Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / విభఙ్గ-అనుటీకా • Vibhaṅga-anuṭīkā |
౧౬. ఞాణవిభఙ్గో
16. Ñāṇavibhaṅgo
౧. ఏకకమాతికాదివణ్ణనా
1. Ekakamātikādivaṇṇanā
౭౫౧. సమ్పయుత్తానం నిస్సయపచ్చయతాయ, ఆరమ్మణస్స పవత్తిట్ఠానతాయ ఓకాసట్ఠో వేదితబ్బో. నహేతాదీతి ఆది-సద్దేన ‘‘అహేతుకా’’తిఆదికం సబ్బం ఏకవిధేన ఞాణవత్థుం సఙ్గణ్హాతి. ఏకం నహేతూతి నహేతుతాయ ఏకం పఞ్చవిఞ్ఞాణం నహేతూతి వుత్తా తేసం నహేతుతా. ఏకన్తాహేతుభావేన హి తే ఏకప్పకారావాతి. అఞ్ఞమ్పీతి అహేతుకాది. అవితథసామఞ్ఞయుత్తన్తి తేనేవ అహేతుకతాదినా యథాభూతేన సమానభావేన యుత్తం. ఞాణారమ్మణన్తి ఞాణస్స ఆరమ్మణం యథావుత్తపఞ్చవిఞ్ఞాణాది. వత్థువిభావనాతి పఞ్చవిఞ్ఞాణాదికస్స ఞాణవత్థుస్స యథావుత్తవిసేసేన విభావనా పకాసనా పఞ్ఞా.
751. Sampayuttānaṃ nissayapaccayatāya, ārammaṇassa pavattiṭṭhānatāya okāsaṭṭho veditabbo. Nahetādīti ādi-saddena ‘‘ahetukā’’tiādikaṃ sabbaṃ ekavidhena ñāṇavatthuṃ saṅgaṇhāti. Ekaṃ nahetūti nahetutāya ekaṃ pañcaviññāṇaṃ nahetūti vuttā tesaṃ nahetutā. Ekantāhetubhāvena hi te ekappakārāvāti. Aññampīti ahetukādi. Avitathasāmaññayuttanti teneva ahetukatādinā yathābhūtena samānabhāvena yuttaṃ. Ñāṇārammaṇanti ñāṇassa ārammaṇaṃ yathāvuttapañcaviññāṇādi. Vatthuvibhāvanāti pañcaviññāṇādikassa ñāṇavatthussa yathāvuttavisesena vibhāvanā pakāsanā paññā.
ఓసానదుకస్సాతి ‘‘అత్థజాపికా పఞ్ఞా, జాపితత్థా పఞ్ఞా’’తి ఇమస్స దుకస్స. దుకమాతికా ధమ్మసఙ్గణియం వుత్తదుకమాతికాతి ఆహ ‘‘దుకమాతికం అనిస్సాయా’’తి.
Osānadukassāti ‘‘atthajāpikā paññā, jāpitatthā paññā’’ti imassa dukassa. Dukamātikā dhammasaṅgaṇiyaṃ vuttadukamātikāti āha ‘‘dukamātikaṃ anissāyā’’ti.
‘‘చిన్తామయా పఞ్ఞా’’తిఆదికా తికమాతికం అనిస్సాయ వుత్తాతి ఆహ ‘‘ఏవం తికానురూపేహీతి ఏత్థాపి దట్ఠబ్బ’’న్తి. యదిపి జాప-సద్దో బ్యత్తవచనే, మానసే చ పవత్తతి, జననత్థేపి పన దట్ఠబ్బోతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘అనేకత్థత్తా ధాతుసద్దాన’’న్తిఆది. కుసలపఞ్ఞా విపాకసఙ్ఖాతస్స, కిరియపఞ్ఞా పరికమ్మాదిభూతా అత్తనా నిబ్బత్తేతబ్బఫలసఙ్ఖాతస్స అత్థస్స నిబ్బత్తనతో అత్థజాపికాతి వుత్తాతి ఆహ ‘‘అత్థజాపికా కారణగతా పఞ్ఞా’’తి. విపాకపఞ్ఞా, కిరియపఞ్ఞా చ సహజాతాదిపచ్చయవసేన తంతంవిపాకాదిఅత్థం జాపేతి జనేతీతి ఆహ ‘‘జాపితో జనితో అత్థో ఏతిస్సాతి జాపితత్థా’’తి. సతిపి సహజాతానం పచ్చయభావే విపాకకిరియపఞ్ఞా న కుసలా వియ విపాకానం నిప్పరియాయేన కారణవోహారం లభతీతి ఆహ ‘‘కారణపఞ్ఞాసదిసీ’’తి. విభావనత్థేన పఞ్ఞా ఆరమ్మణం వియ సమ్పయుత్తేపి పకాసేతియేవాతి వుత్తం ‘‘ఫలప్పకాసనభూతా’’తి. యతో సా ఆలోకోభాసపజ్జోతపరియాయేహి విభావితా.
‘‘Cintāmayā paññā’’tiādikā tikamātikaṃ anissāya vuttāti āha ‘‘evaṃ tikānurūpehīti etthāpi daṭṭhabba’’nti. Yadipi jāpa-saddo byattavacane, mānase ca pavattati, jananatthepi pana daṭṭhabboti dassento āha ‘‘anekatthattā dhātusaddāna’’ntiādi. Kusalapaññā vipākasaṅkhātassa, kiriyapaññā parikammādibhūtā attanā nibbattetabbaphalasaṅkhātassa atthassa nibbattanato atthajāpikāti vuttāti āha ‘‘atthajāpikā kāraṇagatā paññā’’ti. Vipākapaññā, kiriyapaññā ca sahajātādipaccayavasena taṃtaṃvipākādiatthaṃ jāpeti janetīti āha ‘‘jāpito janito attho etissāti jāpitatthā’’ti. Satipi sahajātānaṃ paccayabhāve vipākakiriyapaññā na kusalā viya vipākānaṃ nippariyāyena kāraṇavohāraṃ labhatīti āha ‘‘kāraṇapaññāsadisī’’ti. Vibhāvanatthena paññā ārammaṇaṃ viya sampayuttepi pakāsetiyevāti vuttaṃ ‘‘phalappakāsanabhūtā’’ti. Yato sā ālokobhāsapajjotapariyāyehi vibhāvitā.
౧౦. దసకమాతికావణ్ణనా
10. Dasakamātikāvaṇṇanā
౭౬౦. ‘‘జాతిపచ్చయా జరామరణన్తి ఞాణం, అసతి జాతియా నత్థి జరామరణన్తి ఞాణం. అతీతమ్పి అద్ధానం జాతిపచ్చయా జరామరణన్తి ఞాణం, అసతి జాతియా నత్థి జరామరణన్తి ఞాణం. అనాగతమ్పి అద్ధానం జాతిపచ్చయా జరామరణన్తి ఞాణం, అసతి జాతియా నత్థి జరామరణన్తి ఞాణం. యమ్పిస్స తం ధమ్మట్ఠితిఞాణం, తమ్పి ఖయధమ్మం వయధమ్మం విరాగధమ్మం నిరోధధమ్మన్తి ఞాణం. భవపచ్చయా…పే॰… అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారా…పే॰… నిరోధధమ్మ’’న్తి (సం॰ ని॰ ౨.౩౪) ఏవమాగతాని సత్తసత్తతి ఞాణాని. ‘‘జరామరణే ఞాణం, జరామరణసముదయే ఞాణం, జరామరణనిరోధే ఞాణం, జరామరణనిరోధగామినియా పటిపదాయ ఞాణం. జాతియా ఞాణం…పే॰… సఙ్ఖారేసు ఞాణం…పే॰… పటిపదాయ ఞాణ’’న్తి (సం॰ ని॰ ౨.౩౩) ఏవమాగతాని చతుచత్తారీసం ఞాణాని. సుతమయఞాణాదీని అనావరణఞాణపరియోసానాని పటిసమ్భిదామగ్గే (పటి॰ మ॰ మాతికా ౧.౧ ఆదయో) ఆగతాని తేసత్తతి ఞాణాని. తేనాహ ‘‘తేసత్తతి పన…పే॰… న సంయుత్తకే’’తి. ‘‘సంయుత్తకే’’తి వా ఇదం ‘‘సత్తసత్తతి ఞాణానీ’’తి ఇమినా సమ్బన్ధితబ్బం, న ‘‘తేసత్తతీ’’తి ఇమినా. అఞ్ఞత్థ నిక్ఖేపకణ్డాదీసు. యథా సమ్మాపటివేధాభావతో మిచ్ఛాఞాణాది థుసరాసిమ్హి నిఖాతఖాణుకో వియ ఆరమ్మణే చఞ్చలం హోతి, న ఏవం హోతి యథాభూతావబోధకం ఞాణన్తి ఆహ ‘‘యాథావపటివేధతో సయఞ్చ అకమ్పియ’’న్తి. అధిబలకరణం ఉపత్థమ్భనన్తి తం పుగ్గలే ఆరోపేన్తో ఆహ ‘‘పుగ్గలఞ్చ…పే॰… కరోతీ’’తి. విసభాగధమ్మేసు వా అకమ్పియత్థో, సభాగధమ్మేసు ఉపత్థమ్భనత్థో వేదితబ్బో.
760. ‘‘Jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Atītampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Anāgatampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti ñāṇaṃ. Bhavapaccayā…pe… avijjāpaccayā saṅkhārā…pe… nirodhadhamma’’nti (saṃ. ni. 2.34) evamāgatāni sattasattati ñāṇāni. ‘‘Jarāmaraṇe ñāṇaṃ, jarāmaraṇasamudaye ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhe ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ. Jātiyā ñāṇaṃ…pe… saṅkhāresu ñāṇaṃ…pe… paṭipadāya ñāṇa’’nti (saṃ. ni. 2.33) evamāgatāni catucattārīsaṃ ñāṇāni. Sutamayañāṇādīni anāvaraṇañāṇapariyosānāni paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. mātikā 1.1 ādayo) āgatāni tesattati ñāṇāni. Tenāha ‘‘tesattati pana…pe… na saṃyuttake’’ti. ‘‘Saṃyuttake’’ti vā idaṃ ‘‘sattasattati ñāṇānī’’ti iminā sambandhitabbaṃ, na ‘‘tesattatī’’ti iminā. Aññattha nikkhepakaṇḍādīsu. Yathā sammāpaṭivedhābhāvato micchāñāṇādi thusarāsimhi nikhātakhāṇuko viya ārammaṇe cañcalaṃ hoti, na evaṃ hoti yathābhūtāvabodhakaṃ ñāṇanti āha ‘‘yāthāvapaṭivedhato sayañca akampiya’’nti. Adhibalakaraṇaṃ upatthambhananti taṃ puggale āropento āha ‘‘puggalañca…pe… karotī’’ti. Visabhāgadhammesu vā akampiyattho, sabhāgadhammesu upatthambhanattho veditabbo.
అభిముఖం గచ్ఛన్తీతి ‘‘ఉపగచ్ఛన్తీ’’తి పదస్స అత్థవచనం. ఉపగమనఞ్చేత్థ సబ్బఞ్ఞుతాయ పటిజాననమేవాతి వుత్తం ‘‘పటిజాననవసేనా’’తి. అట్ఠ వా పరిసా ఉపసఙ్కమన్తీతి ఏత్థాపి పటిజాననవసేన సబ్బఞ్ఞుతన్తి యోజేతబ్బం. అట్ఠసు పరిసాసు దస్సితఅకమ్పియఞాణయుత్తోతి సమ్బన్ధో.
Abhimukhaṃ gacchantīti ‘‘upagacchantī’’ti padassa atthavacanaṃ. Upagamanañcettha sabbaññutāya paṭijānanamevāti vuttaṃ ‘‘paṭijānanavasenā’’ti. Aṭṭha vā parisā upasaṅkamantīti etthāpi paṭijānanavasena sabbaññutanti yojetabbaṃ. Aṭṭhasu parisāsu dassitaakampiyañāṇayuttoti sambandho.
ఫలసమ్పత్తిపవత్తీతి సప్పురిసూపనిస్సయాదీనం కారణసమ్పత్తీనం ఫలభూతాయ పతిరూపదేసవాసఅత్తసమ్మాపణిధిఆదిసమ్పత్తియా పవత్తనం. ఆది-సద్దేన సుత్తసేసా సఙ్గహితా. తత్థ సప్పురిసూపనిస్సయాదికే. కస్మా పనేత్థ సమానే అత్థకిచ్చే పటివేధఞాణస్స వియ దేసనాఞాణస్సాపి యావ అరహత్తమగ్గా ఉప్పజ్జమానతా న వుత్తాతి చోదనం సన్ధాయాహ ‘‘పటివేధనిట్ఠత్తా’’తిఆది . పటివేధనిట్ఠత్తాతి పటివేధస్స పరియోసానత్తా. తేనాతి పటివేధపరియోసానభూతేన అరహత్తమగ్గఞాణేన. తదధిగమేన హి సమ్పత్తసకలసబ్బఞ్ఞుగుణో భగవా అనన్తపటిభానో అనుపమాయ బుద్ధలీళాయ ధమ్మం దేసేతుం సమత్థో అహోసి. ‘‘పటిలద్ధస్సాపీ’’తి ఇమినా సబ్బథా లభాపకస్స పటివేధానురూపతా దేసనాఞాణస్స అసక్కుణేయ్యాతి దీపేతి, తేన చ పటివేధనమత్తేనేత్థ అత్థసిద్ధీతి దస్సేతి. తేనాహ ‘‘దేసనాఞాణస్సా’’తిఆది.
Phalasampattipavattīti sappurisūpanissayādīnaṃ kāraṇasampattīnaṃ phalabhūtāya patirūpadesavāsaattasammāpaṇidhiādisampattiyā pavattanaṃ. Ādi-saddena suttasesā saṅgahitā. Tattha sappurisūpanissayādike. Kasmā panettha samāne atthakicce paṭivedhañāṇassa viya desanāñāṇassāpi yāva arahattamaggā uppajjamānatā na vuttāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘paṭivedhaniṭṭhattā’’tiādi . Paṭivedhaniṭṭhattāti paṭivedhassa pariyosānattā. Tenāti paṭivedhapariyosānabhūtena arahattamaggañāṇena. Tadadhigamena hi sampattasakalasabbaññuguṇo bhagavā anantapaṭibhāno anupamāya buddhalīḷāya dhammaṃ desetuṃ samattho ahosi. ‘‘Paṭiladdhassāpī’’ti iminā sabbathā labhāpakassa paṭivedhānurūpatā desanāñāṇassa asakkuṇeyyāti dīpeti, tena ca paṭivedhanamattenettha atthasiddhīti dasseti. Tenāha ‘‘desanāñāṇassā’’tiādi.
హానభాగియధమ్మన్తి వా హానభాగియభావస్స కారణం. కామసహగతసఞ్ఞాదిధమ్మన్తి కామగుణారమ్మణం సఞ్ఞామనసికారాదిం. పుబ్బేవ కతాభిసఙ్ఖారాదిన్తి ‘‘చన్దే వా సూరియే వా ఏత్తకం గతే వుట్ఠహిస్సామీ’’తిఆదినా సమాపజ్జనతో పుబ్బే పవత్తచిత్తాభిసఙ్ఖారపరికమ్మాదిం.
Hānabhāgiyadhammanti vā hānabhāgiyabhāvassa kāraṇaṃ. Kāmasahagatasaññādidhammanti kāmaguṇārammaṇaṃ saññāmanasikārādiṃ. Pubbeva katābhisaṅkhārādinti ‘‘cande vā sūriye vā ettakaṃ gate vuṭṭhahissāmī’’tiādinā samāpajjanato pubbe pavattacittābhisaṅkhāraparikammādiṃ.
తదభావగ్గహణేనాతి కిలేసావరణాభావగ్గహణేన. ఠితిన్తి అత్థిభావం. తబ్బిపరీతాయాతి ‘‘నత్థి దిన్న’’న్తిఆదికాయ మిచ్ఛాదిట్ఠియా. ఠానాభావన్తి అప్పవత్తిం, నత్థిభావం వా. ఉపరీతి ఇమిస్సా బలానం అనుక్కమకథాయ ఉపరి అనన్తరమేవ. విపాకావరణాభావదస్సనాదికస్సాతి ఆది-సద్దేన కమ్మావరణాభావదస్సనం సఙ్గణ్హాతి. ఇతరన్తి అధిగమస్స అట్ఠానదస్సనం. తంసహితానం ధాతూనన్తి రాగాదిసహితానం సభావానం. వేమత్తతా చ తేసం పచ్చయవిసేససిద్ధేన అవత్థాదివిసేసేన వేదితబ్బా. చరియాహేతూనన్తి రాగాదిచరియాకారణభూతానం ధమ్మానం.
Tadabhāvaggahaṇenāti kilesāvaraṇābhāvaggahaṇena. Ṭhitinti atthibhāvaṃ. Tabbiparītāyāti ‘‘natthi dinna’’ntiādikāya micchādiṭṭhiyā. Ṭhānābhāvanti appavattiṃ, natthibhāvaṃ vā. Uparīti imissā balānaṃ anukkamakathāya upari anantarameva. Vipākāvaraṇābhāvadassanādikassāti ādi-saddena kammāvaraṇābhāvadassanaṃ saṅgaṇhāti. Itaranti adhigamassa aṭṭhānadassanaṃ. Taṃsahitānaṃ dhātūnanti rāgādisahitānaṃ sabhāvānaṃ. Vemattatā ca tesaṃ paccayavisesasiddhena avatthādivisesena veditabbā. Cariyāhetūnanti rāgādicariyākāraṇabhūtānaṃ dhammānaṃ.
౧. ఏకకనిద్దేసవణ్ణనా
1. Ekakaniddesavaṇṇanā
౭౬౧. అయం విసేసోతి సమానేపి నయద్వయస్స తేసం అహేతుభావాదిదీపనే ఏకస్స హేతుభావాదిపటిసేధతా, ఇతరస్స రాసన్తరాసఙ్గహోతి ఇదం నానాకరణం. ఏకాయ జాతియాతి ఆదాననిక్ఖేపపరిచ్ఛిన్నస్స ఏకస్స భవస్స. తదన్తోగధతాయాతి గతిఅన్తోగధతాయ. తత్థ తత్థాతి తంతంగతిచుతిభవేసు.
761. Ayaṃ visesoti samānepi nayadvayassa tesaṃ ahetubhāvādidīpane ekassa hetubhāvādipaṭisedhatā, itarassa rāsantarāsaṅgahoti idaṃ nānākaraṇaṃ. Ekāya jātiyāti ādānanikkhepaparicchinnassa ekassa bhavassa. Tadantogadhatāyāti gatiantogadhatāya. Tattha tatthāti taṃtaṃgaticutibhavesu.
౭౬౨. తథాతి అఞ్ఞద్వారారమ్మణతాయ. ఖీరాదీనం…పే॰… విలక్ఖణతాతి యథా ఖీరస్స దధిభావేన, దధినో తక్కభావేన విలక్ఖణతాపత్తి, న ఏవం పఞ్చవిఞ్ఞాణానం నహేతుభావాదితో అఞ్ఞస్స సభావాపత్తి అత్థీతి అత్థో.
762. Tathāti aññadvārārammaṇatāya. Khīrādīnaṃ…pe… vilakkhaṇatāti yathā khīrassa dadhibhāvena, dadhino takkabhāvena vilakkhaṇatāpatti, na evaṃ pañcaviññāṇānaṃ nahetubhāvādito aññassa sabhāvāpatti atthīti attho.
౭౬౩. మహత్తేపీతి పుథుత్తేపి. బహుభావవాచకో హి అయం మహా-సద్దో ‘‘మహాజనో’’తిఆదీసు వియ రూపసఙ్ఘాటస్స అధిప్పేతత్తా. అఞ్ఞథా సభావధమ్మస్స కా మహన్తతా, సుఖుమతా వా. చక్ఖువిఞ్ఞాణస్స వచనం కత్వా వుత్తత్తా ఆహ ‘‘చక్ఖుపసాదే మమ వత్థుమ్హీ’’తి. ఇస్సరియట్ఠానన్తి ఇస్సరియపవత్తనట్ఠానం. తథా హి నం అఞ్ఞత్థ భావితం విభావేన్తమేవ తిట్ఠతి, అఞ్ఞవిఞ్ఞాణాని చ తేన దిన్ననయానేవ తత్థ పవత్తన్తి, అపి దిబ్బచక్ఖుఞాణం, యతో తం అన్ధస్స న నిప్ఫజ్జతి.
763. Mahattepīti puthuttepi. Bahubhāvavācako hi ayaṃ mahā-saddo ‘‘mahājano’’tiādīsu viya rūpasaṅghāṭassa adhippetattā. Aññathā sabhāvadhammassa kā mahantatā, sukhumatā vā. Cakkhuviññāṇassa vacanaṃ katvā vuttattā āha ‘‘cakkhupasāde mama vatthumhī’’ti. Issariyaṭṭhānanti issariyapavattanaṭṭhānaṃ. Tathā hi naṃ aññattha bhāvitaṃ vibhāventameva tiṭṭhati, aññaviññāṇāni ca tena dinnanayāneva tattha pavattanti, api dibbacakkhuñāṇaṃ, yato taṃ andhassa na nipphajjati.
౭౬౪. వవత్థితానమ్పీతి అఞ్ఞమఞ్ఞం అసంకిణ్ణానమ్పి. పటిపాటినియమో నియతానుపుబ్బికతా. తేనాతి ‘‘అబ్బోకిణ్ణా’’తి వచనేన.
764. Vavatthitānampīti aññamaññaṃ asaṃkiṇṇānampi. Paṭipāṭiniyamo niyatānupubbikatā. Tenāti ‘‘abbokiṇṇā’’ti vacanena.
౭౬౬. ఆవట్టనభావో ఆవజ్జనకిచ్చతా.
766. Āvaṭṭanabhāvo āvajjanakiccatā.
తేసన్తి రూపాదీనం. ఏతేసఞ్హి రూపాదీనం పఞ్చహి విఞ్ఞాణేహి సమాగమో. అభినిపతితబ్బాని ఆలమ్బితబ్బాని, విజానితబ్బానీతి అత్థో. తేనాహ ‘‘ఆరమ్మణకరణేన పటివిజానితబ్బానీ’’తి. కుసలాకుసలచేతనాయ, తంసమ్పయుత్తానఞ్చ యథావుత్తానం ‘‘మనోపుబ్బఙ్గమా…పే॰… అకుసలం వా’’తి (విభ॰ అట్ఠ॰ ౭౬౬) ఏవం వుత్తానం పటివిజానితబ్బానం పటివిజాననన్తి సమ్బన్ధో. కమ్మత్థే హి ఏతం సామివచనం. సహజపుబ్బఙ్గమధమ్మేనాతి దస్సనాదీహి సహజాతఫస్సాదినా పుబ్బఙ్గమేన ఆవజ్జనాదినా. కిచ్చన్తరన్తి దస్సనాదికిచ్చతో అఞ్ఞం సమ్పటిచ్ఛనాదికిచ్చం.
Tesanti rūpādīnaṃ. Etesañhi rūpādīnaṃ pañcahi viññāṇehi samāgamo. Abhinipatitabbāni ālambitabbāni, vijānitabbānīti attho. Tenāha ‘‘ārammaṇakaraṇena paṭivijānitabbānī’’ti. Kusalākusalacetanāya, taṃsampayuttānañca yathāvuttānaṃ ‘‘manopubbaṅgamā…pe… akusalaṃ vā’’ti (vibha. aṭṭha. 766) evaṃ vuttānaṃ paṭivijānitabbānaṃ paṭivijānananti sambandho. Kammatthe hi etaṃ sāmivacanaṃ. Sahajapubbaṅgamadhammenāti dassanādīhi sahajātaphassādinā pubbaṅgamena āvajjanādinā. Kiccantaranti dassanādikiccato aññaṃ sampaṭicchanādikiccaṃ.
అవిపాకభావేన కారణేన, తేన వా సద్ధిం. అఞ్ఞన్తి రూపభావాదిం. భాసనకరణకరాతి విఞ్ఞత్తిసముట్ఠాపనవసేన పవత్తకుసలాకుసలచిత్తుప్పాదధమ్మా. తే ఏవ కాయఙ్గవాచఙ్గం అచోపేత్వా పవత్తా తంసదిసా. పుబ్బఙ్గమపటివిజాననన్తి పుబ్బఙ్గమభావేన విజాననం మనోద్వారికజవనానం పురేచరభావేన గహణం. తత్థాతి పఞ్చద్వారే. ‘‘న పటిసిద్ధ’’న్తి వత్వా స్వాయమప్పటిసేధో సామత్థియలద్ధోతి దస్సేతుం ‘‘న కాయకమ్మం…పే॰… అనుఞ్ఞాతత్తా’’తి వుత్తం. ‘‘తథా’’తి ఇదం యథా కాయవచీకమ్మపట్ఠపనం, ఏవం కుసలాదిధమ్మసమాదానమ్పి నత్థీతి ఉపసంహరణత్థం వేదితబ్బం. యది న భవతో చవతి, కథం పఞ్చద్వారే చుతి వుత్తాతి ఆహ ‘‘న పఞ్చద్వారిక…పే॰… అతంద్వారికత్తా’’తి. తస్సా పాళియా. ఆపాథమత్తన్తి ఆపాథగమనమత్తం ఆరమ్మణపచ్చయభావమత్తం. అఞ్ఞన్తి ‘‘రూపం నీల’’న్తి ఏవమాదిధమ్మవిసేసం. తేనాహ ‘‘ధమ్మసభావ’’న్తి. రూపన్తి చ న గణ్హాతీతి రూపారమ్మణమ్పి సమానం ‘‘రూపం నామేత’’న్తి న గణ్హాతి. తథా చాహు ఏకే ‘‘చక్ఖువిఞ్ఞాణసమఙ్గీ నీలం విజానాతి, నో తు నీల’’న్తి. రూపనీలాదిఆకారో రూపారమ్మణరూపాదానాకారపఞ్ఞత్తి. తజ్జాపఞ్ఞత్తి హేసా యథా అనిచ్చతాది. సాతిసయం సవితక్కసవిచారత్తా. తతో అఞ్ఞన్తి సద్దారమ్మణతో అఞ్ఞం నామపఞ్ఞత్తిఆరమ్మణం, అఞ్ఞథా సహుప్పత్తిపటిసేధో న సమ్భవేయ్యాతి అధిప్పాయో.
Avipākabhāvena kāraṇena, tena vā saddhiṃ. Aññanti rūpabhāvādiṃ. Bhāsanakaraṇakarāti viññattisamuṭṭhāpanavasena pavattakusalākusalacittuppādadhammā. Te eva kāyaṅgavācaṅgaṃ acopetvā pavattā taṃsadisā. Pubbaṅgamapaṭivijānananti pubbaṅgamabhāvena vijānanaṃ manodvārikajavanānaṃ purecarabhāvena gahaṇaṃ. Tatthāti pañcadvāre. ‘‘Na paṭisiddha’’nti vatvā svāyamappaṭisedho sāmatthiyaladdhoti dassetuṃ ‘‘na kāyakammaṃ…pe… anuññātattā’’ti vuttaṃ. ‘‘Tathā’’ti idaṃ yathā kāyavacīkammapaṭṭhapanaṃ, evaṃ kusalādidhammasamādānampi natthīti upasaṃharaṇatthaṃ veditabbaṃ. Yadi na bhavato cavati, kathaṃ pañcadvāre cuti vuttāti āha ‘‘na pañcadvārika…pe… ataṃdvārikattā’’ti. Tassā pāḷiyā. Āpāthamattanti āpāthagamanamattaṃ ārammaṇapaccayabhāvamattaṃ. Aññanti ‘‘rūpaṃ nīla’’nti evamādidhammavisesaṃ. Tenāha ‘‘dhammasabhāva’’nti. Rūpanti ca na gaṇhātīti rūpārammaṇampi samānaṃ ‘‘rūpaṃ nāmeta’’nti na gaṇhāti. Tathā cāhu eke ‘‘cakkhuviññāṇasamaṅgī nīlaṃ vijānāti, no tu nīla’’nti. Rūpanīlādiākāro rūpārammaṇarūpādānākārapaññatti. Tajjāpaññatti hesā yathā aniccatādi. Sātisayaṃ savitakkasavicārattā. Tato aññanti saddārammaṇato aññaṃ nāmapaññattiārammaṇaṃ, aññathā sahuppattipaṭisedho na sambhaveyyāti adhippāyo.
మనోద్వారేపీతి న పఞ్చద్వారేయేవ దుతియే మోఘవారే, అథ ఖో మనోద్వారేపి. ఆవజ్జనం ద్వత్తిక్ఖత్తుం…పే॰… దట్ఠబ్బం ఏకచిత్తక్ఖణికస్స ఆవజ్జనస్స ఉప్పత్తియం తథా అసమ్భవతో.
Manodvārepīti na pañcadvāreyeva dutiye moghavāre, atha kho manodvārepi. Āvajjanaṃ dvattikkhattuṃ…pe… daṭṭhabbaṃ ekacittakkhaṇikassa āvajjanassa uppattiyaṃ tathā asambhavato.
తస్సాతి యాథావకవత్థువిభావనాయ పఞ్ఞాయ.
Tassāti yāthāvakavatthuvibhāvanāya paññāya.
ఏకకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
౨. దుకనిద్దేసవణ్ణనా
2. Dukaniddesavaṇṇanā
౭౬౭. అధికరణేసూతి పదత్థేసు. అఞ్ఞత్ర సభావం గహేత్వాతి అత్థసద్దస్స తత్థ పవత్తనాకారదస్సనం, తేన అత్థసద్దస్స సభావత్థతం దస్సేతి. అధికరణవసేన లిఙ్గపరివత్తిం గచ్ఛతి. ‘‘అభిధేయ్యానురూపం లిఙ్గవచనానీ’’తి హి సద్దవిదూ వదన్తి.
767. Adhikaraṇesūti padatthesu. Aññatra sabhāvaṃ gahetvāti atthasaddassa tattha pavattanākāradassanaṃ, tena atthasaddassa sabhāvatthataṃ dasseti. Adhikaraṇavasena liṅgaparivattiṃ gacchati. ‘‘Abhidheyyānurūpaṃ liṅgavacanānī’’ti hi saddavidū vadanti.
దుకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
౩. తికనిద్దేసవణ్ణనా
3. Tikaniddesavaṇṇanā
౭౬౮. పరిపాచితేసూతి సాధితేసు. ‘‘విహితేసూ’’తి ఏత్థ దుద్ధాదీసు వియ భూతకాలతా నాధిప్పేతాతి ఆహ ‘‘విసయవిసేసనమత్తమేవా’’తి. ‘‘కమ్మం, సిప్ప’’న్తి పఞ్ఞా కారణూపచారేన వుత్తాతి ఆహ ‘‘పఞ్ఞా ఏవ వా…పే॰… వేదితబ్బా’’తి.
768. Paripācitesūti sādhitesu. ‘‘Vihitesū’’ti ettha duddhādīsu viya bhūtakālatā nādhippetāti āha ‘‘visayavisesanamattamevā’’ti. ‘‘Kammaṃ, sippa’’nti paññā kāraṇūpacārena vuttāti āha ‘‘paññā eva vā…pe… veditabbā’’ti.
కుసలం కమ్మం సకం ఏకన్తం హితసుఖావహత్తా. తప్పటిపక్ఖత్తా ఇతరం అకుసలం కమ్మం నోసకం. సచ్చపటివేధానులోమనం సచ్చానులోమనం వుత్తన్తి ఆహ ‘‘తప్పటివేధపచ్చయభావేనా’’తి. మగ్గసచ్చస్స అనులోమనతో వా సచ్చానులోమికతా, తథా పరమత్థసచ్చస్స అనులోమనతో. తేనాహ అట్ఠకథాయం ‘‘మగ్గసచ్చస్సా’’తిఆది. పఞ్ఞా వుత్తా పఞ్ఞావిసయే పఞ్ఞాకిచ్చస్స దస్సితత్తా. ‘‘యోగవిహితేసూ’’తిఆదినా వుత్తభూమినిద్దేసో, ‘‘కమ్మస్సకతం సచ్చానులోమిక’’న్తి వుత్తసరూపనిద్దేసో, ‘‘రూపం అనిచ్చ’’న్తిఆదినా వుత్తప్పకారనిద్దేసో చ యథావుత్తా…పే॰… నిద్దేసా. ‘‘యోగవిహితేసు కమ్మాయతనేసు ఖన్తిం, కమ్మస్సకతం ఖన్తిం, ‘రూపం అనిచ్చ’న్తి ఖన్తి’’న్తిఆదినా ఖన్తిఆదిపదేహి యోజేతబ్బా. ఓలోకనం పచ్చక్ఖకరణం. ధమ్మా ఓలోకనం ఖమన్తీతి పఞ్ఞాయ తదోలోకనసమత్థతమాహ.
Kusalaṃkammaṃ sakaṃ ekantaṃ hitasukhāvahattā. Tappaṭipakkhattā itaraṃ akusalaṃ kammaṃ nosakaṃ. Saccapaṭivedhānulomanaṃ saccānulomanaṃ vuttanti āha ‘‘tappaṭivedhapaccayabhāvenā’’ti. Maggasaccassa anulomanato vā saccānulomikatā, tathā paramatthasaccassa anulomanato. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘maggasaccassā’’tiādi. Paññā vuttā paññāvisaye paññākiccassa dassitattā. ‘‘Yogavihitesū’’tiādinā vuttabhūminiddeso, ‘‘kammassakataṃ saccānulomika’’nti vuttasarūpaniddeso, ‘‘rūpaṃ anicca’’ntiādinā vuttappakāraniddeso ca yathāvuttā…pe… niddesā. ‘‘Yogavihitesu kammāyatanesu khantiṃ, kammassakataṃ khantiṃ, ‘rūpaṃ anicca’nti khanti’’ntiādinā khantiādipadehi yojetabbā. Olokanaṃ paccakkhakaraṇaṃ. Dhammā olokanaṃ khamantīti paññāya tadolokanasamatthatamāha.
౭౬౯. ముఞ్చతీతి పజహతి. ఆరబ్భ-కిరియాయ అధిట్ఠానం సమఙ్గిభావో, అధికరణం పట్ఠపనన్తి ఆహ ‘‘ముఞ్చ…పే॰… వత్తుం యుత్త’’న్తి.
769. Muñcatīti pajahati. Ārabbha-kiriyāya adhiṭṭhānaṃ samaṅgibhāvo, adhikaraṇaṃ paṭṭhapananti āha ‘‘muñca…pe… vattuṃ yutta’’nti.
౭౭౦. పఞ్చసీలదససీలాని కమ్మవట్టేకదేసభూతాని సన్ధాయ తేసం ధమ్మట్ఠితియం సమవరోధో వుత్తో. సతిపి సవనేతి ‘‘ఇధ, భిక్ఖవే, అరియసావకో పాణాతిపాతా పటివిరతో’’తిఆదినా (అ॰ ని॰ ౮.౩౯; కతా॰ ౪౮౦) తథాగతతో సవనే సతిపి. భిక్ఖుఆదీనమ్పి తం వుత్తం అధిసీలపఞ్ఞాపనం వియ న బుద్ధావేణికన్తి.
770. Pañcasīladasasīlāni kammavaṭṭekadesabhūtāni sandhāya tesaṃ dhammaṭṭhitiyaṃ samavarodho vutto. Satipi savaneti ‘‘idha, bhikkhave, ariyasāvako pāṇātipātā paṭivirato’’tiādinā (a. ni. 8.39; katā. 480) tathāgatato savane satipi. Bhikkhuādīnampi taṃ vuttaṃ adhisīlapaññāpanaṃ viya na buddhāveṇikanti.
అధిపఞ్ఞానిబ్బత్తేసూతి ఠపేత్వా అధిపఞ్ఞం తదఞ్ఞేసు మగ్గఫలధమ్మేసు. తదధిట్ఠానేసూతి తస్సా అధిపఞ్ఞాయ అధిట్ఠానేసు విపస్సనాధమ్మేసు.
Adhipaññānibbattesūti ṭhapetvā adhipaññaṃ tadaññesu maggaphaladhammesu. Tadadhiṭṭhānesūti tassā adhipaññāya adhiṭṭhānesu vipassanādhammesu.
౭౭౧. అపాయుప్పాదనం అవడ్ఢినిబ్బత్తనం. తస్మింయేవ ఠానేతి తస్మింయేవ ఖణే.
771. Apāyuppādanaṃ avaḍḍhinibbattanaṃ. Tasmiṃyeva ṭhāneti tasmiṃyeva khaṇe.
తికనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Tikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
౪. చతుక్కనిద్దేసవణ్ణనా
4. Catukkaniddesavaṇṇanā
౭౯౩. పరితస్సనం పరిత్తాసో, చిత్తుత్రాసో చాతి ‘‘న పరితస్సతీ’’తి పదస్స ‘‘న పత్థేతి న ఉత్తసతీ’’తి అత్థమాహ.
793. Paritassanaṃ parittāso, cittutrāso cāti ‘‘na paritassatī’’ti padassa ‘‘na pattheti na uttasatī’’ti atthamāha.
౭౯౬. అరియసచ్చేసు ధమ్మసద్దో ‘‘దిట్ఠధమ్మో’’తిఆదీసు వియ. అరియమగ్గో, తస్స చ ఫలం ధమ్మో యథానుసిట్ఠం పటిపన్నే అపాయేసు అపతమానే ధారేతీతి. తత్థ పఞ్ఞాతి తస్మిం అరియమగ్గఫలే నిస్సయభూతే పఞ్ఞా. తేనాహ ‘‘తంసహగతా’’తి. అవిదితం విదితం వియ నేతి ఞాపేతీతి నయో, అనుమానం, తస్స నయనం పవత్తనం, తం పన విసుంయేవేకం ఞాణుప్పాదనన్తి ఆసఙ్కాయ నివత్తనత్థమాహ ‘‘న అఞ్ఞ…పే॰… విసేసో’’తి. అత్తనో హి అధిగమానుసారేన పరాధిగతానం కాలత్తయే మగ్గాదీనం పవత్తిఆకారానుమానం నయనయనం. అనుమిననాకారమేవ హిస్స సన్ధాయ వుత్తం ‘‘ఞాణస్సేవ పవత్తివిసేసో’’తి. కారణఞ్చ నయనయనస్స సచ్చేసు పచ్చక్ఖపవత్తనతో. ‘‘తథా’’తి ఇమినా యథా మగ్గఞాణతో అఞ్ఞాపి ‘‘ఇమినా ధమ్మేనా’’తి వత్తుం యుత్తం, తథా పకారన్తరేనపి ‘‘ఇమినా ధమ్మేన ఞాణేనా’’తి ఏత్థ అత్థో యుజ్జతీతి ఇమమత్థం ఉపసంహరతి. తేనాతి తస్మా ఞాణేన ఞాతతో సమ్పయోగేహి నయనయనతో. ఞాణవిసయభావేనాతి పటివేధఞాణస్స విసయభావేన. ఞాతేన పటివిద్ధేన చతుసచ్చధమ్మేన, ఞాణసమ్పయోగేన వా ఞాతేన జానిత్వా ఠితేన మగ్గఫలధమ్మేన.
796. Ariyasaccesudhammasaddo ‘‘diṭṭhadhammo’’tiādīsu viya. Ariyamaggo, tassa ca phalaṃ dhammo yathānusiṭṭhaṃ paṭipanne apāyesu apatamāne dhāretīti. Tattha paññāti tasmiṃ ariyamaggaphale nissayabhūte paññā. Tenāha ‘‘taṃsahagatā’’ti. Aviditaṃ viditaṃ viya neti ñāpetīti nayo, anumānaṃ, tassa nayanaṃ pavattanaṃ, taṃ pana visuṃyevekaṃ ñāṇuppādananti āsaṅkāya nivattanatthamāha ‘‘na añña…pe… viseso’’ti. Attano hi adhigamānusārena parādhigatānaṃ kālattaye maggādīnaṃ pavattiākārānumānaṃ nayanayanaṃ. Anuminanākārameva hissa sandhāya vuttaṃ ‘‘ñāṇasseva pavattiviseso’’ti. Kāraṇañca nayanayanassa saccesu paccakkhapavattanato. ‘‘Tathā’’ti iminā yathā maggañāṇato aññāpi ‘‘iminā dhammenā’’ti vattuṃ yuttaṃ, tathā pakārantarenapi ‘‘iminā dhammena ñāṇenā’’ti ettha attho yujjatīti imamatthaṃ upasaṃharati. Tenāti tasmā ñāṇena ñātato sampayogehi nayanayanato. Ñāṇavisayabhāvenāti paṭivedhañāṇassa visayabhāvena. Ñātena paṭividdhena catusaccadhammena, ñāṇasampayogena vā ñātena jānitvā ṭhitena maggaphaladhammena.
సబ్బేన సబ్బన్తి సబ్బప్పకారేన సబ్బం, అనవసేసన్తి అత్థో. అద్ధత్తయపరియాపన్నఞ్హి సబ్బం తేభూమకసఙ్ఖారగతం సమ్మసీయతి. నయనతోతి నయగ్గాహతో. అనురూపత్థవాచకో వా కారణసద్దో ‘‘కారణం వదతీ’’తిఆదీసు వియ.
Sabbena sabbanti sabbappakārena sabbaṃ, anavasesanti attho. Addhattayapariyāpannañhi sabbaṃ tebhūmakasaṅkhāragataṃ sammasīyati. Nayanatoti nayaggāhato. Anurūpatthavācako vā kāraṇasaddo ‘‘kāraṇaṃ vadatī’’tiādīsu viya.
అన్వయఞాణస్సపి పరియోగాహేత్వా పవత్తనతో సవిసేసో విసయావబోధోతి వుత్తం ‘‘ధమ్మే ఞాణ…పే॰… అభావా’’తి. విసయోభాసనమత్తజాననసామఞ్ఞేనాతి అసతిపి అభిసమేచ్చ గహణే విసయవిభావనసఙ్ఖాతఅవబోధసామఞ్ఞమత్తేన. ‘‘ఞాణ’’న్తి సమ్మతేసూతి ‘‘ఞాణ’’న్తి వోహరితేసు లద్ధఞాణవోహారేసు. సమ్ముతివసేనాతి ధమ్మఞాణాది వియ సముఖేన విసయే అప్పవత్తిత్వా పఞ్ఞత్తిముఖేన పవత్తం. అవసేసన్తి సమ్ముతిఞాణమేవాహ. ఇతరఞాణత్తయవిసభాగన్తి ధమ్మఞాణాదిఞాణత్తయవిధురం.
Anvayañāṇassapi pariyogāhetvā pavattanato saviseso visayāvabodhoti vuttaṃ ‘‘dhamme ñāṇa…pe… abhāvā’’ti. Visayobhāsanamattajānanasāmaññenāti asatipi abhisamecca gahaṇe visayavibhāvanasaṅkhātaavabodhasāmaññamattena. ‘‘Ñāṇa’’nti sammatesūti ‘‘ñāṇa’’nti voharitesu laddhañāṇavohāresu. Sammutivasenāti dhammañāṇādi viya samukhena visaye appavattitvā paññattimukhena pavattaṃ. Avasesanti sammutiñāṇamevāha. Itarañāṇattayavisabhāganti dhammañāṇādiñāṇattayavidhuraṃ.
౭౯౭. కామభవధమ్మేతి కామభవసఙ్ఖాతే ధమ్మే.
797. Kāmabhavadhammeti kāmabhavasaṅkhāte dhamme.
౭౯౮. సాతి పఠమజ్ఝానపఞ్ఞా. వీతరాగభావనావత్థస్సాతి ‘‘వీతరాగో హోతీ’’తి ఏవం వుత్తస్స. తన్తి ఛట్ఠాభిఞ్ఞం. మగ్గఞాణఞ్హి కిచ్చతో మగ్గసచ్చమ్పి పటివిజ్ఝతి. ఇతరాతి హేట్ఠిమమగ్గపఞ్ఞా. తదుపనిస్సయత్తాతి తస్సా ఛట్ఠాభిఞ్ఞాయ, తస్స వా పటివిజ్ఝనస్స ఉపనిస్సయత్తా పటివిజ్ఝతి నామ. యథానురూపన్తి దిట్ఠాసవాదీనం యథానురూపం. ఆసవక్ఖయేతి ఆసవక్ఖయపరియాయే కారణూపచారేన. తంనిబ్బత్తనతోతి తస్స ఆసవక్ఖయసఙ్ఖాతస్స ఫలస్స నిబ్బత్తనతో. ఇదఞ్చ ‘‘ఆసవానం ఖయే ఞాణం ఛట్ఠాభిఞ్ఞా’’తి సుత్తే ఆగతత్తా వుత్తం.
798. Sāti paṭhamajjhānapaññā. Vītarāgabhāvanāvatthassāti ‘‘vītarāgo hotī’’ti evaṃ vuttassa. Tanti chaṭṭhābhiññaṃ. Maggañāṇañhi kiccato maggasaccampi paṭivijjhati. Itarāti heṭṭhimamaggapaññā. Tadupanissayattāti tassā chaṭṭhābhiññāya, tassa vā paṭivijjhanassa upanissayattā paṭivijjhati nāma. Yathānurūpanti diṭṭhāsavādīnaṃ yathānurūpaṃ. Āsavakkhayeti āsavakkhayapariyāye kāraṇūpacārena. Taṃnibbattanatoti tassa āsavakkhayasaṅkhātassa phalassa nibbattanato. Idañca ‘‘āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ chaṭṭhābhiññā’’ti sutte āgatattā vuttaṃ.
౮౦౧. అభివిసిట్ఠేన వా ఞాణేన పాకటం కరోన్తస్సాతి అధిగమవసేన పకాసం విభూతం కరోన్తస్స.
801. Abhivisiṭṭhena vā ñāṇena pākaṭaṃ karontassāti adhigamavasena pakāsaṃ vibhūtaṃ karontassa.
౮౦౨. వసితాపఞ్చకరహితం వసిభావం అపాపితం పటిలద్ధమత్తం. పటిపదారమ్మణసహగతా పఞ్ఞా పటిపదారమ్మణసమ్బన్ధినీతి ఆహ ‘‘పఞ్ఞాయ పటిపదారమ్మణుద్దేసేనా’’తి.
802. Vasitāpañcakarahitaṃ vasibhāvaṃ apāpitaṃ paṭiladdhamattaṃ. Paṭipadārammaṇasahagatā paññā paṭipadārammaṇasambandhinīti āha ‘‘paññāya paṭipadārammaṇuddesenā’’ti.
చతుక్కనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Catukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
౫. పఞ్చకనిద్దేసవణ్ణనా
5. Pañcakaniddesavaṇṇanā
౮౦౪. తమేవ పఞ్ఞం ‘‘ద్వీసు ఝానేసు పఞ్ఞా పీతిఫరణేనా’’తిఆదినా విభజతి. అభిసన్దనపరిసన్దనపరిపూరణానిపి పరిప్ఫరణం వియ ఫరణాపీతియా, తంసహగతసుఖస్స చ కిచ్చవిసేసభూతాని అధిప్పేతానీతి ఆహ ‘‘అభిసన్దేతీతి…పే॰… వేదితబ్బ’’న్తి. ఆదినా నయేనాతి ‘‘అభిసన్దేతీ’’తిఆదినా (దీ॰ ని॰ ౧.౨౨౬; మ॰ ని॰ ౧.౪౨౭) సుత్తే ఆగతనయేన. ఫరణఞ్చేత్థ పీతిసుఖసముట్ఠితపణీతరూపేహి కాయస్స అభిబ్యాపనం దట్ఠబ్బం. ఆరమ్మణేతి పీతిఫరణతాసుఖఫరణతాసీసేన వుత్తానం తికదుకఝానానం ఆరమ్మణే. తాతి పీతిఫరణతాసుఖఫరణతా.
804. Tameva paññaṃ ‘‘dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇenā’’tiādinā vibhajati. Abhisandanaparisandanaparipūraṇānipi parippharaṇaṃ viya pharaṇāpītiyā, taṃsahagatasukhassa ca kiccavisesabhūtāni adhippetānīti āha ‘‘abhisandetīti…pe… veditabba’’nti. Ādinā nayenāti ‘‘abhisandetī’’tiādinā (dī. ni. 1.226; ma. ni. 1.427) sutte āgatanayena. Pharaṇañcettha pītisukhasamuṭṭhitapaṇītarūpehi kāyassa abhibyāpanaṃ daṭṭhabbaṃ. Ārammaṇeti pītipharaṇatāsukhapharaṇatāsīsena vuttānaṃ tikadukajhānānaṃ ārammaṇe. Tāti pītipharaṇatāsukhapharaṇatā.
సమాధిముఖేనాతి సమాధిం ముఖం పముఖం కత్వా, సమాధిసీసేనాతి అత్థో, సమాధిపముఖేన వా ఉద్దేసనిద్దేసేన. అఞ్ఞే కిలేసా దిట్ఠిమానాదయో . అప్పయోగేనాతి ఝానవిమోక్ఖాదీనం వియ ఉప్పాదనీయపరికమ్మపయోగేన వినా. ఆవజ్జనాసదిసో హి ఫలసమాపత్తిఅత్థో సమ్మసనచారో. ఠపితత్తాతి పవత్తితత్తా. సతిబహులతాయాతి సతియా అభిణ్హుప్పత్తియా. పరిచ్ఛిన్దనసతియా కాలస్స సతోతి దస్సేతీతి యోజనా.
Samādhimukhenāti samādhiṃ mukhaṃ pamukhaṃ katvā, samādhisīsenāti attho, samādhipamukhena vā uddesaniddesena. Aññe kilesā diṭṭhimānādayo . Appayogenāti jhānavimokkhādīnaṃ viya uppādanīyaparikammapayogena vinā. Āvajjanāsadiso hi phalasamāpattiattho sammasanacāro. Ṭhapitattāti pavattitattā. Satibahulatāyāti satiyā abhiṇhuppattiyā. Paricchindanasatiyā kālassa satoti dassetīti yojanā.
పఞ్చకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Pañcakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
౬. ఛక్కనిద్దేసవణ్ణనా
6. Chakkaniddesavaṇṇanā
౮౦౫. విసుద్ధిభావన్తి విసుద్ధియా సబ్భావం. ‘‘దిబ్బచక్ఖుఞాణేకదేసత్తా’’తి ఇదం తస్స పరిభణ్డఞాణత్తా వుత్తం. తథా హి పాళియం ‘‘సత్తానం చుతూపపాతఞాణాయ చిత్తం అభినీహరతి అభినిన్నామేతీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౨౪౭) ఆరభిత్వా ‘‘సో దిబ్బేన చక్ఖునా విసుద్ధేనా’’తిఆది (దీ॰ ని॰ ౧.౨౪౬) వుత్తం. దిబ్బస్స తిరోహితవిప్పకట్ఠాదిభేదస్స, ఇతరస్స చ రూపాయతనస్స దస్సనసమత్థస్సాపి దిబ్బచక్ఖుఞాణస్స సిఖాపత్తి చవమానోపపజ్జమానసత్తదస్సనన్తి ఆహ ‘‘ముద్ధప్పత్తేన చా’’తిఆది.
805. Visuddhibhāvanti visuddhiyā sabbhāvaṃ. ‘‘Dibbacakkhuñāṇekadesattā’’ti idaṃ tassa paribhaṇḍañāṇattā vuttaṃ. Tathā hi pāḷiyaṃ ‘‘sattānaṃ cutūpapātañāṇāya cittaṃ abhinīharati abhininnāmetī’’ti (dī. ni. 1.247) ārabhitvā ‘‘so dibbena cakkhunā visuddhenā’’tiādi (dī. ni. 1.246) vuttaṃ. Dibbassa tirohitavippakaṭṭhādibhedassa, itarassa ca rūpāyatanassa dassanasamatthassāpi dibbacakkhuñāṇassa sikhāpatti cavamānopapajjamānasattadassananti āha ‘‘muddhappattena cā’’tiādi.
ఛక్కనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Chakkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
౭. సత్తకనిద్దేసవణ్ణనా
7. Sattakaniddesavaṇṇanā
౮౦౬. ఛబ్బిధమ్పి పచ్చవేక్ఖణఞాణన్తి ‘‘జాతిపచ్చయా జరామరణన్తి ఞాణ’’న్తిఆదినా (విభ॰ ౮౦౬) వుత్తం పటిచ్చసముప్పాదఙ్గానం పచ్చవేక్ఖణవసేన పవత్తఞాణం. సహ గహేత్వాతి ఏకజ్ఝం గహేత్వా విపస్సనారమ్మణభావసామఞ్ఞేన ఏకత్తేన గహేత్వా. సఙ్ఖిపిత్వా వుత్తేనాతి పుబ్బే ఛధా వుత్తం వియ దస్సితం ధమ్మట్ఠితిఞాణన్తి ఏవం సఙ్ఖిపిత్వా వుత్తేన. ‘‘ఖయధమ్మ’’న్తిఆదినా పకారేన దస్సనన్తి సమ్బన్ధో. పవత్తఞాణస్సాతి ‘‘జాతిపచ్చయా జరామరణ’’న్తిఆదినా పవత్తస్స ఞాణస్స, పవత్తే వా సంసారవట్టే ఞాణస్స. ఞాణారమ్మణా విపస్సనా ఞాణవిపస్సనా. విపస్సనాతి చ ‘‘జాతిపచ్చయా జరామరణ’’న్తిఆదినా పచ్చయపచ్చయుప్పన్నధమ్మే విభాగేన దస్సనతో ధమ్మట్ఠితిఞాణం ఇధాధిప్పేతం. తస్స ఖయధమ్మతాదిజాననం పటివిపస్సనా. తేనాహ ‘‘విపస్సనాపటివిపస్సనాదస్సనమత్త’’న్తి.
806. Chabbidhampi paccavekkhaṇañāṇanti ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇa’’ntiādinā (vibha. 806) vuttaṃ paṭiccasamuppādaṅgānaṃ paccavekkhaṇavasena pavattañāṇaṃ. Saha gahetvāti ekajjhaṃ gahetvā vipassanārammaṇabhāvasāmaññena ekattena gahetvā. Saṅkhipitvā vuttenāti pubbe chadhā vuttaṃ viya dassitaṃ dhammaṭṭhitiñāṇanti evaṃ saṅkhipitvā vuttena. ‘‘Khayadhamma’’ntiādinā pakārena dassananti sambandho. Pavattañāṇassāti ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādinā pavattassa ñāṇassa, pavatte vā saṃsāravaṭṭe ñāṇassa. Ñāṇārammaṇā vipassanā ñāṇavipassanā. Vipassanāti ca ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādinā paccayapaccayuppannadhamme vibhāgena dassanato dhammaṭṭhitiñāṇaṃ idhādhippetaṃ. Tassa khayadhammatādijānanaṃ paṭivipassanā. Tenāha ‘‘vipassanāpaṭivipassanādassanamatta’’nti.
ఏవమేత్థ అట్ఠకథాధిప్పాయవసేన పాళియా అత్థం దస్సేత్వా ఇదాని అత్తనో అధిప్పాయవసేన దస్సేతుం ‘‘పాళియం పనా’’తిఆదిమాహ. సబ్బత్థాతి అద్ధత్తయే పచ్చయవిసేసేన పచ్చయుప్పన్నవిసేసనిద్ధారణే. ఞాణవచనేనాతి ‘‘జాతిపచ్చయా జరామరణ’’న్తిఆదినా ఞాణస్స గహణేన. అఙ్గానన్తి సత్తసత్తతియా అఙ్గానం. ఇతిసద్దేనాతి ‘‘నిరోధధమ్మ’’న్తి ఏత్థ వుత్తఇతిసద్దేన. పకాసేత్వాతి ఞాణస్స పవత్తిఆకారం జోతేత్వా. తేన ధమ్మట్ఠితిఞాణతో అఞ్ఞంయేవ పరియోసానే వుత్తం ఞాణన్తి దస్సేతి. తేనాహ ‘‘విపస్సనాఞాణం సత్తమం ఞాణ’’న్తి. అయమేవ చేత్థ అత్థో యుత్తోతి దస్సేన్తో ‘‘న హీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ ‘‘తమ్పి ఞాణన్తి సమ్బన్ధో న హోతీ’’తి ఏవం సమ్బన్ధో న యుత్తో అఙ్గన్తరభావస్స అవిభావనతోతి అత్థో. తేన వుత్తం ‘‘తంఞాణ…పే॰… అనధిప్పేతత్తా’’తి. న హి విసుం విసుం వుత్తమేవ ఏకజ్ఝం వచనమత్తేన అత్థన్తరం హోతీతి. ‘‘ఖయధమ్మం…పే॰… చా’’తి ఇమినా పురిమస్మిం పక్ఖే ఉపచయేన దోసమాహ.
Evamettha aṭṭhakathādhippāyavasena pāḷiyā atthaṃ dassetvā idāni attano adhippāyavasena dassetuṃ ‘‘pāḷiyaṃ panā’’tiādimāha. Sabbatthāti addhattaye paccayavisesena paccayuppannavisesaniddhāraṇe. Ñāṇavacanenāti ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādinā ñāṇassa gahaṇena. Aṅgānanti sattasattatiyā aṅgānaṃ. Itisaddenāti ‘‘nirodhadhamma’’nti ettha vuttaitisaddena. Pakāsetvāti ñāṇassa pavattiākāraṃ jotetvā. Tena dhammaṭṭhitiñāṇato aññaṃyeva pariyosāne vuttaṃ ñāṇanti dasseti. Tenāha ‘‘vipassanāñāṇaṃ sattamaṃ ñāṇa’’nti. Ayameva cettha attho yuttoti dassento ‘‘na hī’’tiādimāha. Tattha ‘‘tampi ñāṇanti sambandho na hotī’’ti evaṃ sambandho na yutto aṅgantarabhāvassa avibhāvanatoti attho. Tena vuttaṃ ‘‘taṃñāṇa…pe… anadhippetattā’’ti. Na hi visuṃ visuṃ vuttameva ekajjhaṃ vacanamattena atthantaraṃ hotīti. ‘‘Khayadhammaṃ…pe… cā’’ti iminā purimasmiṃ pakkhe upacayena dosamāha.
సత్తకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sattakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
౮. అట్ఠకనిద్దేసవణ్ణనా
8. Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā
౮౦౮. పచ్చనీకధమ్మేతి నీవరణాదిపచ్చనీకధమ్మే. దుక్ఖన్తి సమాపజ్జనే అసతి ఉప్పజ్జనకదుక్ఖం.
808. Paccanīkadhammeti nīvaraṇādipaccanīkadhamme. Dukkhanti samāpajjane asati uppajjanakadukkhaṃ.
అట్ఠకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
౧౦. దసకనిద్దేసో
10. Dasakaniddeso
పఠమబలనిద్దేసవణ్ణనా
Paṭhamabalaniddesavaṇṇanā
౮౦౯. న ఠానన్తి అట్ఠానం, అనుపలబ్భనత్థో అయమకారోతి ఆహ ‘‘అవిజ్జమానం ఠానం అట్ఠాన’’న్తి. అభావత్థో వా, న అఞ్ఞపటిపక్ఖాదిఅత్థోతి ఆహ ‘‘నత్థి ఠానన్తి వా అట్ఠాన’’న్తి. కో పనేతస్స అత్థద్వయస్స విసేసోతి? పఠమో హేతుపచ్చయేహి అనుపలబ్భమానతం వదతి, దుతియో సబ్బేన సబ్బం అభావన్తి అయమేతేసం విసేసో. తణ్హుపాదానాదీనమ్పి సుఖతో ఉపగమనస్స హేతుభావే దిట్ఠివిపల్లాసస్స సో సాతిసయో అసుఖేపి దళ్హం పవత్తాపనతోతి ఆహ ‘‘దిట్ఠివిపల్లాసోవ…పే॰… అధిప్పేత’’న్తి. ‘‘అత్తదిట్ఠివసేనా’’తి కస్మా విసేసేత్వా వుత్తం, నను అరియసావకస్స సబ్బాపి దిట్ఠియో నత్థీతి? సచ్చం నత్థి, అత్తదిట్ఠిసన్నిస్సయా పన సబ్బదిట్ఠియోతి దస్సేతుం ‘‘అత్తదిట్ఠివసేనాతి పధానదిట్ఠిమాహా’’తి వుత్తం. భేదానురూపస్స వత్థునో. భేదానురూపేన ‘‘అధమ్మే ధమ్మో’’తిఆదినయప్పవత్తేన.
809. Na ṭhānanti aṭṭhānaṃ, anupalabbhanattho ayamakāroti āha ‘‘avijjamānaṃ ṭhānaṃ aṭṭhāna’’nti. Abhāvattho vā, na aññapaṭipakkhādiatthoti āha ‘‘natthi ṭhānanti vā aṭṭhāna’’nti. Ko panetassa atthadvayassa visesoti? Paṭhamo hetupaccayehi anupalabbhamānataṃ vadati, dutiyo sabbena sabbaṃ abhāvanti ayametesaṃ viseso. Taṇhupādānādīnampi sukhato upagamanassa hetubhāve diṭṭhivipallāsassa so sātisayo asukhepi daḷhaṃ pavattāpanatoti āha ‘‘diṭṭhivipallāsova…pe… adhippeta’’nti. ‘‘Attadiṭṭhivasenā’’ti kasmā visesetvā vuttaṃ, nanu ariyasāvakassa sabbāpi diṭṭhiyo natthīti? Saccaṃ natthi, attadiṭṭhisannissayā pana sabbadiṭṭhiyoti dassetuṃ ‘‘attadiṭṭhivasenāti padhānadiṭṭhimāhā’’ti vuttaṃ. Bhedānurūpassa vatthuno. Bhedānurūpena ‘‘adhamme dhammo’’tiādinayappavattena.
సో ఏవాతి యో లిఙ్గే అపరివత్తే తస్మిం అత్తభావే భవఙ్గజీవితిన్ద్రియప్పబన్ధో, సో ఏవ. తఞ్హి ఉపాదాయ ఏకజాతిసమఞ్ఞా, న చేత్థ భావకలాపజీవితిన్ద్రియస్స వసేన చోదనా కాతబ్బా తదఞ్ఞస్సేవ అధిప్పేతత్తా. తఞ్హి తత్థ అవిచ్ఛేదవుత్తియా పబన్ధవోహారం లభతి, ఇతరమ్పి వా భావానుపాలనతాసామఞ్ఞేనాతి అనోకాసావ చోదనా.
So evāti yo liṅge aparivatte tasmiṃ attabhāve bhavaṅgajīvitindriyappabandho, so eva. Tañhi upādāya ekajātisamaññā, na cettha bhāvakalāpajīvitindriyassa vasena codanā kātabbā tadaññasseva adhippetattā. Tañhi tattha avicchedavuttiyā pabandhavohāraṃ labhati, itarampi vā bhāvānupālanatāsāmaññenāti anokāsāva codanā.
సపత్తవసేన యోజేతబ్బన్తి ‘‘సపత్తం మారేమీతి అభిసన్ధినా సపత్తేన నిపన్నట్ఠానే నిపన్నం మనుస్సభూతో మనుస్సభూతం మాతరం పితరం వా మారేన్తో’’తిఆదినా యోజేతబ్బం. సబ్బత్థాతి చతూసుపి వికప్పేసు. పురిమం అభిసన్ధిచిత్తన్తి పుబ్బభాగియో మరణాధిప్పాయో. అప్పమాణం తేన అత్థసిద్ధియా అభావతో. పుథుజ్జనస్సేవ తం దిన్నం హోతీతి ఏత్థ యథా అరహత్తం పత్వా పరిభుత్తమ్పి పుథుజ్జనకాలే దిన్నం పుథుజ్జనదానమేవ హోతి, ఏవం మరణాధిప్పాయేన పుథుజ్జనకాలే పహారే దిన్నే అరహత్తం పత్వా తేనేవ పహారేన మతే కస్మా అరహన్తఘాతోయేవ హోతి, న పుథుజ్జనఘాతోతి? విసేససమ్భవతో. యథా హి దానం దేయ్యధమ్మస్స పరిచ్చాగమత్తేన హోతి, న ఏవం వధో. సో హి పాణో, పాణసఞ్ఞితా, వధకచేతనా, ఉపక్కమో, తేన మరణన్తి ఇమేసం పఞ్చన్నం అఙ్గానం పారిపూరియావ హోతి, న అపారిపూరియా. తస్మా అరహత్తం పత్తస్సేవ మరణన్తి అరహన్తఘాతోయేవ హోతి , న పుథుజ్జనఘాతో. యస్మా పన ‘‘ఇమం మారేమీ’’తి యం సన్తానం ఆరబ్భ మారణిచ్ఛా, తస్స పుథుజ్జనఖీణాసవభావేన పయోగమరణక్ఖణానం వసేన సతిపి సన్తానభేదే అభేదోయేవ. యదా చ అత్థసిద్ధి, తదా ఖీణాసవభావో. తస్మా అరహన్తఘాతోవ హోతీతి నిచ్ఛితం. కథం పనేత్థ వధకచేతనా వత్తమానవిసయా సియాతి ఆహ ‘‘వధకచిత్తం పచ్చుప్పన్నారమ్మణమ్పి…పే॰… పవత్తతీ’’తి. తత్థ పబన్ధవిచ్ఛేదవసేనాతి యేన పబన్ధో విచ్ఛిజ్జతి, తాదిసం పయోగం నిబ్బత్తేతీతి అత్థో. తేన యదా పబన్ధవిచ్ఛేదో, తదా అరహాతి యథావుత్తం అరహన్తఘాతం పతిట్ఠాపేతి. న ఏవన్తి యథా కాలన్తరాపేక్ఖకిచ్చసిద్ధం వధకచిత్తం, న ఏవం చాగచేతనా. ‘‘సా హీ’’తిఆదినా చాగచేతనాయ కాలన్తరానపేక్ఖకిచ్చసిద్ధితంయేవ విభావేతి. అఞ్ఞసకకరణన్తి అత్తతో వినిమోచేత్వా అఞ్ఞస్స దక్ఖిణేయ్యస్స సన్తకభావకరణం. తస్సాతి చజితబ్బస్స వత్థునో. యస్సాతి యస్స పుథుజ్జనస్స. తస్సేవ తం దిన్నం హోతి, సచేపి అరహత్తం పత్వా తేన పరిభుత్తన్తి అత్థో.
Sapattavasena yojetabbanti ‘‘sapattaṃ māremīti abhisandhinā sapattena nipannaṭṭhāne nipannaṃ manussabhūto manussabhūtaṃ mātaraṃ pitaraṃ vā mārento’’tiādinā yojetabbaṃ. Sabbatthāti catūsupi vikappesu. Purimaṃ abhisandhicittanti pubbabhāgiyo maraṇādhippāyo. Appamāṇaṃ tena atthasiddhiyā abhāvato. Puthujjanasseva taṃ dinnaṃ hotīti ettha yathā arahattaṃ patvā paribhuttampi puthujjanakāle dinnaṃ puthujjanadānameva hoti, evaṃ maraṇādhippāyena puthujjanakāle pahāre dinne arahattaṃ patvā teneva pahārena mate kasmā arahantaghātoyeva hoti, na puthujjanaghātoti? Visesasambhavato. Yathā hi dānaṃ deyyadhammassa pariccāgamattena hoti, na evaṃ vadho. So hi pāṇo, pāṇasaññitā, vadhakacetanā, upakkamo, tena maraṇanti imesaṃ pañcannaṃ aṅgānaṃ pāripūriyāva hoti, na apāripūriyā. Tasmā arahattaṃ pattasseva maraṇanti arahantaghātoyeva hoti , na puthujjanaghāto. Yasmā pana ‘‘imaṃ māremī’’ti yaṃ santānaṃ ārabbha māraṇicchā, tassa puthujjanakhīṇāsavabhāvena payogamaraṇakkhaṇānaṃ vasena satipi santānabhede abhedoyeva. Yadā ca atthasiddhi, tadā khīṇāsavabhāvo. Tasmā arahantaghātova hotīti nicchitaṃ. Kathaṃ panettha vadhakacetanā vattamānavisayā siyāti āha ‘‘vadhakacittaṃ paccuppannārammaṇampi…pe… pavattatī’’ti. Tattha pabandhavicchedavasenāti yena pabandho vicchijjati, tādisaṃ payogaṃ nibbattetīti attho. Tena yadā pabandhavicchedo, tadā arahāti yathāvuttaṃ arahantaghātaṃ patiṭṭhāpeti. Na evanti yathā kālantarāpekkhakiccasiddhaṃ vadhakacittaṃ, na evaṃ cāgacetanā. ‘‘Sā hī’’tiādinā cāgacetanāya kālantarānapekkhakiccasiddhitaṃyeva vibhāveti. Aññasakakaraṇanti attato vinimocetvā aññassa dakkhiṇeyyassa santakabhāvakaraṇaṃ. Tassāti cajitabbassa vatthuno. Yassāti yassa puthujjanassa. Tasseva taṃ dinnaṃ hoti, sacepi arahattaṃ patvā tena paribhuttanti attho.
‘‘కప్పవినాసే’’తి ఇదం ‘‘సణ్ఠహన్తే కప్పే’’తి వుత్తత్తా మహాకప్పవినాసం సన్ధాయ వుత్తన్తి ఆహ ‘‘కప్పట్ఠకథాయ న సమేతీ’’తి ఏత్థ ఆయుకప్పస్స అధిప్పేతత్తా. ఆయుకప్పో చేత్థ అవీచియం నిబ్బత్తసత్తానం అన్తరకప్పపరిమాణం పరమాయు వేదితబ్బం. తఞ్హి సన్ధాయ ‘‘ఏకం కప్పం అసీతిభాగే కత్వా తతో ఏకభాగమత్తం కాల’’న్తి (కథా॰ అట్ఠ॰ ౬౫౪-౬౫౭) వుత్తం. తయిదం ‘‘ఏకం కప్ప’’న్తి యది ఏకం మహాకప్పన్తి అత్థో, తథా సతి వీసతిఅన్తరకప్పపరిమాణో ఏకో అసఙ్ఖ్యేయ్యకప్పోతి వుత్తం హోతి. అథ ఏకం అసఙ్ఖ్యేయ్యకప్పన్తి అత్థో, సబ్బథాపి ‘‘చతుసట్ఠి అన్తరకప్పా’’తి వచనేన విరుజ్ఝతీతి వీమంసితబ్బం. యథా పన కప్పట్ఠకథాయ అయం అట్ఠకథా సమేతి, తం దస్సేతుం ‘‘కప్పవినాసేయేవాతి పనా’’తిఆదిమాహ.
‘‘Kappavināse’’ti idaṃ ‘‘saṇṭhahante kappe’’ti vuttattā mahākappavināsaṃ sandhāya vuttanti āha ‘‘kappaṭṭhakathāya na sametī’’ti ettha āyukappassa adhippetattā. Āyukappo cettha avīciyaṃ nibbattasattānaṃ antarakappaparimāṇaṃ paramāyu veditabbaṃ. Tañhi sandhāya ‘‘ekaṃ kappaṃ asītibhāge katvā tato ekabhāgamattaṃ kāla’’nti (kathā. aṭṭha. 654-657) vuttaṃ. Tayidaṃ ‘‘ekaṃ kappa’’nti yadi ekaṃ mahākappanti attho, tathā sati vīsatiantarakappaparimāṇo eko asaṅkhyeyyakappoti vuttaṃ hoti. Atha ekaṃ asaṅkhyeyyakappanti attho, sabbathāpi ‘‘catusaṭṭhi antarakappā’’ti vacanena virujjhatīti vīmaṃsitabbaṃ. Yathā pana kappaṭṭhakathāya ayaṃ aṭṭhakathā sameti, taṃ dassetuṃ ‘‘kappavināseyevāti panā’’tiādimāha.
పకతత్తో వా అపారాజికో. సమానసంవాసకో కమ్మలద్ధీనం వసేన అనానాసంవాసకోతి ఏవమేత్థ అత్థో వేదితబ్బో.
Pakatatto vā apārājiko. Samānasaṃvāsako kammaladdhīnaṃ vasena anānāsaṃvāsakoti evamettha attho veditabbo.
నియతస్స పుగ్గలస్స విజ్జమానతం పటిసేధేత్వాతి యోజనా. తత్థ పటిసేధేత్వాతి ‘‘పుగ్గలో పన నియతో నామ నత్థీ’’తి ఏవం పటిసేధేత్వా. తత్థ కారణమాహ ‘‘మిచ్ఛత్తసమ్మత్తనియతధమ్మానం వియ సభావతో’’తి. పఞ్ఞత్తిమత్తఞ్హేతం మిచ్ఛత్తసమ్మత్తనియతధమ్మనిస్సయం, యదిదం నియతో పుగ్గలోతి . యథాపుచ్ఛితన్తి ‘‘కిం పుబ్బహేతు నియమేతీ’’తిఆదినా పుచ్ఛితప్పకారం నియామకహేతుం. యేనాతి యేన ఉపరిమగ్గత్తయవిపస్సనాఞాణేన. నియతానియతభేదన్తి సోతాపన్నాదినియతభేదం, సత్తక్ఖత్తుపరమాదిఅనియతభేదఞ్చ. సోతాపన్నో ఏవ హి ఏకో సత్తక్ఖత్తుపరమో నామ హోతి, ఏకో కోలంకోలో నామ, ఏకో ఏకబీజీ నామాతి సోతాపన్నస్స నియతభావో వుత్తోతి ఆహ ‘‘సోతాపన్నో చ నియతో’’తి. బ్యతిరేకత్థో హి అయం చ-సద్దో. తతో పుబ్బేతి సోతాపత్తిమగ్గతో పుబ్బే. ‘‘పుబ్బహేతుకిచ్చం నత్థీ’’తి ఇదం సోతాపన్నస్స నియతతాయ వుత్తత్తా వక్ఖమానఞ్చ దోసం హదయే ఠపేత్వా వుత్తం. ఉపరిమగ్గానం సఉపనిస్సయత్తే పఠమమగ్గస్సాపి సఉపనిస్సయతా సిద్ధా ఏవాతి చోదనం సన్ధాయాహ ‘‘యది హీ’’తిఆది. తఞ్చ నియతత్తం. అస్సాతి సోతాపత్తిమగ్గస్స.
Niyatassa puggalassa vijjamānataṃ paṭisedhetvāti yojanā. Tattha paṭisedhetvāti ‘‘puggalo pana niyato nāma natthī’’ti evaṃ paṭisedhetvā. Tattha kāraṇamāha ‘‘micchattasammattaniyatadhammānaṃ viya sabhāvato’’ti. Paññattimattañhetaṃ micchattasammattaniyatadhammanissayaṃ, yadidaṃ niyato puggaloti . Yathāpucchitanti ‘‘kiṃ pubbahetu niyametī’’tiādinā pucchitappakāraṃ niyāmakahetuṃ. Yenāti yena uparimaggattayavipassanāñāṇena. Niyatāniyatabhedanti sotāpannādiniyatabhedaṃ, sattakkhattuparamādianiyatabhedañca. Sotāpanno eva hi eko sattakkhattuparamo nāma hoti, eko kolaṃkolo nāma, eko ekabījī nāmāti sotāpannassa niyatabhāvo vuttoti āha ‘‘sotāpanno ca niyato’’ti. Byatirekattho hi ayaṃ ca-saddo. Tato pubbeti sotāpattimaggato pubbe. ‘‘Pubbahetukiccaṃ natthī’’ti idaṃ sotāpannassa niyatatāya vuttattā vakkhamānañca dosaṃ hadaye ṭhapetvā vuttaṃ. Uparimaggānaṃ saupanissayatte paṭhamamaggassāpi saupanissayatā siddhā evāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yadi hī’’tiādi. Tañca niyatattaṃ. Assāti sotāpattimaggassa.
తేనేవ ఖీణాతి సోతాపత్తిమగ్గేనేవ ఖీణా. కారణుపచ్ఛేదేన హి ఫలుపచ్ఛేదో సియా. తతోతి సత్తక్ఖత్తుపరమాదితో. సాతి సత్తక్ఖత్తుపరమాదితా. పవత్తితోతి విపాకప్పబన్ధతో. తేనాతి సోతాపత్తిమగ్గేన. వుట్ఠానేతి వుట్ఠానే సతి. కారణేన వినా ఫలం నత్థీతి ఆహ ‘‘సక్కాయ…పే॰… భవితబ్బ’’న్తి. ‘‘నామకరణనిమిత్తతో’’తి ఇమినా నామకరణహేతుతాయ నియామకతం విభావేతి ఏకబీజిఆదిసమఞ్ఞానం అన్వత్థసఞ్ఞాభావతో. తేనాహ ‘‘విపస్సనా…పే॰… సన్ధాయ వుత్త’’న్తి.
Teneva khīṇāti sotāpattimaggeneva khīṇā. Kāraṇupacchedena hi phalupacchedo siyā. Tatoti sattakkhattuparamādito. Sāti sattakkhattuparamāditā. Pavattitoti vipākappabandhato. Tenāti sotāpattimaggena. Vuṭṭhāneti vuṭṭhāne sati. Kāraṇena vinā phalaṃ natthīti āha ‘‘sakkāya…pe… bhavitabba’’nti. ‘‘Nāmakaraṇanimittato’’ti iminā nāmakaraṇahetutāya niyāmakataṃ vibhāveti ekabījiādisamaññānaṃ anvatthasaññābhāvato. Tenāha ‘‘vipassanā…pe… sandhāya vutta’’nti.
ఆది-సద్దేన ‘‘ఏకోమ్హి సమ్మాసమ్బుద్ధో, సీతీభూతోస్మి నిబ్బుతో’’తిఆదీని (మహావ॰ ౧౧; కథా॰ ౪౦౫; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౫) సఙ్గయ్హన్తి. ఏత్థ చ ‘‘సదిసో మే న విజ్జతి, ఏకోమ్హి సమ్మాసమ్బుద్ధో (మహావ॰ ౧౧; కథా॰ ౪౦౫; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౫). ‘అత్థేతరహి అఞ్ఞే సమణా వా బ్రాహ్మణా వా భగవతా సమసమా సమ్బోధియ’న్తి ఏవం పుట్ఠో అహం, భన్తే, ‘నో’తి వదేయ్య’’న్తిఆది (దీ॰ ని॰ ౩.౧౬౧) వచనేహి ఇమిస్సా లోకధాతుయా వియ అఞ్ఞస్స బుద్ధస్స అఞ్ఞిస్సా లోకధాతుయా ఉప్పాదో నివారితోతి దట్ఠబ్బం. న హి విజ్జమానే ‘‘సదిసో మే న విజ్జతీ’’తిఆది సక్కా వత్తుం. యం పన వదన్తి ‘‘లోకధాతువిసేసాపేక్ఖాయ వుత్త’’న్తి, తమ్పి నత్థి తథా విసేసనస్స అభావతో, బుద్ధానుభావస్స చ అసమత్థభావవిభావనతో. ఆణాఖేత్తకిత్తనఞ్చేత్థ ధమ్మతాదస్సనత్థం. సక్కోతి హి భగవా యత్థ యత్థ ఇచ్ఛతి, తత్థ తత్థ ఆణం వత్తేతుం. ‘‘ఏకిస్సా లోకధాతుయా’’తి చ ఇదం బుద్ధఖేత్తభూతాయ లోకధాతుయా దస్సనత్థం వుత్తం. తత్థాయమత్థో – బుద్ధఖేత్తభూతా ఏకావాయం లోకధాతు. తత్థ ఏకస్మిం కాలే ఏకో ఏవ సమ్మాసమ్బుద్ధో ఉప్పజ్జతీతి. తేనాహ ‘‘బుద్ధఖేత్త…పే॰… అధిప్పాయో’’తి.
Ādi-saddena ‘‘ekomhi sammāsambuddho, sītībhūtosmi nibbuto’’tiādīni (mahāva. 11; kathā. 405; ma. ni. 1.285) saṅgayhanti. Ettha ca ‘‘sadiso me na vijjati, ekomhi sammāsambuddho (mahāva. 11; kathā. 405; ma. ni. 1.285). ‘Atthetarahi aññe samaṇā vā brāhmaṇā vā bhagavatā samasamā sambodhiya’nti evaṃ puṭṭho ahaṃ, bhante, ‘no’ti vadeyya’’ntiādi (dī. ni. 3.161) vacanehi imissā lokadhātuyā viya aññassa buddhassa aññissā lokadhātuyā uppādo nivāritoti daṭṭhabbaṃ. Na hi vijjamāne ‘‘sadiso me na vijjatī’’tiādi sakkā vattuṃ. Yaṃ pana vadanti ‘‘lokadhātuvisesāpekkhāya vutta’’nti, tampi natthi tathā visesanassa abhāvato, buddhānubhāvassa ca asamatthabhāvavibhāvanato. Āṇākhettakittanañcettha dhammatādassanatthaṃ. Sakkoti hi bhagavā yattha yattha icchati, tattha tattha āṇaṃ vattetuṃ. ‘‘Ekissā lokadhātuyā’’ti ca idaṃ buddhakhettabhūtāya lokadhātuyā dassanatthaṃ vuttaṃ. Tatthāyamattho – buddhakhettabhūtā ekāvāyaṃ lokadhātu. Tattha ekasmiṃ kāle eko eva sammāsambuddho uppajjatīti. Tenāha ‘‘buddhakhetta…pe… adhippāyo’’ti.
తస్మాతి యస్మా ఉపసమ్పదాధీనం పాతిమోక్ఖం, ఉపసమ్పదా చ పబ్బజ్జాధీనా, తస్మా. పాతిమోక్ఖే సిద్ధే, సిద్ధాసు తాసు పబ్బజ్జూపసమ్పదాసు. తతో పరం వినట్ఠం నామ హోతీతి పచ్ఛిమపటివేధతో పరం పటివేధసాసనం, పచ్ఛిమసీలభేదతో చ పరం పటిపత్తిసాసనం వినట్ఠం నామ హోతీతి సాసనభావసామఞ్ఞేన పన ఉభయం ఏకజ్ఝం కత్వా దస్సేన్తో ‘‘పచ్ఛిమ…పే॰… ఏకతో కత్వా’’తి ఆహ.
Tasmāti yasmā upasampadādhīnaṃ pātimokkhaṃ, upasampadā ca pabbajjādhīnā, tasmā. Pātimokkhe siddhe, siddhāsu tāsu pabbajjūpasampadāsu. Tato paraṃ vinaṭṭhaṃ nāma hotīti pacchimapaṭivedhato paraṃ paṭivedhasāsanaṃ, pacchimasīlabhedato ca paraṃ paṭipattisāsanaṃ vinaṭṭhaṃ nāma hotīti sāsanabhāvasāmaññena pana ubhayaṃ ekajjhaṃ katvā dassento ‘‘pacchima…pe… ekato katvā’’ti āha.
పరిదేవనకారుఞ్ఞన్తి పరిదేవనేన కరుణాయితబ్బతా కరుణాయనా.
Paridevanakāruññanti paridevanena karuṇāyitabbatā karuṇāyanā.
ధమ్మానం సభావవిసేసో న సక్కా ధారేతుం, యతో పారమీపవిచయాదీసు ఉదకపరియన్తం కత్వా మహాపథవీకమ్పో అహోసి, అభిసమ్బోధిదివసే చ ఠపేత్వా పుబ్బుత్తరదిసాభాగే బోధిరుక్ఖమూలే భూమిభాగో మహాపురిసం ధారేతుం నాసక్ఖి, అఞ్ఞదత్థు ఏకపస్సే పక్ఖిత్తఅతిభారభరితనావా వియ చక్కవాళగబ్భో విపరివత్తో. ‘‘సముప్పాదికా’’తి వత్తబ్బే స-కారే అ-కారస్స ఆ-కారో, ఏకస్స చ ప-కారస్స లోపో కతోతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘సమం ఉద్ధం పజ్జతీతి సాముపాదికా’’తి. సమం ఉపాదియతీతి వా సముపాదా, సముపాదా ఏవ సాముపాదికా, సముపాహినీతి అత్థో.
Dhammānaṃ sabhāvaviseso na sakkā dhāretuṃ, yato pāramīpavicayādīsu udakapariyantaṃ katvā mahāpathavīkampo ahosi, abhisambodhidivase ca ṭhapetvā pubbuttaradisābhāge bodhirukkhamūle bhūmibhāgo mahāpurisaṃ dhāretuṃ nāsakkhi, aññadatthu ekapasse pakkhittaatibhārabharitanāvā viya cakkavāḷagabbho viparivatto. ‘‘Samuppādikā’’ti vattabbe sa-kāre a-kārassa ā-kāro, ekassa ca pa-kārassa lopo katoti dassento āha ‘‘samaṃ uddhaṃ pajjatīti sāmupādikā’’ti. Samaṃ upādiyatīti vā samupādā, samupādā eva sāmupādikā, samupāhinīti attho.
సన్తతిఖణవసేనాతి సన్తతివసేన ఆయూహనసమఙ్గితా, సపుబ్బపచ్ఛాభాగస్స గహణవసేన చేతనాక్ఖణవసేన చేతనాసమఙ్గితాతి యోజేతబ్బా. ఏకస్మిం ఉపట్ఠితే పచ్చయవసేన తదఞ్ఞస్స ఉపట్ఠానం పరివత్తనం.
Santatikhaṇavasenāti santativasena āyūhanasamaṅgitā, sapubbapacchābhāgassa gahaṇavasena cetanākkhaṇavasena cetanāsamaṅgitāti yojetabbā. Ekasmiṃ upaṭṭhite paccayavasena tadaññassa upaṭṭhānaṃ parivattanaṃ.
పఠమబలనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paṭhamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
దుతియబలనిద్దేసవణ్ణనా
Dutiyabalaniddesavaṇṇanā
౮౧౦. భోగే భుఞ్జితుం న జానాతి, వినాసేతీతి యోజనా.
810. Bhoge bhuñjituṃ na jānāti, vināsetīti yojanā.
లహుపరివత్తితాయ జీవితస్సాతి అధిప్పాయో.
Lahuparivattitāya jīvitassāti adhippāyo.
న అదాసి పయుత్తవాచాయ ఉప్పన్నన్తి అధిప్పాయేన.
Naadāsi payuttavācāya uppannanti adhippāyena.
సమ్మాపయోగేనాతి సమ్మాపటిపత్తియా.
Sammāpayogenāti sammāpaṭipattiyā.
దుతియబలనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dutiyabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
పఞ్చమబలనిద్దేసవణ్ణనా
Pañcamabalaniddesavaṇṇanā
౮౧౩. ధాతుసభావోతి భూతాదిసఙ్ఖాతధాతూనం సభావో. సభాగవసేన ఫలభూతేన. అజ్ఝాసయధాతుపరిచ్ఛిన్దనతోతి అజ్ఝాసయసభావస్స ‘‘హీనం, పణీత’’న్తి వా పరిచ్ఛిజ్జ జాననతో, వుట్ఠినిమిత్తేన వియ మహోఘేన ఉపరిమేఘవుట్ఠియా.
813. Dhātusabhāvoti bhūtādisaṅkhātadhātūnaṃ sabhāvo. Sabhāgavasena phalabhūtena. Ajjhāsayadhātuparicchindanatoti ajjhāsayasabhāvassa ‘‘hīnaṃ, paṇīta’’nti vā paricchijja jānanato, vuṭṭhinimittena viya mahoghena uparimeghavuṭṭhiyā.
పఞ్చమబలనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Pañcamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ఛట్ఠబలనిద్దేసవణ్ణనా
Chaṭṭhabalaniddesavaṇṇanā
సద్దత్థో సమ్భవతి సమాసన్తేనేవ తథా సద్దసిద్ధితో. తేసన్తి పరోపరానం విసదావిసదానం సద్ధాదిఇన్ద్రియానం. ఏవఞ్చ కత్వాతి ఆసయాదితో ఇన్ద్రియపరోపరియత్తస్స, ఇన్ద్రియపరోపరియత్తతో చ అధిముత్తిభేదస్స విసిట్ఠసభావత్తా ఏవ.
Saddattho sambhavati samāsanteneva tathā saddasiddhito. Tesanti paroparānaṃ visadāvisadānaṃ saddhādiindriyānaṃ. Evañca katvāti āsayādito indriyaparopariyattassa, indriyaparopariyattato ca adhimuttibhedassa visiṭṭhasabhāvattā eva.
౮౧౫. ‘‘కే పన తే అరియావాసా’’తి పుచ్ఛిత్వా తే సుత్తేనేవ దస్సేన్తో ‘‘ఇధ, భిక్ఖవే’’తిఆదిపాళిం ఆహరిత్వా ‘‘ఏవం వుత్తా’’తి నిగమేత్వా పున మగ్గాధిగమేనేవ తేసం అధిగమం దస్సేన్తో ‘‘ఏతేసూ’’తిఆదిమాహ. తత్థ ఇతరేతి ఛళఙ్గసమన్నాగమఏకారక్ఖాసఙ్ఖాయపటిసేవనాదయో.
815. ‘‘Ke pana te ariyāvāsā’’ti pucchitvā te sutteneva dassento ‘‘idha, bhikkhave’’tiādipāḷiṃ āharitvā ‘‘evaṃ vuttā’’ti nigametvā puna maggādhigameneva tesaṃ adhigamaṃ dassento ‘‘etesū’’tiādimāha. Tattha itareti chaḷaṅgasamannāgamaekārakkhāsaṅkhāyapaṭisevanādayo.
౮౧౬. ఆరమ్మణసన్తానానుసయనేసూతి ఆరమ్మణానుసయనం, సన్తానానుసయనన్తి ద్వీసు అనుసయనేసు. యథా హి మగ్గేన అసముచ్ఛిన్నో రాగో కారణలాభే ఉప్పజ్జనారహో థామగతట్ఠేన సన్తానే అనుసేతీతి వుచ్చతి, ఏవం ఇట్ఠారమ్మణేపీతి తస్స ఆరమ్మణానుసయనం దట్ఠబ్బం. తం పనస్స అనుసయనం ఉప్పత్తియా పాకటం హోతీతి దస్సేతుం అట్ఠకథాయం ‘‘యథా నామా’’తిఆది (విభ॰ అట్ఠ॰ ౮౧౬) వుత్తం. ‘‘ఆచిణ్ణసమాచిణ్ణా’’తి ఏతేన ఇట్ఠారమ్మణే రాగస్స చిరపరిభావనం విభావేతి. యస్మా పన ఏవం చిరపరిభావితం పరివేఠేత్వా వియ ఠితం హోతి, తస్మా ‘‘సమన్తతో వేఠేత్వా వియ ఠితభావేన అనుసయితతం దస్సేతీ’’తి వుత్తం. తథా హి ఉదకే నిముగ్గసదిసో ఉదాహటో. ‘‘సబ్బేపి తేభూమకా ధమ్మా కామనీయట్ఠేన కామా’’తిఆదిపాళివసేన భవరాగస్సాపి వత్థుకామతా వేదితబ్బా. రాగవసేనాతి ఆరమ్మణరజ్జనవసేన.
816. Ārammaṇasantānānusayanesūti ārammaṇānusayanaṃ, santānānusayananti dvīsu anusayanesu. Yathā hi maggena asamucchinno rāgo kāraṇalābhe uppajjanāraho thāmagataṭṭhena santāne anusetīti vuccati, evaṃ iṭṭhārammaṇepīti tassa ārammaṇānusayanaṃ daṭṭhabbaṃ. Taṃ panassa anusayanaṃ uppattiyā pākaṭaṃ hotīti dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yathā nāmā’’tiādi (vibha. aṭṭha. 816) vuttaṃ. ‘‘Āciṇṇasamāciṇṇā’’ti etena iṭṭhārammaṇe rāgassa ciraparibhāvanaṃ vibhāveti. Yasmā pana evaṃ ciraparibhāvitaṃ pariveṭhetvā viya ṭhitaṃ hoti, tasmā ‘‘samantato veṭhetvā viya ṭhitabhāvena anusayitataṃ dassetī’’ti vuttaṃ. Tathā hi udake nimuggasadiso udāhaṭo. ‘‘Sabbepi tebhūmakā dhammā kāmanīyaṭṭhena kāmā’’tiādipāḷivasena bhavarāgassāpi vatthukāmatā veditabbā. Rāgavasenāti ārammaṇarajjanavasena.
౮౧౮. ఇన్ద్రియవిసేసో వినేయ్యానం ఇన్ద్రియపరోపరియత్తం.
818. Indriyaviseso vineyyānaṃ indriyaparopariyattaṃ.
౮౧౯. పహాతబ్బేన ఉపద్దుతనిరోధనత్థం పహాయకం పరియేసతీతి పఠమం పహాతబ్బం, పచ్ఛా పహాయకన్తి అయం పహాతబ్బపజహనక్కమో పహానక్కమపదేన వుత్తో. యస్సాతి పహాతబ్బస్స. తన్తి పహాతబ్బం. పఠమం వుచ్చతీతి పహానవిచారణానం పఠమం వుచ్చతి. తతో పచ్ఛా అప్పహాతబ్బం యథా తం దస్సనత్తికాదీసు.
819. Pahātabbena upaddutanirodhanatthaṃ pahāyakaṃ pariyesatīti paṭhamaṃ pahātabbaṃ, pacchā pahāyakanti ayaṃ pahātabbapajahanakkamo pahānakkamapadena vutto. Yassāti pahātabbassa. Tanti pahātabbaṃ. Paṭhamaṃ vuccatīti pahānavicāraṇānaṃ paṭhamaṃ vuccati. Tato pacchā appahātabbaṃ yathā taṃ dassanattikādīsu.
౮౨౬. తన్తి భవఙ్గం. తస్సాతి లోకుత్తరస్స. పాదకన్తి అన్తిమభవికస్స భవఙ్గం సన్ధాయాహ.
826. Tanti bhavaṅgaṃ. Tassāti lokuttarassa. Pādakanti antimabhavikassa bhavaṅgaṃ sandhāyāha.
ఛట్ఠబలనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Chaṭṭhabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
సత్తమబలనిద్దేసవణ్ణనా
Sattamabalaniddesavaṇṇanā
౮౨౮. సమాపన్నోమ్హీతి మఞ్ఞతీతి అత్థో.
828. Samāpannomhīti maññatīti attho.
సమాధి వా తస్స ఆరమ్మణభూతం కమ్మట్ఠానం వా చిత్తమఞ్జూసాతి యోజనా. ఠపేతున్తి యథాపరిచ్ఛిన్నం కాలం సమాపత్తిచిత్తం పవత్తేతుం.
Samādhi vā tassa ārammaṇabhūtaṃ kammaṭṭhānaṃ vā cittamañjūsāti yojanā. Ṭhapetunti yathāparicchinnaṃ kālaṃ samāpatticittaṃ pavattetuṃ.
తేహీతి సఞ్ఞామనసికారేహి. తంసభావతాతి కామాదిదుతియజ్ఝానాదిఅనుపక్ఖన్దనసభావతా. పగుణవోదానం పగుణభావసిద్ధా ఝానస్స పటిపక్ఖతో విసుద్ధి.
Tehīti saññāmanasikārehi. Taṃsabhāvatāti kāmādidutiyajjhānādianupakkhandanasabhāvatā. Paguṇavodānaṃ paguṇabhāvasiddhā jhānassa paṭipakkhato visuddhi.
సత్తమబలనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sattamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
దసమబలనిద్దేసవణ్ణనా
Dasamabalaniddesavaṇṇanā
౮౩౧. పఞ్ఞావ విముత్తీతి రాగాదీహి విముత్తిభూతా పఞ్ఞావ విముత్తీతి యోజనా. కమ్మన్తరస్స విపాకన్తరమేవాతి అత్థో విపాకన్తరజాననస్సేవ దుతియబలకిచ్చత్తా, కమ్మన్తరజాననస్స చ తతియబలకిచ్చత్తా. బలసదిసతన్తి ఏకచ్చబలసదిసతం. కస్మా పనేత్థ బలఞాణకిచ్చే వుచ్చమానే ఝానాదిఅబలఞాణం ఉదాహటన్తి చోదనం సన్ధాయాహ ‘‘యదిపీ’’తిఆది. తదన్తోగధన్తి తస్మిం ఝానాదిపచ్చవేక్ఖణాసభావే సత్తమబలఞాణే అన్తోగధం. ఏవన్తి ఝానాదిఞాణం వియ. అప్పేతుం, వికుబ్బితుఞ్చాతి అత్తనా వుత్తాకారం సన్ధాయాహ. సముదయప్పహానాదిఏకచ్చఞాణకిచ్చమ్పి అకరోన్తం సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం కథమప్పనాదికం ఝానాదికిచ్చం కరేయ్య, బలఞాణేహి పన జానితబ్బం, తతో ఉత్తరిఞ్చ జానన్తమ్పి యస్మా ఏకచ్చబలకిచ్చం న కరోతి, తస్మా అఞ్ఞానేవ బలఞాణాని, అఞ్ఞం సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణన్తి దస్సనత్థం ‘‘ఏతేసం పన కిచ్చం న సబ్బం కరోతీ’’తిఆది (విభ॰ అట్ఠ॰ ౮౩౧) అట్ఠకథాయం వుత్తం. తత్థ యథా సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం అబలకిచ్చం ఏకచ్చం న కరోతి, ఏవం బలకిచ్చమ్పీతి ఉదాహరణదస్సనవసేన ‘‘తఞ్హి ఝానం హుత్వా అప్పేతు’’న్తిఆది వుత్తన్తి దస్సేతుం ‘‘అథ వా…పే॰… దట్ఠబ్బ’’న్తి వుత్తం.
831. Paññāva vimuttīti rāgādīhi vimuttibhūtā paññāva vimuttīti yojanā. Kammantarassa vipākantaramevāti attho vipākantarajānanasseva dutiyabalakiccattā, kammantarajānanassa ca tatiyabalakiccattā. Balasadisatanti ekaccabalasadisataṃ. Kasmā panettha balañāṇakicce vuccamāne jhānādiabalañāṇaṃ udāhaṭanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yadipī’’tiādi. Tadantogadhanti tasmiṃ jhānādipaccavekkhaṇāsabhāve sattamabalañāṇe antogadhaṃ. Evanti jhānādiñāṇaṃ viya. Appetuṃ, vikubbituñcāti attanā vuttākāraṃ sandhāyāha. Samudayappahānādiekaccañāṇakiccampi akarontaṃ sabbaññutaññāṇaṃ kathamappanādikaṃ jhānādikiccaṃ kareyya, balañāṇehi pana jānitabbaṃ, tato uttariñca jānantampi yasmā ekaccabalakiccaṃ na karoti, tasmā aññāneva balañāṇāni, aññaṃ sabbaññutaññāṇanti dassanatthaṃ ‘‘etesaṃ pana kiccaṃ na sabbaṃ karotī’’tiādi (vibha. aṭṭha. 831) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Tattha yathā sabbaññutaññāṇaṃ abalakiccaṃ ekaccaṃ na karoti, evaṃ balakiccampīti udāharaṇadassanavasena ‘‘tañhi jhānaṃ hutvā appetu’’ntiādi vuttanti dassetuṃ ‘‘atha vā…pe… daṭṭhabba’’nti vuttaṃ.
దసమబలనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dasamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ఞాణవిభఙ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Ñāṇavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / విభఙ్గపాళి • Vibhaṅgapāḷi / ౧౬. ఞాణవిభఙ్గో • 16. Ñāṇavibhaṅgo
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / అభిధమ్మపిటక (అట్ఠకథా) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / సమ్మోహవినోదనీ-అట్ఠకథా • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
౧. ఏకకమాతికాదివణ్ణనా • 1. Ekakamātikādivaṇṇanā
౧౦. దసకమాతికావణ్ణనా • 10. Dasakamātikāvaṇṇanā
(౧.) ఏకకనిద్దేసవణ్ణనా • (1.) Ekakaniddesavaṇṇanā
(౨.) దుకనిద్దేసవణ్ణనా • (2.) Dukaniddesavaṇṇanā
(౩.) తికనిద్దేసవణ్ణనా • (3.) Tikaniddesavaṇṇanā
(౪.) చతుక్కనిద్దేసవణ్ణనా • (4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
(౫.) పఞ్చకనిద్దేసవణ్ణనా • (5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
(౬.) ఛక్కనిద్దేసవణ్ణనా • (6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
(౭.) సత్తకనిద్దేసాదివణ్ణనా • (7.) Sattakaniddesādivaṇṇanā
(౧౦.) దసకనిద్దేసవణ్ణనా • (10.) Dasakaniddesavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-మూలటీకా • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ౧౬. ఞాణవిభఙ్గో • 16. Ñāṇavibhaṅgo