| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
๓. ญาณวตฺถุสุตฺตวณฺณนา
3. Ñāṇavatthusuttavaṇṇanā
๓๓. ญาณเมว ญาณวตฺถุ สมฺปตฺตีนํ การณภาวโตฯ จตูสูติ จตุสจฺจสฺส โพธนวเสน วุเตฺตสุ จตูสุ ญาเณสุฯ ปฐมนฺติ ‘‘ชรามรเณ ญาณ’’นฺติ เอวํ วุตฺตํ ญาณํ, เยน ธารณปริจยมนสิการวเสน ปวตฺตํ สพฺพํ คณฺหิฯ สนฺนิจยญาณมยํ สวนมยํ นามเตฺวว เวทิตพฺพํฯ สภาวโต ปจฺจยโต จสฺส ปริคฺคณฺหนญาณํ สมฺมสนญาณํเตฺวว เวทิตพฺพํฯ ชรามรณสีเสน เจตฺถ ชรามรณวโนฺตว ธมฺมา คหิตาฯ ปฎิเวธญาณนฺติ อสโมฺมหโต ปฎิวิชฺฌนญาณํฯ อิมินา ธเมฺมนาติ เหตุมฺหิ กรณวจนํฯ อิมสฺส หิ ธมฺมสฺส อธิคมเหตุ อยํ อริโย อตีตานาคเต นเยนปิ จตุสจฺจธเมฺม อภิสมฺพุชฺฌติฯ มคฺคญาณเมว ปน อตีตานาคเต นยนสทิสํ กตฺวา ทเสฺสตุํ ‘‘มคฺคญาณธเมฺมน วา’’ติ ทุติยวิกโปฺป วุโตฺตฯ เอวญฺหิ ‘‘อกาลิก’’นฺติ สมตฺถิตํ โหติฯ
33.Ñāṇameva ñāṇavatthu sampattīnaṃ kāraṇabhāvato. Catūsūti catusaccassa bodhanavasena vuttesu catūsu ñāṇesu. Paṭhamanti ‘‘jarāmaraṇe ñāṇa’’nti evaṃ vuttaṃ ñāṇaṃ, yena dhāraṇaparicayamanasikāravasena pavattaṃ sabbaṃ gaṇhi. Sannicayañāṇamayaṃ savanamayaṃ nāmatveva veditabbaṃ. Sabhāvato paccayato cassa pariggaṇhanañāṇaṃ sammasanañāṇaṃtveva veditabbaṃ. Jarāmaraṇasīsena cettha jarāmaraṇavantova dhammā gahitā. Paṭivedhañāṇanti asammohato paṭivijjhanañāṇaṃ. Iminā dhammenāti hetumhi karaṇavacanaṃ. Imassa hi dhammassa adhigamahetu ayaṃ ariyo atītānāgate nayenapi catusaccadhamme abhisambujjhati. Maggañāṇameva pana atītānāgate nayanasadisaṃ katvā dassetuṃ ‘‘maggañāṇadhammena vā’’ti dutiyavikappo vutto. Evañhi ‘‘akālika’’nti samatthitaṃ hoti.
ญาณจกฺขุนา ทิเฎฺฐนาติ ธมฺมจกฺขุภูเตน ญาณจกฺขุนา อสโมฺมหปฎิเวธวเสน ปจฺจกฺขโต ทิเฎฺฐนฯ ปญฺญาย วิทิเตนาติ มคฺคปญฺญาย ตเถว วิทิเตนฯ ยสฺมา ตถา ทิฎฺฐํ วิทิตํ สพฺพโส ปตฺตํ มหาอุปาโย โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ปริโยคาเฬฺหนา’’ติฯ ทิเฎฺฐนาติ วา ทสฺสเนน, ธมฺมํ ปสฺสิตฺวา ฐิเตนาติ อโตฺถฯ วิทิเตนาติ จตฺตาริ สจฺจานิ วิทิตฺวา ปากฎานิ กตฺวา ฐิเตนฯ อกาลิเกนาติ น กาลนฺตรวิปากทายินาฯ ปเตฺตนาติ จตฺตาริ สจฺจานิ ปตฺวา ฐิตตฺตา ธมฺมํ ปเตฺตนฯ ปริโยคาเฬฺหนาติ จตุสจฺจธเมฺม ปริโยคาหิตฺวา ฐิเตนฯ อตีตานาคเต นยํ เนตีติ อตีเต จ อนาคเต จ นยํ เนติ หรติ เปเสติฯ อิทํ ปน ปจฺจเวกฺขณญาณสฺส กิจฺจํ, สตฺถารา ปน มคฺคญาณํ อตีตานาคเต นยนสทิสํ กตํ ตํมูลกตฺตาฯ อตีตมคฺคสฺส หิ ปจฺจเวกฺขณํ นาม โหติ, ตสฺมา มคฺคญาณํ นยนสทิสํ กตํ นาม โหติ, ปจฺจเวกฺขณญาเณน ปน นยํ เนติฯ เตนาห ‘‘เอตฺถ จา’’ติอาทิฯ ยถา ปน เตน นยํ เนติฯ ตํ อาการํ ทเสฺสตุํ ‘‘เย โข เกจี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เอตฺถ จ นยนุปฺปาทนํ นยญาณเสฺสว ปวตฺติวิเสโสฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปจฺจเวกฺขณญาณสฺส กิจฺจ’’นฺติฯ กิญฺจาปิ ‘‘อิมินาติ มคฺคญาณธเมฺมน วา’’ติ วุตฺตํ, ทุวิธํ ปน มคฺคผลญาณํ สมฺมสนญาณปจฺจเวกฺขณาย มูลการณํ, น นยนสฺสาติ ทุวิเธน ญาณธเมฺมนาติ น น ยุชฺชติฯ ตถา จตุสจฺจธมฺมสฺส ญาตตฺตา มคฺคผลสงฺขาตสฺส วา ธมฺมสฺส สจฺจปฎิเวธสมฺปโยคํ คตตฺตา ‘‘นยนํ โหตู’’ติ เตน ‘‘อิมินา ธเมฺมนา’’ติ ญาณสฺส วิสยภาเวน ญาณสมฺปโยเคน ตทญาเตนาติ จ อโตฺถ น น ยุชฺชติฯ อนุอเยติ ธมฺมญาณสฺส อนุรูปวเสน อเย พุชฺฌนญาเณ ทิฎฺฐานํ อทิฎฺฐานยนโต อทิฎฺฐสฺส ทิฎฺฐตาย ญาปนโต จฯ เตนาห ‘‘ธมฺมญาณสฺส อนุคมเน ญาณ’’นฺติฯ ขีณาสวสฺส เสกฺขภูมิ นาม อคฺคมคฺคกฺขโณ ฯ กสฺมา ปเนตํ เอวํ วุตฺตนฺติ เจ? ‘‘เอวํ ชรามรณํ ปชานาตี’’ติอาทินา วตฺตมานวเสน เทสนาย ปวตฺตตฺตาฯ
Ñāṇacakkhunā diṭṭhenāti dhammacakkhubhūtena ñāṇacakkhunā asammohapaṭivedhavasena paccakkhato diṭṭhena. Paññāya viditenāti maggapaññāya tatheva viditena. Yasmā tathā diṭṭhaṃ viditaṃ sabbaso pattaṃ mahāupāyo hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘pariyogāḷhenā’’ti. Diṭṭhenāti vā dassanena, dhammaṃ passitvā ṭhitenāti attho. Viditenāti cattāri saccāni viditvā pākaṭāni katvā ṭhitena. Akālikenāti na kālantaravipākadāyinā. Pattenāti cattāri saccāni patvā ṭhitattā dhammaṃ pattena. Pariyogāḷhenāti catusaccadhamme pariyogāhitvā ṭhitena. Atītānāgate nayaṃ netīti atīte ca anāgate ca nayaṃ neti harati peseti. Idaṃ pana paccavekkhaṇañāṇassa kiccaṃ, satthārā pana maggañāṇaṃ atītānāgate nayanasadisaṃ kataṃ taṃmūlakattā. Atītamaggassa hi paccavekkhaṇaṃ nāma hoti, tasmā maggañāṇaṃ nayanasadisaṃ kataṃ nāma hoti, paccavekkhaṇañāṇena pana nayaṃ neti. Tenāha ‘‘ettha cā’’tiādi. Yathā pana tena nayaṃ neti. Taṃ ākāraṃ dassetuṃ ‘‘ye kho kecī’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca nayanuppādanaṃ nayañāṇasseva pavattiviseso. Tena vuttaṃ ‘‘paccavekkhaṇañāṇassa kicca’’nti. Kiñcāpi ‘‘imināti maggañāṇadhammena vā’’ti vuttaṃ, duvidhaṃ pana maggaphalañāṇaṃ sammasanañāṇapaccavekkhaṇāya mūlakāraṇaṃ, na nayanassāti duvidhena ñāṇadhammenāti na na yujjati. Tathā catusaccadhammassa ñātattā maggaphalasaṅkhātassa vā dhammassa saccapaṭivedhasampayogaṃ gatattā ‘‘nayanaṃ hotū’’ti tena ‘‘iminā dhammenā’’ti ñāṇassa visayabhāvena ñāṇasampayogena tadañātenāti ca attho na na yujjati. Anuayeti dhammañāṇassa anurūpavasena aye bujjhanañāṇe diṭṭhānaṃ adiṭṭhānayanato adiṭṭhassa diṭṭhatāya ñāpanato ca. Tenāha ‘‘dhammañāṇassa anugamane ñāṇa’’nti. Khīṇāsavassa sekkhabhūmi nāma aggamaggakkhaṇo . Kasmā panetaṃ evaṃ vuttanti ce? ‘‘Evaṃ jarāmaraṇaṃ pajānātī’’tiādinā vattamānavasena desanāya pavattattā.
ญาณวตฺถุสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Ñāṇavatthusuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya / ๓. ญาณวตฺถุสุตฺตํ • 3. Ñāṇavatthusuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ๓. ญาณวตฺถุสุตฺตวณฺณนา • 3. Ñāṇavatthusuttavaṇṇanā
