya pavattattā.
ञाणवत्थुसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Ñāṇavatthusuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. ञाणवत्थुसुत्तं • 3. Ñāṇavatthusuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ३. ञाणवत्थुसुत्तवण्णना • 3. Ñāṇavatthusuttavaṇṇanā
