| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विभङ्गपाळि • Vibhaṅgapāḷi |
१६. ञाणविभङ्गो
16. Ñāṇavibhaṅgo
१. एककमातिका
1. Ekakamātikā
७५१. एकविधेन ञाणवत्थु – पञ्च विञ्ञाणा न हेतू, अहेतुका, हेतुविप्पयुत्ता, सप्पच्चया, सङ्खता, अरूपा, लोकिया, सासवा, संयोजनिया, गन्थनिया, ओघनिया, योगनिया, नीवरणिया, परामट्ठा, उपादानिया, संकिलेसिका, अब्याकता, सारम्मणा, अचेतसिका, विपाका, उपादिन्नुपादानिया, असंकिलिट्ठसंकिलेसिका, न सवितक्कसविचारा, न अवितक्कविचारमत्ता, अवितक्कअविचारा, न पीतिसहगता, नेव दस्सनेन न भावनाय पहातब्बा, नेव दस्सनेन न भावनाय पहातब्बहेतुका, नेवाचयगामिनापचयगामिनो, नेवसेक्खनासेक्खा , परित्ता, कामावचरा, न रूपावचरा, न अरूपावचरा, परियापन्ना, नो अपरियापन्ना, अनियता, अनिय्यानिका,
751. Ekavidhena ñāṇavatthu – pañca viññāṇā na hetū, ahetukā, hetuvippayuttā, sappaccayā, saṅkhatā, arūpā, lokiyā, sāsavā, saṃyojaniyā, ganthaniyā, oghaniyā, yoganiyā, nīvaraṇiyā, parāmaṭṭhā, upādāniyā, saṃkilesikā, abyākatā, sārammaṇā, acetasikā, vipākā, upādinnupādāniyā, asaṃkiliṭṭhasaṃkilesikā, na savitakkasavicārā, na avitakkavicāramattā, avitakkaavicārā, na pītisahagatā, neva dassanena na bhāvanāya pahātabbā, neva dassanena na bhāvanāya pahātabbahetukā, nevācayagāmināpacayagāmino, nevasekkhanāsekkhā , parittā, kāmāvacarā, na rūpāvacarā, na arūpāvacarā, pariyāpannā, no apariyāpannā, aniyatā, aniyyānikā,
उप्पन्नवत्थुका उप्पन्नारम्मणा,
Uppannavatthukā uppannārammaṇā,
(३) पुरेजातवत्थुका पुरेजातारम्मणा
(3) Purejātavatthukā purejātārammaṇā
(४) अज्झत्तिकवत्थुका बाहिरारम्मणा
(4) Ajjhattikavatthukā bāhirārammaṇā
(५) असम्भिन्नवत्थुका असम्भिन्नारम्मणा
(5) Asambhinnavatthukā asambhinnārammaṇā
(६) नानावत्थुका नानारम्मणा
(6) Nānāvatthukā nānārammaṇā
(७) न अञ्ञमञ्ञस्स गोचरविसयं पच्चनुभोन्ति
(7) Na aññamaññassa gocaravisayaṃ paccanubhonti
(८) न असमन्नाहारा उप्पज्जन्ति
(8) Na asamannāhārā uppajjanti
(९) न अमनसिकारा उप्पज्जन्ति
(9) Na amanasikārā uppajjanti
(१०) न अब्बोकिण्णा उप्पज्जन्ति
(10) Na abbokiṇṇā uppajjanti
(११) न अपुब्बं अचरिमं उप्पज्जन्ति
(11) Na apubbaṃ acarimaṃ uppajjanti
(१२) न अञ्ञमञ्ञस्स समनन्तरा उप्पज्जन्ति
(12) Na aññamaññassa samanantarā uppajjanti
(१३) पञ्च विञ्ञाणा अनाभोगा
(13) Pañca viññāṇā anābhogā
(१४) पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कञ्चि 1 धम्मं पटिविजानाति अञ्ञत्र अभिनिपातमत्ता
(14) Pañcahi viññāṇehi na kañci 2 dhammaṃ paṭivijānāti aññatra abhinipātamattā
(१५) पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कञ्चि धम्मं पटिविजानाति
(15) Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi na kañci dhammaṃ paṭivijānāti
(१६) पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कञ्चि इरियापथं कप्पेति
(16) Pañcahi viññāṇehi na kañci iriyāpathaṃ kappeti
(१७) पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कञ्चि इरियापथं कप्पेति
(17) Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi na kañci iriyāpathaṃ kappeti
(१८) पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कायकम्मं न वचीकम्मं पट्ठपेति
(18) Pañcahi viññāṇehi na kāyakammaṃ na vacīkammaṃ paṭṭhapeti
(१९) पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कायकम्मं न वचीकम्मं पट्ठपेति
(19) Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi na kāyakammaṃ na vacīkammaṃ paṭṭhapeti
(२०) पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कुसलाकुसलं धम्मं समादियति
(20) Pañcahi viññāṇehi na kusalākusalaṃ dhammaṃ samādiyati
(२१) पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कुसलाकुसलं धम्मं समादियति
(21) Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi na kusalākusalaṃ dhammaṃ samādiyati
(२२) पञ्चहि विञ्ञाणेहि न समापज्जति न वुट्ठाति
(22) Pañcahi viññāṇehi na samāpajjati na vuṭṭhāti
(२३) पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न समापज्जति न वुट्ठाति
(23) Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi na samāpajjati na vuṭṭhāti
(२४) पञ्चहि विञ्ञाणेहि न चवति न उप्पज्जति
(24) Pañcahi viññāṇehi na cavati na uppajjati
(२५) पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न चवति न उप्पज्जति
(25) Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi na cavati na uppajjati
(२६) पञ्चहि विञ्ञाणेहि न सुपति न पटिबुज्झति न सुपिनं पस्सति
(26) Pañcahi viññāṇehi na supati na paṭibujjhati na supinaṃ passati
(२७) पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न सुपति न पटिबुज्झति न सुपिनं पस्सति, याथावकवत्थुविभावना पञ्ञा
(27) Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi na supati na paṭibujjhati na supinaṃ passati, yāthāvakavatthuvibhāvanā paññā
एवं एकविधेन ञाणवत्थु।
Evaṃ ekavidhena ñāṇavatthu.
२. दुकमातिका
2. Dukamātikā
७५२. दुविधेन ञाणवत्थु –
752. Duvidhenañāṇavatthu –
(१) लोकिया पञ्ञा, लोकुत्तरा पञ्ञा
(1) Lokiyā paññā, lokuttarā paññā
(२) केनचि विञ्ञेय्या पञ्ञा, केनचि न विञ्ञेय्या पञ्ञा
(2) Kenaci viññeyyā paññā, kenaci na viññeyyā paññā
(३) सासवा पञ्ञा , अनासवा पञ्ञा
(3) Sāsavā paññā , anāsavā paññā
(४) आसवविप्पयुत्ता सासवा पञ्ञा, आसवविप्पयुत्ता अनासवा पञ्ञा
(4) Āsavavippayuttā sāsavā paññā, āsavavippayuttā anāsavā paññā
(५) संयोजनिया पञ्ञा, असंयोजनिया पञ्ञा
(5) Saṃyojaniyā paññā, asaṃyojaniyā paññā
(६) संयोजनविप्पयुत्ता संयोजनिया पञ्ञा, संयोजनविप्पयुत्ता असंयोजनिया पञ्ञा
(6) Saṃyojanavippayuttā saṃyojaniyā paññā, saṃyojanavippayuttā asaṃyojaniyā paññā
(७) गन्थनिया पञ्ञा, अगन्थनिया पञ्ञा
(7) Ganthaniyā paññā, aganthaniyā paññā
(८) गन्थविप्पयुत्ता गन्थनिया पञ्ञा, गन्थविप्पयुत्ता अगन्थनिया पञ्ञा
(8) Ganthavippayuttā ganthaniyā paññā, ganthavippayuttā aganthaniyā paññā
(९) ओघनिया पञ्ञा, अनोघनिया पञ्ञा
(9) Oghaniyā paññā, anoghaniyā paññā
(१०) ओघविप्पयुत्ता ओघनिया पञ्ञा, ओघविप्पयुत्ता अनोघनिया पञ्ञा
(10) Oghavippayuttā oghaniyā paññā, oghavippayuttā anoghaniyā paññā
(११) योगनिया पञ्ञा, अयोगनिया पञ्ञा
(11) Yoganiyā paññā, ayoganiyā paññā
(१२) योगविप्पयुत्ता योगनिया पञ्ञा, योगविप्पयुत्ता अयोगनिया पञ्ञा
(12) Yogavippayuttā yoganiyā paññā, yogavippayuttā ayoganiyā paññā
(१३) नीवरणिया पञ्ञा, अनीवरणिया पञ्ञा
(13) Nīvaraṇiyā paññā, anīvaraṇiyā paññā
(१४) नीवरणविप्पयुत्ता नीवरणिया पञ्ञा, नीवरणविप्पयुत्ता अनीवरणिया पञ्ञा
(14) Nīvaraṇavippayuttā nīvaraṇiyā paññā, nīvaraṇavippayuttā anīvaraṇiyā paññā
(१५) परामट्ठा पञ्ञा, अपरामट्ठा पञ्ञा
(15) Parāmaṭṭhā paññā, aparāmaṭṭhā paññā
(१६) परामासविप्पयुत्ता परामट्ठा पञ्ञा, परामासविप्पयुत्ता अपरामट्ठा पञ्ञा
(16) Parāmāsavippayuttā parāmaṭṭhā paññā, parāmāsavippayuttā aparāmaṭṭhā paññā
(१७) उपादिन्ना पञ्ञा, अनुपादिन्ना पञ्ञा
(17) Upādinnā paññā, anupādinnā paññā
(१८) उपादानिया पञ्ञा, अनुपादानिया पञ्ञा
(18) Upādāniyā paññā, anupādāniyā paññā
(१९) उपादानविप्पयुत्ता उपादानिया पञ्ञा, उपादानविप्पयुत्ता अनुपादानिया पञ्ञा
(19) Upādānavippayuttā upādāniyā paññā, upādānavippayuttā anupādāniyā paññā
(२०) संकिलेसिका पञ्ञा, असंकिलेसिका पञ्ञा
(20) Saṃkilesikā paññā, asaṃkilesikā paññā
(२१) किलेसविप्पयुत्ता संकिलेसिका पञ्ञा, किलेसविप्पयुत्ता असंकिलेसिका पञ्ञा
(21) Kilesavippayuttā saṃkilesikā paññā, kilesavippayuttā asaṃkilesikā paññā
(२२) सवितक्का पञ्ञा, अवितक्का पञ्ञा
(22) Savitakkā paññā, avitakkā paññā
(२३) सविचारा पञ्ञा, अविचारा पञ्ञा
(23) Savicārā paññā, avicārā paññā
(२४) सप्पीतिका पञ्ञा, अप्पीतिका पञ्ञा
(24) Sappītikā paññā, appītikā paññā
(२५) पीतिसहगता पञ्ञा, न पीतिसहगता पञ्ञा
(25) Pītisahagatā paññā, na pītisahagatā paññā
(२६) सुखसहगता पञ्ञा, न सुखसहगता पञ्ञा
(26) Sukhasahagatā paññā, na sukhasahagatā paññā
(२७) उपेक्खासहगता पञ्ञा, न उपेक्खासहगता पञ्ञा
(27) Upekkhāsahagatā paññā, na upekkhāsahagatā paññā
(२८) कामावचरा पञ्ञा , न कामावचरा पञ्ञा
(28) Kāmāvacarā paññā , na kāmāvacarā paññā
(२९) रूपावचरा पञ्ञा, न रूपावचरा पञ्ञा
(29) Rūpāvacarā paññā, na rūpāvacarā paññā
(३०) अरूपावचरा पञ्ञा, न अरूपावचरा पञ्ञा
(30) Arūpāvacarā paññā, na arūpāvacarā paññā
(३१) परियापन्ना पञ्ञा, अपरियापन्ना पञ्ञा
(31) Pariyāpannā paññā, apariyāpannā paññā
(३२) निय्यानिका पञ्ञा, अनिय्यानिका पञ्ञा
(32) Niyyānikā paññā, aniyyānikā paññā
(३३) नियता पञ्ञा, अनियता पञ्ञा
(33) Niyatā paññā, aniyatā paññā
(३४) सउत्तरा पञ्ञा , अनुत्तरा पञ्ञा
(34) Sauttarā paññā , anuttarā paññā
(३५) अत्थजापिका पञ्ञा, जापितत्था पञ्ञा
(35) Atthajāpikā paññā, jāpitatthā paññā
एवं दुविधेन ञाणवत्थु।
Evaṃ duvidhena ñāṇavatthu.
३. तिकमातिका
3. Tikamātikā
७५३. तिविधेन ञाणवत्थु –
753. Tividhena ñāṇavatthu –
(१) चिन्तामया पञ्ञा, सुतमया पञ्ञा, भावनामया पञ्ञा
(1) Cintāmayā paññā, sutamayā paññā, bhāvanāmayā paññā
(२) दानमया पञ्ञा, सीलमया पञ्ञा, भावनामया पञ्ञा
(2) Dānamayā paññā, sīlamayā paññā, bhāvanāmayā paññā
(३) अधिसीले पञ्ञा, अधिचित्ते पञ्ञा, अधिपञ्ञाय पञ्ञा
(3) Adhisīle paññā, adhicitte paññā, adhipaññāya paññā
(४) आयकोसल्लं, अपायकोसल्लं, उपायकोसल्लं
(4) Āyakosallaṃ, apāyakosallaṃ, upāyakosallaṃ
(५) विपाका पञ्ञा, विपाकधम्मधम्मा पञ्ञा, नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा पञ्ञा
(5) Vipākā paññā, vipākadhammadhammā paññā, nevavipākanavipākadhammadhammā paññā
(६) उपादिन्नुपादानिया पञ्ञा, अनुपादिन्नुपादानिया पञ्ञा, अनुपादिन्नअनुपादानिया पञ्ञा
(6) Upādinnupādāniyā paññā, anupādinnupādāniyā paññā, anupādinnaanupādāniyā paññā
(७) सवितक्कसविचारा पञ्ञा, अवितक्कविचारमत्ता पञ्ञा, अवितक्कअविचारा पञ्ञा
(7) Savitakkasavicārā paññā, avitakkavicāramattā paññā, avitakkaavicārā paññā
(८) पीतिसहगता पञ्ञा, सुखसहगता पञ्ञा, उपेक्खासहगता पञ्ञा
(8) Pītisahagatā paññā, sukhasahagatā paññā, upekkhāsahagatā paññā
(९) आचयगामिनी पञ्ञा, अपचयगामिनी पञ्ञा, नेवाचयगामिनापचयगामिनी पञ्ञा
(9) Ācayagāminī paññā, apacayagāminī paññā, nevācayagāmināpacayagāminī paññā
(१०) सेक्खा पञ्ञा, असेक्खा पञ्ञा, नेवसेक्खनासेक्खा पञ्ञा
(10) Sekkhā paññā, asekkhā paññā, nevasekkhanāsekkhā paññā
(११) परित्ता पञ्ञा, महग्गता पञ्ञा, अप्पमाणा पञ्ञा
(11) Parittā paññā, mahaggatā paññā, appamāṇā paññā
(१२) परित्तारम्मणा पञ्ञा, महग्गतारम्मणा पञ्ञा, अप्पमाणारम्मणा पञ्ञा
(12) Parittārammaṇā paññā, mahaggatārammaṇā paññā, appamāṇārammaṇā paññā
(१३) मग्गारम्मणा पञ्ञा, मग्गहेतुका पञ्ञा, मग्गाधिपतिनी पञ्ञा
(13) Maggārammaṇā paññā, maggahetukā paññā, maggādhipatinī paññā
(१४) उप्पन्ना पञ्ञा , अनुप्पन्ना पञ्ञा, उप्पादिनी पञ्ञा
(14) Uppannā paññā , anuppannā paññā, uppādinī paññā
(१५) अतीता पञ्ञा, अनागता पञ्ञा, पच्चुप्पन्ना पञ्ञा
(15) Atītā paññā, anāgatā paññā, paccuppannā paññā
(१६) अतीतारम्मणा पञ्ञा, अनागतारम्मणा पञ्ञा, पच्चुप्पन्नारम्मणा पञ्ञा
(16) Atītārammaṇā paññā, anāgatārammaṇā paññā, paccuppannārammaṇā paññā
(१७) अज्झत्ता पञ्ञा, बहिद्धा पञ्ञा, अज्झत्तबहिद्धा पञ्ञा
(17) Ajjhattā paññā, bahiddhā paññā, ajjhattabahiddhā paññā
(१८) अज्झत्तारम्मणा पञ्ञा, बहिद्धारम्मणा पञ्ञा, अज्झत्तबहिद्धारम्मणा पञ्ञा
(18) Ajjhattārammaṇā paññā, bahiddhārammaṇā paññā, ajjhattabahiddhārammaṇā paññā
(१९) सवितक्कसविचारा पञ्ञा अत्थि विपाका, अत्थि विपाकधम्मधम्मा, अत्थि नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा
(19) Savitakkasavicārā paññā atthi vipākā, atthi vipākadhammadhammā, atthi nevavipākanavipākadhammadhammā
(२०) अत्थि उपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुपादिन्नअनुपादानिया
(20) Atthi upādinnupādāniyā, atthi anupādinnupādāniyā, atthi anupādinnaanupādāniyā
(२१) अत्थि पीतिसहगता, अत्थि सुखसहगता, अत्थि उपेक्खासहगता
(21) Atthi pītisahagatā, atthi sukhasahagatā, atthi upekkhāsahagatā
(२२) अत्थि आचयगामिनी, अत्थि अपचयगामिनी, अत्थि नेवाचयगामिनापचयगामिनी
(22) Atthi ācayagāminī, atthi apacayagāminī, atthi nevācayagāmināpacayagāminī
(२३) अत्थि सेक्खा, अत्थि असेक्खा, अत्थि नेवसेक्खनासेक्खा
(23) Atthi sekkhā, atthi asekkhā, atthi nevasekkhanāsekkhā
(२४) अत्थि परित्ता, अत्थि महग्गता, अत्थि अप्पमाणा
(24) Atthi parittā, atthi mahaggatā, atthi appamāṇā
(२५) अत्थि परित्तारम्मणा, अत्थि महग्गतारम्मणा, अत्थि अप्पमाणारम्मणा
(25) Atthi parittārammaṇā, atthi mahaggatārammaṇā, atthi appamāṇārammaṇā
(२६) अत्थि मग्गारम्मणा, अत्थि मग्गहेतुका, अत्थि मग्गाधिपतिनी
(26) Atthi maggārammaṇā, atthi maggahetukā, atthi maggādhipatinī
(२७) अत्थि उप्पन्ना, अत्थि अनुप्पन्ना, अत्थि उप्पादिनी
(27) Atthi uppannā, atthi anuppannā, atthi uppādinī
(२८) अत्थि अतीता, अत्थि अनागता , अत्थि पच्चुप्पन्ना
(28) Atthi atītā, atthi anāgatā , atthi paccuppannā
(२९) अत्थि अतीतारम्मणा, अत्थि अनागतारम्मणा, अत्थि पच्चुप्पन्नारम्मणा
(29) Atthi atītārammaṇā, atthi anāgatārammaṇā, atthi paccuppannārammaṇā
(३०) अत्थि अज्झत्ता, अत्थि बहिद्धा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धा
(30) Atthi ajjhattā, atthi bahiddhā, atthi ajjhattabahiddhā
(३१) अत्थि अज्झत्तारम्मणा, अत्थि बहिद्धारम्मणा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धारम्मणा
(31) Atthi ajjhattārammaṇā, atthi bahiddhārammaṇā, atthi ajjhattabahiddhārammaṇā
(३२) अवितक्कविचारमत्ता पञ्ञा अत्थि विपाका, अत्थि विपाकधम्मधम्मा, अत्थि नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा
(32) Avitakkavicāramattā paññā atthi vipākā, atthi vipākadhammadhammā, atthi nevavipākanavipākadhammadhammā
(३३) अत्थि उपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुपादिन्नअनुपादानिया
(33) Atthi upādinnupādāniyā, atthi anupādinnupādāniyā, atthi anupādinnaanupādāniyā
(३४) अत्थि आचयगामिनी, अत्थि अपचयगामिनी, अत्थि नेवाचयगामिनापचयगामिनी
(34) Atthi ācayagāminī, atthi apacayagāminī, atthi nevācayagāmināpacayagāminī
(३५) अत्थि सेक्खा, अत्थि असेक्खा, अत्थि नेवसेक्खनासेक्खा
(35) Atthi sekkhā, atthi asekkhā, atthi nevasekkhanāsekkhā
(३६) अत्थि उप्पन्ना, अत्थि अनुप्पन्ना, अत्थि उप्पादिनी
(36) Atthi uppannā, atthi anuppannā, atthi uppādinī
(३७) अत्थि अतीता, अत्थि अनागता, अत्थि पच्चुप्पन्ना
(37) Atthi atītā, atthi anāgatā, atthi paccuppannā
(३८) अत्थि अज्झत्ता, अत्थि बहिद्धा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धा
(38) Atthi ajjhattā, atthi bahiddhā, atthi ajjhattabahiddhā
(३९) अवितक्कअविचारा पञ्ञा अत्थि विपाका, अत्थि विपाकधम्मधम्मा, अत्थि नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा
(39) Avitakkaavicārā paññā atthi vipākā, atthi vipākadhammadhammā, atthi nevavipākanavipākadhammadhammā
(४०) अत्थि उपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुप्पादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुप्पादिन्नअनुपादानिया
(40) Atthi upādinnupādāniyā, atthi anuppādinnupādāniyā, atthi anuppādinnaanupādāniyā
(४१) अत्थि पीतिसहगता, अत्थि सुखसहगता, अत्थि उपेक्खासहगता
(41) Atthi pītisahagatā, atthi sukhasahagatā, atthi upekkhāsahagatā
(४२) अत्थि आचयगामिनी, अत्थि अपचयगामिनी, अत्थि नेवाचयगामिनापचयगामिनी
(42) Atthi ācayagāminī, atthi apacayagāminī, atthi nevācayagāmināpacayagāminī
(४३) अत्थि सेक्खा, अत्थि असेक्खा, अत्थि नेवसेक्खनासेक्खा
(43) Atthi sekkhā, atthi asekkhā, atthi nevasekkhanāsekkhā
(४४) अत्थि परित्तारम्मणा, अत्थि महग्गतारम्मणा, अत्थि अप्पमाणारम्मणा
(44) Atthi parittārammaṇā, atthi mahaggatārammaṇā, atthi appamāṇārammaṇā
(४५) अत्थि मग्गारम्मणा, अत्थि मग्गहेतुका, अत्थि मग्गाधिपतिनी
(45) Atthi maggārammaṇā, atthi maggahetukā, atthi maggādhipatinī
(४६) अत्थि उप्पन्ना, अत्थि अनुप्पन्ना, अत्थि उप्पादिनी
(46) Atthi uppannā, atthi anuppannā, atthi uppādinī
(४७) अत्थि अतीता, अत्थि अनागता, अत्थि पच्चुप्पन्ना
(47) Atthi atītā, atthi anāgatā, atthi paccuppannā
(४८) अत्थि अतीतारम्मणा, अत्थि अनागतारम्मणा, अत्थि पच्चुप्पन्नारम्मणा
(48) Atthi atītārammaṇā, atthi anāgatārammaṇā, atthi paccuppannārammaṇā
(४९) अत्थि अज्झत्ता, अत्थि बहिद्धा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धा
(49) Atthi ajjhattā, atthi bahiddhā, atthi ajjhattabahiddhā
(५०) अत्थि अज्झत्तारम्मणा, अत्थि बहिद्धारम्मणा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धारम्मणा
(50) Atthi ajjhattārammaṇā, atthi bahiddhārammaṇā, atthi ajjhattabahiddhārammaṇā
(५१) पीतिसहगता पञ्ञा सुखसहगता पञ्ञा अत्थि विपाका, अत्थि विपाकधम्मधम्मा, अत्थि नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा
(51) Pītisahagatā paññā sukhasahagatā paññā atthi vipākā, atthi vipākadhammadhammā, atthi nevavipākanavipākadhammadhammā
(५२) अत्थि उपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुपादिन्नअनुपादानिया
(52) Atthi upādinnupādāniyā, atthi anupādinnupādāniyā, atthi anupādinnaanupādāniyā
(५३) अत्थि सवितक्कसविचारा, अत्थि अवितक्कविचारमत्ता, अत्थि अवितक्कअविचारा
(53) Atthi savitakkasavicārā, atthi avitakkavicāramattā, atthi avitakkaavicārā
(५४) अत्थि आचयगामिनी, अत्थि अपचयगामिनी, अत्थि नेवाचयगामिनापचयगामिनी
(54) Atthi ācayagāminī, atthi apacayagāminī, atthi nevācayagāmināpacayagāminī
(५५) अत्थि सेक्खा, अत्थि असेक्खा, अत्थि नेवसेक्खनासेक्खा
(55) Atthi sekkhā, atthi asekkhā, atthi nevasekkhanāsekkhā
(५६) अत्थि परित्ता, अत्थि महग्गता, अत्थि अप्पमाणा
(56) Atthi parittā, atthi mahaggatā, atthi appamāṇā
(५७) अत्थि परित्तारम्मणा, अत्थि महग्गतारम्मणा, अत्थि अप्पमाणारम्मणा
(57) Atthi parittārammaṇā, atthi mahaggatārammaṇā, atthi appamāṇārammaṇā
(५८) अत्थि मग्गारम्मणा , अत्थि मग्गहेतुका, अत्थि मग्गाधिपतिनी
(58) Atthi maggārammaṇā , atthi maggahetukā, atthi maggādhipatinī
(५९) अत्थि उप्पन्ना, अत्थि अनुप्पन्ना, अत्थि उप्पादिनी
(59) Atthi uppannā, atthi anuppannā, atthi uppādinī
(६०) अत्थि अतीता, अत्थि अनागता, अत्थि पच्चुप्पन्ना
(60) Atthi atītā, atthi anāgatā, atthi paccuppannā
(६१) अत्थि अतीतारम्मणा, अत्थि अनागतारम्मणा, अत्थि पच्चुप्पन्नारम्मणा
(61) Atthi atītārammaṇā, atthi anāgatārammaṇā, atthi paccuppannārammaṇā
(६२) अत्थि अज्झता, अत्थि बहिद्धा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धा
(62) Atthi ajjhatā, atthi bahiddhā, atthi ajjhattabahiddhā
(६३) अत्थि अज्झत्तारम्मणा, अत्थि बहिद्धारम्मणा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धारम्मणा
(63) Atthi ajjhattārammaṇā, atthi bahiddhārammaṇā, atthi ajjhattabahiddhārammaṇā
(६४) उपेक्खासहगता पञ्ञा अत्थि विपाका, अत्थि विपाकधम्मधम्मा, अत्थि नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा
(64) Upekkhāsahagatā paññā atthi vipākā, atthi vipākadhammadhammā, atthi nevavipākanavipākadhammadhammā
(६५) अत्थि उपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुपादिन्नुपादानिया, अत्थि अनुपादिन्नअनुपादानिया
(65) Atthi upādinnupādāniyā, atthi anupādinnupādāniyā, atthi anupādinnaanupādāniyā
(६६) अत्थि आचयगामिनी, अत्थि अपचयगामिनी, अत्थि नेवाचयगामिनापचयगामिनी
(66) Atthi ācayagāminī, atthi apacayagāminī, atthi nevācayagāmināpacayagāminī
(६७) अत्थि सेक्खा, अत्थि असेक्खा, अत्थि नेवसेक्खनासेक्खा
(67) Atthi sekkhā, atthi asekkhā, atthi nevasekkhanāsekkhā
(६८) अत्थि परित्ता, अत्थि महग्गता, अत्थि अप्पमाणा
(68) Atthi parittā, atthi mahaggatā, atthi appamāṇā
(६९) अत्थि परित्तारम्मणा, अत्थि महग्गतारम्मणा, अत्थि अप्पमाणारम्मणा
(69) Atthi parittārammaṇā, atthi mahaggatārammaṇā, atthi appamāṇārammaṇā
(७०) अत्थि मग्गारम्मणा, अत्थि मग्गहेतुका, अत्थि मग्गाधिपतिनी
(70) Atthi maggārammaṇā, atthi maggahetukā, atthi maggādhipatinī
(७१) अत्थि उप्पन्ना, अत्थि अनुप्पन्ना, अत्थि उप्पादिनी
(71) Atthi uppannā, atthi anuppannā, atthi uppādinī
(७२) अत्थि अतीता, अत्थि अनागता, अत्थि पच्चुप्पन्ना
(72) Atthi atītā, atthi anāgatā, atthi paccuppannā
(७३) अत्थि अतीतारम्मणा, अत्थि अनागतारम्मणा, अत्थि पच्चुप्पन्नारम्मणा
(73) Atthi atītārammaṇā, atthi anāgatārammaṇā, atthi paccuppannārammaṇā
(७४) अत्थि अज्झत्ता, अत्थि बहिद्धा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धा
(74) Atthi ajjhattā, atthi bahiddhā, atthi ajjhattabahiddhā
(७५) अत्थि अज्झत्तारम्मणा, अत्थि बहिद्धारम्मणा, अत्थि अज्झत्तबहिद्धारम्मणा
(75) Atthi ajjhattārammaṇā, atthi bahiddhārammaṇā, atthi ajjhattabahiddhārammaṇā
एवं तिविधेन ञाणवत्थु।
Evaṃ tividhena ñāṇavatthu.
४. चतुक्कमातिका
4. Catukkamātikā
७५४. चतुब्बिधेन ञाणवत्थु –
754. Catubbidhena ñāṇavatthu –
(१) कम्मस्सकतञाणं, सच्चानुलोमिकं ञाणं, मग्गसमङ्गिस्स ञाणं, फलसमङ्गिस्स ञाणं
(1) Kammassakatañāṇaṃ, saccānulomikaṃ ñāṇaṃ, maggasamaṅgissa ñāṇaṃ, phalasamaṅgissa ñāṇaṃ
(२) दुक्खे ञाणं, दुक्खसमुदये ञाणं, दुक्खनिरोधे ञाणं, दुक्खनिरोधगामिनिया पटिपदाय ञाणं
(2) Dukkhe ñāṇaṃ, dukkhasamudaye ñāṇaṃ, dukkhanirodhe ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ
(३) कामावचरा पञ्ञा, रूपावचरा पञ्ञा, अरूपावचरा पञ्ञा, अपरियापन्ना पञ्ञा
(3) Kāmāvacarā paññā, rūpāvacarā paññā, arūpāvacarā paññā, apariyāpannā paññā
(५) अत्थि पञ्ञा आचयाय नो अपचयाय, अत्थि पञ्ञा अपचयाय नो आचयाय, अत्थि पञ्ञा आचयाय चेव अपचयाय च, अत्थि पञ्ञा नेवाचयाय नो अपचयाय
(5) Atthi paññā ācayāya no apacayāya, atthi paññā apacayāya no ācayāya, atthi paññā ācayāya ceva apacayāya ca, atthi paññā nevācayāya no apacayāya
(६) अत्थि पञ्ञा निब्बिदाय नो पटिवेधाय, अत्थि पञ्ञा पटिवेधाय नो निब्बिदाय, अत्थि पञ्ञा निब्बिदाय चेव पटिवेधाय च, अत्थि पञ्ञा नेव निब्बिदाय नो पटिवेधाय
(6) Atthi paññā nibbidāya no paṭivedhāya, atthi paññā paṭivedhāya no nibbidāya, atthi paññā nibbidāya ceva paṭivedhāya ca, atthi paññā neva nibbidāya no paṭivedhāya
(७) हानभागिनी पञ्ञा, ठितिभागिनी पञ्ञा, विसेसभागिनी पञ्ञा, निब्बेधभागिनी पञ्ञा
(7) Hānabhāginī paññā, ṭhitibhāginī paññā, visesabhāginī paññā, nibbedhabhāginī paññā
(८) चतस्सो पटिसम्भिदा
(8) Catasso paṭisambhidā
(९) चतस्सो पटिपदा
(9) Catasso paṭipadā
(१०) चत्तारि आरम्मणानि
(10) Cattāri ārammaṇāni
(११) जरामरणे ञाणं, जरामरणसमुदये ञाणं, जरामरणनिरोधे ञाणं, जरामरणनिरोधगामिनिया पटिपदाय ञाणं
(11) Jarāmaraṇe ñāṇaṃ, jarāmaraṇasamudaye ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhe ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ
(१२-२१) जातिया ञाणं…पे॰… भवे ञाणं…पे॰… उपादाने ञाणं…पे॰… तण्हाय ञाणं…पे॰… वेदनाय ञाणं…पे॰… फस्से ञाणं…पे॰… सळायतने ञाणं…पे॰… नामरूपे ञाणं…पे॰… विञ्ञाणे ञाणं…पे॰… सङ्खारेसु ञाणं, सङ्खारसमुदये ञाणं, सङ्खारनिरोधे ञाणं, सङ्खारनिरोधगामिनिया पटिपदाय ञाणं। एवं चतुब्बिधेन ञाणवत्थु।
(12-21) Jātiyā ñāṇaṃ…pe… bhave ñāṇaṃ…pe… upādāne ñāṇaṃ…pe… taṇhāya ñāṇaṃ…pe… vedanāya ñāṇaṃ…pe… phasse ñāṇaṃ…pe… saḷāyatane ñāṇaṃ…pe… nāmarūpe ñāṇaṃ…pe… viññāṇe ñāṇaṃ…pe… saṅkhāresu ñāṇaṃ, saṅkhārasamudaye ñāṇaṃ, saṅkhāranirodhe ñāṇaṃ, saṅkhāranirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ. Evaṃ catubbidhena ñāṇavatthu.
५. पञ्चकमातिका
5. Pañcakamātikā
७५५. पञ्चविधेन ञाणवत्थु –
755. Pañcavidhena ñāṇavatthu –
(१) पञ्चङ्गिको सम्मासमाधि (२) पञ्चञाणिको सम्मासमाधि
(1) Pañcaṅgiko sammāsamādhi (2) pañcañāṇiko sammāsamādhi
एवं पञ्चविधेन ञाणवत्थु।
Evaṃ pañcavidhena ñāṇavatthu.
६. छक्कमातिका
6. Chakkamātikā
७५६. छब्बिधेन ञाणवत्थु –
756. Chabbidhena ñāṇavatthu –
(१) छसु अभिञ्ञासु पञ्ञा
(1) Chasu abhiññāsu paññā
एवं छब्बिधेन ञाणवत्थु।
Evaṃ chabbidhena ñāṇavatthu.
७. सत्तकमातिका
7. Sattakamātikā
७५७. सत्तविधेन ञाणवत्थु –
757. Sattavidhena ñāṇavatthu –
(१) सत्तसत्तति ञाणवत्थूनि
(1) Sattasattati ñāṇavatthūni
एवं सत्तविधेन ञाणवत्थु।
Evaṃ sattavidhena ñāṇavatthu.
८. अट्ठकमातिका
8. Aṭṭhakamātikā
७५८. अट्ठविधेन ञाणवत्थु –
758. Aṭṭhavidhena ñāṇavatthu –
(१) चतूसु मग्गेसु, चतूसु फलेसु पञ्ञा
(1) Catūsu maggesu, catūsu phalesu paññā
एवं अट्ठविधेन ञाणवत्थु।
Evaṃ aṭṭhavidhena ñāṇavatthu.
९. नवकमातिका
9. Navakamātikā
७५९. नवविधेन ञाणवत्थु –
759. Navavidhena ñāṇavatthu –
(१) नवसु अनुपुब्बविहारसमापत्तीसु पञ्ञा
(1) Navasu anupubbavihārasamāpattīsu paññā
एवं नवविधेन ञाणवत्थु।
Evaṃ navavidhena ñāṇavatthu.
१०. दसकमातिका
10. Dasakamātikā
७६०.दसविधेन ञाणवत्थु – दस तथागतस्स तथागतबलानि येहि बलेहि समन्नागतो तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति। कतमानि दस?
760. Dasavidhena ñāṇavatthu – dasa tathāgatassa tathāgatabalāni yehi balehi samannāgato tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti. Katamāni dasa?
(१) इध तथागतो ठानञ्च ठानतो अट्ठानञ्च अट्ठानतो यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो ठानञ्च ठानतो अट्ठानञ्च अट्ठानतो यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति ।
(1) Idha tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Yampi tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti, idampi tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti .
(२) पुन चपरं तथागतो अतीतानागतपच्चुप्पन्नानं कम्मसमादानानं ठानसो हेतुसो विपाकं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो अतीतानागतपच्चुप्पन्नानं कम्मसमादानानं ठानसो हेतुसो विपाकं यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति।
(2) Puna caparaṃ tathāgato atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso vipākaṃ yathābhūtaṃ pajānāti. Yampi tathāgato atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso vipākaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, idampi tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti.
(३) पुन चपरं तथागतो सब्बत्थगामिनिं पटिपदं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो सब्बत्थगामिनिं पटिपदं यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति।
(3) Puna caparaṃ tathāgato sabbatthagāminiṃ paṭipadaṃ yathābhūtaṃ pajānāti. Yampi tathāgato sabbatthagāminiṃ paṭipadaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, idampi tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti.
(४) पुन चपरं तथागतो अनेकधातु नानाधातुलोकं 7 यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो अनेकधातु नानाधातुलोकं यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति।
(4) Puna caparaṃ tathāgato anekadhātu nānādhātulokaṃ 8 yathābhūtaṃ pajānāti. Yampi tathāgato anekadhātu nānādhātulokaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, idampi tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti.
(५) पुन चपरं तथागतो सत्तानं नानाधिमुत्तिकतं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो सत्तानं नानाधिमुत्तिकतं यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति।
(5) Puna caparaṃ tathāgato sattānaṃ nānādhimuttikataṃ yathābhūtaṃ pajānāti. Yampi tathāgato sattānaṃ nānādhimuttikataṃ yathābhūtaṃ pajānāti, idampi tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti.
(६) पुन चपरं तथागतो परसत्तानं परपुग्गलानं इन्द्रियपरोपरियत्तं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो परसत्तानं परपुग्गलानं इन्द्रियपरोपरियत्तं यथाभूतं पजानाति , इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति।
(6) Puna caparaṃ tathāgato parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyaparopariyattaṃ yathābhūtaṃ pajānāti. Yampi tathāgato parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyaparopariyattaṃ yathābhūtaṃ pajānāti , idampi tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti.
(७) पुन चपरं तथागतो झानविमोक्खसमाधिसमापत्तीनं संकिलेसं वोदानं वुट्ठानं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो झानविमोक्खसमाधिसमापत्तीनं संकिलेसं वोदानं वुट्ठानं यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति।
(7) Puna caparaṃ tathāgato jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ saṃkilesaṃ vodānaṃ vuṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ pajānāti. Yampi tathāgato jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ saṃkilesaṃ vodānaṃ vuṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, idampi tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti.
(८) पुन चपरं तथागतो पुब्बेनिवासानुस्सतिं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो पुब्बेनिवासानुस्सतिं यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति।
(8) Puna caparaṃ tathāgato pubbenivāsānussatiṃ yathābhūtaṃ pajānāti. Yampi tathāgato pubbenivāsānussatiṃ yathābhūtaṃ pajānāti, idampi tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti.
(९) पुन चपरं तथागतो सत्तानं चुतूपपातं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो सत्तानं चुतूपपातं यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति।
(9) Puna caparaṃ tathāgato sattānaṃ cutūpapātaṃ yathābhūtaṃ pajānāti. Yampi tathāgato sattānaṃ cutūpapātaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, idampi tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti.
(१०) पुन चपरं तथागतो आसवानं खयं यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो आसवानं खयं यथाभूतं पजानाति, इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति। इमानि दस तथागतस्स तथागतबलानि, येहि बलेहि समन्नागतो तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति, परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेति।
(10) Puna caparaṃ tathāgato āsavānaṃ khayaṃ yathābhūtaṃ pajānāti. Yampi tathāgato āsavānaṃ khayaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, idampi tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti. Imāni dasa tathāgatassa tathāgatabalāni, yehi balehi samannāgato tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti.
एवं दसविधेन ञाणवत्थु।
Evaṃ dasavidhena ñāṇavatthu.
मातिका
Mātikā
१. एककनिद्देसो
1. Ekakaniddeso
७६१. पञ्च विञ्ञाणा न हेतुमेव, अहेतुकमेव, हेतुविप्पयुत्तमेव, सप्पच्चयमेव, सङ्खतमेव, अरूपमेव, लोकियमेव, सासवमेव, संयोजनियमेव, गन्थनियमेव, ओघनियमेव, योगनियमेव, नीवरणियमेव, परामट्ठमेव, उपादानियमेव, संकिलेसिकमेव, अब्याकतमेव, सारम्मणमेव, अचेतसिकमेव, विपाकमेव, उपादिन्नुपादानियमेव, असंकिलिट्ठसंकिलेसिकमेव, न सवितक्कसविचारमेव, न अवितक्कविचारमत्तमेव, अवितक्कअविचारमेव, न पीतिसहगतमेव, नेव दस्सनेन न भावनाय पहातब्बमेव, नेव दस्सनेन न भावनाय पहातब्बहेतुकमेव, नेवाचयगामिनापचयगामिमेव, नेवसेक्खनासेक्खमेव, परित्तमेव, कामावचरमेव, न रूपावचरमेव, न अरूपावचरमेव, परियापन्नमेव, नो अपरियापन्नमेव, अनियतमेव, अनिय्यानिकमेव, उप्पन्नं मनोविञ्ञाणविञ्ञेय्यमेव, अनिच्चमेव, जराभिभूतमेव।
761. Pañca viññāṇā na hetumeva, ahetukameva, hetuvippayuttameva, sappaccayameva, saṅkhatameva, arūpameva, lokiyameva, sāsavameva, saṃyojaniyameva, ganthaniyameva, oghaniyameva, yoganiyameva, nīvaraṇiyameva, parāmaṭṭhameva, upādāniyameva, saṃkilesikameva, abyākatameva, sārammaṇameva, acetasikameva, vipākameva, upādinnupādāniyameva, asaṃkiliṭṭhasaṃkilesikameva, na savitakkasavicārameva, na avitakkavicāramattameva, avitakkaavicārameva, na pītisahagatameva, neva dassanena na bhāvanāya pahātabbameva, neva dassanena na bhāvanāya pahātabbahetukameva, nevācayagāmināpacayagāmimeva, nevasekkhanāsekkhameva, parittameva, kāmāvacarameva, na rūpāvacarameva, na arūpāvacarameva, pariyāpannameva, no apariyāpannameva, aniyatameva, aniyyānikameva, uppannaṃ manoviññāṇaviññeyyameva, aniccameva, jarābhibhūtameva.
७६२. पञ्च विञ्ञाणा उप्पन्नवत्थुका, उप्पन्नारम्मणाति उप्पन्नस्मिं वत्थुस्मिं उप्पन्ने आरम्मणे उप्पज्जन्ति।
762. Pañca viññāṇā uppannavatthukā, uppannārammaṇāti uppannasmiṃ vatthusmiṃ uppanne ārammaṇe uppajjanti.
पुरेजातवत्थुका, पुरेजातारम्मणाति पुरेजातस्मिं वत्थुस्मिं पुरेजाते आरम्मणे उप्पज्जन्ति।
Purejātavatthukā, purejātārammaṇāti purejātasmiṃ vatthusmiṃ purejāte ārammaṇe uppajjanti.
अज्झत्तिकवत्थुका , बाहिरारम्मणाति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं वत्थु अज्झत्तिका आरम्मणा बाहिरा।
Ajjhattikavatthukā , bāhirārammaṇāti pañcannaṃ viññāṇānaṃ vatthu ajjhattikā ārammaṇā bāhirā.
असम्भिन्नवत्थुका, असम्भिन्नारम्मणाति असम्भिन्नस्मिं वत्थुस्मिं असम्भिन्ने आरम्मणे उप्पज्जन्ति।
Asambhinnavatthukā, asambhinnārammaṇāti asambhinnasmiṃ vatthusmiṃ asambhinne ārammaṇe uppajjanti.
नानावत्थुका, नानारम्मणाति अञ्ञं चक्खुविञ्ञाणस्स वत्थु च आरम्मणञ्च, अञ्ञं सोतविञ्ञाणस्स वत्थु च आरम्मणञ्च, अञ्ञं घानविञ्ञाणस्स वत्थु च आरम्मणञ्च, अञ्ञं जिव्हाविञ्ञाणस्स वत्थु च आरम्मणञ्च, अञ्ञं कायविञ्ञाणस्स वत्थु च आरम्मणञ्च।
Nānāvatthukā, nānārammaṇāti aññaṃ cakkhuviññāṇassa vatthu ca ārammaṇañca, aññaṃ sotaviññāṇassa vatthu ca ārammaṇañca, aññaṃ ghānaviññāṇassa vatthu ca ārammaṇañca, aññaṃ jivhāviññāṇassa vatthu ca ārammaṇañca, aññaṃ kāyaviññāṇassa vatthu ca ārammaṇañca.
७६३. न अञ्ञमञ्ञस्स गोचरविसयं पच्चनुभोन्तीति चक्खुविञ्ञाणस्स गोचरविसयं सोतविञ्ञाणं न पच्चनुभोति, सोतविञ्ञाणस्स गोचरविसयम्पि चक्खुविञ्ञाणं न पच्चनुभोति। चक्खुविञ्ञाणस्स गोचरविसयं घानविञ्ञाणं न पच्चनुभोति, घानविञ्ञाणस्स गोचरविसयम्पि चक्खुविञ्ञाणं न पच्चनुभोति। चक्खुविञ्ञाणस्स गोचरविसयं जिव्हाविञ्ञाणं न पच्चनुभोति, जिव्हाविञ्ञाणस्स गोचरविसयम्पि चक्खुविञ्ञाणं न पच्चनुभोति। चक्खुविञ्ञाणस्स गोचरविसयं कायविञ्ञाणं न पच्चनुभोति, कायविञ्ञाणस्स गोचरविसयम्पि चक्खुविञ्ञाणं न पच्चनुभोति। सोतविञ्ञाणस्स…पे॰… घानविञ्ञाणस्स…पे॰… जिव्हाविञ्ञाणस्स…पे॰… कायविञ्ञाणस्स गोचरविसयं चक्खुविञ्ञाणं न पच्चनुभोति, चक्खुविञ्ञाणस्स गोचरविसयम्पि कायविञ्ञाणं न पच्चनुभोति। कायविञ्ञाणस्स गोचरविसयं सोतविञ्ञाणं न पच्चनुभोति, सोतविञ्ञाणस्स गोचरविसयम्पि कायविञ्ञाणं न पच्चनुभोति। कायविञ्ञाणस्स गोचरविसयं घानविञ्ञाणं न पच्चनुभोति, घानविञ्ञाणस्स गोचरविसयम्पि कायविञ्ञाणं न पच्चनुभोति। कायविञ्ञाणस्स गोचरविसयं जिव्हाविञ्ञाणं न पच्चनुभोति, जिव्हाविञ्ञाणस्स गोचरविसयम्पि कायविञ्ञाणं न पच्चनुभोति।
763. Na aññamaññassa gocaravisayaṃ paccanubhontīti cakkhuviññāṇassa gocaravisayaṃ sotaviññāṇaṃ na paccanubhoti, sotaviññāṇassa gocaravisayampi cakkhuviññāṇaṃ na paccanubhoti. Cakkhuviññāṇassa gocaravisayaṃ ghānaviññāṇaṃ na paccanubhoti, ghānaviññāṇassa gocaravisayampi cakkhuviññāṇaṃ na paccanubhoti. Cakkhuviññāṇassa gocaravisayaṃ jivhāviññāṇaṃ na paccanubhoti, jivhāviññāṇassa gocaravisayampi cakkhuviññāṇaṃ na paccanubhoti. Cakkhuviññāṇassa gocaravisayaṃ kāyaviññāṇaṃ na paccanubhoti, kāyaviññāṇassa gocaravisayampi cakkhuviññāṇaṃ na paccanubhoti. Sotaviññāṇassa…pe… ghānaviññāṇassa…pe… jivhāviññāṇassa…pe… kāyaviññāṇassa gocaravisayaṃ cakkhuviññāṇaṃ na paccanubhoti, cakkhuviññāṇassa gocaravisayampi kāyaviññāṇaṃ na paccanubhoti. Kāyaviññāṇassa gocaravisayaṃ sotaviññāṇaṃ na paccanubhoti, sotaviññāṇassa gocaravisayampi kāyaviññāṇaṃ na paccanubhoti. Kāyaviññāṇassa gocaravisayaṃ ghānaviññāṇaṃ na paccanubhoti, ghānaviññāṇassa gocaravisayampi kāyaviññāṇaṃ na paccanubhoti. Kāyaviññāṇassa gocaravisayaṃ jivhāviññāṇaṃ na paccanubhoti, jivhāviññāṇassa gocaravisayampi kāyaviññāṇaṃ na paccanubhoti.
७६४. न असमन्नाहारा उप्पज्जन्तीति समन्नाहरन्तस्स उप्पज्जन्ति।
764. Na asamannāhārā uppajjantīti samannāharantassa uppajjanti.
न अमनसिकारा उप्पज्जन्तीति मनसिकरोन्तस्स उप्पज्जन्ति।
Na amanasikārā uppajjantīti manasikarontassa uppajjanti.
न अब्बोकिण्णा उप्पज्जन्तीति न पटिपाटिया उप्पज्जन्ति।
Na abbokiṇṇā uppajjantīti na paṭipāṭiyā uppajjanti.
न अपुब्बं अचरिमं उप्पज्जन्तीति न एकक्खणे उप्पज्जन्ति।
Na apubbaṃ acarimaṃ uppajjantīti na ekakkhaṇe uppajjanti.
७६५. न अञ्ञमञ्ञस्स समनन्तरा उप्पज्जन्तीति चक्खुविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरा सोतविञ्ञाणं न उप्पज्जति, सोतविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरापि चक्खुविञ्ञाणं न उप्पज्जति। चक्खुविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरा घानविञ्ञाणं न उप्पज्जति, घानविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरापि चक्खुविञ्ञाणं न उप्पज्जति। चक्खुविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरा जिव्हाविञ्ञाणं न उप्पज्जति, जिव्हाविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरापि चक्खुविञ्ञाणं न उप्पज्जति। चक्खुविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरा कायविञ्ञाणं न उप्पज्जति, कायविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरापि चक्खुविञ्ञाणं न उप्पज्जति। सोतविञ्ञाणस्स…पे॰… घानविञ्ञाणस्स…पे॰… जिव्हाविञ्ञाणस्स…पे॰… कायविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरा चक्खुविञ्ञाणं न उप्पज्जति, चक्खुविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरापि कायविञ्ञाणं न उप्पज्जति। कायविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरा सोतविञ्ञाणं न उप्पज्जति, सोतविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरापि कायविञ्ञाणं न उप्पज्जति। कायविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरा घानविञ्ञाणं न उप्पज्जति, घानविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरापि कायविञ्ञाणं न उप्पज्जति। कायविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरा जिव्हाविञ्ञाणं न उप्पज्जति, जिव्हाविञ्ञाणस्स उप्पन्नसमनन्तरापि कायविञ्ञाणं न उप्पज्जति।
765. Na aññamaññassa samanantarā uppajjantīti cakkhuviññāṇassa uppannasamanantarā sotaviññāṇaṃ na uppajjati, sotaviññāṇassa uppannasamanantarāpi cakkhuviññāṇaṃ na uppajjati. Cakkhuviññāṇassa uppannasamanantarā ghānaviññāṇaṃ na uppajjati, ghānaviññāṇassa uppannasamanantarāpi cakkhuviññāṇaṃ na uppajjati. Cakkhuviññāṇassa uppannasamanantarā jivhāviññāṇaṃ na uppajjati, jivhāviññāṇassa uppannasamanantarāpi cakkhuviññāṇaṃ na uppajjati. Cakkhuviññāṇassa uppannasamanantarā kāyaviññāṇaṃ na uppajjati, kāyaviññāṇassa uppannasamanantarāpi cakkhuviññāṇaṃ na uppajjati. Sotaviññāṇassa…pe… ghānaviññāṇassa…pe… jivhāviññāṇassa…pe… kāyaviññāṇassa uppannasamanantarā cakkhuviññāṇaṃ na uppajjati, cakkhuviññāṇassa uppannasamanantarāpi kāyaviññāṇaṃ na uppajjati. Kāyaviññāṇassa uppannasamanantarā sotaviññāṇaṃ na uppajjati, sotaviññāṇassa uppannasamanantarāpi kāyaviññāṇaṃ na uppajjati. Kāyaviññāṇassa uppannasamanantarā ghānaviññāṇaṃ na uppajjati, ghānaviññāṇassa uppannasamanantarāpi kāyaviññāṇaṃ na uppajjati. Kāyaviññāṇassa uppannasamanantarā jivhāviññāṇaṃ na uppajjati, jivhāviññāṇassa uppannasamanantarāpi kāyaviññāṇaṃ na uppajjati.
७६६. पञ्च विञ्ञाणा अनाभोगाति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं नत्थि आवट्टना वा आभोगो वा समन्नाहारो वा मनसिकारो वा।
766. Pañca viññāṇā anābhogāti pañcannaṃ viññāṇānaṃ natthi āvaṭṭanā vā ābhogo vā samannāhāro vā manasikāro vā.
पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कञ्चि धम्मं पटिविजानातीति पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कञ्चि धम्मं पटिविजानाति।
Pañcahi viññāṇehi na kañci dhammaṃ paṭivijānātīti pañcahi viññāṇehi na kañci dhammaṃ paṭivijānāti.
अञ्ञत्र अभिनिपातमत्ताति अञ्ञत्र आपातमत्ता।
Aññatra abhinipātamattāti aññatra āpātamattā.
पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कञ्चि धम्मं पटिविजानातीति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरा मनोधातुयापि न कञ्चि धम्मं पटिविजानाति।
Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi na kañci dhammaṃ paṭivijānātīti pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarā manodhātuyāpi na kañci dhammaṃ paṭivijānāti.
पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कञ्चि इरियापथं कप्पेतीति पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कञ्चि इरियापथं कप्पेति – गमनं वा ठानं वा निसज्जं वा सेय्यं वा।
Pañcahi viññāṇehi na kañci iriyāpathaṃ kappetīti pañcahi viññāṇehi na kañci iriyāpathaṃ kappeti – gamanaṃ vā ṭhānaṃ vā nisajjaṃ vā seyyaṃ vā.
पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कञ्चि इरियापथं कप्पेतीति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरा मनोधातुयापि न कञ्चि इरियापथं कप्पेति – गमनं वा ठानं वा निसज्जं वा सेय्यं वा।
Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi na kañci iriyāpathaṃ kappetīti pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarā manodhātuyāpi na kañci iriyāpathaṃ kappeti – gamanaṃ vā ṭhānaṃ vā nisajjaṃ vā seyyaṃ vā.
पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कायकम्मं न वचीकम्मं पट्ठपेतीति पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कायकम्मं न वचीकम्मं पट्ठपेति।
Pañcahi viññāṇehi na kāyakammaṃ na vacīkammaṃ paṭṭhapetīti pañcahi viññāṇehi na kāyakammaṃ na vacīkammaṃ paṭṭhapeti.
पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कायकम्मं न वचीकम्मं पट्ठपेतीति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरा मनोधातुयापि न कायकम्मं न वचीकम्मं पट्ठपेति।
Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi na kāyakammaṃ na vacīkammaṃ paṭṭhapetīti pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarā manodhātuyāpi na kāyakammaṃ na vacīkammaṃ paṭṭhapeti.
पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कुसलाकुसलं धम्मं समादियतीति पञ्चहि विञ्ञाणेहि न कुसलाकुसलं धम्मं समादियति।
Pañcahi viññāṇehi na kusalākusalaṃ dhammaṃ samādiyatīti pañcahi viññāṇehi na kusalākusalaṃ dhammaṃ samādiyati.
पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न कुसलाकुसलं धम्मं समादियतीति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरा मनोधातुयापि न कुसलाकुसलं धम्मं समादियति।
Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi na kusalākusalaṃ dhammaṃ samādiyatīti pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarā manodhātuyāpi na kusalākusalaṃ dhammaṃ samādiyati.
पञ्चहि विञ्ञाणेहि न समापज्जति न वुट्ठातीति पञ्चहि विञ्ञाणेहि न समापज्जति न वुट्ठाति।
Pañcahi viññāṇehi na samāpajjati na vuṭṭhātīti pañcahi viññāṇehi na samāpajjati na vuṭṭhāti.
पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न समापज्जति न वुट्ठातीति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरा मनोधातुयापि न समापज्जति न वुट्ठाति।
Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi na samāpajjati na vuṭṭhātīti pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarā manodhātuyāpi na samāpajjati na vuṭṭhāti.
पञ्चहि विञ्ञाणेहि न चवति न उप्पज्जतीति पञ्चहि विञ्ञाणेहि न चवति न उप्पज्जति।
Pañcahi viññāṇehi na cavati na uppajjatīti pañcahi viññāṇehi na cavati na uppajjati.
पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न चवति न उप्पज्जतीति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरा मनोधातुयापि न चवति न उप्पज्जति।
Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi na cavati na uppajjatīti pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarā manodhātuyāpi na cavati na uppajjati.
पञ्चहि विञ्ञाणेहि न सुपति न पटिबुज्झति न सुपिनं पस्सतीति पञ्चहि विञ्ञाणेहि न सुपति न पटिबुज्झति न सुपिनं पस्सति।
Pañcahi viññāṇehi na supati na paṭibujjhati na supinaṃ passatīti pañcahi viññāṇehi na supati na paṭibujjhati na supinaṃ passati.
पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरापि न सुपति न पटिबुज्झति न सुपिनं पस्सतीति पञ्चन्नं विञ्ञाणानं समनन्तरा मनोधातुयापि न सुपति न पटिबुज्झति न सुपिनं पस्सति। एवं याथावकवत्थुविभावना पञ्ञा।
Pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarāpi na supati na paṭibujjhati na supinaṃ passatīti pañcannaṃ viññāṇānaṃ samanantarā manodhātuyāpi na supati na paṭibujjhati na supinaṃ passati. Evaṃ yāthāvakavatthuvibhāvanā paññā.
एवं एकविधेन ञाणवत्थु।
Evaṃ ekavidhena ñāṇavatthu.
एककं।
Ekakaṃ.
२. दुकनिद्देसो
2. Dukaniddeso
७६७. (१) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा लोकिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा लोकुत्तरा पञ्ञा।
767. (1) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā lokiyā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā lokuttarā paññā.
(२) सब्बाव पञ्ञा केनचि विञ्ञेय्या, केनचि न विञ्ञेय्या।
(2) Sabbāva paññā kenaci viññeyyā, kenaci na viññeyyā.
(३) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा सासवा पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अनासवा पञ्ञा।
(3) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā sāsavā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā anāsavā paññā.
(४) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा आसवविप्पयुत्ता सासवा पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा आसवविप्पयुत्ता अनासवा पञ्ञा।
(4) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā āsavavippayuttā sāsavā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā āsavavippayuttā anāsavā paññā.
(५) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा संयोजनिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा असंयोजनिया पञ्ञा।
(5) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā saṃyojaniyā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā asaṃyojaniyā paññā.
(६) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा संयोजनविप्पयुत्ता संयोजनिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा संयोजनविप्पयुत्ता असंयोजनिया पञ्ञा।
(6) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā saṃyojanavippayuttā saṃyojaniyā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā saṃyojanavippayuttā asaṃyojaniyā paññā.
(७) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा गन्थनिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अगन्थनिया पञ्ञा।
(7) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā ganthaniyā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā aganthaniyā paññā.
(८) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा गन्थविप्पयुत्ता गन्थनिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा गन्थविप्पयुत्ता अगन्थनिया पञ्ञा।
(8) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā ganthavippayuttā ganthaniyā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā ganthavippayuttā aganthaniyā paññā.
(९) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा ओघनिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अनोघनिया पञ्ञा।
(9) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā oghaniyā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā anoghaniyā paññā.
(१०) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा ओघविप्पयुत्ता ओघनिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा ओघविप्पयुत्ता अनोघनिया पञ्ञा।
(10) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā oghavippayuttā oghaniyā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā oghavippayuttā anoghaniyā paññā.
(११) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा योगनिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अयोगनिया पञ्ञा।
(11) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā yoganiyā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā ayoganiyā paññā.
(१२) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा योगविप्पयुत्ता योगनिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा योगविप्पयुत्ता अयोगनिया पञ्ञा।
(12) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā yogavippayuttā yoganiyā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā yogavippayuttā ayoganiyā paññā.
(१३) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा नीवरणिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अनीवरणिया पञ्ञा।
(13) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā nīvaraṇiyā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā anīvaraṇiyā paññā.
(१४) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा नीवरणविप्पयुत्ता नीवरणिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा नीवरणविप्पयुत्ता अनीवरणिया पञ्ञा।
(14) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā nīvaraṇavippayuttā nīvaraṇiyā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā nīvaraṇavippayuttā anīvaraṇiyā paññā.
(१५) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा परामट्ठा पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अपरामट्ठा पञ्ञा।
(15) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā parāmaṭṭhā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā aparāmaṭṭhā paññā.
(१६) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा परामासविप्पयुत्ता परामट्ठा पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा परामासविप्पयुत्ता अपरामट्ठा पञ्ञा।
(16) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā parāmāsavippayuttā parāmaṭṭhā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā parāmāsavippayuttā aparāmaṭṭhā paññā.
(१७) तीसु भूमीसु विपाके पञ्ञा उपादिन्ना पञ्ञा, तीसु भूमीसु कुसले तीसु भूमीसु किरियाब्याकते चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अनुपादिन्ना पञ्ञा।
(17) Tīsu bhūmīsu vipāke paññā upādinnā paññā, tīsu bhūmīsu kusale tīsu bhūmīsu kiriyābyākate catūsu maggesu catūsu phalesu paññā anupādinnā paññā.
(१८) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा उपादानिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अनुपादानिया पञ्ञा।
(18) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā upādāniyā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā anupādāniyā paññā.
(१९) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा उपादानविप्पयुत्ता उपादानिया पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा उपादानविप्पयुत्ता अनुपादानिया पञ्ञा।
(19) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā upādānavippayuttā upādāniyā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā upādānavippayuttā anupādāniyā paññā.
(२०) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा संकिलेसिका पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा असंकिलेसिका पञ्ञा।
(20) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā saṃkilesikā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā asaṃkilesikā paññā.
(२१) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा किलेसविप्पयुत्ता संकिलेसिका पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा किलेसविप्पयुत्ता असंकिलेसिका पञ्ञा।
(21) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā kilesavippayuttā saṃkilesikā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā kilesavippayuttā asaṃkilesikā paññā.
(२२) वितक्कसम्पयुत्ता पञ्ञा सवितक्का पञ्ञा, वितक्कविप्पयुत्ता पञ्ञा अवितक्का पञ्ञा।
(22) Vitakkasampayuttā paññā savitakkā paññā, vitakkavippayuttā paññā avitakkā paññā.
(२३) विचारसम्पयुत्ता पञ्ञा सविचारा पञ्ञा, विचारविप्पयुत्ता पञ्ञा अविचारा पञ्ञा।
(23) Vicārasampayuttā paññā savicārā paññā, vicāravippayuttā paññā avicārā paññā.
(२४) पीतिसम्पयुत्ता पञ्ञा सप्पीतिका पञ्ञा, पीतिविप्पयुत्ता पञ्ञा अप्पीतिका पञ्ञा।
(24) Pītisampayuttā paññā sappītikā paññā, pītivippayuttā paññā appītikā paññā.
(२५) पीतिसम्पयुत्ता पञ्ञा पीतिसहगता पञ्ञा, पीतिविप्पयुत्ता पञ्ञा न पीतिसहगता पञ्ञा।
(25) Pītisampayuttā paññā pītisahagatā paññā, pītivippayuttā paññā na pītisahagatā paññā.
(२६) सुखसम्पयुत्ता पञ्ञा सुखसहगता पञ्ञा, सुखविप्पयुत्ता पञ्ञा न सुखसहगता पञ्ञा।
(26) Sukhasampayuttā paññā sukhasahagatā paññā, sukhavippayuttā paññā na sukhasahagatā paññā.
(२७) उपेक्खासम्पयुत्ता पञ्ञा उपेक्खासहगता पञ्ञा, उपेक्खाविप्पयुत्ता पञ्ञा न उपेक्खासहगता पञ्ञा।
(27) Upekkhāsampayuttā paññā upekkhāsahagatā paññā, upekkhāvippayuttā paññā na upekkhāsahagatā paññā.
(२८) कामावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा कामावचरा पञ्ञा, रूपावचरा पञ्ञा अरूपावचरा पञ्ञा, अपरियापन्ना पञ्ञा न कामावचरा पञ्ञा।
(28) Kāmāvacarakusalābyākate paññā kāmāvacarā paññā, rūpāvacarā paññā arūpāvacarā paññā, apariyāpannā paññā na kāmāvacarā paññā.
(२९) रूपावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा रूपावचरा पञ्ञा, कामावचरा पञ्ञा अरूपावचरा पञ्ञा अपरियापन्ना पञ्ञा न रूपावचरा पञ्ञा।
(29) Rūpāvacarakusalābyākate paññā rūpāvacarā paññā, kāmāvacarā paññā arūpāvacarā paññā apariyāpannā paññā na rūpāvacarā paññā.
(३०) अरूपावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा अरूपावचरा पञ्ञा, कामावचरा पञ्ञा रूपावचरा पञ्ञा अपरियापन्ना पञ्ञा न अरूपावचरा पञ्ञा।
(30) Arūpāvacarakusalābyākate paññā arūpāvacarā paññā, kāmāvacarā paññā rūpāvacarā paññā apariyāpannā paññā na arūpāvacarā paññā.
(३१) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा परियापन्ना पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अपरियापन्ना पञ्ञा।
(31) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā pariyāpannā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā apariyāpannā paññā.
(३२) चतूसु मग्गेसु पञ्ञा निय्यानिका पञ्ञा, तीसु भूमीसु कुसले चतूसु भूमीसु विपाके तीसु भूमीसु किरियाब्याकते पञ्ञा अनिय्यानिका पञ्ञा।
(32) Catūsu maggesu paññā niyyānikā paññā, tīsu bhūmīsu kusale catūsu bhūmīsu vipāke tīsu bhūmīsu kiriyābyākate paññā aniyyānikā paññā.
(३३) चतूसु मग्गेसु पञ्ञा नियता पञ्ञा, तीसु भूमीसु कुसले चतूसु भूमीसु विपाके तीसु भूमीसु किरियाब्याकते पञ्ञा अनियता पञ्ञा।
(33) Catūsu maggesu paññā niyatā paññā, tīsu bhūmīsu kusale catūsu bhūmīsu vipāke tīsu bhūmīsu kiriyābyākate paññā aniyatā paññā.
(३४) तीसु भूमीसु कुसलाब्याकते पञ्ञा सउत्तरा पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अनुत्तरा पञ्ञा।
(34) Tīsu bhūmīsu kusalābyākate paññā sauttarā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā anuttarā paññā.
(३५) तत्थ कतमा अत्थजापिका पञ्ञा?
(35) Tattha katamā atthajāpikā paññā?
चतूसु भूमीसु कुसले अरहतो अभिञ्ञं उप्पादेन्तस्स समापत्तिं उप्पादेन्तस्स किरियाब्याकते पञ्ञा अत्थजापिका पञ्ञा, चतूसु भूमीसु विपाके अरहतो उप्पन्नाय अभिञ्ञाय उप्पन्नाय समापत्तिया किरियाब्याकते पञ्ञा जापितत्था पञ्ञा।
Catūsu bhūmīsu kusale arahato abhiññaṃ uppādentassa samāpattiṃ uppādentassa kiriyābyākate paññā atthajāpikā paññā, catūsu bhūmīsu vipāke arahato uppannāya abhiññāya uppannāya samāpattiyā kiriyābyākate paññā jāpitatthā paññā.
एवं दुविधेन ञाणवत्थु।
Evaṃ duvidhena ñāṇavatthu.
दुकं।
Dukaṃ.
३. तिकनिद्देसो
3. Tikaniddeso
७६८. (१. क) तत्थ कतमा चिन्तामया पञ्ञा?
768. (1. Ka) tattha katamā cintāmayā paññā?
योगविहितेसु वा कम्मायतनेसु योगविहितेसु वा सिप्पायतनेसु योगविहितेसु वा विज्जाट्ठानेसु कम्मस्सकतं वा सच्चानुलोमिकं वा रूपं अनिच्चन्ति वा वेदना…पे॰… सञ्ञा… सङ्खारा… विञ्ञाणं अनिच्चन्ति वा, यं एवरूपिं अनुलोमिकं खन्तिं दिट्ठिं रुचिं मुदिं पेक्खं धम्मनिज्झानक्खन्तिं परतो अस्सुत्वा पटिलभति – अयं वुच्चति ‘‘चिन्तामया पञ्ञा’’।
Yogavihitesu vā kammāyatanesu yogavihitesu vā sippāyatanesu yogavihitesu vā vijjāṭṭhānesu kammassakataṃ vā saccānulomikaṃ vā rūpaṃ aniccanti vā vedanā…pe… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ aniccanti vā, yaṃ evarūpiṃ anulomikaṃ khantiṃ diṭṭhiṃ ruciṃ mudiṃ pekkhaṃ dhammanijjhānakkhantiṃ parato assutvā paṭilabhati – ayaṃ vuccati ‘‘cintāmayā paññā’’.
(ख) तत्थ कतमा सुतमया पञ्ञा? योगविहितेसु वा कम्मायतनेसु योगविहितेसु वा सिप्पायतनेसु योगविहितेसु वा विज्जाट्ठानेसु कम्मस्सकतं वा सच्चानुलोमिकं वा रूपं अनिच्चन्ति वा वेदना…पे॰… सञ्ञा… सङ्खारा… विञ्ञाणं अनिच्चन्ति वा, यं एवरूपिं अनुलोमिकं खन्तिं दिट्ठिं रुचिं मुदिं पेक्खं धम्मनिज्झानक्खन्तिं परतो सुत्वा पटिलभति – अयं वुच्चति ‘‘सुतमया पञ्ञा’’।
(Kha) tattha katamā sutamayā paññā? Yogavihitesu vā kammāyatanesu yogavihitesu vā sippāyatanesu yogavihitesu vā vijjāṭṭhānesu kammassakataṃ vā saccānulomikaṃ vā rūpaṃ aniccanti vā vedanā…pe… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ aniccanti vā, yaṃ evarūpiṃ anulomikaṃ khantiṃ diṭṭhiṃ ruciṃ mudiṃ pekkhaṃ dhammanijjhānakkhantiṃ parato sutvā paṭilabhati – ayaṃ vuccati ‘‘sutamayā paññā’’.
(ग) सब्बापि समापन्नस्स पञ्ञा भावनामया पञ्ञा।
(Ga) sabbāpi samāpannassa paññā bhāvanāmayā paññā.
७६९. (२. क) तत्थ कतमा दानमया पञ्ञा? दानं आरब्भ दानाधिगच्छ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘दानमया पञ्ञा’’।
769. (2. Ka) tattha katamā dānamayā paññā? Dānaṃ ārabbha dānādhigaccha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘dānamayā paññā’’.
(ख) तत्थ कतमा सीलमया पञ्ञा? सीलं आरब्भ सीलाधिगच्छ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘सीलमया पञ्ञा’’।
(Kha) tattha katamā sīlamayā paññā? Sīlaṃ ārabbha sīlādhigaccha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘sīlamayā paññā’’.
(ग) सब्बापि समापन्नस्स पञ्ञा भावनामया पञ्ञा।
(Ga) sabbāpi samāpannassa paññā bhāvanāmayā paññā.
७७०. (३. क) तत्थ कतमा अधिसीले पञ्ञा? पातिमोक्खसंवरं संवरन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अधिसीले पञ्ञा’’।
770. (3. Ka) tattha katamā adhisīle paññā? Pātimokkhasaṃvaraṃ saṃvarantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘adhisīle paññā’’.
(ख) तत्थ कतमा अधिचित्ते पञ्ञा? रूपावचरारूपावचरसमापत्तिं समापज्जन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अधिचित्ते पञ्ञा’’।
(Kha) tattha katamā adhicitte paññā? Rūpāvacarārūpāvacarasamāpattiṃ samāpajjantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘adhicitte paññā’’.
(ग) तत्थ कतमा अधिपञ्ञाय पञ्ञा? चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा – अयं वुच्चति ‘‘अधिपञ्ञाय पञ्ञा’’।
(Ga) tattha katamā adhipaññāya paññā? Catūsu maggesu catūsu phalesu paññā – ayaṃ vuccati ‘‘adhipaññāya paññā’’.
७७१. (४. क) तत्थ कतमं आयकोसल्लं? ‘‘इमे धम्मे मनसिकरोतो अनुप्पन्ना चेव अकुसला धम्मा न उप्पज्जन्ति, उप्पन्ना च अकुसला धम्मा पहीयन्ति। इमे वा पनिमे धम्मे मनसिकरोतो अनुप्पन्ना चेव कुसला धम्मा उप्पज्जन्ति, उप्पन्ना च कुसला धम्मा भिय्योभावाय वेपुल्लाय भावनाय पारिपूरिया संवत्तन्ती’’ति – या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘आयकोसल्लं’’।
771. (4. Ka) tattha katamaṃ āyakosallaṃ? ‘‘Ime dhamme manasikaroto anuppannā ceva akusalā dhammā na uppajjanti, uppannā ca akusalā dhammā pahīyanti. Ime vā panime dhamme manasikaroto anuppannā ceva kusalā dhammā uppajjanti, uppannā ca kusalā dhammā bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattantī’’ti – yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘āyakosallaṃ’’.
(ख) तत्थ कतमं अपायकोसल्लं? ‘‘इमे धम्मे मनसिकरोतो अनुप्पन्ना चेव कुसला धम्मा न उप्पज्जन्ति, उप्पन्ना च कुसला धम्मा निरुज्झन्ति। इमे वा पनिमे धम्मे मनसिकरोतो अनुप्पन्ना चेव अकुसला धम्मा उप्पज्जन्ति, उप्पन्ना च अकुसला धम्मा भिय्योभावाय वेपुल्लाय संवत्तन्ती’’ति – या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘अपायकोसल्लं’’।
(Kha) tattha katamaṃ apāyakosallaṃ? ‘‘Ime dhamme manasikaroto anuppannā ceva kusalā dhammā na uppajjanti, uppannā ca kusalā dhammā nirujjhanti. Ime vā panime dhamme manasikaroto anuppannā ceva akusalā dhammā uppajjanti, uppannā ca akusalā dhammā bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattantī’’ti – yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘apāyakosallaṃ’’.
(ग) सब्बापि तत्रुपाया पञ्ञा उपायकोसल्लं।
(Ga) sabbāpi tatrupāyā paññā upāyakosallaṃ.
७७२. (५. क) चतूसु भूमीसु विपाके पञ्ञा विपाका पञ्ञा।
772. (5. Ka) catūsu bhūmīsu vipāke paññā vipākā paññā.
(ख) चतूसु भूमीसु कुसले पञ्ञा विपाकधम्मधम्मा पञ्ञा।
(Kha) catūsu bhūmīsu kusale paññā vipākadhammadhammā paññā.
(ग) तीसु भूमीसु किरियाब्याकते पञ्ञा नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा पञ्ञा।
(Ga) tīsu bhūmīsu kiriyābyākate paññā nevavipākanavipākadhammadhammā paññā.
७७३. (६. क) तीसु भूमीसु विपाके पञ्ञा उपादिन्नुपादानिया पञ्ञा।
773. (6. Ka) tīsu bhūmīsu vipāke paññā upādinnupādāniyā paññā.
(ख) तीसु भूमीसु कुसले तीसु भूमीसु किरियाब्याकते पञ्ञा अनुपादिन्नुपादानिया पञ्ञा।
(Kha) tīsu bhūmīsu kusale tīsu bhūmīsu kiriyābyākate paññā anupādinnupādāniyā paññā.
(ग) चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अनुपादिन्नअनुपादानिया पञ्ञा।
(Ga) catūsu maggesu catūsu phalesu paññā anupādinnaanupādāniyā paññā.
७७४. (७. क) वितक्कविचारसम्पयुत्ता पञ्ञा सवितक्कसविचारा पञ्ञा।
774. (7. Ka) vitakkavicārasampayuttā paññā savitakkasavicārā paññā.
(ख) वितक्कविप्पयुत्ता विचारसम्पयुत्ता पञ्ञा अवितक्कविचारमत्ता पञ्ञा।
(Kha) vitakkavippayuttā vicārasampayuttā paññā avitakkavicāramattā paññā.
(ग) वितक्कविचारविप्पयुत्ता पञ्ञा अवितक्कअविचारा पञ्ञा।
(Ga) vitakkavicāravippayuttā paññā avitakkaavicārā paññā.
७७५. (८. क) पीतिसम्पयुत्ता पञ्ञा पीतिसहगता पञ्ञा।
775. (8. Ka) pītisampayuttā paññā pītisahagatā paññā.
(ख) सुखसम्पयुत्ता पञ्ञा सुखसहगता पञ्ञा।
(Kha) sukhasampayuttā paññā sukhasahagatā paññā.
(ग) उपेक्खासम्पयुत्ता पञ्ञा उपेक्खासहगता पञ्ञा।
(Ga) upekkhāsampayuttā paññā upekkhāsahagatā paññā.
७७६. (९. क) तीसु भूमीसु कुसले पञ्ञा आचयगामिनी पञ्ञा।
776. (9. Ka) tīsu bhūmīsu kusale paññā ācayagāminī paññā.
(ख) चतूसु मग्गेसु पञ्ञा अपचयगामिनी पञ्ञा।
(Kha) catūsu maggesu paññā apacayagāminī paññā.
(ग) चतूसु भूमीसु विपाके तीसु भूमीसु किरियाब्याकते पञ्ञा नेवाचयगामिनापचयगामिनी पञ्ञा।
(Ga) catūsu bhūmīsu vipāke tīsu bhūmīsu kiriyābyākate paññā nevācayagāmināpacayagāminī paññā.
७७७. (१०. क) चतूसु मग्गेसु तीसु फलेसु पञ्ञा सेक्खा पञ्ञा।
777. (10. Ka) catūsu maggesu tīsu phalesu paññā sekkhā paññā.
(ख) उपरिट्ठिमा 9 अरहत्तफले पञ्ञा असेक्खा पञ्ञा।
(Kha) upariṭṭhimā 10 arahattaphale paññā asekkhā paññā.
(ग) तीसु भूमीसु कुसले तीसु भूमीसु विपाके तीसु भूमीसु किरियाब्याकते पञ्ञा नेवसेक्खनासेक्खा पञ्ञा।
(Ga) tīsu bhūmīsu kusale tīsu bhūmīsu vipāke tīsu bhūmīsu kiriyābyākate paññā nevasekkhanāsekkhā paññā.
७७८. (११. क) कामावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा परित्ता पञ्ञा।
778. (11. Ka) kāmāvacarakusalābyākate paññā parittā paññā.
(ख) रूपावचरारूपावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा महग्गता पञ्ञा।
(Kha) rūpāvacarārūpāvacarakusalābyākate paññā mahaggatā paññā.
(ग) चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अप्पमाणा पञ्ञा।
(Ga) catūsu maggesu catūsu phalesu paññā appamāṇā paññā.
७७९. (१२. क) तत्थ कतमा परित्तारम्मणा पञ्ञा? परित्ते धम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘परित्तारम्मणा पञ्ञा’’।
779. (12. Ka) tattha katamā parittārammaṇā paññā? Paritte dhamme ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘parittārammaṇā paññā’’.
७८०. (ख) तत्थ कतमा महग्गतारम्मणा पञ्ञा? महग्गते धम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘महग्गतारम्मणा पञ्ञा’’।
780. (Kha) tattha katamā mahaggatārammaṇā paññā? Mahaggate dhamme ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘mahaggatārammaṇā paññā’’.
७८१. (ग) तत्थ कतमा अप्पमाणारम्मणा पञ्ञा? अप्पमाणे धम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अप्पमाणारम्मणा पञ्ञा’’।
781. (Ga) tattha katamā appamāṇārammaṇā paññā? Appamāṇe dhamme ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘appamāṇārammaṇā paññā’’.
७८२. (१३. क) तत्थ कतमा मग्गारम्मणा पञ्ञा? अरियमग्गं आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘मग्गारम्मणा पञ्ञा’’।
782. (13. Ka) tattha katamā maggārammaṇā paññā? Ariyamaggaṃ ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘maggārammaṇā paññā’’.
(ख) चतूसु मग्गेसु पञ्ञा मग्गहेतुका पञ्ञा।
(Kha) catūsu maggesu paññā maggahetukā paññā.
७८३. (ग) तत्थ कतमा मग्गाधिपतिनी पञ्ञा? अरियमग्गं अधिपतिं करित्वा या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘मग्गाधिपतिनी पञ्ञा’’।
783. (Ga) tattha katamā maggādhipatinī paññā? Ariyamaggaṃ adhipatiṃ karitvā yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘maggādhipatinī paññā’’.
७८४. (१४) चतूसु भूमीसु विपाके पञ्ञा सिया उप्पन्ना, सिया उप्पादिनी, न वत्तब्बा अनुप्पन्नाति। चतूसु भूमीसु कुसले तीसु भूमीसु किरियाब्याकते पञ्ञा सिया उप्पन्ना, सिया अनुप्पन्ना, न वत्तब्बा उप्पादिनीति।
784. (14) Catūsu bhūmīsu vipāke paññā siyā uppannā, siyā uppādinī, na vattabbā anuppannāti. Catūsu bhūmīsu kusale tīsu bhūmīsu kiriyābyākate paññā siyā uppannā, siyā anuppannā, na vattabbā uppādinīti.
७८५. (१५) सब्बाव पञ्ञा सिया अतीता, सिया अनागता, सिया पच्चुप्पन्ना।
785. (15) Sabbāva paññā siyā atītā, siyā anāgatā, siyā paccuppannā.
७८६. (१६. क) तत्थ कतमा अतीतारम्मणा पञ्ञा? अतीते धम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अतीतारम्मणा पञ्ञा’’।
786. (16. Ka) tattha katamā atītārammaṇā paññā? Atīte dhamme ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘atītārammaṇā paññā’’.
७८७. (ख) तत्थ कतमा अनागतारम्मणा पञ्ञा? अनागते धम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अनागतारम्मणा पञ्ञा’’।
787. (Kha) tattha katamā anāgatārammaṇā paññā? Anāgate dhamme ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘anāgatārammaṇā paññā’’.
७८८. (ग) तत्थ कतमा पच्चुप्पन्नारम्मणा पञ्ञा? पच्चुप्पन्ने धम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना …पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘पच्चुप्पन्नारम्मणा पञ्ञा’’।
788. (Ga) tattha katamā paccuppannārammaṇā paññā? Paccuppanne dhamme ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā …pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘paccuppannārammaṇā paññā’’.
७८९. (१७) सब्बाव पञ्ञा सिया अज्झत्ता, सिया बहिद्धा, सिया अज्झत्तबहिद्धा।
789. (17) Sabbāva paññā siyā ajjhattā, siyā bahiddhā, siyā ajjhattabahiddhā.
७९०. (१८. क) तत्थ कतमा अज्झत्तारम्मणा पञ्ञा? अज्झत्ते धम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अज्झत्तारम्मणा पञ्ञा’’।
790. (18. Ka) tattha katamā ajjhattārammaṇā paññā? Ajjhatte dhamme ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘ajjhattārammaṇā paññā’’.
७९१. (ख) तत्थ कतमा बहिद्धारम्मणा पञ्ञा? बहिद्धाधम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘बहिद्धारम्मणा पञ्ञा’’।
791. (Kha) tattha katamā bahiddhārammaṇā paññā? Bahiddhādhamme ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘bahiddhārammaṇā paññā’’.
७९२. (ग) तत्थ कतमा अज्झत्तबहिद्धारम्मणा पञ्ञा? अज्झत्तबहिद्धा धम्मे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अज्झत्तबहिद्धारम्मणा पञ्ञा’’।
792. (Ga) tattha katamā ajjhattabahiddhārammaṇā paññā? Ajjhattabahiddhā dhamme ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘ajjhattabahiddhārammaṇā paññā’’.
एवं तिविधेन ञाणवत्थु।
Evaṃ tividhena ñāṇavatthu.
तिकं।
Tikaṃ.
४. चतुक्कनिद्देसो
4. Catukkaniddeso
७९३. (१. क) तत्थ कतमं कम्मस्सकतञाणं? ‘‘अत्थि दिन्नं, अत्थि यिट्ठं, अत्थि हुतं, अत्थि सुकतदुक्कटानं कम्मानं फलं विपाको, अत्थि अयं लोको, अत्थि परो लोको, अत्थि माता, अत्थि पिता, अत्थि सत्ता ओपपातिका, अत्थि लोके समणब्राह्मणा सम्मग्गता सम्मापटिपन्ना ये इमञ्च लोकं परञ्च लोकं सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा पवेदेन्ती’’ति – या एवरूपा पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘कम्मस्सकतञाणं’’। ठपेत्वा सच्चानुलोमिकं ञाणं, सब्बापि सासवा कुसला पञ्ञा कम्मस्सकतञाणं।
793. (1. Ka) tattha katamaṃ kammassakatañāṇaṃ? ‘‘Atthi dinnaṃ, atthi yiṭṭhaṃ, atthi hutaṃ, atthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko, atthi ayaṃ loko, atthi paro loko, atthi mātā, atthi pitā, atthi sattā opapātikā, atthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā ye imañca lokaṃ parañca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentī’’ti – yā evarūpā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘kammassakatañāṇaṃ’’. Ṭhapetvā saccānulomikaṃ ñāṇaṃ, sabbāpi sāsavā kusalā paññā kammassakatañāṇaṃ.
(ख) तत्थ कतमं सच्चानुलोमिकं ञाणं? ‘‘रूपं अनिच्च’’न्ति वा वेदना…पे॰… सञ्ञा… सङ्खारा… ‘‘विञ्ञाणं अनिच्च’’न्ति वा या एवरूपी अनुलोमिका खन्ति दिट्ठि रुचि मुदि पेक्खा धम्मनिज्झानक्खन्ति – इदं वुच्चति ‘‘सच्चानुलोमिकं ञाणं’’।
(Kha) tattha katamaṃ saccānulomikaṃ ñāṇaṃ? ‘‘Rūpaṃ anicca’’nti vā vedanā…pe… saññā… saṅkhārā… ‘‘viññāṇaṃ anicca’’nti vā yā evarūpī anulomikā khanti diṭṭhi ruci mudi pekkhā dhammanijjhānakkhanti – idaṃ vuccati ‘‘saccānulomikaṃ ñāṇaṃ’’.
(ग) चतूसु मग्गेसु पञ्ञा मग्गसमङ्गिस्स ञाणं।
(Ga) catūsu maggesu paññā maggasamaṅgissa ñāṇaṃ.
(घ) चतूसु फलेसु पञ्ञा फलसमङ्गिस्स ञाणं।
(Gha) catūsu phalesu paññā phalasamaṅgissa ñāṇaṃ.
७९४. (२) मग्गसमङ्गिस्स ञाणं दुक्खेपेतं ञाणं, दुक्खसमुदयेपेतं ञाणं, दुक्खनिरोधेपेतं ञाणं, दुक्खनिरोधगामिनिया पटिपदायपेतं ञाणं।
794. (2) Maggasamaṅgissa ñāṇaṃ dukkhepetaṃ ñāṇaṃ, dukkhasamudayepetaṃ ñāṇaṃ, dukkhanirodhepetaṃ ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāyapetaṃ ñāṇaṃ.
(क) तत्थ कतमं दुक्खे ञाणं? दुक्खं आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘दुक्खे ञाणं’’।
(Ka) tattha katamaṃ dukkhe ñāṇaṃ? Dukkhaṃ ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘dukkhe ñāṇaṃ’’.
(ख-घ) दुक्खसमुदयं आरब्भ…पे॰… दुक्खनिरोधं आरब्भ…पे॰… दुक्खनिरोधगामिनिं पटिपदं आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘दुक्खनिरोधगामिनिया पटिपदाय ञाणं’’।
(Kha-gha) dukkhasamudayaṃ ārabbha…pe… dukkhanirodhaṃ ārabbha…pe… dukkhanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ’’.
७९५. (३) कामावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा कामावचरा पञ्ञा, रूपावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा रूपावचरा पञ्ञा, अरूपावचरकुसलाब्याकते पञ्ञा अरूपावचरा पञ्ञा, चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा अपरियापन्ना पञ्ञा।
795. (3) Kāmāvacarakusalābyākate paññā kāmāvacarā paññā, rūpāvacarakusalābyākate paññā rūpāvacarā paññā, arūpāvacarakusalābyākate paññā arūpāvacarā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā apariyāpannā paññā.
७९६. (४. क) तत्थ कतमं धम्मे ञाणं? चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा धम्मे ञाणं।
796. (4. Ka) tattha katamaṃ dhamme ñāṇaṃ? Catūsu maggesu catūsu phalesu paññā dhamme ñāṇaṃ.
(ख) सो इमिना धम्मेन ञातेन दिट्ठेन पत्तेन विदितेन परियोगाळ्हेन अतीतानागतेन नयं नेति। ‘‘ये हि केचि अतीतमद्धानं समणा वा ब्राह्मणा वा दुक्खं अब्भञ्ञंसु 11, दुक्खसमुदयं अब्भञ्ञंसु, दुक्खनिरोधं अब्भञ्ञंसु, दुक्खनिरोधगामिनिं पटिपदं अब्भञ्ञंसु, इमञ्ञेव ते दुक्खं अब्भञ्ञंसु, इमञ्ञेव ते दुक्खसमुदयं अब्भञ्ञंसु, इमञ्ञेव ते दुक्खनिरोधं अब्भञ्ञंसु, इमञ्ञेव ते दुक्खनिरोधगामिनिं पटिपदं अब्भञ्ञंसु। ये हि केचि अनागतमद्धानं समणा वा ब्राह्मणा वा दुक्खं अभिजानिस्सन्ति, दुक्खसमुदयं अभिजानिस्सन्ति, दुक्खनिरोधं अभिजानिस्सन्ति, दुक्खनिरोधगामिनिं पटिपदं अभिजानिस्सन्ति, इमञ्ञेव ते दुक्खं अभिजानिस्सन्ति, इमञ्ञेव ते दुक्खसमुदयं अभिजानिस्सन्ति, इमञ्ञेव ते दुक्खनिरोधं अभिजानिस्सन्ति, इमञ्ञेव ते दुक्खनिरोधगामिनिं पटिपदं अभिजानिस्सन्ती’’ति – या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘अन्वये ञाणं’’।
(Kha) so iminā dhammena ñātena diṭṭhena pattena viditena pariyogāḷhena atītānāgatena nayaṃ neti. ‘‘Ye hi keci atītamaddhānaṃ samaṇā vā brāhmaṇā vā dukkhaṃ abbhaññaṃsu 12, dukkhasamudayaṃ abbhaññaṃsu, dukkhanirodhaṃ abbhaññaṃsu, dukkhanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ abbhaññaṃsu, imaññeva te dukkhaṃ abbhaññaṃsu, imaññeva te dukkhasamudayaṃ abbhaññaṃsu, imaññeva te dukkhanirodhaṃ abbhaññaṃsu, imaññeva te dukkhanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ abbhaññaṃsu. Ye hi keci anāgatamaddhānaṃ samaṇā vā brāhmaṇā vā dukkhaṃ abhijānissanti, dukkhasamudayaṃ abhijānissanti, dukkhanirodhaṃ abhijānissanti, dukkhanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ abhijānissanti, imaññeva te dukkhaṃ abhijānissanti, imaññeva te dukkhasamudayaṃ abhijānissanti, imaññeva te dukkhanirodhaṃ abhijānissanti, imaññeva te dukkhanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ abhijānissantī’’ti – yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘anvaye ñāṇaṃ’’.
(ग) तत्थ कतमं परिये ञाणं? इध भिक्खु परसत्तानं परपुग्गलानं चेतसा चेतो परिच्च पजानाति। सरागं वा चित्तं ‘‘सरागं चित्त’’न्ति पजानाति, वीतरागं वा चित्तं ‘‘वीतरागं चित्त’’न्ति पजानाति, सदोसं वा चित्तं ‘‘सदोसं चित्त’’न्ति पजानाति, वीतदोसं वा चित्तं ‘‘वीतदोसं चित्त’’न्ति पजानाति, समोहं वा चित्तं ‘‘समोहं चित्त’’न्ति पजानाति, वीतमोहं वा चित्तं ‘‘वीतमोहं चित्त’’न्ति पजानाति , संखित्तं वा चित्तं ‘‘संखित्तं चित्त’’न्ति पजानाति, विक्खित्तं वा चित्तं ‘‘विक्खित्तं चित्त’’न्ति पजानाति, महग्गतं वा चित्तं ‘‘महग्गतं चित्त’’न्ति पजानाति, अमहग्गतं वा चित्तं ‘‘अमहग्गतं चित्त’’न्ति पजानाति, सउत्तरं वा चित्तं ‘‘सउत्तरं चित्त’’न्ति पजानाति, अनुत्तरं वा चित्तं ‘‘अनुत्तरं चित्त’’न्ति पजानाति, समाहितं वा चित्तं ‘‘समाहितं चित्त’’न्ति पजानाति, असमाहितं वा चित्तं ‘‘असमाहितं चित्त’’न्ति पजानाति, विमुत्तं वा चित्तं ‘‘विमुत्तं चित्त’’न्ति पजानाति, अविमुत्तं वा चित्तं ‘‘अविमुत्तं चित्त’’न्ति पजानातीति – या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘परिये ञाणं’’।
(Ga) tattha katamaṃ pariye ñāṇaṃ? Idha bhikkhu parasattānaṃ parapuggalānaṃ cetasā ceto paricca pajānāti. Sarāgaṃ vā cittaṃ ‘‘sarāgaṃ citta’’nti pajānāti, vītarāgaṃ vā cittaṃ ‘‘vītarāgaṃ citta’’nti pajānāti, sadosaṃ vā cittaṃ ‘‘sadosaṃ citta’’nti pajānāti, vītadosaṃ vā cittaṃ ‘‘vītadosaṃ citta’’nti pajānāti, samohaṃ vā cittaṃ ‘‘samohaṃ citta’’nti pajānāti, vītamohaṃ vā cittaṃ ‘‘vītamohaṃ citta’’nti pajānāti , saṃkhittaṃ vā cittaṃ ‘‘saṃkhittaṃ citta’’nti pajānāti, vikkhittaṃ vā cittaṃ ‘‘vikkhittaṃ citta’’nti pajānāti, mahaggataṃ vā cittaṃ ‘‘mahaggataṃ citta’’nti pajānāti, amahaggataṃ vā cittaṃ ‘‘amahaggataṃ citta’’nti pajānāti, sauttaraṃ vā cittaṃ ‘‘sauttaraṃ citta’’nti pajānāti, anuttaraṃ vā cittaṃ ‘‘anuttaraṃ citta’’nti pajānāti, samāhitaṃ vā cittaṃ ‘‘samāhitaṃ citta’’nti pajānāti, asamāhitaṃ vā cittaṃ ‘‘asamāhitaṃ citta’’nti pajānāti, vimuttaṃ vā cittaṃ ‘‘vimuttaṃ citta’’nti pajānāti, avimuttaṃ vā cittaṃ ‘‘avimuttaṃ citta’’nti pajānātīti – yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘pariye ñāṇaṃ’’.
(घ) ठपेत्वा धम्मे ञाणं अन्वये ञाणं परिये ञाणं, अवसेसा पञ्ञा सम्मुतिञाणं।
(Gha) ṭhapetvā dhamme ñāṇaṃ anvaye ñāṇaṃ pariye ñāṇaṃ, avasesā paññā sammutiñāṇaṃ.
७९७. (५. क) तत्थ कतमा पञ्ञा आचयाय नो अपचयाय? कामावचरकुसले पञ्ञा आचयाय नो अपचयाय।
797. (5. Ka) tattha katamā paññā ācayāya no apacayāya? Kāmāvacarakusale paññā ācayāya no apacayāya.
(ख) चतूसु मग्गेसु पञ्ञा अपचयाय नो आचयाय।
(Kha) catūsu maggesu paññā apacayāya no ācayāya.
(ग) रूपावचरारूपावचरकुसले पञ्ञा आचयाय चेव अपचयाय च।
(Ga) rūpāvacarārūpāvacarakusale paññā ācayāya ceva apacayāya ca.
(घ) अवसेसा पञ्ञा नेव आचयाय नो अपचयाय।
(Gha) avasesā paññā neva ācayāya no apacayāya.
७९८. (६. क) तत्थ कतमा पञ्ञा निब्बिदाय नो पटिवेधाय? याय पञ्ञाय कामेसु वीतरागो होति, न च अभिञ्ञायो पटिविज्झति न च सच्चानि – अयं वुच्चति ‘‘पञ्ञा निब्बिदाय नो पटिवेधाय’’।
798. (6. Ka) tattha katamā paññā nibbidāya no paṭivedhāya? Yāya paññāya kāmesu vītarāgo hoti, na ca abhiññāyo paṭivijjhati na ca saccāni – ayaṃ vuccati ‘‘paññā nibbidāya no paṭivedhāya’’.
(ख) स्वेव पञ्ञाय कामेसु वीतरागो समानो अभिञ्ञायो पटिविज्झति न च सच्चानि – अयं वुच्चति ‘‘पञ्ञा पटिवेधाय नो निब्बिदाय’’।
(Kha) sveva paññāya kāmesu vītarāgo samāno abhiññāyo paṭivijjhati na ca saccāni – ayaṃ vuccati ‘‘paññā paṭivedhāya no nibbidāya’’.
(ग) चतूसु मग्गेसु पञ्ञा निब्बिदाय चेव पटिवेधाय च।
(Ga) catūsu maggesu paññā nibbidāya ceva paṭivedhāya ca.
(घ) अवसेसा पञ्ञा नेव निब्बिदाय नो पटिवेधाय।
(Gha) avasesā paññā neva nibbidāya no paṭivedhāya.
७९९. (७. क) तत्थ कतमा हानभागिनी पञ्ञा? पठमस्स झानस्स लाभिं कामसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति हानभागिनी पञ्ञा।
799. (7. Ka) tattha katamā hānabhāginī paññā? Paṭhamassa jhānassa lābhiṃ kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā.
(ख) तदनुधम्मता सति सन्तिट्ठति ठितिभागिनी पञ्ञा।
(Kha) tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā.
(ग) अवितक्कसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विसेसभागिनी पञ्ञा।
(Ga) avitakkasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā.
(घ) निब्बिदासहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विरागूपसञ्हिता निब्बेधभागिनी पञ्ञा। दुतियस्स झानस्स लाभिं वितक्कसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति हानभागिनी पञ्ञा। तदनुधम्मता सति सन्तिट्ठति ठितिभागिनी पञ्ञा। उपेक्खासहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विसेसभागिनी पञ्ञा। निब्बिदासहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विरागूपसञ्हिता निब्बेधभागिनी पञ्ञा। ततियस्स झानस्स लाभिं पीतिसुखसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति हानभागिनी पञ्ञा। तदनुधम्मता सति सन्तिट्ठति ठितिभागिनी पञ्ञा। अदुक्खमसुखसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विसेसभागिनी पञ्ञा। निब्बिदासहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विरागूपसञ्हिता निब्बेधभागिनी पञ्ञा। चतुत्थस्स झानस्स लाभिं उपेक्खासहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति हानभागिनी पञ्ञा। तदनुधम्मता सति सन्तिट्ठति ठितिभागिनी पञ्ञा। आकासानञ्चायतनसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विसेसभागिनी पञ्ञा। निब्बिदासहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विरागूपसञ्हिता निब्बेधभागिनी पञ्ञा। आकासानञ्चायतनस्स लाभिं रूपसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति हानभागिनी पञ्ञा। तदनुधम्मता सति सन्तिट्ठति ठितिभागिनी पञ्ञा। विञ्ञाणञ्चायतनसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विसेसभागिनी पञ्ञा। निब्बिदासहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विरागूपसञ्हिता निब्बेधभागिनी पञ्ञा। विञ्ञाणञ्चायतनस्स लाभिं आकासानञ्चायतनसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति हानभागिनी पञ्ञा। तदनुधम्मता सति सन्तिट्ठति ठितिभागिनी पञ्ञा। आकिञ्चञ्ञायतनसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विसेसभागिनी पञ्ञा। निब्बिदासहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विरागूपसञ्हिता निब्बेधभागिनी पञ्ञा। आकिञ्चञ्ञायतनस्स लाभिं विञ्ञाणञ्चायतनसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति हानभागिनी पञ्ञा। तदनुधम्मता सति सन्तिट्ठति ठितिभागिनी पञ्ञा। नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विसेसभागिनी पञ्ञा। निब्बिदासहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विरागूपसञ्हिता निब्बेधभागिनी पञ्ञा।
(Gha) nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā. Dutiyassa jhānassa lābhiṃ vitakkasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā. Upekkhāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā. Tatiyassa jhānassa lābhiṃ pītisukhasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā. Adukkhamasukhasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā. Catutthassa jhānassa lābhiṃ upekkhāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā. Ākāsānañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā. Ākāsānañcāyatanassa lābhiṃ rūpasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā. Viññāṇañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā. Viññāṇañcāyatanassa lābhiṃ ākāsānañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā. Ākiñcaññāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā. Ākiñcaññāyatanassa lābhiṃ viññāṇañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā. Nevasaññānāsaññāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā.
८००. (८) तत्थ कतमा चतस्सो पटिसम्भिदा? अत्थपटिसम्भिदा, धम्मपटिसम्भिदा, निरुत्तिपटिसम्भिदा, पटिभानपटिसम्भिदा। अत्थे ञाणं अत्थपटिसम्भिदा, धम्मे ञाणं धम्मपटिसम्भिदा, तत्र धम्मनिरुत्ताभिलापे ञाणं निरुत्तिपटिसम्भिदा, ञाणेसु ञाणं पटिभानपटिसम्भिदा । इमा चतस्सो पटिसम्भिदा।
800. (8) Tattha katamā catasso paṭisambhidā? Atthapaṭisambhidā, dhammapaṭisambhidā, niruttipaṭisambhidā, paṭibhānapaṭisambhidā. Atthe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dhamme ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā, ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā . Imā catasso paṭisambhidā.
८०१. (९) तत्थ कतमा चतस्सो पटिपदा? दुक्खपटिपदा दन्धाभिञ्ञा पञ्ञा, दुक्खपटिपदा खिप्पाभिञ्ञा पञ्ञा, सुखपटिपदा दन्धाभिञ्ञा पञ्ञा, सुखपटिपदा खिप्पाभिञ्ञा पञ्ञा।
801. (9) Tattha katamā catasso paṭipadā? Dukkhapaṭipadā dandhābhiññā paññā, dukkhapaṭipadā khippābhiññā paññā, sukhapaṭipadā dandhābhiññā paññā, sukhapaṭipadā khippābhiññā paññā.
(क) तत्थ कतमा दुक्खपटिपदा दन्धाभिञ्ञा पञ्ञा? किच्छेन कसिरेन समाधिं उप्पादेन्तस्स दन्धं तण्ठानं अभिजानन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘दुक्खपटिपदा दन्धाभिञ्ञा पञ्ञा’’।
(Ka) tattha katamā dukkhapaṭipadā dandhābhiññā paññā? Kicchena kasirena samādhiṃ uppādentassa dandhaṃ taṇṭhānaṃ abhijānantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘dukkhapaṭipadā dandhābhiññā paññā’’.
(ख) तत्थ कतमा दुक्खपटिपदा खिप्पाभिञ्ञा पञ्ञा? किच्छेन कसिरेन समाधिं उप्पादेन्तस्स खिप्पं तण्ठानं अभिजानन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘दुक्खपटिपदा खिप्पाभिञ्ञा पञ्ञा’’।
(Kha) tattha katamā dukkhapaṭipadā khippābhiññā paññā? Kicchena kasirena samādhiṃ uppādentassa khippaṃ taṇṭhānaṃ abhijānantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘dukkhapaṭipadā khippābhiññā paññā’’.
(ग) तत्थ कतमा सुखपटिपदा दन्धाभिञ्ञा पञ्ञा? अकिच्छेन अकसिरेन समाधिं उप्पादेन्तस्स दन्धं तण्ठानं अभिजानन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘सुखपटिपदा दन्धाभिञ्ञा पञ्ञा’’।
(Ga) tattha katamā sukhapaṭipadā dandhābhiññā paññā? Akicchena akasirena samādhiṃ uppādentassa dandhaṃ taṇṭhānaṃ abhijānantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘sukhapaṭipadā dandhābhiññā paññā’’.
(घ) तत्थ कतमा सुखपटिपदा खिप्पाभिञ्ञा पञ्ञा? अकिच्छेन अकसिरेन समाधिं उप्पादेन्तस्स खिप्पं तण्ठानं अभिजानन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘सुखपटिपदा खिप्पाभिञ्ञा पञ्ञा’’। इमा चतस्सो पटिपदा।
(Gha) tattha katamā sukhapaṭipadā khippābhiññā paññā? Akicchena akasirena samādhiṃ uppādentassa khippaṃ taṇṭhānaṃ abhijānantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘sukhapaṭipadā khippābhiññā paññā’’. Imā catasso paṭipadā.
८०२. (१०) तत्थ कतमानि चत्तारि आरम्मणानि? परित्ता परित्तारम्मणा पञ्ञा, परित्ता अप्पमाणारम्मणा पञ्ञा, अप्पमाणा परित्तारम्मणा पञ्ञा, अप्पमाणा अप्पमाणारम्मणा पञ्ञा।
802. (10) Tattha katamāni cattāri ārammaṇāni? Parittā parittārammaṇā paññā, parittā appamāṇārammaṇā paññā, appamāṇā parittārammaṇā paññā, appamāṇā appamāṇārammaṇā paññā.
(क) तत्थ कतमा परित्ता परित्तारम्मणा पञ्ञा? समाधिस्स न निकामलाभिस्स आरम्मणं थोकं फरन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘परित्ता परित्तारम्मणा पञ्ञा’’।
(Ka) tattha katamā parittā parittārammaṇā paññā? Samādhissa na nikāmalābhissa ārammaṇaṃ thokaṃ pharantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘parittā parittārammaṇā paññā’’.
(ख) तत्थ कतमा परित्ता अप्पमाणारम्मणा पञ्ञा? समाधिस्स न निकामलाभिस्स आरम्मणं विपुलं फरन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘परित्ता अप्पमाणारम्मणा पञ्ञा’’।
(Kha) tattha katamā parittā appamāṇārammaṇā paññā? Samādhissa na nikāmalābhissa ārammaṇaṃ vipulaṃ pharantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘parittā appamāṇārammaṇā paññā’’.
(ग) तत्थ कतमा अप्पमाणा परित्तारम्मणा पञ्ञा? समाधिस्स निकामलाभिस्स आरम्मणं थोकं फरन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अप्पमाणा परित्तारम्मणा पञ्ञा’’।
(Ga) tattha katamā appamāṇā parittārammaṇā paññā? Samādhissa nikāmalābhissa ārammaṇaṃ thokaṃ pharantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘appamāṇā parittārammaṇā paññā’’.
(घ) तत्थ कतमा अप्पमाणा अप्पमाणारम्मणा पञ्ञा? समाधिस्स निकामलाभिस्स आरम्मणं विपुलं फरन्तस्स या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति ‘‘अप्पमाणा अप्पमाणारम्मणा पञ्ञा’’। इमानि चत्तारि आरम्मणानि।
(Gha) tattha katamā appamāṇā appamāṇārammaṇā paññā? Samādhissa nikāmalābhissa ārammaṇaṃ vipulaṃ pharantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – ayaṃ vuccati ‘‘appamāṇā appamāṇārammaṇā paññā’’. Imāni cattāri ārammaṇāni.
(११) मग्गसमङ्गिस्स ञाणं जरामरणेपेतं ञाणं, जरामरणसमुदयेपेतं ञाणं, जरामरणनिरोधेपेतं ञाणं, जरामरणनिरोधगामिनिया पटिपदायपेतं ञाणं।
(11) Maggasamaṅgissa ñāṇaṃ jarāmaraṇepetaṃ ñāṇaṃ, jarāmaraṇasamudayepetaṃ ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhepetaṃ ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāyapetaṃ ñāṇaṃ.
(क) तत्थ कतमं जरामरणे ञाणं? जरामरणं आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘जरामरणे ञाणं’’।
(Ka) tattha katamaṃ jarāmaraṇe ñāṇaṃ? Jarāmaraṇaṃ ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘jarāmaraṇe ñāṇaṃ’’.
(ख-घ) जरामरणसमुदयं आरब्भ…पे॰… जरामरणनिरोधं आरब्भ…पे॰… जरामरणनिरोधगामिनिं पटिपदं आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘जरामरणनिरोधगामिनिया पटिपदाय ञाणं’’।
(Kha-gha) jarāmaraṇasamudayaṃ ārabbha…pe… jarāmaraṇanirodhaṃ ārabbha…pe… jarāmaraṇanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ’’.
८०३. (१२-२१) धम्मसमङ्गिस्स ञाणं जातियापेतं ञाणं…पे॰… भवेपेतं ञाणं…पे॰… उपादानेपेतं ञाणं…पे॰… तण्हायपेतं ञाणं…पे॰… वेदनायपेतं ञाणं…पे॰… फस्सेपेतं ञाणं…पे॰… सळायतनेपेतं ञाणं…पे॰… नामरूपेपेतं ञाणं…पे॰… विञ्ञाणेपेतं ञाणं…पे॰… सङ्खारेसुपेतं ञाणं, सङ्खारसमुदयेपेतं ञाणं, सङ्खारनिरोधेपेतं ञाणं, सङ्खारनिरोधगामिनिया पटिपदायपेतं ञाणं।
803. (12-21) Dhammasamaṅgissa ñāṇaṃ jātiyāpetaṃ ñāṇaṃ…pe… bhavepetaṃ ñāṇaṃ…pe… upādānepetaṃ ñāṇaṃ…pe… taṇhāyapetaṃ ñāṇaṃ…pe… vedanāyapetaṃ ñāṇaṃ…pe… phassepetaṃ ñāṇaṃ…pe… saḷāyatanepetaṃ ñāṇaṃ…pe… nāmarūpepetaṃ ñāṇaṃ…pe… viññāṇepetaṃ ñāṇaṃ…pe… saṅkhāresupetaṃ ñāṇaṃ, saṅkhārasamudayepetaṃ ñāṇaṃ, saṅkhāranirodhepetaṃ ñāṇaṃ, saṅkhāranirodhagāminiyā paṭipadāyapetaṃ ñāṇaṃ.
तत्थ कतमं सङ्खारेसु ञाणं? सङ्खारे आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘सङ्खारेसु ञाणं’’।
Tattha katamaṃ saṅkhāresu ñāṇaṃ? Saṅkhāre ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘saṅkhāresu ñāṇaṃ’’.
सङ्खारसमुदयं आरब्भ…पे॰… सङ्खारनिरोधं आरब्भ…पे॰… सङ्खारनिरोधगामिनिं पटिपदं आरब्भ या उप्पज्जति पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति ‘‘सङ्खारनिरोधगामिनिया पटिपदाय ञाणं। एवं चतुब्बिधेन ञाणवत्थु।
Saṅkhārasamudayaṃ ārabbha…pe… saṅkhāranirodhaṃ ārabbha…pe… saṅkhāranirodhagāminiṃ paṭipadaṃ ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘saṅkhāranirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ. Evaṃ catubbidhena ñāṇavatthu.
चतुक्कं।
Catukkaṃ.
५. पञ्चकनिद्देसो
5. Pañcakaniddeso
८०४. (१) तत्थ कतमो पञ्चङ्गिको सम्मासमाधि? पीतिफरणता, सुखफरणता, चेतोफरणता, आलोकफरणता, पच्चवेक्खणानिमित्तं। द्वीसु झानेसु पञ्ञा पीतिफरणता। तीसु झानेसु पञ्ञा सुखफरणता। परचित्ते ञाणं चेतोफरणता। दिब्बचक्खु आलोकफरणता। तम्हा तम्हा समाधिम्हा वुट्ठितस्स पच्चवेक्खणाञाणं पच्चवेक्खणानिमित्तं। अयं वुच्चति पञ्चङ्गिको सम्मासमाधि।
804. (1) Tattha katamo pañcaṅgiko sammāsamādhi? Pītipharaṇatā, sukhapharaṇatā, cetopharaṇatā, ālokapharaṇatā, paccavekkhaṇānimittaṃ. Dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā. Tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā. Paracitte ñāṇaṃ cetopharaṇatā. Dibbacakkhu ālokapharaṇatā. Tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhitassa paccavekkhaṇāñāṇaṃ paccavekkhaṇānimittaṃ. Ayaṃ vuccati pañcaṅgiko sammāsamādhi.
(२) तत्थ कतमो पञ्चञाणिको सम्मासमाधि? ‘‘अयं समाधि पच्चुप्पन्नसुखो चेव आयतिञ्च सुखविपाको’’ति पच्चत्तञ्ञेव ञाणं उप्पज्जति। ‘‘अयं समाधि अरियो निरामिसो’’ति पच्चत्तञ्ञेव ञाणं उप्पज्जति। ‘‘अयं समाधि अकापुरिससेवितो’’ति पच्चत्तञ्ञेव ञाणं उप्पज्जति। ‘‘अयं समाधि सन्तो पणीतो पटिप्पस्सद्धलद्धो एकोदिभावाधिगतो न ससङ्खारनिग्गय्हवारितगतो’’ति पच्चत्तञ्ञेव ञाणं उप्पज्जति। सो खो पनाहं इमं समाधिं सतो समापज्जामि सतो वुट्ठहामी’’ति पच्चत्तञ्ञेव ञाणं उप्पज्जति। अयं पञ्चञाणिको सम्मासमाधि। एवं पञ्चविधेन ञाणवत्थु।
(2) Tattha katamo pañcañāṇiko sammāsamādhi? ‘‘Ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti paccattaññeva ñāṇaṃ uppajjati. ‘‘Ayaṃ samādhi ariyo nirāmiso’’ti paccattaññeva ñāṇaṃ uppajjati. ‘‘Ayaṃ samādhi akāpurisasevito’’ti paccattaññeva ñāṇaṃ uppajjati. ‘‘Ayaṃ samādhi santo paṇīto paṭippassaddhaladdho ekodibhāvādhigato na sasaṅkhāraniggayhavāritagato’’ti paccattaññeva ñāṇaṃ uppajjati. So kho panāhaṃ imaṃ samādhiṃ sato samāpajjāmi sato vuṭṭhahāmī’’ti paccattaññeva ñāṇaṃ uppajjati. Ayaṃ pañcañāṇiko sammāsamādhi. Evaṃ pañcavidhena ñāṇavatthu.
पञ्चकं।
Pañcakaṃ.
६. छक्कनिद्देसो
6. Chakkaniddeso
८०५. तत्थ कतमा छसु अभिञ्ञासु पञ्ञा? इद्धिविधे ञाणं, सोतधातुविसुद्धिया ञाणं, परचित्ते ञाणं, पुब्बेनिवासानुस्सतिया ञाणं, सत्तानं चुतूपपाते ञाणं, आसवानं खये ञाणं – इमा छसु अभिञ्ञासु पञ्ञा। एवं छब्बिधेन ञाणवत्थु।
805. Tattha katamā chasu abhiññāsu paññā? Iddhividhe ñāṇaṃ, sotadhātuvisuddhiyā ñāṇaṃ, paracitte ñāṇaṃ, pubbenivāsānussatiyā ñāṇaṃ, sattānaṃ cutūpapāte ñāṇaṃ, āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ – imā chasu abhiññāsu paññā. Evaṃ chabbidhena ñāṇavatthu.
छक्कं।
Chakkaṃ.
७. सत्तकनिद्देसो
7. Sattakaniddeso
८०६. तत्थ कतमानि सत्तसत्तति ञाणवत्थूनि? जातिपच्चया जरामरणन्ति ञाणं, असति जातिया नत्थि जरामरणन्ति ञाणं, अतीतम्पि अद्धानं जातिपच्चया जरामरणन्ति ञाणं, असति जातिया नत्थि जरामरणन्ति ञाणं, अनागतम्पि अद्धानं जातिपच्चया जरामरणन्ति ञाणं, असति जातिया नत्थि जरामरणन्ति ञाणं। यम्पिस्स तं धम्मट्ठितिञाणं तम्पि खयधम्मं वयधम्मं विरागधम्मं निरोधधम्मन्ति ञाणं; भवपच्चया जातीति ञाणं…पे॰… उपादानपच्चया भवोति ञाणं…पे॰… तण्हापच्चया उपादानन्ति ञाणं…पे॰… वेदनापच्चया तण्हाति ञाणं…पे॰… फस्सपच्चया वेदनाति ञाणं…पे॰… सळायतनपच्चया फस्सोति ञाणं…पे॰… नामरूपपच्चया सळायतनन्ति ञाणं…पे॰… विञ्ञाणपच्चया नामरूपन्ति ञाणं…पे॰… सङ्खारपच्चया विञ्ञाणन्ति ञाणं…पे॰… अविज्जापच्चया सङ्खाराति ञाणं, असति अविज्जाय नत्थि सङ्खाराति ञाणं, अतीतम्पि अद्धानं अविज्जापच्चया सङ्खाराति ञाणं, असति अविज्जाय नत्थि सङ्खाराति ञाणं, अनागतम्पि अद्धानं अविज्जापच्चया सङ्खाराति ञाणं, असति अविज्जाय नत्थि सङ्खाराति ञाणं। यम्पिस्स तं धम्मट्ठितिञाणं तम्पि खयधम्मं वयधम्मं विरागधम्मं निरोधधम्मन्ति ञाणं। इमानि सत्तसत्तति ञाणवत्थूनि। एवं सत्तविधेन ञाणवत्थु।
806. Tattha katamāni sattasattati ñāṇavatthūni? Jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, atītampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, anāgatampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ tampi khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti ñāṇaṃ; bhavapaccayā jātīti ñāṇaṃ…pe… upādānapaccayā bhavoti ñāṇaṃ…pe… taṇhāpaccayā upādānanti ñāṇaṃ…pe… vedanāpaccayā taṇhāti ñāṇaṃ…pe… phassapaccayā vedanāti ñāṇaṃ…pe… saḷāyatanapaccayā phassoti ñāṇaṃ…pe… nāmarūpapaccayā saḷāyatananti ñāṇaṃ…pe… viññāṇapaccayā nāmarūpanti ñāṇaṃ…pe… saṅkhārapaccayā viññāṇanti ñāṇaṃ…pe… avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ, atītampi addhānaṃ avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ, anāgatampi addhānaṃ avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ. Yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ tampi khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti ñāṇaṃ. Imāni sattasattati ñāṇavatthūni. Evaṃ sattavidhena ñāṇavatthu.
सत्तकं।
Sattakaṃ.
८. अट्ठकनिद्देसो
8. Aṭṭhakaniddeso
८०७. तत्थ कतमा चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा? सोतापत्तिमग्गे पञ्ञा, सोतापत्तिफले पञ्ञा , सकदागामिमग्गे पञ्ञा, सकदागामिफले पञ्ञा, अनागामिमग्गे पञ्ञा, अनागामिफले पञ्ञा, अरहत्तमग्गे पञ्ञा, अरहत्तफले पञ्ञा – इमा चतूसु मग्गेसु चतूसु फलेसु पञ्ञा। एवं अट्ठविधेन ञाणवत्थु।
807. Tattha katamā catūsu maggesu catūsu phalesu paññā? Sotāpattimagge paññā, sotāpattiphale paññā , sakadāgāmimagge paññā, sakadāgāmiphale paññā, anāgāmimagge paññā, anāgāmiphale paññā, arahattamagge paññā, arahattaphale paññā – imā catūsu maggesu catūsu phalesu paññā. Evaṃ aṭṭhavidhena ñāṇavatthu.
अट्ठकं।
Aṭṭhakaṃ.
९. नवकनिद्देसो
9. Navakaniddeso
८०८. तत्थ कतमा नवसु अनुपुब्बविहारसमापत्तीसु पञ्ञा? पठमज्झानसमापत्तिया पञ्ञा, दुतियज्झानसमापत्तिया पञ्ञा, ततियज्झानसमापत्तिया पञ्ञा, चतुत्थज्झानसमापत्तिया पञ्ञा, आकासानञ्चायतनसमापत्तिया पञ्ञा, विञ्ञाणञ्चायतनसमापत्तिया पञ्ञा, आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्तिया पञ्ञा, नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसमापत्तिया पञ्ञा, सञ्ञावेदयितनिरोधसमापत्तिया वुट्ठितस्स पच्चवेक्खणाञाणं – इमा नवसु अनुपुब्बविहारसमापत्तीसु पञ्ञा। एवं नवविधेन ञाणवत्थु।
808. Tattha katamā navasu anupubbavihārasamāpattīsu paññā? Paṭhamajjhānasamāpattiyā paññā, dutiyajjhānasamāpattiyā paññā, tatiyajjhānasamāpattiyā paññā, catutthajjhānasamāpattiyā paññā, ākāsānañcāyatanasamāpattiyā paññā, viññāṇañcāyatanasamāpattiyā paññā, ākiñcaññāyatanasamāpattiyā paññā, nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā paññā, saññāvedayitanirodhasamāpattiyā vuṭṭhitassa paccavekkhaṇāñāṇaṃ – imā navasu anupubbavihārasamāpattīsu paññā. Evaṃ navavidhena ñāṇavatthu.
नवकं।
Navakaṃ.
१०. दसकनिद्देसो
10. Dasakaniddeso
८०९. (१) तत्थ कतमं तथागतस्स ठानञ्च ठानतो अट्ठानञ्च अट्ठानतो यथाभूतं ञाणं? इध तथागतो ‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं दिट्ठिसम्पन्नो पुग्गलो कञ्चि सङ्खारं निच्चतो उपगच्छेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं पुथुज्जनो कञ्चि सङ्खारं निच्चतो उपगच्छेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं दिट्ठिसम्पन्नो पुग्गलो कञ्चि सङ्खारं सुखतो उपगच्छेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं पुथुज्जनो कञ्चि सङ्खारं सुखतो उपगच्छेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं दिट्ठिसम्पन्नो पुग्गलो कञ्चि धम्मं अत्थतो उपगच्छेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं पुथुज्जनो कञ्चि धम्मं अत्थतो उपगच्छेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं दिट्ठिसम्पन्नो पुग्गलो मातरं जीविता वोरोपेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं पुथुज्जनो मातरं जीविता वोरोपेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति।
809. (1) Tattha katamaṃ tathāgatassa ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ ñāṇaṃ? Idha tathāgato ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo kañci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ puthujjano kañci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo kañci saṅkhāraṃ sukhato upagaccheyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ puthujjano kañci saṅkhāraṃ sukhato upagaccheyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo kañci dhammaṃ atthato upagaccheyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ puthujjano kañci dhammaṃ atthato upagaccheyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo mātaraṃ jīvitā voropeyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ puthujjano mātaraṃ jīvitā voropeyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti.
अट्ठानमेतं अनवकासो यं दिट्ठिसम्पन्नो पुग्गलो पितरं जीविता वोरोपेय्य…पे॰… अरहन्तं जीविता वोरोपेय्य…पे॰… पदुट्ठेन चित्तेन तथागतस्स लोहितं उप्पादेय्य…पे॰… सङ्घं भिन्देय्य…पे॰… अञ्ञं सत्थारं उद्दिसेय्य…पे॰… अट्ठमं भवं निब्बत्तेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं पुथुज्जनो अट्ठमं भवं निब्बत्तेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति।
Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo pitaraṃ jīvitā voropeyya…pe… arahantaṃ jīvitā voropeyya…pe… paduṭṭhena cittena tathāgatassa lohitaṃ uppādeyya…pe… saṅghaṃ bhindeyya…pe… aññaṃ satthāraṃ uddiseyya…pe… aṭṭhamaṃ bhavaṃ nibbatteyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ puthujjano aṭṭhamaṃ bhavaṃ nibbatteyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti.
‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं एकिस्सा लोकधातुया द्वे अरहन्तो सम्मासम्बुद्धा अपुब्बं अचरिमं उप्पज्जेय्युं, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं एकिस्सा लोकधातुया एको अरहं सम्मासम्बुद्धो उप्पज्जेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं एकिस्सा लोकधातुया द्वे राजानो चक्कवत्ती 13 अपुब्बं अचरिमं उप्पज्जेय्युं, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं एकिस्सा लोकधातुया एको राजा चक्कवत्ती उप्पज्जेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति।
‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ ekissā lokadhātuyā eko arahaṃ sammāsambuddho uppajjeyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ ekissā lokadhātuyā dve rājāno cakkavattī 14 apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ ekissā lokadhātuyā eko rājā cakkavattī uppajjeyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti.
‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं इत्थी अरहं अस्स सम्मासम्बुद्धो, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं पुरिसो अरहं अस्स सम्मासम्बुद्धो, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं इत्थी राजा अस्स चक्कवत्ती, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं पुरिसो राजा अस्स चक्कवत्ती, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं इत्थी सक्कत्तं करेय्य, मारत्तं करेय्य, ब्रह्मत्तं करेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं पुरिसो सक्कत्तं करेय्य, मारत्तं करेय्य, ब्रह्मत्तं करेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति।
‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ itthī arahaṃ assa sammāsambuddho, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ puriso arahaṃ assa sammāsambuddho, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ itthī rājā assa cakkavattī, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ puriso rājā assa cakkavattī, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ itthī sakkattaṃ kareyya, mārattaṃ kareyya, brahmattaṃ kareyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ puriso sakkattaṃ kareyya, mārattaṃ kareyya, brahmattaṃ kareyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti.
‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं कायदुच्चरितस्स इट्ठो कन्तो मनापो विपाको निब्बत्तेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं कायदुच्चरितस्स अनिट्ठो अकन्तो अमनापो विपाको निब्बत्तेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं वचीदुच्चरितस्स…पे॰… यं मनोदुच्चरितस्स इट्ठो कन्तो मनापो विपाको निब्बत्तेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं वचीदुच्चरितस्स…पे॰… यं मनोदुच्चरितस्स अनिट्ठो अकन्तो अमनापो विपाको निब्बत्तेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति।
‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ kāyaduccaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ kāyaduccaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ vacīduccaritassa…pe… yaṃ manoduccaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ vacīduccaritassa…pe… yaṃ manoduccaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti.
‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं कायसुचरितस्स अनिट्ठो अकन्तो अमनापो विपाको निब्बत्तेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं कायसुचरितस्स इट्ठो कन्तो मनापो विपाको निब्बत्तेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं वचीसुचरितस्स…पे॰… यं मनोसुचरितस्स अनिट्ठो अकन्तो अमनापो विपाको निब्बत्तेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं वचीसुचरितस्स…पे॰… यं मनोसुचरितस्स इट्ठो कन्तो मनापो विपाको निब्बत्तेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति।
‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ kāyasucaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ kāyasucaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ vacīsucaritassa…pe… yaṃ manosucaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ vacīsucaritassa…pe… yaṃ manosucaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti.
‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं कायदुच्चरितसमङ्गी तन्निदानं तप्पच्चया कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं कायदुच्चरितसमङ्गी तन्निदानं तप्पच्चया कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं वचीदुच्चरितसमङ्गी…पे॰… यं मनोदुच्चरितसमङ्गी तन्निदानं तप्पच्चया कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं वचीदुच्चरितसमङ्गी…पे॰… यं मनोदुच्चरितसमङ्गी तन्निदानं तप्पच्चया कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति।
‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ kāyaduccaritasamaṅgī tannidānaṃ tappaccayā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjeyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ kāyaduccaritasamaṅgī tannidānaṃ tappaccayā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjeyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ vacīduccaritasamaṅgī…pe… yaṃ manoduccaritasamaṅgī tannidānaṃ tappaccayā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjeyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ vacīduccaritasamaṅgī…pe… yaṃ manoduccaritasamaṅgī tannidānaṃ tappaccayā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjeyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti.
‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं कायसुचरितसमङ्गी तन्निदानं तप्पच्चया कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं कायसुचरितसमङ्गी तन्निदानं तप्पच्चया कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘अट्ठानमेतं अनवकासो यं वचीसुचरितसमङ्गी…पे॰… यं मनोसुचरितसमङ्गी तन्निदानं तप्पच्चया कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जेय्य, नेतं ठानं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ठानञ्च खो एतं विज्जति यं वचीसुचरितसमङ्गी …पे॰… यं मनोसुचरितसमङ्गी तन्निदानं तप्पच्चया कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जेय्य, ठानमेतं विज्जती’’ति पजानाति। ‘‘ये ये धम्मा येसं येसं धम्मानं हेतू पच्चया उपादाय तं तं ठानं, ये ये धम्मा येसं येसं धम्मानं न हेतू अप्पच्चया उपादाय तं तं अट्ठान’’न्ति। या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं तथागतस्स ठानञ्च ठानतो अट्ठानञ्च अट्ठानतो यथाभूतं ञाणं।
‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ kāyasucaritasamaṅgī tannidānaṃ tappaccayā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjeyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ kāyasucaritasamaṅgī tannidānaṃ tappaccayā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjeyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ vacīsucaritasamaṅgī…pe… yaṃ manosucaritasamaṅgī tannidānaṃ tappaccayā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjeyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ṭhānañca kho etaṃ vijjati yaṃ vacīsucaritasamaṅgī …pe… yaṃ manosucaritasamaṅgī tannidānaṃ tappaccayā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjeyya, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti pajānāti. ‘‘Ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ hetū paccayā upādāya taṃ taṃ ṭhānaṃ, ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ na hetū appaccayā upādāya taṃ taṃ aṭṭhāna’’nti. Yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ tathāgatassa ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ ñāṇaṃ.
८१०. (२) तत्थ कतमं तथागतस्स अतीतानागतपच्चुप्पन्नानं कम्मसमादानानं ठानसो हेतुसो विपाकं यथाभूतं ञाणं? इध तथागतो पजानाति – ‘‘अत्थेकच्चानि पापकानि कम्मसमादानानि गतिसम्पत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि पापकानि कम्मसमादानानि उपधिसम्पत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि पापकानि कम्मसमादानानि कालसम्पत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि पापकानि कम्मसमादानानि पयोगसम्पत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति।
810. (2) Tattha katamaṃ tathāgatassa atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso vipākaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ? Idha tathāgato pajānāti – ‘‘atthekaccāni pāpakāni kammasamādānāni gatisampattipaṭibāḷhāni na vipaccanti. Atthekaccāni pāpakāni kammasamādānāni upadhisampattipaṭibāḷhāni na vipaccanti. Atthekaccāni pāpakāni kammasamādānāni kālasampattipaṭibāḷhāni na vipaccanti. Atthekaccāni pāpakāni kammasamādānāni payogasampattipaṭibāḷhāni na vipaccanti.
‘‘अत्थेकच्चानि पापकानि कम्मसमादानानि गतिविपत्तिं आगम्म विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि पापकानि कम्मसमादानानि उपधिविपत्तिं आगम्म विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि पापकानि कम्मसमादानानि कालविपत्तिं आगम्म विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि पापकानि कम्मसमादानानि पयोगविपत्तिं आगम्म विपच्चन्ति।
‘‘Atthekaccāni pāpakāni kammasamādānāni gativipattiṃ āgamma vipaccanti. Atthekaccāni pāpakāni kammasamādānāni upadhivipattiṃ āgamma vipaccanti. Atthekaccāni pāpakāni kammasamādānāni kālavipattiṃ āgamma vipaccanti. Atthekaccāni pāpakāni kammasamādānāni payogavipattiṃ āgamma vipaccanti.
‘‘अत्थेकच्चानि कल्याणानि कम्मसमादानानि गतिविपत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि कल्याणानि कम्मसमादानानि उपधिविपत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि कल्याणानि कम्मसमादानानि कालविपत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि कल्याणानि कम्मसमादानानि पयोगविपत्तिपटिबाळ्हानि न विपच्चन्ति।
‘‘Atthekaccāni kalyāṇāni kammasamādānāni gativipattipaṭibāḷhāni na vipaccanti. Atthekaccāni kalyāṇāni kammasamādānāni upadhivipattipaṭibāḷhāni na vipaccanti. Atthekaccāni kalyāṇāni kammasamādānāni kālavipattipaṭibāḷhāni na vipaccanti. Atthekaccāni kalyāṇāni kammasamādānāni payogavipattipaṭibāḷhāni na vipaccanti.
‘‘अत्थेकच्चानि कल्याणानि कम्मसमादानानि गतिसम्पत्तिं आगम्म विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि कल्याणानि कम्मसमादानानि उपधिसम्पत्तिं आगम्म विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि कल्याणानि कम्मसमादानानि कालसम्पत्तिं आगम्म विपच्चन्ति। अत्थेकच्चानि कल्याणानि कम्मसमादानानि पयोगसम्पत्तिं आगम्म विपच्चन्ती’’ति। या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं तथागतस्स अतीतानागतपच्चुप्पन्नानं कम्मसमादानानं ठानसो हेतुसो विपाकं यथाभूतं ञाणं।
‘‘Atthekaccāni kalyāṇāni kammasamādānāni gatisampattiṃ āgamma vipaccanti. Atthekaccāni kalyāṇāni kammasamādānāni upadhisampattiṃ āgamma vipaccanti. Atthekaccāni kalyāṇāni kammasamādānāni kālasampattiṃ āgamma vipaccanti. Atthekaccāni kalyāṇāni kammasamādānāni payogasampattiṃ āgamma vipaccantī’’ti. Yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ tathāgatassa atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso vipākaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ.
८११. (३) तत्थ कतमं तथागतस्स सब्बत्थगामिनिं पटिपदं यथाभूतं ञाणं? इध तथागतो ‘‘अयं मग्गो अयं पटिपदा निरयगामी’’ति 15 पजानाति, ‘‘अयं मग्गो अयं पटिपदा तिरच्छानयोनिगामी’’ति 16 पजानाति, ‘‘अयं मग्गो अयं पटिपदा पेत्तिविसयगामी’’ति पजानाति, ‘‘अयं मग्गो अयं पटिपदा मनुस्सलोकगामी’’ति पजानाति, ‘‘अयं मग्गो अयं पटिपदा देवलोकगामी’’ति पजानाति, ‘‘अयं मग्गो अयं पटिपदा निब्बानगामी’’ति पजानातीति । या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं तथागतस्स सब्बत्थगामिनिं पटिपदं यथाभूतं ञाणं।
811. (3) Tattha katamaṃ tathāgatassa sabbatthagāminiṃ paṭipadaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ? Idha tathāgato ‘‘ayaṃ maggo ayaṃ paṭipadā nirayagāmī’’ti 17 pajānāti, ‘‘ayaṃ maggo ayaṃ paṭipadā tiracchānayonigāmī’’ti 18 pajānāti, ‘‘ayaṃ maggo ayaṃ paṭipadā pettivisayagāmī’’ti pajānāti, ‘‘ayaṃ maggo ayaṃ paṭipadā manussalokagāmī’’ti pajānāti, ‘‘ayaṃ maggo ayaṃ paṭipadā devalokagāmī’’ti pajānāti, ‘‘ayaṃ maggo ayaṃ paṭipadā nibbānagāmī’’ti pajānātīti . Yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ tathāgatassa sabbatthagāminiṃ paṭipadaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ.
८१२. (४) तत्थ कतमं तथागतस्स अनेकधातुनानाधातुलोकं यथाभूतं ञाणं? इध तथागतो खन्धनानत्तं पजानाति, आयतननानत्तं पजानाति, धातुनानत्तं पजानाति, अनेकधातुनानाधातुलोकनानत्तं पजानातीति। या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं तथागतस्स अनेकधातुनानाधातुलोकं यथाभूतं ञाणं।
812. (4) Tattha katamaṃ tathāgatassa anekadhātunānādhātulokaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ? Idha tathāgato khandhanānattaṃ pajānāti, āyatananānattaṃ pajānāti, dhātunānattaṃ pajānāti, anekadhātunānādhātulokanānattaṃ pajānātīti. Yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ tathāgatassa anekadhātunānādhātulokaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ.
८१३. (५) तत्थ कतमं तथागतस्स सत्तानं नानाधिमुत्तिकतं यथाभूतं ञाणं? इध तथागतो पजानाति – ‘‘सन्ति सत्ता हीनाधिमुत्तिका, सन्ति सत्ता पणीताधिमुत्तिका। हीनाधिमुत्तिका सत्ता हीनाधिमुत्तिके सत्ते सेवन्ति भजन्ति पयिरुपासन्ति। पणीताधिमुत्तिका सत्ता पणीताधिमुत्तिके सत्ते सेवन्ति भजन्ति पयिरुपासन्ति।
813. (5) Tattha katamaṃ tathāgatassa sattānaṃ nānādhimuttikataṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ? Idha tathāgato pajānāti – ‘‘santi sattā hīnādhimuttikā, santi sattā paṇītādhimuttikā. Hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttike satte sevanti bhajanti payirupāsanti. Paṇītādhimuttikā sattā paṇītādhimuttike satte sevanti bhajanti payirupāsanti.
‘‘अतीतम्पि अद्धानं हीनाधिमुत्तिका सत्ता हीनाधिमुत्तिके सत्ते सेविंसु भजिंसु पयिरुपासिंसु, पणीताधिमुत्तिका सत्ता पणीताधिमुत्तिके सत्ते सेविंसु भजिंसु पयिरुपासिंसु।
‘‘Atītampi addhānaṃ hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttike satte seviṃsu bhajiṃsu payirupāsiṃsu, paṇītādhimuttikā sattā paṇītādhimuttike satte seviṃsu bhajiṃsu payirupāsiṃsu.
‘‘अनागतम्पि अद्धानं हीनाधिमुत्तिका सत्ता हीनाधिमुत्तिके सत्ते सेविस्सन्ति भजिस्सन्ति पयिरुपासिस्सन्ति, पणीताधिमुत्तिका सत्ता पणीताधिमुत्तिके सत्ते सेविस्सन्ति भजिस्सन्ति पयिरुपासिस्सन्ती’’ति। या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं तथागतस्स सत्तानं नानाधिमुत्तिकतं यथाभूतं ञाणं।
‘‘Anāgatampi addhānaṃ hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttike satte sevissanti bhajissanti payirupāsissanti, paṇītādhimuttikā sattā paṇītādhimuttike satte sevissanti bhajissanti payirupāsissantī’’ti. Yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ tathāgatassa sattānaṃ nānādhimuttikataṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ.
८१४. (६) तत्थ कतमं तथागतस्स परसत्तानं परपुग्गलानं इन्द्रियपरोपरियत्तं यथाभूतं ञाणं? इध तथागतो सत्तानं आसयं पजानाति, अनुसयं पजानाति, चरितं पजानाति, अधिमुत्तिं पजानाति, अप्परजक्खे महारजक्खे तिक्खिन्द्रिये मुदिन्द्रिये स्वाकारे द्वाकारे सुविञ्ञापये दुविञ्ञापये भब्बाभब्बे सत्ते पजानाति।
814. (6) Tattha katamaṃ tathāgatassa parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyaparopariyattaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ? Idha tathāgato sattānaṃ āsayaṃ pajānāti, anusayaṃ pajānāti, caritaṃ pajānāti, adhimuttiṃ pajānāti, apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye bhabbābhabbe satte pajānāti.
८१५. कतमो च सत्तानं आसयो? ‘‘सस्सतो लोको’’ति वा, ‘‘असस्सतो लोको’’ति वा, ‘‘अन्तवा लोको’’ति वा, ‘‘अनन्तवा लोको’’ति वा, ‘‘तं जीवं तं सरीर’’न्ति वा, ‘‘अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीर’’न्ति वा, ‘‘होति तथागतो परं मरणाति वा, ‘‘न होति तथागतो परं मरणा’’ति वा, ‘‘होति च न च होति तथागतो परं मरणा’’ति वा, ‘‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’’ति वा, इति भवदिट्ठिसन्निस्सिता वा सत्ता होन्ति विभवदिट्ठिसन्निस्सिता वा। एते वा पन उभो अन्ते अनुपगम्म इदप्पच्चयता पटिच्चसमुप्पन्नेसु धम्मेसु अनुलोमिका खन्ति पटिलद्धा होति यथाभूतं ञाणं। अयं सत्तानं आसयो।
815. Katamo ca sattānaṃ āsayo? ‘‘Sassato loko’’ti vā, ‘‘asassato loko’’ti vā, ‘‘antavā loko’’ti vā, ‘‘anantavā loko’’ti vā, ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti vā, ‘‘aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’’nti vā, ‘‘hoti tathāgato paraṃ maraṇāti vā, ‘‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti vā, ‘‘hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti vā, ‘‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti vā, iti bhavadiṭṭhisannissitā vā sattā honti vibhavadiṭṭhisannissitā vā. Ete vā pana ubho ante anupagamma idappaccayatā paṭiccasamuppannesu dhammesu anulomikā khanti paṭiladdhā hoti yathābhūtaṃ ñāṇaṃ. Ayaṃ sattānaṃ āsayo.
८१६. कतमो च सत्तानं अनुसयो? सत्तानुसया – कामरागानुसयो, पटिघानुसयो, मानानुसयो, दिट्ठानुसयो, विचिकिच्छानुसयो, भवरागानुसयो, अविज्जानुसयो। यं लोके पियरूपं सातरूपं एत्थ सत्तानं रागानुसयो अनुसेति। यं लोके अप्पियरूपं असातरूपं एत्थ सत्तानं पटिघानुसयो अनुसेति। इति इमेसु द्वीसु धम्मेसु अविज्जानुपतिता। तदेकट्ठो मानो च दिट्ठि च विचिकिच्छा च दट्ठब्बा। अयं सत्तानं अनुसयो।
816. Katamo ca sattānaṃ anusayo? Sattānusayā – kāmarāgānusayo, paṭighānusayo, mānānusayo, diṭṭhānusayo, vicikicchānusayo, bhavarāgānusayo, avijjānusayo. Yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ ettha sattānaṃ rāgānusayo anuseti. Yaṃ loke appiyarūpaṃ asātarūpaṃ ettha sattānaṃ paṭighānusayo anuseti. Iti imesu dvīsu dhammesu avijjānupatitā. Tadekaṭṭho māno ca diṭṭhi ca vicikicchā ca daṭṭhabbā. Ayaṃ sattānaṃ anusayo.
८१७. कतमञ्च सत्तानं चरितं? पुञ्ञाभिसङ्खारो, अपुञ्ञाभिसङ्खारो , आनेञ्जाभिसङ्खारो, परित्तभूमको वा महाभूमको वा – इदं सत्तानं चरितं।
817. Katamañca sattānaṃ caritaṃ? Puññābhisaṅkhāro, apuññābhisaṅkhāro , āneñjābhisaṅkhāro, parittabhūmako vā mahābhūmako vā – idaṃ sattānaṃ caritaṃ.
८१८. कतमा च सत्तानं अधिमुत्ति? सन्ति सत्ता हीनाधिमुत्तिका, सन्ति सत्ता पणीताधिमुत्तिका। हीनाधिमुत्तिका सत्ता हीनाधिमुत्तिके सत्ते सेवन्ति भजन्ति पयिरुपासन्ति। पणीताधिमुत्तिका सत्ता पणीताधिमुत्तिके सत्ते सेवन्ति भजन्ति पयिरुपासन्ति।
818. Katamā ca sattānaṃ adhimutti? Santi sattā hīnādhimuttikā, santi sattā paṇītādhimuttikā. Hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttike satte sevanti bhajanti payirupāsanti. Paṇītādhimuttikā sattā paṇītādhimuttike satte sevanti bhajanti payirupāsanti.
अतीतम्पि अद्धानं हीनाधिमुत्तिका सत्ता हीनाधिमुत्तिके सत्ते सेविंसु भजिंसु पयिरुपासिंसु। पणीताधिमुत्तिका सत्ता पणीताधिमुत्तिके सत्ते सेविंसु भजिंसु पयिरुपासिंसु।
Atītampi addhānaṃ hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttike satte seviṃsu bhajiṃsu payirupāsiṃsu. Paṇītādhimuttikā sattā paṇītādhimuttike satte seviṃsu bhajiṃsu payirupāsiṃsu.
अनागतम्पि अद्धानं हीनाधिमुत्तिका सत्ता हीनाधिमुत्तिके सत्ते सेविस्सन्ति भजिस्सन्ति पयिरुपासिस्सन्ति। पणीताधिमुत्तिका सत्ता पणीताधिमुत्तिके सत्ते सेविस्सन्ति भजिस्सन्ति पयिरुपासिस्सन्ति। अयं सत्तानं अधिमुत्ति।
Anāgatampi addhānaṃ hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttike satte sevissanti bhajissanti payirupāsissanti. Paṇītādhimuttikā sattā paṇītādhimuttike satte sevissanti bhajissanti payirupāsissanti. Ayaṃ sattānaṃ adhimutti.
८१९. कतमे ते सत्ता महारजक्खा? दस किलेसवत्थूनि – लोभो, दोसो, मोहो, मानो, दिट्ठि, विचिकिच्छा, थिनं, उद्धच्चं, अहिरिकं, अनोत्तप्पं। येसं सत्तानं इमानि दस किलेसवत्थूनि आसेवितानि भावितानि बहुलीकतानि उस्सदगतानि, इमे ते सत्ता महारजक्खा।
819. Katame te sattā mahārajakkhā? Dasa kilesavatthūni – lobho, doso, moho, māno, diṭṭhi, vicikicchā, thinaṃ, uddhaccaṃ, ahirikaṃ, anottappaṃ. Yesaṃ sattānaṃ imāni dasa kilesavatthūni āsevitāni bhāvitāni bahulīkatāni ussadagatāni, ime te sattā mahārajakkhā.
८२०. कतमे ते सत्ता अप्परजक्खा? येसं सत्तानं इमानि दस किलेसवत्थूनि अनासेवितानि अभावितानि अबहुलीकतानि अनुस्सदगतानि, इमे ते सत्ता अप्परजक्खा।
820. Katame te sattā apparajakkhā? Yesaṃ sattānaṃ imāni dasa kilesavatthūni anāsevitāni abhāvitāni abahulīkatāni anussadagatāni, ime te sattā apparajakkhā.
८२१. कतमे ते सत्ता मुदिन्द्रिया? पञ्चिन्द्रियानि – सद्धिन्द्रियं, वीरियिन्द्रियं, सतिन्द्रियं, समाधिन्द्रियं, पञ्ञिन्द्रियं। येसं सत्तानं इमानि पञ्चिन्द्रियानि अनासेवितानि अभावितानि अबहुलीकतानि अनुस्सदगतानि, इमे ते सत्ता मुदिन्द्रिया।
821. Katame te sattā mudindriyā? Pañcindriyāni – saddhindriyaṃ, vīriyindriyaṃ, satindriyaṃ, samādhindriyaṃ, paññindriyaṃ. Yesaṃ sattānaṃ imāni pañcindriyāni anāsevitāni abhāvitāni abahulīkatāni anussadagatāni, ime te sattā mudindriyā.
८२२. कतमे ते सत्ता तिक्खिन्द्रिया? येसं सत्तानं इमानि पञ्चिन्द्रियानि आसेवितानि भावितानि बहुलीकतानि उस्सदगतानि, इमे ते सत्ता तिक्खिन्द्रिया।
822. Katame te sattā tikkhindriyā? Yesaṃ sattānaṃ imāni pañcindriyāni āsevitāni bhāvitāni bahulīkatāni ussadagatāni, ime te sattā tikkhindriyā.
८२३. कतमे ते सत्ता द्वाकारा? ये ते सत्ता पापासया पापानुसया पापचरिता पापाधिमुत्तिका महारजक्खा मुदिन्द्रिया, इमे ते सत्ता द्वाकारा।
823. Katame te sattā dvākārā? Ye te sattā pāpāsayā pāpānusayā pāpacaritā pāpādhimuttikā mahārajakkhā mudindriyā, ime te sattā dvākārā.
८२४. कतमे ते सत्ता स्वाकारा? ये ते सत्ता कल्याणासया कल्याणचरिता कल्याणाधिमुत्तिका अप्परजक्खा तिक्खिन्द्रिया, इमे ते सत्ता स्वाकारा।
824. Katame te sattā svākārā? Ye te sattā kalyāṇāsayā kalyāṇacaritā kalyāṇādhimuttikā apparajakkhā tikkhindriyā, ime te sattā svākārā.
८२५. कतमे ते सत्ता दुविञ्ञापया? ये च ते सत्ता द्वाकारा, तेव ते सत्ता दुविञ्ञापया। ये च ते सत्ता स्वाकारा, तेव ते सत्ता सुविञ्ञापया।
825. Katame te sattā duviññāpayā? Ye ca te sattā dvākārā, teva te sattā duviññāpayā. Ye ca te sattā svākārā, teva te sattā suviññāpayā.
८२६. कतमे ते सत्ता अभब्बा? ये ते सत्ता कम्मावरणेन समन्नागता किलेसावरणेन समन्नागता विपाकावरणेन समन्नागता अस्सद्धा अच्छन्दिका दुप्पञ्ञा अभब्बा नियामं ओक्कमितुं कुसलेसु धम्मेसु सम्मत्तं, इमे ते सत्ता अभब्बा।
826. Katame te sattā abhabbā? Ye te sattā kammāvaraṇena samannāgatā kilesāvaraṇena samannāgatā vipākāvaraṇena samannāgatā assaddhā acchandikā duppaññā abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ, ime te sattā abhabbā.
८२७. कतमे ते सत्ता भब्बा? ये ते सत्ता न कम्मावरणेन समन्नागता न किलेसावरणेन समन्नागता न विपाकावरणेन समन्नागता सद्धा छन्दिका पञ्ञवन्तो भब्बा नियामं ओक्कमितुं कुसलेसु धम्मेसु सम्मत्तं, इमे ते सत्ता भब्बाति। या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं तथागतस्स परसत्तानं परपुग्गलानं इन्द्रियपरोपरियत्तं यथाभूतं ञाणं।
827. Katame te sattā bhabbā? Ye te sattā na kammāvaraṇena samannāgatā na kilesāvaraṇena samannāgatā na vipākāvaraṇena samannāgatā saddhā chandikā paññavanto bhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ, ime te sattā bhabbāti. Yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ tathāgatassa parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyaparopariyattaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ.
८२८. (७) तत्थ कतमं तथागतस्स झानविमोक्खसमाधिसमापत्तीनं संकिलेसं वोदानं यथाभूतं ञाणं? झायीति। चत्तारो झायी। अत्थेकच्चो झायी सम्पत्तियेव 19 समानं विपत्तीति पच्चेति, अत्थेकच्चो झायी विपत्तिंयेव 20 समानं सम्पत्तीति पच्चेति, अत्थेकच्चो झायी सम्पत्तियेव समानं सम्पत्तीति पच्चेति, अत्थेकच्चो झायी विपत्तियेव समानं विपत्तीति पच्चेति – इमे चत्तारो झायी।
828. (7) Tattha katamaṃ tathāgatassa jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ saṃkilesaṃ vodānaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ? Jhāyīti. Cattāro jhāyī. Atthekacco jhāyī sampattiyeva 21 samānaṃ vipattīti pacceti, atthekacco jhāyī vipattiṃyeva 22 samānaṃ sampattīti pacceti, atthekacco jhāyī sampattiyeva samānaṃ sampattīti pacceti, atthekacco jhāyī vipattiyeva samānaṃ vipattīti pacceti – ime cattāro jhāyī.
अपरेपि चत्तारो झायी। अत्थेकच्चो झायी दन्धं समापज्जति खिप्पं वुट्ठाति, अत्थेकच्चो झायी खिप्पं समापज्जति दन्धं वुट्ठाति, अत्थेकच्चो झायी दन्धं समापज्जति दन्धं वुट्ठाति, अत्थेकच्चो झायी खिप्पं समापज्जति खिप्पं वुट्ठाति – इमे चत्तारो झायी।
Aparepi cattāro jhāyī. Atthekacco jhāyī dandhaṃ samāpajjati khippaṃ vuṭṭhāti, atthekacco jhāyī khippaṃ samāpajjati dandhaṃ vuṭṭhāti, atthekacco jhāyī dandhaṃ samāpajjati dandhaṃ vuṭṭhāti, atthekacco jhāyī khippaṃ samāpajjati khippaṃ vuṭṭhāti – ime cattāro jhāyī.
अपरेपि चत्तारो झायी। अत्थेकच्चो झायी समाधिस्मिं समाधिकुसलो होति, न समाधिस्मिं समापत्तिकुसलो; अत्थेकच्चो झायी समाधिस्मिं समापत्तिकुसलो होति, न समाधिस्मिं समाधिकुसलो; अत्थेकच्चो झायी समाधिस्मिं समाधिकुसलो च होति, समाधिस्मिं समापत्तिकुसलो च; अत्थेकच्चो झायी नेव समाधिस्मिं समाधिकुसलो होति, न समाधिस्मिं समापत्तिकुसलो – इमे चत्तारो झायी।
Aparepi cattāro jhāyī. Atthekacco jhāyī samādhismiṃ samādhikusalo hoti, na samādhismiṃ samāpattikusalo; atthekacco jhāyī samādhismiṃ samāpattikusalo hoti, na samādhismiṃ samādhikusalo; atthekacco jhāyī samādhismiṃ samādhikusalo ca hoti, samādhismiṃ samāpattikusalo ca; atthekacco jhāyī neva samādhismiṃ samādhikusalo hoti, na samādhismiṃ samāpattikusalo – ime cattāro jhāyī.
‘‘झान’’न्ति । चत्तारि झानानि – पठमं झानं, दुतियं झानं, ततियं झानं, चतुत्थं झानं।
‘‘Jhāna’’nti . Cattāri jhānāni – paṭhamaṃ jhānaṃ, dutiyaṃ jhānaṃ, tatiyaṃ jhānaṃ, catutthaṃ jhānaṃ.
‘‘विमोक्खो’’ति। अट्ठ विमोक्खा। रूपी रूपानि पस्सति – अयं पठमो विमोक्खो।
‘‘Vimokkho’’ti. Aṭṭha vimokkhā. Rūpī rūpāni passati – ayaṃ paṭhamo vimokkho.
अज्झत्तं अरूपसञ्ञी बहिद्धा रूपानि पस्सति – अयं दुतियो विमोक्खो।
Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati – ayaṃ dutiyo vimokkho.
सुभन्तेव अधिमुत्तो होति – अयं ततियो विमोक्खो।
Subhanteva adhimutto hoti – ayaṃ tatiyo vimokkho.
सब्बसो रूपसञ्ञानं समतिक्कमा पटिघसञ्ञानं अत्थङ्गमा नानत्तसञ्ञानं अमनसिकारा ‘‘अनन्तो आकासो’’ति आकासानञ्चायतनं उपसम्पज्ज विहरति – अयं चतुत्थो विमोक्खो।
Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘‘ananto ākāso’’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati – ayaṃ catuttho vimokkho.
सब्बसो आकासानञ्चायतनं समतिक्कम्म ‘‘अनन्तं विञ्ञाण’’न्ति विञ्ञाणञ्चायतनं उपसम्पज्ज विहरति – अयं पञ्चमो विमोक्खो।
Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati – ayaṃ pañcamo vimokkho.
सब्बसो विञ्ञाणञ्चायतनं समतिक्कम्म ‘‘नत्थि किञ्चि’’ति आकिञ्चञ्ञायतनं उपसम्पज्ज विहरति – अयं छट्ठो विमोक्खो।
Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘‘natthi kiñci’’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati – ayaṃ chaṭṭho vimokkho.
सब्बसो आकिञ्चञ्ञायतनं समतिक्कम्म नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं उपसम्पज्ज विहरति – अयं सत्तमो विमोक्खो।
Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati – ayaṃ sattamo vimokkho.
सब्बसो नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं समतिक्कम्म सञ्ञावेदयितनिरोधं उपसम्पज्ज विहरति – अयं अट्ठमो विमोक्खो।
Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati – ayaṃ aṭṭhamo vimokkho.
‘‘समाधी’’ति। तयो समाधी – सवितक्कसविचारो समाधि, अवितक्कविचारमत्तो समाधि, अवितक्कअविचारो समाधि।
‘‘Samādhī’’ti. Tayo samādhī – savitakkasavicāro samādhi, avitakkavicāramatto samādhi, avitakkaavicāro samādhi.
‘‘समापत्ती’’ति । नव अनुपुब्बविहारसमापत्तियो – पठमज्झानसमापत्ति, दुतियज्झानसमापत्ति, ततियज्झानसमापत्ति, चतुत्थज्झानसमापत्ति, आकासानञ्चायतनसमापत्ति, विञ्ञाणञ्चायतनसमापत्ति, आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्ति, नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसमापत्ति, सञ्ञावेदयितनिरोधसमापत्ति।
‘‘Samāpattī’’ti . Nava anupubbavihārasamāpattiyo – paṭhamajjhānasamāpatti, dutiyajjhānasamāpatti, tatiyajjhānasamāpatti, catutthajjhānasamāpatti, ākāsānañcāyatanasamāpatti, viññāṇañcāyatanasamāpatti, ākiñcaññāyatanasamāpatti, nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti, saññāvedayitanirodhasamāpatti.
‘‘संकिलेस’’न्ति हानभागियो धम्मो। ‘‘वोदान’’न्ति विसेसभागियो धम्मो। ‘‘वुट्ठान’’न्ति। वोदानम्पि वुट्ठानं, तम्हा तम्हा समाधिम्हा वुट्ठानम्पि वुट्ठानन्ति। या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं तथागतस्स झानविमोक्खसमाधिसमापत्तीनं संकिलेसं वोदानं वुट्ठानं यथाभूतं ञाणं।
‘‘Saṃkilesa’’nti hānabhāgiyo dhammo. ‘‘Vodāna’’nti visesabhāgiyo dhammo. ‘‘Vuṭṭhāna’’nti. Vodānampi vuṭṭhānaṃ, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhānanti. Yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ tathāgatassa jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ saṃkilesaṃ vodānaṃ vuṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ.
८२९. (८) तत्थ कतमं तथागतस्स पुब्बेनिवासानुस्सति यथाभूतं ञाणं ? इध तथागतो अनेकविहितं पुब्बेनिवासं अनुस्सरति, सेय्यथिदं – एकम्पि जातिं द्वेपि जातियो तिस्सोपि जातियो चतस्सोपि जातियो पञ्चपि जातियो दसपि जातियो वीसम्पि जातियो तिंसम्पि जातियो चत्तालीसम्पि जातियो पञ्ञासम्पि जातियो जातिसतम्पि जातिसहस्सम्पि जातिसतसहस्सम्पि अनेकेपि संवट्टकप्पे अनेकेपि विवट्टकप्पे अनेकेपि संवट्टविवट्टकप्पे ‘‘अमुत्रासिं एवंनामो एवंगोत्तो एवंवण्णो एवमाहारो एवंसुखदुक्खप्पटिसंवेदी एवमायुपरियन्तो, सो ततो चुतो अमुत्र उदपादिं; तत्रापासिं एवंनामो एवंगोत्तो एवंवण्णो एवमाहारो एवंसुखदुक्खप्पटिसंवेदी एवमायुपरियन्तो, सो ततो चुतो इधूपपन्नो’’ति। इति साकारं सउद्देसं अनेकविहितं पुब्बेनिवासं अनुस्सरतीति। या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं तथागतस्स पुब्बेनिवासानुस्सति यथाभूतं ञाणं।
829. (8) Tattha katamaṃ tathāgatassa pubbenivāsānussati yathābhūtaṃ ñāṇaṃ ? Idha tathāgato anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati, seyyathidaṃ – ekampi jātiṃ dvepi jātiyo tissopi jātiyo catassopi jātiyo pañcapi jātiyo dasapi jātiyo vīsampi jātiyo tiṃsampi jātiyo cattālīsampi jātiyo paññāsampi jātiyo jātisatampi jātisahassampi jātisatasahassampi anekepi saṃvaṭṭakappe anekepi vivaṭṭakappe anekepi saṃvaṭṭavivaṭṭakappe ‘‘amutrāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto amutra udapādiṃ; tatrāpāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto idhūpapanno’’ti. Iti sākāraṃ sauddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussaratīti. Yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ tathāgatassa pubbenivāsānussati yathābhūtaṃ ñāṇaṃ.
८३०. (९) तत्थ कतमं तथागतस्स सत्तानं चुतूपपातं यथाभूतं ञाणं? इध तथागतो दिब्बेन चक्खुना विसुद्धेन अतिक्कन्तमानुसकेन सत्ते पस्सति चवमाने उपपज्जमाने हीने पणीते सुवण्णे दुब्बण्णे सुगते दुग्गते यथाकम्मूपगे सत्ते पजानाति – ‘‘इमे वत भोन्तो सत्ता कायदुच्चरितेन समन्नागता वचीदुच्चरितेन समन्नागता मनोदुच्चरितेन समन्नागता अरियानं उपवादका मिच्छादिट्ठिका मिच्छादिट्ठिकम्मसमादाना। ते कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपन्ना। इमे वा पन भोन्तो सत्ता कायसुचरितेन समन्नागता वचीसुचरितेन समन्नागता मनोसुचरितेन समन्नागता अरियानं अनुपवादका सम्मादिट्ठिका सम्मादिट्ठिकम्मसमादाना। ते कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपन्ना’’ति। इति दिब्बेन चक्खुना विसुद्धेन अतिक्कन्तमानुसकेन सत्ते पस्सति चवमाने उपपज्जमाने हीने पणीते सुवण्णे दुब्बण्णे सुगते दुग्गते यथाकम्मूपगे सत्ते पजानातीति। या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं तथागतस्स सत्तानं चुतूपपातं यथाभूतं ञाणं।
830. (9) Tattha katamaṃ tathāgatassa sattānaṃ cutūpapātaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ? Idha tathāgato dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammūpage satte pajānāti – ‘‘ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena samannāgatā ariyānaṃ upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā. Te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapannā. Ime vā pana bhonto sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaṃ anupavādakā sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā. Te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannā’’ti. Iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammūpage satte pajānātīti. Yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ tathāgatassa sattānaṃ cutūpapātaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ.
८३१. (१०) तत्थ कतमं तथागतस्स आसवानं खयं यथाभूतं ञाणं? इध तथागतो आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरतीति। या तत्थ पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं तथागतस्स आसवानं खयं यथाभूतं ञाणन्ति।
831. (10) Tattha katamaṃ tathāgatassa āsavānaṃ khayaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ? Idha tathāgato āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatīti. Yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ tathāgatassa āsavānaṃ khayaṃ yathābhūtaṃ ñāṇanti.
दसकं।
Dasakaṃ.
ञाणविभङ्गो निट्ठितो।
Ñāṇavibhaṅgo niṭṭhito.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / सम्मोहविनोदनी-अट्ठकथा • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
१. एककमातिकादिवण्णना • 1. Ekakamātikādivaṇṇanā
१०. दसकमातिकावण्णना • 10. Dasakamātikāvaṇṇanā
(१.) एककनिद्देसवण्णना • (1.) Ekakaniddesavaṇṇanā
(२.) दुकनिद्देसवण्णना • (2.) Dukaniddesavaṇṇanā
(३.) तिकनिद्देसवण्णना • (3.) Tikaniddesavaṇṇanā
(४.) चतुक्कनिद्देसवण्णना • (4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
(५.) पञ्चकनिद्देसवण्णना • (5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
(६.) छक्कनिद्देसवण्णना • (6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
(७.) सत्तकनिद्देसादिवण्णना • (7.) Sattakaniddesādivaṇṇanā
(१०.) दसकनिद्देसवण्णना • (10.) Dasakaniddesavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-मूलटीका • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / १६. ञाणविभङ्गो • 16. Ñāṇavibhaṅgo
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-अनुटीका • Vibhaṅga-anuṭīkā / १६. ञाणविभङ्गो • 16. Ñāṇavibhaṅgo
