| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
១៦. ញាណវិភង្គោ
16. Ñāṇavibhaṅgo
១. ឯកកមាតិកាទិវណ្ណនា
1. Ekakamātikādivaṇṇanā
៧៥១. ឱកាសដ្ឋេន សម្បយុត្តា ធម្មា អារម្មណញ្ចាបិ ញាណស្ស វត្ថុ។ យាថាវកវត្ថុវិភាវនាតិ នហេតាទិអវិតថេកប្បការវត្ថុវិភាវនា។ យថា ឯកំ នហេតុ, តថា ឯកំ អញ្ញម្បីតិ ហិ គហេតព្ពំ អវិតថសាមញ្ញយុត្តំ ញាណារម្មណំ យាថាវកវត្ថុ។ យាថាវកេន វា អវិតថសាមញ្ញេន វត្ថុវិភាវនា យាថាវកវត្ថុវិភាវនា។
751. Okāsaṭṭhena sampayuttā dhammā ārammaṇañcāpi ñāṇassa vatthu. Yāthāvakavatthuvibhāvanāti nahetādiavitathekappakāravatthuvibhāvanā. Yathā ekaṃ nahetu, tathā ekaṃ aññampīti hi gahetabbaṃ avitathasāmaññayuttaṃ ñāṇārammaṇaṃ yāthāvakavatthu. Yāthāvakena vā avitathasāmaññena vatthuvibhāvanā yāthāvakavatthuvibhāvanā.
ទុកានុរូបេហីតិ ទុកមាតិកានុរូបេហីតិ វទន្តិ។ ឱសានទុកស្ស បន ទុកមាតិកំ អនិស្សាយ វុត្តត្តា ទុកភាវានុរូបេហីតិ វត្តព្ពំ។ ឯវំ តិកានុរូបេហីតិ ឯត្ថាបិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឱសានទុកេ បន អត្ថោតិ ផលំ, អនេកត្ថត្តា ធាតុសទ្ទានំ តំ ជនេតីតិ អត្ថជាបិកា, ការណគតា បញ្ញា។ ជាបិតោ ជនិតោ អត្ថោ ឯតិស្សាតិ ជាបិតត្ថា, ការណបញ្ញាសទិសី ផលប្បកាសនភូតា ផលសម្បយុត្តា បញ្ញា។
Dukānurūpehīti dukamātikānurūpehīti vadanti. Osānadukassa pana dukamātikaṃ anissāya vuttattā dukabhāvānurūpehīti vattabbaṃ. Evaṃ tikānurūpehīti etthāpi daṭṭhabbaṃ. Osānaduke pana atthoti phalaṃ, anekatthattā dhātusaddānaṃ taṃ janetīti atthajāpikā, kāraṇagatā paññā. Jāpito janito attho etissāti jāpitatthā, kāraṇapaññāsadisī phalappakāsanabhūtā phalasampayuttā paññā.
១០. ទសកមាតិកាវណ្ណនា
10. Dasakamātikāvaṇṇanā
៧៦០. ‘‘ចតស្សោ ខោ ឥមា, សារិបុត្ត, យោនិយោ។ កតមា…បេ.… យោ ខោ មំ, សារិបុត្ត, ឯវំ ជាន’’ន្តិ (ម. និ. ១.១៥២) វចនេន ចតុយោនិបរិច្ឆេទកញាណំ វុត្តំ, ‘‘និរយញ្ចាហំ, សារិបុត្ត, បជានាមី’’តិអាទិនា (ម. និ. ១.១៥៣) បញ្ចគតិបរិច្ឆេទកំ។ ‘‘សំយុត្តកេ អាគតានិ តេសត្តតិ ញាណានិ, សត្តសត្តតិ ញាណានី’’តិ វុត្តំ, តត្ថ បន និទានវគ្គេ សត្តសត្តតិ អាគតានិ ចតុចត្តារីសញ្ច, តេសត្តតិ បន បដិសម្ភិទាមគ្គេ សុតមយាទីនិ អាគតានិ ទិស្សន្តិ, ន សំយុត្តកេតិ។ អញ្ញានិបីតិ ឯតេន ឥធ ឯកកាទិវសេន វុត្តំ, អញ្ញត្ថ ច ‘‘បុព្ពន្តេ ញាណ’’ន្តិអាទិនា, ព្រហ្មជាលាទីសុ ច ‘‘តយិទំ តថាគតោ បជានាតិ ‘ឥមានិ ទិដ្ឋិដ្ឋានានិ ឯវំ គហិតានី’តិ’’អាទិនា វុត្តំ អនេកញាណប្បភេទំ សង្គណ្ហាតិ។ យាថាវបដិវេធតោ សយញ្ច អកម្បិយំ បុគ្គលញ្ច តំសមង្គិំ ញេយ្យេសុ អធិពលំ ករោតីតិ អាហ ‘‘អកម្បិយដ្ឋេន ឧបត្ថម្ភកដ្ឋេន ចា’’តិ។
760. ‘‘Catasso kho imā, sāriputta, yoniyo. Katamā…pe… yo kho maṃ, sāriputta, evaṃ jāna’’nti (ma. ni. 1.152) vacanena catuyoniparicchedakañāṇaṃ vuttaṃ, ‘‘nirayañcāhaṃ, sāriputta, pajānāmī’’tiādinā (ma. ni. 1.153) pañcagatiparicchedakaṃ. ‘‘Saṃyuttake āgatāni tesattati ñāṇāni, sattasattati ñāṇānī’’ti vuttaṃ, tattha pana nidānavagge sattasattati āgatāni catucattārīsañca, tesattati pana paṭisambhidāmagge sutamayādīni āgatāni dissanti, na saṃyuttaketi. Aññānipīti etena idha ekakādivasena vuttaṃ, aññattha ca ‘‘pubbante ñāṇa’’ntiādinā, brahmajālādīsu ca ‘‘tayidaṃ tathāgato pajānāti ‘imāni diṭṭhiṭṭhānāni evaṃ gahitānī’ti’’ādinā vuttaṃ anekañāṇappabhedaṃ saṅgaṇhāti. Yāthāvapaṭivedhato sayañca akampiyaṃ puggalañca taṃsamaṅgiṃ ñeyyesu adhibalaṃ karotīti āha ‘‘akampiyaṭṭhena upatthambhakaṭṭhena cā’’ti.
សេដ្ឋដ្ឋានំ សព្ពញ្ញុតំ។ បដិជាននវសេន សព្ពញ្ញុតំ អភិមុខំ គច្ឆន្តិ, អដ្ឋ វា បរិសា ឧបសង្កមន្តីតិ អាសភា, ពុទ្ធា។ ឥទំ បនាតិ ពុទ្ធានំ ឋានំ សព្ពញ្ញុតមេវ វទតិ។ តិដ្ឋមានោវាតិ អវទន្តោបិ តិដ្ឋមានោវ បដិជានាតិ នាមាតិ អត្ថោ។ អដ្ឋសុ បរិសាសុ ‘‘អភិជានាមហំ, សារិបុត្ត, អនេកសតំ ខត្តិយបរិសំ…បេ.… តត្រ វត មំ ភយំ វា សារជ្ជំ វា ឱក្កមិស្សតីតិ និមិត្តមេតំ, សារិបុត្ត, ន សមនុបស្សាមី’’តិ (ម. និ. ១.១៥១) វចនេន ទស្សិតអកម្បិយញាណយុត្តោ ទសពលោហន្តិ អភីតនាទំ នទតិ។ សីហនាទសុត្តេន ខន្ធកវគ្គេ អាគតេន។
Seṭṭhaṭṭhānaṃ sabbaññutaṃ. Paṭijānanavasena sabbaññutaṃ abhimukhaṃ gacchanti, aṭṭha vā parisā upasaṅkamantīti āsabhā, buddhā. Idaṃ panāti buddhānaṃ ṭhānaṃ sabbaññutameva vadati. Tiṭṭhamānovāti avadantopi tiṭṭhamānova paṭijānāti nāmāti attho. Aṭṭhasu parisāsu ‘‘abhijānāmahaṃ, sāriputta, anekasataṃ khattiyaparisaṃ…pe… tatra vata maṃ bhayaṃ vā sārajjaṃ vā okkamissatīti nimittametaṃ, sāriputta, na samanupassāmī’’ti (ma. ni. 1.151) vacanena dassitaakampiyañāṇayutto dasabalohanti abhītanādaṃ nadati. Sīhanādasuttena khandhakavagge āgatena.
‘‘ទេវមនុស្សានំ ចតុចក្កំ វត្តតី’’តិ (អ. និ. ៤.៣១) សុត្តសេសេន សប្បុរិសូបស្សយាទីនំ ផលសម្បត្តិ បវត្តិ, បុរិមសប្បុរិសូបស្សយាទិំ ឧបនិស្សាយ បច្ឆិមសប្បុរិសូបស្សយាទីនំ សម្បត្តិ បវត្តិ វា វុត្តាតិ អាទិ-សទ្ទេន តត្ថ ច ចក្ក-សទ្ទស្ស គហណំ វេទិតព្ពំ។ បដិវេធនិដ្ឋត្តា អរហត្តមគ្គញាណំ បដិវេធោតិ ‘‘ផលក្ខណេ ឧប្បន្នំ នាមា’’តិ វុត្តំ។ តេន បដិលទ្ធស្សបិ ទេសនាញាណស្ស កិច្ចនិប្ផត្តិបរស្ស ពុជ្ឈនមត្តេន ហោតីតិ ‘‘អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញស្ស សោតាបត្តិផលក្ខណេ បវត្តំ នាមា’’តិ វុត្តំ។ តតោ បរំ បន យាវ បរិនិព្ពានា ទេសនាញាណប្បវត្តិ តស្សេវ បវត្តិតស្ស ធម្មចក្កស្ស ឋានន្តិ វេទិតព្ពំ, បវត្តិតចក្កស្ស ចក្កវត្តិនោ ចក្ករតនដ្ឋានំ វិយ។
‘‘Devamanussānaṃ catucakkaṃ vattatī’’ti (a. ni. 4.31) suttasesena sappurisūpassayādīnaṃ phalasampatti pavatti, purimasappurisūpassayādiṃ upanissāya pacchimasappurisūpassayādīnaṃ sampatti pavatti vā vuttāti ādi-saddena tattha ca cakka-saddassa gahaṇaṃ veditabbaṃ. Paṭivedhaniṭṭhattā arahattamaggañāṇaṃ paṭivedhoti ‘‘phalakkhaṇe uppannaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tena paṭiladdhassapi desanāñāṇassa kiccanipphattiparassa bujjhanamattena hotīti ‘‘aññāsikoṇḍaññassa sotāpattiphalakkhaṇe pavattaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tato paraṃ pana yāva parinibbānā desanāñāṇappavatti tasseva pavattitassa dhammacakkassa ṭhānanti veditabbaṃ, pavattitacakkassa cakkavattino cakkaratanaṭṭhānaṃ viya.
សមាទីយន្តីតិ សមាទានានិ, តានិ បន សមាទិយិត្វា កតានិ ហោន្តីតិ អាហ ‘‘សមាទិយិត្វា កតាន’’ន្តិ។ កម្មមេវ វា កម្មសមាទានន្តិ ឯតេន សមាទាន-សទ្ទស្ស អបុព្ពត្ថាភាវំ ទស្សេតិ មុត្តគត-សទ្ទេ គត-សទ្ទស្ស វិយ។
Samādīyantīti samādānāni, tāni pana samādiyitvā katāni hontīti āha ‘‘samādiyitvā katāna’’nti. Kammameva vā kammasamādānanti etena samādāna-saddassa apubbatthābhāvaṃ dasseti muttagata-sadde gata-saddassa viya.
អគតិគាមិនិន្តិ និព្ពានគាមិនិំ។ វុត្តញ្ហិ ‘‘និព្ពានញ្ចាហំ, សារិបុត្ត, បជានាមិ និព្ពានគាមិនិញ្ច បដិបទ’’ន្តិ (ម. និ. ១.១៥៣)។
Agatigāmininti nibbānagāminiṃ. Vuttañhi ‘‘nibbānañcāhaṃ, sāriputta, pajānāmi nibbānagāminiñca paṭipada’’nti (ma. ni. 1.153).
ហានភាគិយធម្មន្តិ ហានភាគិយសភាវំ, កាមសហគតសញ្ញាទិធម្មំ វា។ តំ ការណន្តិ បុព្ពេវ កតាភិសង្ខារាទិំ។
Hānabhāgiyadhammanti hānabhāgiyasabhāvaṃ, kāmasahagatasaññādidhammaṃ vā. Taṃ kāraṇanti pubbeva katābhisaṅkhārādiṃ.
‘‘ឥទានី’’តិ ឯតស្ស ‘‘ឥមិនា អនុក្កមេន វុត្តានីតិ វេទិតព្ពានី’’តិ ឥមិនា សហ យោជនា កាតព្ពា។ កិលេសាវរណំ តទភាវញ្ចាតិ កិលេសាវរណាភាវំ។ កិលេសក្ខយាធិគមស្ស ហិ កិលេសាវរណំ អដ្ឋានំ, តទភាវោ ឋានំ។ អនធិគមស្ស កិលេសាវរណំ ឋានំ, តទភាវោ អដ្ឋានន្តិ។ តត្ថ តទភាវគ្គហណេន គហិតំ ‘‘អត្ថិ ទិន្ន’’ន្តិអាទិកាយ សម្មាទិដ្ឋិយា ឋិតិំ តព្ពិបរីតាយ ឋានាភាវញ្ច អធិគមស្ស ឋានំ បស្សន្តេន ឥមិនា ញាណេន អធិគមានធិគមានំ ឋានាដ្ឋានភូតេ កិលេសាវរណតទភាវេ បស្សតិ ភគវាតិ ឥមមត្ថំ សាធេន្តោ អាហ ‘‘លោកិយសម្មាទិដ្ឋិឋិតិទស្សនតោ និយតមិច្ឆាទិដ្ឋិឋានាភាវទស្សនតោ ចា’’តិ។ ឯត្ថ ច អធិគមដ្ឋានទស្សនមេវ អធិប្បេតំ ឧបរិ ភព្ពបុគ្គលវសេនេវ វិបាកាវរណាភាវទស្សនាទិកស្ស វក្ខមានត្តា។ ឥមិនា បន ញាណេន សិជ្ឈនតោ បសង្គេន ឥតរម្បិ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ ធាតុវេមត្តទស្សនតោតិ រាគាទីនំ អធិមត្តតាទិវសេន តំសហិតានំ ធាតូនំ វេមត្តតាទស្សនតោ, ‘‘អយំ ឥមិស្សា ធាតុយា អធិមត្តត្តា រាគចរិតោ’’តិអាទិនា ចរិយាហេតូនំ វា, រាគាទយោ ឯវ វា បកតិភាវតោ ធាតូតិ រាគាទិវេមត្តទស្សនតោតិ អត្ថោ។ បយោគំ អនាទិយិត្វាតិ សន្តតិមហាមត្តអង្គុលិមាលាទីនំ វិយ កាមរាគព្យាបាទាទិវសេន បយោគំ អនាទិយិត្វា។
‘‘Idānī’’ti etassa ‘‘iminā anukkamena vuttānīti veditabbānī’’ti iminā saha yojanā kātabbā. Kilesāvaraṇaṃ tadabhāvañcāti kilesāvaraṇābhāvaṃ. Kilesakkhayādhigamassa hi kilesāvaraṇaṃ aṭṭhānaṃ, tadabhāvo ṭhānaṃ. Anadhigamassa kilesāvaraṇaṃ ṭhānaṃ, tadabhāvo aṭṭhānanti. Tattha tadabhāvaggahaṇena gahitaṃ ‘‘atthi dinna’’ntiādikāya sammādiṭṭhiyā ṭhitiṃ tabbiparītāya ṭhānābhāvañca adhigamassa ṭhānaṃ passantena iminā ñāṇena adhigamānadhigamānaṃ ṭhānāṭṭhānabhūte kilesāvaraṇatadabhāve passati bhagavāti imamatthaṃ sādhento āha ‘‘lokiyasammādiṭṭhiṭhitidassanato niyatamicchādiṭṭhiṭhānābhāvadassanato cā’’ti. Ettha ca adhigamaṭṭhānadassanameva adhippetaṃ upari bhabbapuggalavaseneva vipākāvaraṇābhāvadassanādikassa vakkhamānattā. Iminā pana ñāṇena sijjhanato pasaṅgena itarampi vuttanti veditabbaṃ. Dhātuvemattadassanatoti rāgādīnaṃ adhimattatādivasena taṃsahitānaṃ dhātūnaṃ vemattatādassanato, ‘‘ayaṃ imissā dhātuyā adhimattattā rāgacarito’’tiādinā cariyāhetūnaṃ vā, rāgādayo eva vā pakatibhāvato dhātūti rāgādivemattadassanatoti attho. Payogaṃ anādiyitvāti santatimahāmattaaṅgulimālādīnaṃ viya kāmarāgabyāpādādivasena payogaṃ anādiyitvā.
(១.) ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(1.) Ekakaniddesavaṇṇanā
៧៦១. ន ហេតុមេវាតិ ឯត្ថ ច ន ហេតូ ឯវាតិ អត្ថោ, ព្យញ្ជនសិលិដ្ឋតាវសេន បន រស្សត្តំ ម-ការោ ច កតោ ‘‘អទុក្ខមសុខា’’តិ ឯត្ថ វិយ។ ឥមិនាបិ នយេនាតិ ឯត្ថ បុរិមនយេន ហេតុភាវាទិបដិក្ខេបោ, បច្ឆិមនយេន នហេតុធម្មាទិកោដ្ឋាសសង្គហោតិ អយំ វិសេសោ វេទិតព្ពោ។ ចុតិគ្គហណេន ចុតិបរិច្ឆិន្នាយ ឯកាយ ជាតិយា គហណំ ទដ្ឋព្ពំ, ភវគ្គហណេន នវធា វុត្តភវស្ស។ តទន្តោគធតាយ តត្ថ តត្ថ បរិយាបន្នតា វុត្តា។ ឧប្បន្នំ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញេយ្យមេវាតិ ‘‘ន រូបំ វិយ ឧប្បន្នា ឆវិញ្ញាណវិញ្ញេយ្យា’’តិ រូបតោ ឯតេសំ វិសេសនំ ករោតិ។
761. Na hetumevāti ettha ca na hetū evāti attho, byañjanasiliṭṭhatāvasena pana rassattaṃ ma-kāro ca kato ‘‘adukkhamasukhā’’ti ettha viya. Imināpi nayenāti ettha purimanayena hetubhāvādipaṭikkhepo, pacchimanayena nahetudhammādikoṭṭhāsasaṅgahoti ayaṃ viseso veditabbo. Cutiggahaṇena cutiparicchinnāya ekāya jātiyā gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, bhavaggahaṇena navadhā vuttabhavassa. Tadantogadhatāya tattha tattha pariyāpannatā vuttā. Uppannaṃ manoviññāṇaviññeyyamevāti ‘‘na rūpaṃ viya uppannā chaviññāṇaviññeyyā’’ti rūpato etesaṃ visesanaṃ karoti.
៧៦២. កប្បតោ កប្បំ គន្ត្វាបិ ន ឧប្បជ្ជតីតិ ន កទាចិ តថា ឧប្បជ្ជតិ។ ន ហិ ខីរាទីនំ វិយ ឯតេសំ យថាវុត្តលក្ខណវិលក្ខណតា អត្ថីតិ ទស្សេតិ។
762. Kappato kappaṃ gantvāpi na uppajjatīti na kadāci tathā uppajjati. Na hi khīrādīnaṃ viya etesaṃ yathāvuttalakkhaṇavilakkhaṇatā atthīti dasseti.
៧៦៣. សមោធានេត្វាតិ លោកេ វិជ្ជមានំ សព្ពំ រូបំ សមោធានេត្វា។ ឯតេន មហត្តេបិ អវិភាវកត្តំ ទស្សេន្តោ សុខុមត្តា ន វិភាវេស្សតីតិ វាទបថំ ឆិន្ទតិ។ ចក្ខុបសាទេ មម វត្ថុម្ហីតិ អត្ថោ។ វិសយោតិ ឥស្សរិយដ្ឋានន្តិ អធិប្បាយោ។
763. Samodhānetvāti loke vijjamānaṃ sabbaṃ rūpaṃ samodhānetvā. Etena mahattepi avibhāvakattaṃ dassento sukhumattā na vibhāvessatīti vādapathaṃ chindati. Cakkhupasāde mama vatthumhīti attho. Visayoti issariyaṭṭhānanti adhippāyo.
៧៦៤. អព្ពោកិណ្ណាតិ អព្យវហិតា, អនន្តរិតាតិ អត្ថោ។ វវត្ថិតានម្បិ បដិបាដិនិយមោ តេន បដិក្ខិត្តោតិ អត្ថោ។ អនន្តរតាតិ អនន្តរបច្ចយតា ឯតេន បដិក្ខិត្តាតិ អត្ថោ។
764. Abbokiṇṇāti abyavahitā, anantaritāti attho. Vavatthitānampi paṭipāṭiniyamo tena paṭikkhittoti attho. Anantaratāti anantarapaccayatā etena paṭikkhittāti attho.
៧៦៥. សមនន្តរតាតិ ច សមនន្តរបច្ចយតា។
765. Samanantaratāti ca samanantarapaccayatā.
៧៦៦. អាភុជនតោតិ អាភុគ្គករណតោ, និវត្តនតោ ឥច្ចេវ អត្ថោ។ ឯត្ថ ច ‘‘បញ្ច វិញ្ញាណា អនាភោគា’’តិ អាភោគសភាវា ន ហោន្តីតិ អត្ថោ, ‘‘បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ នត្ថិ អាវដ្ដនា វា’’តិអាទីសុបិ អាវដ្ដនភាវោ វាតិអាទិនា អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
766. Ābhujanatoti ābhuggakaraṇato, nivattanato icceva attho. Ettha ca ‘‘pañca viññāṇā anābhogā’’ti ābhogasabhāvā na hontīti attho, ‘‘pañcannaṃ viññāṇānaṃ natthi āvaṭṭanā vā’’tiādīsupi āvaṭṭanabhāvo vātiādinā attho daṭṭhabbo.
ន កញ្ចិ ធម្មំ បដិវិជានាតីតិ ឯត្ថ ន សព្ពេ រូបាទិធម្មា ធម្មគ្គហណេន គហិតាតិ យថាធិប្បេតធម្មទស្សនត្ថំ ‘‘មនោបុព្ពង្គមា ធម្មាតិ ឯវំ វុត្ត’’ន្តិ អាហ។
Na kañci dhammaṃ paṭivijānātīti ettha na sabbe rūpādidhammā dhammaggahaṇena gahitāti yathādhippetadhammadassanatthaṃ ‘‘manopubbaṅgamā dhammāti evaṃ vutta’’nti āha.
រូបាទីសុ អភិនិបតនំ តេហិ សមាគមោ តេសន្តិបិ វត្តុំ យុជ្ជតីតិ អាហ ‘‘រូបាទីនំ អភិនិបាតមត្ត’’ន្តិ។ កម្មត្ថេ វា សាមិវចនំ។ វិញ្ញាណេហិ អភិនិបតិតព្ពានិ ហិ រូបាទីនីតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតីតិអាទីសុ ហិ អយំ អធិប្បាយោ – អារម្មណករណេន បដិវិជានិតព្ពានិ រូបាទីនិ ឋបេត្វា កុសលាកុសលចេតនាយ តំសម្បយុត្តានញ្ច យថាវុត្តានំ សហជបុព្ពង្គមធម្មេន បដិវិជានិតព្ពានំ បដិវិជាននំ ឯតេសំ នត្ថីតិ។ ឯវញ្ច កត្វា ‘‘ទស្សនាទិមត្តតោ បន មុត្តា អញ្ញា ឯតេសំ កុសលាទិបដិវិញ្ញត្តិ នាម នត្ថី’’តិ កិច្ចន្តរំ បដិសេធេតិ។
Rūpādīsu abhinipatanaṃ tehi samāgamo tesantipi vattuṃ yujjatīti āha ‘‘rūpādīnaṃ abhinipātamatta’’nti. Kammatthe vā sāmivacanaṃ. Viññāṇehi abhinipatitabbāni hi rūpādīnīti. Idaṃ vuttaṃ hotītiādīsu hi ayaṃ adhippāyo – ārammaṇakaraṇena paṭivijānitabbāni rūpādīni ṭhapetvā kusalākusalacetanāya taṃsampayuttānañca yathāvuttānaṃ sahajapubbaṅgamadhammena paṭivijānitabbānaṃ paṭivijānanaṃ etesaṃ natthīti. Evañca katvā ‘‘dassanādimattatopana muttā aññā etesaṃ kusalādipaṭiviññatti nāma natthī’’ti kiccantaraṃ paṭisedheti.
អវិបាកភាវេន អញ្ញំ អព្យាកតសាមញ្ញំ អនិវារេន្តោ កុសលាកុសលគ្គហណញ្ច ករោតីតិ ចវនបរិយោសានញ្ច កិច្ចំ។ បិ-សទ្ទេន សហជវនកានិ វីថិចិត្តានិ សម្បិណ្ឌេត្វា បញ្ចទ្វារេ បដិសេធនេ អយំ អធិប្បាយោ សិយា – ‘‘មនសា ចេ បទុដ្ឋេន…បេ.… បសន្នេន ភាសតិ វា ករោតិ វា’’តិ (ធ. ប. ១-២) ឯវំ វុត្តា ភាសនករណករា, តំសទិសា ច សុខទុក្ខុប្បាទកា ពលវន្តោ ឆដ្ឋទ្វារិកា ឯវ ធម្មគ្គហណេន គហិតាតិ ន តេសំ បញ្ចទ្វារិកជវនេន បដិវិជាននំ អត្ថិ, ទុព្ពលានំ បន បុព្ពង្គមបដិវិជាននំ តត្ថ ន បដិសិទ្ធំ ‘‘ន កាយកម្មំ ន វចីកម្មំ បដ្ឋបេតី’’តិ វិញ្ញត្តិទ្វយជនកស្សេវ បដ្ឋបនបដិក្ខេបេន ទុព្ពលស្ស មនោកម្មស្ស អនុញ្ញាតត្តា។ តថា កាយសុចរិតាទិកុសលកម្មំ ករោមីតិ, តព្ពិបរីតំ អកុសលំ កម្មំ ករោមីតិ ច កុសលាកុសលសមាទានំ បញ្ចទ្វារិកជវនេន ន ហោតិ។ តថា បដិច្ចសមុប្បាទវណ្ណនាយំ វុត្តា ‘‘បញ្ចទ្វារិកចុតិ ច ន បញ្ចទ្វារិកចិត្តេហិ ហោតិ ចុតិចិត្តស្ស អតំទ្វារិកត្តា’’តិ។ យា បនាយំ បាឡិ ‘‘បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន កញ្ចិ ធម្មំ បដិវិជានាតិ អញ្ញត្រ អភិនិបាតមត្តា’’តិ, តស្សា រូបាទីនំ អាបាថមត្តំ មុញ្ចិត្វា អញ្ញំ កញ្ចិ ធម្មសភាវំ ន បដិវិជានាតីតិ អយមត្ថោ ទិស្សតិ។ ន ហិ រូបំ បដិគ្គណ្ហន្តម្បិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ រូបន្តិ ច គណ្ហាតីតិ។ សម្បដិច្ឆនស្សបិ រូបនីលាទិអាការបដិវិជាននំ នត្ថីតិ កិញ្ចិ ធម្មស្ស បដិវិជាននំ បដិក្ខិត្តំ, បញ្ចហិ បន វិញ្ញាណេហិ សាតិសយំ តស្ស វិជាននន្តិ ‘‘អញ្ញត្រ អភិនិបាតមត្តា’’តិ ន វុត្តំ។ យស្ស បាឡិយំ ពហិទ្ធាបច្ចុប្បន្នារម្មណតា វុត្តា, តតោ អញ្ញំ និរុត្តិបដិសម្ភិទំ ឥច្ឆន្តេហិ បញ្ចទ្វារជវនេន បដិសម្ភិទាញាណស្ស សហុប្បត្តិ បដិសិទ្ធា។ រូបារូបធម្មេតិ រូបារូបាវចរធម្មេតិ អត្ថោ។
Avipākabhāvena aññaṃ abyākatasāmaññaṃ anivārento kusalākusalaggahaṇañca karotīti cavanapariyosānañca kiccaṃ. Pi-saddena sahajavanakāni vīthicittāni sampiṇḍetvā pañcadvāre paṭisedhane ayaṃ adhippāyo siyā – ‘‘manasā ce paduṭṭhena…pe… pasannena bhāsati vā karoti vā’’ti (dha. pa. 1-2) evaṃ vuttā bhāsanakaraṇakarā, taṃsadisā ca sukhadukkhuppādakā balavanto chaṭṭhadvārikā eva dhammaggahaṇena gahitāti na tesaṃ pañcadvārikajavanena paṭivijānanaṃ atthi, dubbalānaṃ pana pubbaṅgamapaṭivijānanaṃ tattha na paṭisiddhaṃ ‘‘na kāyakammaṃ na vacīkammaṃ paṭṭhapetī’’ti viññattidvayajanakasseva paṭṭhapanapaṭikkhepena dubbalassa manokammassa anuññātattā. Tathā kāyasucaritādikusalakammaṃ karomīti, tabbiparītaṃ akusalaṃ kammaṃ karomīti ca kusalākusalasamādānaṃ pañcadvārikajavanena na hoti. Tathā paṭiccasamuppādavaṇṇanāyaṃ vuttā ‘‘pañcadvārikacuti ca na pañcadvārikacittehi hoti cuticittassa ataṃdvārikattā’’ti. Yā panāyaṃ pāḷi ‘‘pañcahi viññāṇehi na kañci dhammaṃ paṭivijānāti aññatra abhinipātamattā’’ti, tassā rūpādīnaṃ āpāthamattaṃ muñcitvā aññaṃ kañci dhammasabhāvaṃ na paṭivijānātīti ayamattho dissati. Na hi rūpaṃ paṭiggaṇhantampi cakkhuviññāṇaṃ rūpanti ca gaṇhātīti. Sampaṭicchanassapi rūpanīlādiākārapaṭivijānanaṃ natthīti kiñci dhammassa paṭivijānanaṃ paṭikkhittaṃ, pañcahi pana viññāṇehi sātisayaṃ tassa vijānananti ‘‘aññatra abhinipātamattā’’ti na vuttaṃ. Yassa pāḷiyaṃ bahiddhāpaccuppannārammaṇatā vuttā, tato aññaṃ niruttipaṭisambhidaṃ icchantehi pañcadvārajavanena paṭisambhidāñāṇassa sahuppatti paṭisiddhā. Rūpārūpadhammeti rūpārūpāvacaradhammeti attho.
បញ្ចទ្វារិកចិត្តេន ន បដិពុជ្ឈតីតិ កស្មា វុត្តំ, ននុ រូបាទីនំ អាបាថគមនេ និទ្ទាបដិពោធោ ហោតីតិ? ន, បឋមំ មនោទ្វារិកជវនស្ស ឧប្បត្តិតោតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘និទ្ទាយន្តស្ស ហី’’តិអាទិ។ បលោភេត្វា សច្ចសុបិនេន។
Pañcadvārikacittena na paṭibujjhatīti kasmā vuttaṃ, nanu rūpādīnaṃ āpāthagamane niddāpaṭibodho hotīti? Na, paṭhamaṃ manodvārikajavanassa uppattitoti dassento āha ‘‘niddāyantassa hī’’tiādi. Palobhetvā saccasupinena.
អព្យាកតោយេវ អាវជ្ជនមត្តស្សេវ ឧប្បជ្ជនតោតិ វទន្តិ។ ឯវំ វទន្តេហិ មនោទ្វារេបិ អាវជ្ជនំ ទ្វត្តិក្ខត្តុំ ឧប្បជ្ជិត្វា ជវនដ្ឋានេ ឋត្វា ភវង្គំ ឱតរតីតិ អធិប្បេតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
Abyākatoyeva āvajjanamattasseva uppajjanatoti vadanti. Evaṃ vadantehi manodvārepi āvajjanaṃ dvattikkhattuṃ uppajjitvā javanaṭṭhāne ṭhatvā bhavaṅgaṃ otaratīti adhippetanti daṭṭhabbaṃ.
តស្សា ឯវ វសេនាតិ តស្សា វសេន ឯកវិធេន ញាណវត្ថុ ហោតីតិ ច, វេទិតព្ពន្តិ ច យោជនា កាតព្ពា។
Tassāeva vasenāti tassā vasena ekavidhena ñāṇavatthu hotīti ca, veditabbanti ca yojanā kātabbā.
ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(២.) ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(2.) Dukaniddesavaṇṇanā
៧៦៧. អត្ថ-សទ្ទោ អញ្ញត្រ សភាវំ គហេត្វា អធិករណេសុ បវត្តមានោ អធិករណវសេន លិង្គបរិវត្តិំ គច្ឆតីតិ អធិប្បាយេន ជាបិតា ច សា អត្ថា ចាតិ ជាបិតត្ថាតិ អយមត្ថោ វិភាវិតោតិ ទដ្ឋព្ពោ។
767. Attha-saddo aññatra sabhāvaṃ gahetvā adhikaraṇesu pavattamāno adhikaraṇavasena liṅgaparivattiṃ gacchatīti adhippāyena jāpitā ca sā atthā cāti jāpitatthāti ayamattho vibhāvitoti daṭṭhabbo.
ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(៣.) តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(3.) Tikaniddesavaṇṇanā
៧៦៨. បញ្ញាបរិណាមិតេសូតិ បញ្ញាយ បរិបាចិតេសុ។ ‘‘យោគវិហិតេសូតិ ឥទញ្ច វិសយវិសេសនមត្តមេវ, តស្មា យានិ បញ្ញាយ វិហិតានិ អហេសុំ ហោន្តិ ភវិស្សន្តិ ច, សព្ពានិ តានិ យោគវិហិតានីតិ ទដ្ឋព្ពានិ។ សិក្ខិត្វា កាតព្ពំ សិប្បំ, ឥតរំ កម្មំ។ អយមេតេសំ វិសេសោ។ វឌ្ឍកីកម្មន្តិ ច អសិក្ខិត្វាបិ កាតព្ពំ ថូលកម្មំ ‘‘កម្ម’’ន្តិ ទដ្ឋព្ពំ, បញ្ញា ឯវ វា តត្ថ តត្ថ ‘‘កម្មំ សិប្ប’’ន្តិ ច វេទិតព្ពា។ នាគមណ្ឌលំ នាម មណ្ឌលំ កត្វា សប្បេ វិជ្ជាយ បក្កោសិត្វា ពលិំ ទត្វា វិសាបនយនំ។ បរិត្តំ រក្ខា, យេន ‘‘ផូ’’តិ មុខវាតំ ទត្វា វិសំ អបនយន្តិ, សោ ឧណ្ណនាភិអាទិមន្តោ ផុធមនកមន្តោ។ ‘‘អ អា’’តិអាទិកា មាតិកា ‘‘ក កា’’តិអាទិកោ តប្បភេទោ ច លេខា។
768. Paññāpariṇāmitesūti paññāya paripācitesu. ‘‘Yogavihitesūti idañca visayavisesanamattameva, tasmā yāni paññāya vihitāni ahesuṃ honti bhavissanti ca, sabbāni tāni yogavihitānīti daṭṭhabbāni. Sikkhitvā kātabbaṃ sippaṃ, itaraṃ kammaṃ. Ayametesaṃ viseso. Vaḍḍhakīkammanti ca asikkhitvāpi kātabbaṃ thūlakammaṃ ‘‘kamma’’nti daṭṭhabbaṃ, paññā eva vā tattha tattha ‘‘kammaṃ sippa’’nti ca veditabbā. Nāgamaṇḍalaṃ nāma maṇḍalaṃ katvā sappe vijjāya pakkositvā baliṃ datvā visāpanayanaṃ. Parittaṃ rakkhā, yena ‘‘phū’’ti mukhavātaṃ datvā visaṃ apanayanti, so uṇṇanābhiādimanto phudhamanakamanto. ‘‘A ā’’tiādikā mātikā ‘‘ka kā’’tiādiko tappabhedo ca lekhā.
កុសលំ ធម្មំ សកំ, ឥតរំ នោសកំ។ ចតុន្នំ សច្ចានំ បដិវិជ្ឈិតព្ពានំ តប្បដិវេធបច្ចយភាវេន អនុលោមនំ ទដ្ឋព្ពំ។ បុព្ពេ ‘‘យោគវិហិតេសុ វា កម្មាយតនេសូ’’តិអាទិនា បញ្ញា វុត្តា, បុន តស្សា វេវចនវសេន ‘‘អនុលោមិកំ ខន្តិ’’ន្តិអាទិ វុត្តន្តិ អធិប្បាយេន ‘‘អនុ…បេ.… បញ្ញាវេវចនានី’’តិ អាហ។ ឯត្ថ ច ឯវរូបិន្តិ យថាវុត្តកម្មាយតនាទិវិសយំ កម្មស្សកតសច្ចានុលោមិកសភាវំ អនិច្ចាទិបវត្តិអាការញ្ចាតិ អត្ថោ។ យថាវុត្តា ច ភូមិសភាវបវត្តិអាការនិទ្ទេសា ខន្តិអាទីហិ យោជេតព្ពា។ យស្សា បញ្ញាយ ធម្មា និជ្ឈានបជាននកិច្ចសង្ខាតំ ឱលោកនំ ខមន្តិ អវិបរីតសភាវត្តា, សា បញ្ញា ធម្មានំ និជ្ឈានក្ខមនំ ឯតិស្សា អត្ថីតិ ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តីតិ អត្ថោ។
Kusalaṃ dhammaṃ sakaṃ, itaraṃ nosakaṃ. Catunnaṃ saccānaṃ paṭivijjhitabbānaṃ tappaṭivedhapaccayabhāvena anulomanaṃ daṭṭhabbaṃ. Pubbe ‘‘yogavihitesu vā kammāyatanesū’’tiādinā paññā vuttā, puna tassā vevacanavasena ‘‘anulomikaṃ khanti’’ntiādi vuttanti adhippāyena ‘‘anu…pe… paññāvevacanānī’’ti āha. Ettha ca evarūpinti yathāvuttakammāyatanādivisayaṃ kammassakatasaccānulomikasabhāvaṃ aniccādipavattiākārañcāti attho. Yathāvuttā ca bhūmisabhāvapavattiākāraniddesā khantiādīhi yojetabbā. Yassā paññāya dhammā nijjhānapajānanakiccasaṅkhātaṃ olokanaṃ khamanti aviparītasabhāvattā, sā paññā dhammānaṃ nijjhānakkhamanaṃ etissā atthīti dhammanijjhānakkhantīti attho.
៧៦៩. អសំវរំ មុញ្ចតីតិ សមាទានសម្បត្តវិរតិសម្បយុត្តចេតនា ‘‘សីលំ បូរេន្តស្ស មុញ្ចចេតនា’’តិ វុត្តា។ បុព្ពាបរបញ្ញាយ ច ទានសីលមយតាវចនតោ មុញ្ចអបរចេតនាវសេន ‘‘អារព្ភា’’តិ, បុព្ពចេតនាវសេន ‘‘អធិកិច្ចា’’តិ ច វត្តុំ យុត្តន្តិ ‘‘អធិកិច្ចា’’តិបិ បាឋោ យុជ្ជតិ។
769. Asaṃvaraṃ muñcatīti samādānasampattaviratisampayuttacetanā ‘‘sīlaṃ pūrentassa muñcacetanā’’ti vuttā. Pubbāparapaññāya ca dānasīlamayatāvacanato muñcaaparacetanāvasena ‘‘ārabbhā’’ti, pubbacetanāvasena ‘‘adhikiccā’’ti ca vattuṃ yuttanti ‘‘adhikiccā’’tipi pāṭho yujjati.
៧៧០. បញ្ចសីលទសសីលានិ វិញ្ញាណស្ស ជាតិយា ច បច្ចយភូតេសុ សង្ខារភវេសុ អន្តោគធានីតិ ‘‘ឧប្បាទា វា’’តិអាទិកាយ ធម្មដ្ឋិតិបាឡិយា សង្គហិតានិ។ ភវនិព្ពត្តកសីលស្ស បញ្ញាបនំ សតិបិ សវនេ ន តថាគតទេសនាយត្តន្តិ ភិក្ខុអាទីនម្បិ តំ វុត្តំ។
770. Pañcasīladasasīlāni viññāṇassa jātiyā ca paccayabhūtesu saṅkhārabhavesu antogadhānīti ‘‘uppādā vā’’tiādikāya dhammaṭṭhitipāḷiyā saṅgahitāni. Bhavanibbattakasīlassa paññāpanaṃ satipi savane na tathāgatadesanāyattanti bhikkhuādīnampi taṃ vuttaṃ.
អធិបញ្ញាយ បញ្ញាតិ អធិបញ្ញាយ អន្តោគធា បញ្ញា។ អថ វា អធិបញ្ញានិព្ពត្តេសុ, តទធិដ្ឋានេសុ វា ធម្មេសុ អធិបញ្ញា-សទ្ទោ ទដ្ឋព្ពោ, តត្ថ បញ្ញា អធិបញ្ញាយ បញ្ញា។
Adhipaññāya paññāti adhipaññāya antogadhā paññā. Atha vā adhipaññānibbattesu, tadadhiṭṭhānesu vā dhammesu adhipaññā-saddo daṭṭhabbo, tattha paññā adhipaññāya paññā.
៧៧១. អបាយុប្បាទនកុសលតា អបាយកោសល្លំ សិយាតិ មញ្ញមានោ បុច្ឆតិ ‘‘អបាយកោសល្លំ កថំ បញ្ញា នាម ជាតា’’តិ។ តំ បន បរស្ស អធិប្បាយំ និវត្តេន្តោ ‘‘បញ្ញវាយេវ ហី’’តិអាទិមាហ។ តត្រុបាយាតិ តត្រ តត្រ ឧបាយភូតា។ ឋានេ ឧប្បត្តិ ឯតស្សាតិ ឋានុប្បត្តិយំ។ កិំ តំ? ការណជាននំ, ភយាទីនំ ឧប្បត្តិក្ខណេ តស្មិំយេវ ឋានេ លហុឧប្បជ្ជនកន្តិ វុត្តំ ហោតិ។
771. Apāyuppādanakusalatā apāyakosallaṃ siyāti maññamāno pucchati ‘‘apāyakosallaṃ kathaṃ paññā nāma jātā’’ti. Taṃ pana parassa adhippāyaṃ nivattento ‘‘paññavāyeva hī’’tiādimāha. Tatrupāyāti tatra tatra upāyabhūtā. Ṭhāne uppatti etassāti ṭhānuppattiyaṃ. Kiṃ taṃ? Kāraṇajānanaṃ, bhayādīnaṃ uppattikkhaṇe tasmiṃyeva ṭhāne lahuuppajjanakanti vuttaṃ hoti.
តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Tikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(៤.) ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា
(4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
៧៩៣. ន បរិតស្សតីតិ ‘‘អបិ នាម មេ តណ្ឌុលាទីនិ សិយុ’’ន្តិ ន បត្ថេតិ, តទភាវេន វា ន ឧត្តសតិ។
793. Naparitassatīti ‘‘api nāma me taṇḍulādīni siyu’’nti na pattheti, tadabhāvena vā na uttasati.
៧៩៦. អបរប្បច្ចយេតិ បរេន នបត្តិយាយិតព្ពេ។ ធម្មេ ញាណន្តិ សច្ចវិសយំ ញាណំ។ អរិយសច្ចេសុ ហិ ធម្ម-សទ្ទោ តេសំ អវិបរីតសភាវត្តាតិ។ សង្ខតបវរោ វា អរិយមគ្គោ តស្ស ច ផលំ ធម្មោ, តត្ថ បញ្ញា តំសហគតា ធម្មេ ញាណំ។ ន អញ្ញញាណុប្បាទនំ នយនយនំ, ញាណស្សេវ បន បវត្តិវិសេសោតិ អធិប្បាយេនាហ ‘‘បច្ចវេក្ខណញាណស្ស កិច្ច’’ន្តិ។ ឯត្ថ ច ឥមិនា ធម្មេនាតិ មគ្គញាណេនាតិ វុត្តំ, ទុវិធម្បិ បន មគ្គផលញាណំ បច្ចវេក្ខណាយ ច មូលំ, ការណញ្ច នយនយនស្សាតិ ទុវិធេនបិ តេន ធម្មេនាតិ ន ន យុជ្ជតិ, តថា ចតុសច្ចធម្មស្ស ញាតត្តា, មគ្គផលសង្ខាតស្ស ច ធម្មស្ស សច្ចបដិវេធសម្បយោគំ គតត្តា នយនំ ហោតីតិ តេន ឥមិនា ធម្មេន ញាណវិសយភាវេន, ញាណសម្បយោគេន វា ញាតេនាតិ ច អត្ថោ ន ន យុជ្ជតិ។
796. Aparappaccayeti parena napattiyāyitabbe. Dhamme ñāṇanti saccavisayaṃ ñāṇaṃ. Ariyasaccesu hi dhamma-saddo tesaṃ aviparītasabhāvattāti. Saṅkhatapavaro vā ariyamaggo tassa ca phalaṃ dhammo, tattha paññā taṃsahagatā dhamme ñāṇaṃ. Na aññañāṇuppādanaṃ nayanayanaṃ, ñāṇasseva pana pavattivisesoti adhippāyenāha ‘‘paccavekkhaṇañāṇassa kicca’’nti. Ettha ca iminā dhammenāti maggañāṇenāti vuttaṃ, duvidhampi pana maggaphalañāṇaṃ paccavekkhaṇāya ca mūlaṃ, kāraṇañca nayanayanassāti duvidhenapi tena dhammenāti na na yujjati, tathā catusaccadhammassa ñātattā, maggaphalasaṅkhātassa ca dhammassa saccapaṭivedhasampayogaṃ gatattā nayanaṃ hotīti tena iminā dhammena ñāṇavisayabhāvena, ñāṇasampayogena vā ñātenāti ca attho na na yujjati.
យទិបិ សព្ពេន សព្ពំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ ទុក្ខំ អភិជានន្តិ, តថាបិ បច្ចុប្បន្នេ សសន្តតិបរិយាបន្នេ សវិសេសេ អភិនិវេសោ ហោតីតិ អាហ ‘‘ន តញ្ញេវ ឥម’’ន្តិ។ ទិដ្ឋេន អទិដ្ឋេន នយតោ នយនញាណំ, អទិដ្ឋស្ស ទិដ្ឋតាយ ការណភូតត្តា ការណញាណំ, អនុរូបត្ថវាចកោ វា ការណ-សទ្ទោតិ ធម្មេ ញាណស្ស អនុរូបញាណន្តិ អត្ថោ។
Yadipi sabbena sabbaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ dukkhaṃ abhijānanti, tathāpi paccuppanne sasantatipariyāpanne savisese abhiniveso hotīti āha ‘‘na taññeva ima’’nti. Diṭṭhena adiṭṭhena nayato nayanañāṇaṃ, adiṭṭhassa diṭṭhatāya kāraṇabhūtattā kāraṇañāṇaṃ, anurūpatthavācako vā kāraṇa-saddoti dhamme ñāṇassa anurūpañāṇanti attho.
សម្មុតិម្ហិ ញាណន្តិ ធម្មេ ញាណាទីនំ វិយ សាតិសយស្ស បដិវេធកិច្ចស្ស អភាវា វិសយោភាសនមត្តជាននសាមញ្ញេន ញាណន្តិ សម្មតេសុ អន្តោគធន្តិ អត្ថោ។ សម្មុតិវសេន វា បវត្តំ សម្មុតិម្ហិ ញាណំ, អវសេសំ បន ឥតរញាណត្តយវិសភាគំ ញាណំ តព្ពិសភាគសាមញ្ញេន សម្មុតិញាណម្ហិ បវិដ្ឋត្តា សម្មុតិញាណំ នាម ហោតីតិ។
Sammutimhi ñāṇanti dhamme ñāṇādīnaṃ viya sātisayassa paṭivedhakiccassa abhāvā visayobhāsanamattajānanasāmaññena ñāṇanti sammatesu antogadhanti attho. Sammutivasena vā pavattaṃ sammutimhi ñāṇaṃ, avasesaṃ pana itarañāṇattayavisabhāgaṃ ñāṇaṃ tabbisabhāgasāmaññena sammutiñāṇamhi paviṭṭhattā sammutiñāṇaṃ nāma hotīti.
៧៩៧. កិលេសមូលកេ ចាតិ នីវរណមូលកេ ច កាមភវធម្មេ។
797. Kilesamūlake cāti nīvaraṇamūlake ca kāmabhavadhamme.
៧៩៨. សា ហិស្សាតិ ឯត្ថ អស្សាតិ យោ ‘‘កាមេសុ វីតរាគោ ហោតី’’តិ ឯវំ វុត្តោ, អស្ស បឋមជ្ឈានសមង្គិស្សាតិ អត្ថោ។ ស្វេវាតិ ឯតេន កាមេសុ វីតរាគភាវនាវត្ថស្សេវ បឋមជ្ឈានសមង្គិស្ស គហណេ បវត្តេ តស្ស តតោ បរំ អវត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘កាមេសុ វីតរាគោ សមានោ’’តិ វុត្តំ។ ចតុត្ថមគ្គបញ្ញា ឆដ្ឋាភិញ្ញាភាវប្បត្តិយា តំ បដិវិជ្ឈតិ នាម, ឥតរា តទុបនិស្សយត្តា។ យថានុរូបំ វា អាសវក្ខយភាវតោ, ផលេ វា អាសវក្ខយេ សតិ យថានុរូបំ តំនិព្ពត្តនតោ ចតូសុបិ មគ្គេសុ បញ្ញា ឆដ្ឋំ អភិញ្ញំ បដិវិជ្ឈតីតិ ទដ្ឋព្ពា។
798. Sā hissāti ettha assāti yo ‘‘kāmesu vītarāgo hotī’’ti evaṃ vutto, assa paṭhamajjhānasamaṅgissāti attho. Svevāti etena kāmesu vītarāgabhāvanāvatthasseva paṭhamajjhānasamaṅgissa gahaṇe pavatte tassa tato paraṃ avatthaṃ dassetuṃ ‘‘kāmesu vītarāgo samāno’’ti vuttaṃ. Catutthamaggapaññā chaṭṭhābhiññābhāvappattiyā taṃ paṭivijjhati nāma, itarā tadupanissayattā. Yathānurūpaṃ vā āsavakkhayabhāvato, phale vā āsavakkhaye sati yathānurūpaṃ taṃnibbattanato catūsupi maggesu paññā chaṭṭhaṃ abhiññaṃ paṭivijjhatīti daṭṭhabbā.
៧៩៩. កាមសហគតាតិ វត្ថុកាមារម្មណា។ ចោទេន្តីតិ កាមាភិមុខំ តន្និន្នំ ករោន្តីតិ អត្ថោ។ តទនុធម្មតាតិ តទនុធម្មា ឥច្ចេវ វុត្តំ ហោតិ។ តា-សទ្ទស្ស អបុព្ពត្ថាភាវតោតិ អធិប្បាយេនាហ ‘‘តទនុរូបសភាវា’’តិ។ និកន្តិំ, និកន្តិសហគតចិត្តុប្បាទំ វា ‘‘មិច្ឆាសតី’’តិ វទតិ។ ‘‘អហោ វត មេ អវិតក្កំ ឧប្បជ្ជេយ្យា’’តិ អវិតក្ការម្មណា អវិតក្កសហគតា។
799. Kāmasahagatāti vatthukāmārammaṇā. Codentīti kāmābhimukhaṃ tanninnaṃ karontīti attho. Tadanudhammatāti tadanudhammā icceva vuttaṃ hoti. Tā-saddassa apubbatthābhāvatoti adhippāyenāha ‘‘tadanurūpasabhāvā’’ti. Nikantiṃ, nikantisahagatacittuppādaṃ vā ‘‘micchāsatī’’ti vadati. ‘‘Aho vata me avitakkaṃ uppajjeyyā’’ti avitakkārammaṇā avitakkasahagatā.
៨០១. អធិគមភាវេន អភិមុខំ ជានន្តស្ស អភិជានន្តស្ស, អភិវិសិដ្ឋេន វា ញាណេន ជានន្តស្ស, អនារម្មណភូតញ្ច តំ ឋានំ បាកដំ ករោន្តស្សាតិ អត្ថោ។
801. Adhigamabhāvena abhimukhaṃ jānantassa abhijānantassa, abhivisiṭṭhena vā ñāṇena jānantassa, anārammaṇabhūtañca taṃ ṭhānaṃ pākaṭaṃ karontassāti attho.
៨០២. វសិតាបញ្ចករហិតំ ឈានំ អប្បគុណំ។ ឯត្ថ ចតស្សោ បដិបទា ចត្តារិ អារម្មណានីតិ បញ្ញាយ បដិបទារម្មណុទ្ទេសេន បញ្ញា ឯវ ឧទ្ទិដ្ឋាតិ សា ឯវ វិភត្តាតិ។
802. Vasitāpañcakarahitaṃ jhānaṃ appaguṇaṃ. Ettha catasso paṭipadā cattāri ārammaṇānīti paññāya paṭipadārammaṇuddesena paññā eva uddiṭṭhāti sā eva vibhattāti.
ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Catukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(៥.) បញ្ចកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
៨០៤. បញ្ចង្គិកោ សម្មាសមាធីតិ សមាធិអង្គភាវេន បញ្ញា ឧទ្ទិដ្ឋាតិ។ បីតិផរណតាទិវចនេន ហិ តមេវ វិភជតិ, ‘‘សោ ឥមមេវ កាយំ វិវេកជេន បីតិសុខេន អភិសន្ទេតី’’តិអាទិនា (ទី. និ. ១.២២៦; ម. និ. ១.៤២៧) នយេន បីតិយា សុខស្ស ច ផរណំ វេទិតព្ពំ។ បីតិផរណតាសុខផរណតាហិ អារម្មណេ ឋត្វា ចតុត្ថជ្ឈានស្ស ឧប្បាទនតោ ‘‘បាទា វិយា’’តិ តា វុត្តា។
804. Pañcaṅgiko sammāsamādhīti samādhiaṅgabhāvena paññā uddiṭṭhāti. Pītipharaṇatādivacanena hi tameva vibhajati, ‘‘so imameva kāyaṃ vivekajena pītisukhena abhisandetī’’tiādinā (dī. ni. 1.226; ma. ni. 1.427) nayena pītiyā sukhassa ca pharaṇaṃ veditabbaṃ. Pītipharaṇatāsukhapharaṇatāhi ārammaṇe ṭhatvā catutthajjhānassa uppādanato ‘‘pādā viyā’’ti tā vuttā.
ទុតិយបញ្ចកេ ច ‘‘បញ្ចញាណិកោ’’តិ សមាធិមុខេន បញ្ចញាណានេវ ឧទ្ទិដ្ឋានិ និទ្ទិដ្ឋានិ ចាតិ ទដ្ឋព្ពានិ។ លោកិយសមាធិស្ស បច្ចនីកានិ នីវរណបឋមជ្ឈាននិកន្តិអាទីនិ និគ្គហេតព្ពានិ។ អញ្ញេ កិលេសា វារេតព្ពា, ឥមស្ស បន អរហត្តសមាធិស្ស បដិប្បស្សទ្ធសព្ពកិលេសត្តា ន និគ្គហេតព្ពំ វារេតព្ពញ្ច អត្ថីតិ មគ្គានន្តរំ សមាបត្តិក្ខណេ ច អប្បយោគេនេវ អធិគតត្តា ច ឋបិតត្តា ច, អបរិហានិវសេន ឋបិតត្តា វា ន សសង្ខារនិគ្គយ្ហវារិតគតោ។ សតិវេបុល្លប្បត្តត្តាតិ ឯតេន អប្បវត្តមានាយបិ សតិយា សតិពហុលតាយ សតោ ឯវ នាមាតិ ទស្សេតិ។ យថាបរិច្ឆិន្នកាលវសេនាតិ ឯតេន បរិច្ឆិន្ទនសតិយា សតោតិ។
Dutiyapañcake ca ‘‘pañcañāṇiko’’ti samādhimukhena pañcañāṇāneva uddiṭṭhāni niddiṭṭhāni cāti daṭṭhabbāni. Lokiyasamādhissa paccanīkāni nīvaraṇapaṭhamajjhānanikantiādīni niggahetabbāni. Aññe kilesā vāretabbā, imassa pana arahattasamādhissa paṭippassaddhasabbakilesattā na niggahetabbaṃ vāretabbañca atthīti maggānantaraṃ samāpattikkhaṇe ca appayogeneva adhigatattā ca ṭhapitattā ca, aparihānivasena ṭhapitattā vā na sasaṅkhāraniggayhavāritagato. Sativepullappattattāti etena appavattamānāyapi satiyā satibahulatāya sato eva nāmāti dasseti. Yathāparicchinnakālavasenāti etena paricchindanasatiyā satoti.
បញ្ចកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañcakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(៦.) ឆក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា
(6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
៨០៥. វិសុទ្ធិភាវំ ទស្សេន្តោ ‘‘ទូរ…បេ.… រម្មណាយា’’តិ អាហ។ សោតធាតុវិសុទ្ធីតិ ច ចិត្តចេតសិកា ធម្មា វុត្តាតិ តត្ថ ញាណំ សោតធាតុវិសុទ្ធិយា ញាណំ។ ‘‘ចេតោបរិយញាណ’’ន្តិ ឥទមេវ អត្ថវសេន ‘‘បរចិត្តេ ញាណ’’ន្តិ ឧទ្ធដន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ចុតូបបាតញាណស្ស ទិព្ពចក្ខុញាណេកទេសត្តា ‘‘វណ្ណធាតុអារម្មណា’’តិ វុត្តំ។ មុទ្ធប្បត្តេន ចុតូបបាតញាណសង្ខាតេន ទិព្ពចក្ខុញាណេន សព្ពំ ទិព្ពចក្ខុញាណន្តិ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
805. Visuddhibhāvaṃ dassento ‘‘dūra…pe… rammaṇāyā’’ti āha. Sotadhātuvisuddhīti ca cittacetasikā dhammā vuttāti tattha ñāṇaṃ sotadhātuvisuddhiyā ñāṇaṃ. ‘‘Cetopariyañāṇa’’nti idameva atthavasena ‘‘paracitte ñāṇa’’nti uddhaṭanti daṭṭhabbaṃ. Cutūpapātañāṇassa dibbacakkhuñāṇekadesattā ‘‘vaṇṇadhātuārammaṇā’’ti vuttaṃ. Muddhappattena cutūpapātañāṇasaṅkhātena dibbacakkhuñāṇena sabbaṃ dibbacakkhuñāṇanti vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ឆក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Chakkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(៧.) សត្តកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(7.) Sattakaniddesavaṇṇanā
៨០៦. តទេវ ញាណន្តិ ឆព្ពិធម្បិ បច្ចវេក្ខណញាណំ វិបស្សនារម្មណភាវេន សហ គហេត្វា វុត្តន្តិ អធិប្បាយោ។ ធម្មដ្ឋិតិញាណេនាតិ ឆបិ ញាណានិ សង្ខិបិត្វា វុត្តេន ញាណេន។ ខយធម្មន្តិអាទិនា ហិ បការេន បវត្តញាណស្ស ទស្សនំ, ញាណវិបស្សនាទស្សនតោ វិបស្សនាបដិវិបស្សនាទស្សនមត្តមេវាតិ ន តំ អង្គន្តិ អធិប្បាយោ។ បាឡិយំ បន សព្ពត្ថ ញាណវចនេន អង្គានំ វុត្តត្តា និរោធធម្មន្តិ ញាណន្តិ ឥតិ-សទ្ទេន បកាសេត្វា វុត្តំ វិបស្សនាញាណំ សត្តមំ ញាណន្តិ អយមត្ថោ ទិស្សតិ។ ន ហិ យម្បិ តំ ធម្មដ្ឋិតិញាណំ, តម្បិ ញាណន្តិ សម្ពន្ធោ ហោតិ តំញាណគ្គហណេ ឯតស្មិំ ញាណភាវទស្សនស្ស អនធិប្បេតត្តា, ‘‘ខយធម្មំ…បេ.… និរោធធម្ម’’ន្តិ ឯតេសំ សម្ពន្ធាភាវប្បសង្គតោ ចាតិ។
806. Tadeva ñāṇanti chabbidhampi paccavekkhaṇañāṇaṃ vipassanārammaṇabhāvena saha gahetvā vuttanti adhippāyo. Dhammaṭṭhitiñāṇenāti chapi ñāṇāni saṅkhipitvā vuttena ñāṇena. Khayadhammantiādinā hi pakārena pavattañāṇassa dassanaṃ, ñāṇavipassanādassanato vipassanāpaṭivipassanādassanamattamevāti na taṃ aṅganti adhippāyo. Pāḷiyaṃ pana sabbattha ñāṇavacanena aṅgānaṃ vuttattā nirodhadhammanti ñāṇanti iti-saddena pakāsetvā vuttaṃ vipassanāñāṇaṃ sattamaṃ ñāṇanti ayamattho dissati. Na hi yampi taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi ñāṇanti sambandho hoti taṃñāṇaggahaṇe etasmiṃ ñāṇabhāvadassanassa anadhippetattā, ‘‘khayadhammaṃ…pe… nirodhadhamma’’nti etesaṃ sambandhābhāvappasaṅgato cāti.
សត្តកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Sattakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(៨.) អដ្ឋកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(8.) Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā
៨០៨. វិហារិតព្ពដ្ឋេនាតិ បច្ចនីកធម្មេ, ទុក្ខំ វា វិច្ឆិន្ទិត្វា បវត្តេតព្ពដ្ឋេន។
808. Vihāritabbaṭṭhenāti paccanīkadhamme, dukkhaṃ vā vicchinditvā pavattetabbaṭṭhena.
អដ្ឋកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(១០.) ទសកនិទ្ទេសោ
(10.) Dasakaniddeso
បឋមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា
Paṭhamabalaniddesavaṇṇanā
៨០៩. អវិជ្ជមានំ ឋានំ អដ្ឋានំ, នត្ថិ ឋានន្តិ វា អដ្ឋានំ។ ឯស ‘‘អនវកាសោ’’តិ ឯត្ថាបិ នយោ។ តទត្ថនិគមនមត្តមេវ ហិ ‘‘នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’តិ វចនន្តិ។ អសុខេ សុខន្តិ ទិដ្ឋិវិបល្លាសោវ ឥធ សុខតោ ឧបគមនស្ស ឋានន្តិ អធិប្បេតន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឯកន្ត…បេ.… អត្តទិដ្ឋិវសេនា’’តិ បធានទិដ្ឋិមាហ។ ភេទានុរូបស្ស សាវនំ អនុស្សាវនំ, ភេទានុរូបេន វា វចនេន វិញ្ញាបនំ។
809. Avijjamānaṃ ṭhānaṃ aṭṭhānaṃ, natthi ṭhānanti vā aṭṭhānaṃ. Esa ‘‘anavakāso’’ti etthāpi nayo. Tadatthanigamanamattameva hi ‘‘netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti vacananti. Asukhe sukhanti diṭṭhivipallāsova idha sukhato upagamanassa ṭhānanti adhippetanti dassento ‘‘ekanta…pe… attadiṭṭhivasenā’’ti padhānadiṭṭhimāha. Bhedānurūpassa sāvanaṃ anussāvanaṃ, bhedānurūpena vā vacanena viññāpanaṃ.
លិង្គេ បរិវត្តេ ច សោ ឯវ ឯកកម្មនិព្ពត្តិតោ ភវង្គប្បពន្ធោ ជីវិតិន្ទ្រិយប្បពន្ធោ ច, នាញ្ញោតិ អាហ ‘‘អបិ បរិវត្តលិង្គ’’ន្តិ។ អយំ បញ្ហោតិ ញាបនិច្ឆានិព្ពត្តា កថា។
Liṅge parivatte ca so eva ekakammanibbattito bhavaṅgappabandho jīvitindriyappabandho ca, nāññoti āha ‘‘api parivattaliṅga’’nti. Ayaṃ pañhoti ñāpanicchānibbattā kathā.
សង្គាមចតុក្កំ សបត្តវសេន យោជេតព្ពំ។ សព្ពត្ថ ច បុរិមំ អភិសន្ធិចិត្តំ អប្បមាណំ, វធកចិត្តំ បន តទារម្មណញ្ច ជីវិតិន្ទ្រិយំ អានន្តរិយានានន្តរិយភាវេ បមាណន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ បុថុជ្ជនស្សេវ តំ ទិន្នំ ហោតិ។ កស្មា? យថា វធកចិត្តំ បច្ចុប្បន្នារម្មណម្បិ ជីវិតិន្ទ្រិយប្បពន្ធវិច្ឆេទនវសេន អារម្មណំ កត្វា បវត្តតិ, ន ឯវំ ចាគចេតនា។ សា ហិ ចជិតព្ពំ អារម្មណំ កត្វា ចជនមត្តមេវ ហោតិ, អញ្ញសកករណញ្ច តស្ស ចជនំ, តស្មា យស្ស តំ សកំ កតំ, តស្សេវ ទិន្នំ ហោតីតិ។
Saṅgāmacatukkaṃ sapattavasena yojetabbaṃ. Sabbattha ca purimaṃ abhisandhicittaṃ appamāṇaṃ, vadhakacittaṃ pana tadārammaṇañca jīvitindriyaṃ ānantariyānānantariyabhāve pamāṇanti daṭṭhabbaṃ. Puthujjanasseva taṃ dinnaṃ hoti. Kasmā? Yathā vadhakacittaṃ paccuppannārammaṇampi jīvitindriyappabandhavicchedanavasena ārammaṇaṃ katvā pavattati, na evaṃ cāgacetanā. Sā hi cajitabbaṃ ārammaṇaṃ katvā cajanamattameva hoti, aññasakakaraṇañca tassa cajanaṃ, tasmā yassa taṃ sakaṃ kataṃ, tasseva dinnaṃ hotīti.
សណ្ឋ…បេ.… កប្បវិនាសេយេវ មុច្ចតីតិ ឥទំ កប្បដ្ឋកថាយ ន សមេតិ។ តត្ថ ហិ អដ្ឋកថាយំ (កថា. អដ្ឋ. ៦៥៤-៦៥៧) វុត្តំ ‘‘អាបាយិកោតិ ឥទំ សុត្តំ យំ សោ ឯកំ កប្បំ អសីតិភាគេ កត្វា តតោ ឯកភាគមត្តំ កាលំ តិដ្ឋេយ្យ, តំ អាយុកប្បំ សន្ធាយ វុត្ត’’ន្តិ។ កប្បវិនាសេយេវាតិ បន អាយុកប្បវិនាសេយេវាតិ អត្ថេ សតិ នត្ថិ វិរោធោ។ ឯត្ថ ច សណ្ឋហន្តេតិ ឥទំ ស្វេ វិនស្សិស្សតីតិ វិយ អភូតបរិកប្បវសេន វុត្តំ។ ឯកទិវសមេវ បច្ចតិ តតោ បរំ កប្បាភាវេន អាយុកប្បស្សបិ អភាវតោតិ អវិរោធតោ អត្ថយោជនា ទដ្ឋព្ពា។
Saṇṭha…pe… kappavināseyeva muccatīti idaṃ kappaṭṭhakathāya na sameti. Tattha hi aṭṭhakathāyaṃ (kathā. aṭṭha. 654-657) vuttaṃ ‘‘āpāyikoti idaṃ suttaṃ yaṃ so ekaṃ kappaṃ asītibhāge katvā tato ekabhāgamattaṃ kālaṃ tiṭṭheyya, taṃ āyukappaṃ sandhāya vutta’’nti. Kappavināseyevāti pana āyukappavināseyevāti atthe sati natthi virodho. Ettha ca saṇṭhahanteti idaṃ sve vinassissatīti viya abhūtaparikappavasena vuttaṃ. Ekadivasameva paccati tato paraṃ kappābhāvena āyukappassapi abhāvatoti avirodhato atthayojanā daṭṭhabbā.
បកតត្តោតិ អនុក្ខិត្តោ។ សមានសំវាសកោតិ អបារាជិកោ។
Pakatattoti anukkhitto. Samānasaṃvāsakoti apārājiko.
កិំ បន តន្តិ យោ សោ ‘‘និយតោ’’តិ វុត្តោ, តំ កិំ និយមេតីតិ អត្ថោ។ តស្សេវ បន យថាបុច្ឆិតស្ស និយតស្ស មិច្ឆត្តសម្មត្តនិយតធម្មានំ វិយ សភាវតោ វិជ្ជមានតំ យថាបុច្ឆិតញ្ច និយាមកហេតុំ បដិសេធេត្វា យេន ‘‘និយតោ’’តិ ‘‘សត្តក្ខត្តុបរមាទិកោ’’តិ ច វុច្ចតិ, តំ យថាធិប្បេតការណំ ទស្សេតុំ ‘‘សម្មាសម្ពុទ្ធេន ហី’’តិអាទិមាហ។ ជាតស្ស កុមារស្ស វិយ អរិយាយ ជាតិយា ជាតស្ស នាមមត្តមេតំ និយតសត្តក្ខត្តុបរមាទិកំ, និយតានិយតភេទំ នាមន្តិ អត្ថោ។ យទិ បុព្ពហេតុ និយាមកោ, សោតាបន្នោ ច និយតោតិ សោតាបត្តិមគ្គតោ ឧទ្ធំ តិណ្ណំ មគ្គានំ ឧបនិស្សយភាវតោ បុព្ពហេតុកិច្ចំ, តតោ បុព្ពេ បន បុព្ពហេតុកិច្ចំ នត្ថីតិ សោតាបត្តិមគ្គស្ស ឧបនិស្សយាភាវោ អាបជ្ជតិ។ យទិ ហិ តស្សបិ បុព្ពហេតុ ឧបនិស្សយោ សិយា, សោ ច និយាមកោតិ សោតាបត្តិមគ្គុប្បត្តិតោ បុព្ពេ ឯវ និយតោ សិយា, តញ្ច អនិដ្ឋំ, តស្មាស្ស បុព្ពហេតុនា អហេតុកតា អាបន្នាតិ ឥមមត្ថំ សន្ធាយាហ ‘‘ឥច្ចស្ស អហេតុ អប្បច្ចយា និព្ពត្តិំ បាបុណាតី’’តិ។
Kiṃpana tanti yo so ‘‘niyato’’ti vutto, taṃ kiṃ niyametīti attho. Tasseva pana yathāpucchitassa niyatassa micchattasammattaniyatadhammānaṃ viya sabhāvato vijjamānataṃ yathāpucchitañca niyāmakahetuṃ paṭisedhetvā yena ‘‘niyato’’ti ‘‘sattakkhattuparamādiko’’ti ca vuccati, taṃ yathādhippetakāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘sammāsambuddhena hī’’tiādimāha. Jātassa kumārassa viya ariyāya jātiyā jātassa nāmamattametaṃ niyatasattakkhattuparamādikaṃ, niyatāniyatabhedaṃ nāmanti attho. Yadi pubbahetu niyāmako, sotāpanno ca niyatoti sotāpattimaggato uddhaṃ tiṇṇaṃ maggānaṃ upanissayabhāvato pubbahetukiccaṃ, tato pubbe pana pubbahetukiccaṃ natthīti sotāpattimaggassa upanissayābhāvo āpajjati. Yadi hi tassapi pubbahetu upanissayo siyā, so ca niyāmakoti sotāpattimagguppattito pubbe eva niyato siyā, tañca aniṭṭhaṃ, tasmāssa pubbahetunā ahetukatā āpannāti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘iccassa ahetu appaccayā nibbattiṃ pāpuṇātī’’ti.
បដិលទ្ធមគ្គោ សោតាបត្តិមគ្គោ, តេនេវ សត្តក្ខត្តុបរមាទិនិយមេ សតិ សត្តមភវាទិតោ ឧទ្ធំ បវត្តនកស្ស ទុក្ខស្ស មូលភូតា កិលេសា តេនេវ ខីណាតិ ឧបរិ តយោ មគ្គា អកិច្ចកា ហោន្តីតិ អត្ថោ។ យទិ ឧបរិ តយោ មគ្គា សត្តក្ខត្តុបរមាទិកំ និយមេន្តិ, តតោ ច អញ្ញោ សោតាបន្នោ នត្ថីតិ សោតាបត្តិមគ្គស្ស អកិច្ចកតា និប្បយោជនតា អាបជ្ជតីតិ អត្ថោ។ អថ សក្កាយទិដ្ឋាទិប្បហានំ ទស្សនកិច្ចំ, តេសំ បហានេន សត្តក្ខត្តុបរមាទិតាយ ភវិតព្ពំ។ សា ចុបរិមគ្គេហិ ឯវ ហោតីតិ សត្តមភវាទិតោ ឧទ្ធំ បវត្តិតោ តេន វិនា វុដ្ឋានេ សក្កាយទិដ្ឋាទិប្បហានេន ច តេន វិនា ភវិតព្ពន្តិ អាហ ‘‘បឋមមគ្គេន ច អនុប្បជ្ជិត្វាវ កិលេសា ខេបេតព្ពា ហោន្តី’’តិ។ ន អញ្ញោ កោចិ និយមេតីតិ នាមករណនិមិត្តតោ វិបស្សនាតោ អញ្ញោ កោចិ និយាមកោ នាម នត្ថីតិ អត្ថោ។ វិបស្សនាវ និយមេតីតិ ច នាមករណនិមិត្តតំយេវ សន្ធាយ វុត្តំ។ តេនេវាហ ‘‘ឥតិ សម្មាសម្ពុទ្ធេន គហិតនាមមត្តមេវ ត’’ន្តិ។
Paṭiladdhamaggo sotāpattimaggo, teneva sattakkhattuparamādiniyame sati sattamabhavādito uddhaṃ pavattanakassa dukkhassa mūlabhūtā kilesā teneva khīṇāti upari tayo maggā akiccakā hontīti attho. Yadi upari tayo maggā sattakkhattuparamādikaṃ niyamenti, tato ca añño sotāpanno natthīti sotāpattimaggassa akiccakatā nippayojanatā āpajjatīti attho. Atha sakkāyadiṭṭhādippahānaṃ dassanakiccaṃ, tesaṃ pahānena sattakkhattuparamāditāya bhavitabbaṃ. Sā cuparimaggehi eva hotīti sattamabhavādito uddhaṃ pavattito tena vinā vuṭṭhāne sakkāyadiṭṭhādippahānena ca tena vinā bhavitabbanti āha ‘‘paṭhamamaggena ca anuppajjitvāva kilesā khepetabbā hontī’’ti. Na añño koci niyametīti nāmakaraṇanimittato vipassanāto añño koci niyāmako nāma natthīti attho. Vipassanāva niyametīti ca nāmakaraṇanimittataṃyeva sandhāya vuttaṃ. Tenevāha ‘‘iti sammāsambuddhena gahitanāmamattameva ta’’nti.
ន ឧប្បជ្ជន្តីតិ បន អត្ថីតិ ‘‘ន មេ អាចរិយោ អត្ថិ, សទិសោ មេ ន វិជ្ជតី’’តិអាទិំ (ម. និ. ១.២៨៥; ២.៣៤១; មហាវ. ១១; កថា. ៤០៥) ឥមិស្សា លោកធាតុយា ឋត្វា វទន្តេន ភគវតា ‘‘កិំ បនាវុសោ សារិបុត្ត, អត្ថេតរហិ អញ្ញេ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ភគវតា សមសមា សម្ពោធិយន្តិ ឯវំ បុដ្ឋាហំ, ភន្តេ, នោតិ វទេយ្យ’’ន្តិ (ទី. និ. ៣.១៦១) វត្វា តស្ស ការណំ ទស្សេតុំ ‘‘អដ្ឋានមេតំ អនវកាសោ, យំ ឯកិស្សា លោកធាតុយា ទ្វេ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា’’តិ (ម. និ. ៣.១២៩) ឥមំ សុត្តំ ទស្សេន្តេន ធម្មសេនាបតិនា ច ពុទ្ធក្ខេត្តភូតំ ឥមំ លោកធាតុំ ឋបេត្វា អញ្ញត្ថ អនុប្បត្តិ វុត្តា ហោតីតិ អធិប្បាយោ។
Na uppajjantīti pana atthīti ‘‘na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjatī’’tiādiṃ (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11; kathā. 405) imissā lokadhātuyā ṭhatvā vadantena bhagavatā ‘‘kiṃ panāvuso sāriputta, atthetarahi aññe samaṇā vā brāhmaṇā vā bhagavatā samasamā sambodhiyanti evaṃ puṭṭhāhaṃ, bhante, noti vadeyya’’nti (dī. ni. 3.161) vatvā tassa kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā’’ti (ma. ni. 3.129) imaṃ suttaṃ dassentena dhammasenāpatinā ca buddhakkhettabhūtaṃ imaṃ lokadhātuṃ ṭhapetvā aññattha anuppatti vuttā hotīti adhippāyo.
‘‘យោ បន ភិក្ខូ’’តិអាទិនា វុត្តានិ សិក្ខាបទានិ មាតិកា, តាយ អន្តរហិតាយ និទានុទ្ទេសសង្ខាតេ បាតិមោក្ខេ បព្ពជ្ជូបសម្បទាកម្មេសុ ច សាសនំ តិដ្ឋតីតិ អត្ថោ។ បាតិមោក្ខេ វា អន្តោគធា បព្ពជ្ជា ឧបសម្បទា ច តទុភយាភាវេ បាតិមោក្ខាភាវតោ, តស្មា បាតិមោក្ខេ, តាសុ ច សាសនំ តិដ្ឋតីតិ វុត្តំ។ ឱសក្កិតំ នាមាតិ បច្ឆិមបដិវេធសីលភេទទ្វយំ ឯកតោ កត្វា តតោ បរំ វិនដ្ឋំ នាម ហោតីតិ អត្ថោ។
‘‘Yo pana bhikkhū’’tiādinā vuttāni sikkhāpadāni mātikā, tāya antarahitāya nidānuddesasaṅkhāte pātimokkhe pabbajjūpasampadākammesu ca sāsanaṃ tiṭṭhatīti attho. Pātimokkhe vā antogadhā pabbajjā upasampadā ca tadubhayābhāve pātimokkhābhāvato, tasmā pātimokkhe, tāsu ca sāsanaṃ tiṭṭhatīti vuttaṃ. Osakkitaṃ nāmāti pacchimapaṭivedhasīlabhedadvayaṃ ekato katvā tato paraṃ vinaṭṭhaṃ nāma hotīti attho.
តាតិ រស្មិយោ។ ការុញ្ញន្តិ បរិទេវនការុញ្ញំ។
Tāti rasmiyo. Kāruññanti paridevanakāruññaṃ.
អនច្ឆរិយត្តាតិ ទ្វីសុ ឧប្បជ្ជមានេសុ អច្ឆរិយត្តាភាវទោសតោតិ អត្ថោ។ វិវាទភាវតោតិ វិវាទាភាវត្ថំ ទ្វេ ន ឧប្បជ្ជន្តីតិ អត្ថោ។
Anacchariyattāti dvīsu uppajjamānesu acchariyattābhāvadosatoti attho. Vivādabhāvatoti vivādābhāvatthaṃ dve na uppajjantīti attho.
ឯកំ ពុទ្ធំ ធារេតីតិ ឯកពុទ្ធធារណី។ ឯតេន ឯវំសភាវា ឯតេ ពុទ្ធគុណា, យេន ទុតិយពុទ្ធគុណេ ធារេតុំ អសមត្ថា អយំ លោកធាតូតិ ទស្សេតិ។ បច្ចយវិសេសនិប្ផន្នានញ្ហិ ធម្មានំ សភាវវិសេសោ ន សក្កា ធារេតុន្តិ។ សមំ ឧទ្ធំ បជ្ជតីតិ សមុបាទិកា, ឧទកស្សោបរិ សមំ គាមិនីតិ អត្ថោ។ ទ្វិន្នម្បីតិ ទ្វេបិ, ទ្វិន្នម្បិ វា សរីរភារំ។ ឆាទេន្តន្តិ រោចយមានំ។ សកិំ ភុត្តោវាតិ ឯកម្បិ អាលោបំ អជ្ឈោហរិត្វាវ មរេយ្យាតិ អត្ថោ។
Ekaṃ buddhaṃ dhāretīti ekabuddhadhāraṇī. Etena evaṃsabhāvā ete buddhaguṇā, yena dutiyabuddhaguṇe dhāretuṃ asamatthā ayaṃ lokadhātūti dasseti. Paccayavisesanipphannānañhi dhammānaṃ sabhāvaviseso na sakkā dhāretunti. Samaṃ uddhaṃ pajjatīti samupādikā, udakassopari samaṃ gāminīti attho. Dvinnampīti dvepi, dvinnampi vā sarīrabhāraṃ. Chādentanti rocayamānaṃ. Sakiṃ bhuttovāti ekampi ālopaṃ ajjhoharitvāva mareyyāti attho.
អតិធម្មភារេនាតិ ធម្មេន នាម បថវី តិដ្ឋេយ្យ, សា កិំ តេនេវ ចលតីតិ អធិប្បាយោ។ បុន ថេរោ ‘‘រតនំ នាម លោកេ កុដុម្ពំ សន្ធារេន្តំ អភិមតញ្ច លោកេន អត្តនោ គរុសភាវតាយ សកដភង្គស្ស ការណំ អតិភារភូតំ ទិដ្ឋំ។ ឯវំ ធម្មោ ច ហិតសុខវិសេសេហិ តំសមង្គិនំ ធារេន្តោ អភិមតោ ច វិញ្ញូហិ គម្ភីរាប្បមេយ្យភាវេន គរុសភាវត្តា អតិភារភូតោ បថវីចលនស្ស ការណំ ហោតី’’តិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥធ, មហារាជ, ទ្វេ សកដា’’តិអាទិមាហ។ ឯកស្សាតិ ឯកស្មា, ឯកស្ស វា សកដស្ស រតនំ, តស្មា សកដតោ គហេត្វាតិ អត្ថោ។ ឱសារិតន្តិ បវេសិតំ អាហដំ វុត្តន្តិ អត្ថោ។
Atidhammabhārenāti dhammena nāma pathavī tiṭṭheyya, sā kiṃ teneva calatīti adhippāyo. Puna thero ‘‘ratanaṃ nāma loke kuṭumbaṃ sandhārentaṃ abhimatañca lokena attano garusabhāvatāya sakaṭabhaṅgassa kāraṇaṃ atibhārabhūtaṃ diṭṭhaṃ. Evaṃ dhammo ca hitasukhavisesehi taṃsamaṅginaṃ dhārento abhimato ca viññūhi gambhīrāppameyyabhāvena garusabhāvattā atibhārabhūto pathavīcalanassa kāraṇaṃ hotī’’ti dassento ‘‘idha, mahārāja, dve sakaṭā’’tiādimāha. Ekassāti ekasmā, ekassa vā sakaṭassa ratanaṃ, tasmā sakaṭato gahetvāti attho. Osāritanti pavesitaṃ āhaṭaṃ vuttanti attho.
សភាវបកតិកាតិ អកិត្តិមបកតិកាតិ អត្ថោ។ ការណមហន្តត្តាតិ មហន្តេហិ បារមិតាការណេហិ ពុទ្ធគុណានំ និព្ពត្តិតោតិ វុត្តំ ហោតិ។ បថវីអាទយោ មហន្តា អត្តនោ អត្តនោ វិសយេ ឯកេកាវ, ឯវំ សម្មាសម្ពុទ្ធោបិ មហន្តោ អត្តនោ វិសយេ ឯកោ ឯវ។ កោ ច តស្ស វិសយោ? យាវតកំ ញេយ្យំ, ឯវំ អាកាសោ វិយ អនន្តវិសយោ ភគវា ឯកោ ឯវ ហោតីតិ វទន្តោ លោកធាត្វន្តរេសុបិ ទុតិយស្ស អភាវំ ទស្សេតិ។
Sabhāvapakatikāti akittimapakatikāti attho. Kāraṇamahantattāti mahantehi pāramitākāraṇehi buddhaguṇānaṃ nibbattitoti vuttaṃ hoti. Pathavīādayo mahantā attano attano visaye ekekāva, evaṃ sammāsambuddhopi mahanto attano visaye eko eva. Ko ca tassa visayo? Yāvatakaṃ ñeyyaṃ, evaṃ ākāso viya anantavisayo bhagavā eko eva hotīti vadanto lokadhātvantaresupi dutiyassa abhāvaṃ dasseti.
បុព្ពភាគេ អាយូហនវសេន អាយូហនសមង្គិតា សន្និដ្ឋានចេតនាវសេន ចេតនាសមង្គិតា ច វេទិតព្ពា, សន្តតិខណវសេន វា។ វិបាការហន្តិ ទុតិយភវាទីសុ វិបច្ចនបកតិតំ សន្ធាយ វទតិ។ ចលតីតិ បរិវត្តតិ។ សុនខេហិ វជនសីលោ សុនខវាជិកោ។
Pubbabhāge āyūhanavasena āyūhanasamaṅgitā sanniṭṭhānacetanāvasena cetanāsamaṅgitā ca veditabbā, santatikhaṇavasena vā. Vipākārahanti dutiyabhavādīsu vipaccanapakatitaṃ sandhāya vadati. Calatīti parivattati. Sunakhehi vajanasīlo sunakhavājiko.
បឋមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭhamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ទុតិយពលនិទ្ទេសវណ្ណនា
Dutiyabalaniddesavaṇṇanā
៨១០. គតិតោ អញ្ញា គតិសម្បត្តិ នាម នត្ថីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘សម្បន្នា គតី’’តិ អាហ។ មហាសុទស្សនាទិសុរាជកាលោ បឋមកប្បិកាទិសុមនុស្សកាលោ ច កាលសម្បត្តិ។
810. Gatito aññā gatisampatti nāma natthīti dassento ‘‘sampannā gatī’’ti āha. Mahāsudassanādisurājakālo paṭhamakappikādisumanussakālo ca kālasampatti.
ឯកន្តំ កុសលស្សេវ ឱកាសោតិ ឥទំ យទិបិ កោចិ កាយសុចរិតាទិបយោគសម្បត្តិយំ ឋិតំ ពាធេយ្យ, តំ បន ពាធនំ ពាធកស្សេវ ឥស្សាទិនិមិត្តេន វិបរីតគ្គាហេន ជាតំ។ សា បយោគសម្បត្តិ សភាវតោ សុខវិបាកស្សេវ បច្ចយោ, ន ទុក្ខវិបាកស្សាតិ ឥមមត្ថំ សន្ធាយ វុត្តំ។ មក្កដោ ភត្តបុដំ ពន្ធដ្ឋានេ មុញ្ចិត្វា ភុញ្ជិតុំ ន ជានាតិ, យត្ថ វា តត្ថ វា ភិន្ទិត្វា វិនាសេតិ, ឯវំ អនុបាយញ្ញូបិ ភោគេ។ សុសានេ ឆឌ្ឌេត្វាតិអាទិនា ឃាតេត្វា ឆឌ្ឌិតស្ស វុដ្ឋានាភាវោ វិយ អបាយតោ វុដ្ឋានាភាវោតិ ទស្សេតិ។
Ekantaṃ kusalasseva okāsoti idaṃ yadipi koci kāyasucaritādipayogasampattiyaṃ ṭhitaṃ bādheyya, taṃ pana bādhanaṃ bādhakasseva issādinimittena viparītaggāhena jātaṃ. Sā payogasampatti sabhāvato sukhavipākasseva paccayo, na dukkhavipākassāti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ. Makkaṭo bhattapuṭaṃ bandhaṭṭhāne muñcitvā bhuñjituṃ na jānāti, yattha vā tattha vā bhinditvā vināseti, evaṃ anupāyaññūpi bhoge. Susāne chaḍḍetvātiādinā ghātetvā chaḍḍitassa vuṭṭhānābhāvo viya apāyato vuṭṭhānābhāvoti dasseti.
‘‘បច្ចរី’’តិបិ ឧឡុម្បស្ស នាមំ, តេន ឯត្ថ កតា ‘‘មហាបច្ចរី’’តិ វុច្ចតិ។ ឧទកេ មរណំ ថលេ មរណញ្ច ឯកមេវាតិ កស្មា វុត្តំ, ននុ សក្កេន ‘‘សមុទ្ទារក្ខំ ករិស្សាមី’’តិ វុត្តន្តិ? សច្ចំ វុត្តំ, ជីវិតស្ស លហុបរិវត្តិតំ បកាសេន្តេហិ ថេរេហិ ឯវំ វុត្តំ, លហុបរិវត្តិតាយ ជីវិតហេតុ ន គមិស្សាមាតិ អធិប្បាយោ។ អថ វា ឧទកេតិ នាគទីបំ សន្ធាយ វុត្តំ, ថលេតិ ជម្ពុទីបំ។
‘‘Paccarī’’tipi uḷumpassa nāmaṃ, tena ettha katā ‘‘mahāpaccarī’’ti vuccati. Udake maraṇaṃ thale maraṇañca ekamevāti kasmā vuttaṃ, nanu sakkena ‘‘samuddārakkhaṃ karissāmī’’ti vuttanti? Saccaṃ vuttaṃ, jīvitassa lahuparivattitaṃ pakāsentehi therehi evaṃ vuttaṃ, lahuparivattitāya jīvitahetu na gamissāmāti adhippāyo. Atha vā udaketi nāgadīpaṃ sandhāya vuttaṃ, thaleti jambudīpaṃ.
ថេរោ ន ទេតីតិ កថមហំ ឯតេន ញាតោ, កេនចិ កិញ្ចិ អាចិក្ខិតំ សិយាតិ សញ្ញាយ ន អទាសិ។ តេនេវ ‘‘មយម្បិ ន ជានាមា’’តិ វុត្តំ។ អបរស្សាតិ អបរស្ស ភិក្ខុនោ បត្តំ អាទាយ…បេ.… ថេរស្ស ហត្ថេ ឋបេសីតិ យោជនា។ អនាយតនេតិ និក្ការណេ, អយុត្តេ វា នស្សនដ្ឋានេ។ តុវំ អត្តានំ រក្ខេយ្យាសិ, មយំ បន មហល្លកត្តា កិំ រក្ខិត្វា ករិស្សាម, មហល្លកត្តា ឯវ ច រក្ខិតុំ ន សក្ខិស្សាមាតិ អធិប្បាយោ។ អនាគាមិត្តា វា ថេរោ អត្តនា វត្តព្ពំ ជានិត្វា ឱវទតិ។
Thero na detīti kathamahaṃ etena ñāto, kenaci kiñci ācikkhitaṃ siyāti saññāya na adāsi. Teneva ‘‘mayampi na jānāmā’’ti vuttaṃ. Aparassāti aparassa bhikkhuno pattaṃ ādāya…pe… therassa hatthe ṭhapesīti yojanā. Anāyataneti nikkāraṇe, ayutte vā nassanaṭṭhāne. Tuvaṃ attānaṃ rakkheyyāsi, mayaṃ pana mahallakattā kiṃ rakkhitvā karissāma, mahallakattā eva ca rakkhituṃ na sakkhissāmāti adhippāyo. Anāgāmittā vā thero attanā vattabbaṃ jānitvā ovadati.
សម្មាបយោគស្ស គតមគ្គោតិ សម្មាបយោគេន និប្ផាទិតត្តា តស្ស សញ្ជាននការណន្តិ អត្ថោ។
Sammāpayogassa gatamaggoti sammāpayogena nipphāditattā tassa sañjānanakāraṇanti attho.
ភូតមត្ថំ កត្វា អភូតោបមំ កថយិស្សតីតិ អធិប្បាយោ។ មនុស្សាតិ ភណ្ឌាគារិកាទិនិយុត្តា មនុស្សា មហន្តត្តា សម្បដិច្ឆិតុំ នាសក្ខិំសុ។
Bhūtamatthaṃ katvā abhūtopamaṃ kathayissatīti adhippāyo. Manussāti bhaṇḍāgārikādiniyuttā manussā mahantattā sampaṭicchituṃ nāsakkhiṃsu.
ទុតិយពលនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dutiyabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
តតិយពលនិទ្ទេសវណ្ណនា
Tatiyabalaniddesavaṇṇanā
៨១១. អញ្ចិតាតិ គតា។ បេច្ចាតិ បុន, មរិត្វាតិ វា អត្ថោ។ ឧស្សន្នត្តាតិ វិតក្កពហុលតាយ ឧស្សន្នត្តាតិ វទន្តិ, សូរតាទីហិ វា ឧស្សន្នត្តា។ ទិព្ពន្តីតិ កីឡន្តិ។
811. Añcitāti gatā. Peccāti puna, maritvāti vā attho. Ussannattāti vitakkabahulatāya ussannattāti vadanti, sūratādīhi vā ussannattā. Dibbantīti kīḷanti.
សញ្ជីវកាឡសុត្តសង្ឃាតរោរុវមហារោរុវតាបនមហាតាបនអវីចិយោ អដ្ឋ មហានិរយា។ ឯកេកស្ស ចត្តារិ ទ្វារានិ, ឯកេកស្មិំ ទ្វារេ ចត្តារោ ចត្តារោ គូថនិរយាទយោតិ ឯវំ សោឡស ឧស្សទនិរយេ វណ្ណយន្តិ។
Sañjīvakāḷasuttasaṅghātaroruvamahāroruvatāpanamahātāpanaavīciyo aṭṭha mahānirayā. Ekekassa cattāri dvārāni, ekekasmiṃ dvāre cattāro cattāro gūthanirayādayoti evaṃ soḷasa ussadaniraye vaṇṇayanti.
សក្កសុយាមាទយោ វិយ ជេដ្ឋកទេវរាជា។ បជាបតិវរុណឦសានាទយោ វិយ ទុតិយាទិដ្ឋានន្តរការកោ បរិចារកោ ហុត្វា។
Sakkasuyāmādayo viya jeṭṭhakadevarājā. Pajāpativaruṇaīsānādayo viya dutiyādiṭṭhānantarakārako paricārako hutvā.
តតិយពលនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Tatiyabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ចតុត្ថពលនិទ្ទេសវណ្ណនា
Catutthabalaniddesavaṇṇanā
៨១២. កប្បោតិ ទ្វេធាភូតគ្គោ។ ឯត្ថ ច ពីជាទិធាតុនានត្តវសេន ខន្ធាទិធាតុនានត្តំ វេទិតព្ពំ។
812. Kappoti dvedhābhūtaggo. Ettha ca bījādidhātunānattavasena khandhādidhātunānattaṃ veditabbaṃ.
ចតុត្ថពលនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Catutthabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
បញ្ចមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា
Pañcamabalaniddesavaṇṇanā
៨១៣. អជ្ឈាសយធាតូតិ អជ្ឈាសយសភាវោ។ យថា គូថាទីនំ ធាតុសភាវោ ឯសោ, យំ គូថាទីហេវ សំសន្ទតិ, ឯវំ បុគ្គលានំ អជ្ឈាសយស្សេវេស សភាវោ, យំ ទុស្សីលាទយោ ទុស្សីលាទិកេហេវ សំសន្ទន្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ភិក្ខូបិ អាហំសូតិ អញ្ញមញ្ញំ អាហំសុ។ អាវុសោ ឥមេ មនុស្សា ‘‘យថាសភាគេន បរិភុញ្ជថា’’តិ វទន្តា អម្ហេ សភាគាសភាគេ វិទិត្វា ហីនជ្ឈាសយបណីតជ្ឈាសយតំ បរិច្ឆិន្ទិត្វា ធាតុសំយុត្តកម្មេ ឧបនេន្តិ តស្ស បយោគំ ទដ្ឋុកាមាតិ អត្ថោ, ឯវំ សភាគវសេនេវ អជ្ឈាសយធាតុបរិច្ឆិន្ទនតោ អជ្ឈាសយធាតុសភាគវសេន និយមេតីតិ អធិប្បាយោ។
813. Ajjhāsayadhātūti ajjhāsayasabhāvo. Yathā gūthādīnaṃ dhātusabhāvo eso, yaṃ gūthādīheva saṃsandati, evaṃ puggalānaṃ ajjhāsayassevesa sabhāvo, yaṃ dussīlādayo dussīlādikeheva saṃsandantīti vuttaṃ hoti. Bhikkhūpi āhaṃsūti aññamaññaṃ āhaṃsu. Āvuso ime manussā ‘‘yathāsabhāgena paribhuñjathā’’ti vadantā amhe sabhāgāsabhāge viditvā hīnajjhāsayapaṇītajjhāsayataṃ paricchinditvā dhātusaṃyuttakamme upanenti tassa payogaṃ daṭṭhukāmāti attho, evaṃ sabhāgavaseneva ajjhāsayadhātuparicchindanato ajjhāsayadhātusabhāgavasena niyametīti adhippāyo.
បញ្ចមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañcamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ឆដ្ឋពលនិទ្ទេសវណ្ណនា
Chaṭṭhabalaniddesavaṇṇanā
ចរិតន្តិ ឥធ ទុច្ចរិតំ សុចរិតន្តិ វុត្តំ។ អប្បរជំ អក្ខំ ឯតេសន្តិ អប្បរជក្ខាតិ អត្ថោ វិភាវិតោ, អប្បរជំ អក្ខិម្ហិ ឯតេសន្តិ អប្បរជក្ខាតិបិ សទ្ទត្ថោ សម្ភវតិ។ ឯត្ថ ច អាសយជាននាទិនា យេហិ ឥន្ទ្រិយេហិ បរោបរេហិ សត្តា កល្យាណបាបាសយាទិកា ហោន្តិ, តេសំ ជាននំ វិភាវេតីតិ វេទិតព្ពំ។ ឯវញ្ច កត្វា ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តអាសយានុសយញាណានំ វិសុំ អសាធារណតា, ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តនានាធិមុត្តិកតាញាណានំ វិសុំ ពលតា ច សិទ្ធា ហោតិ។
Caritanti idha duccaritaṃ sucaritanti vuttaṃ. Apparajaṃ akkhaṃ etesanti apparajakkhāti attho vibhāvito, apparajaṃ akkhimhi etesanti apparajakkhātipi saddattho sambhavati. Ettha ca āsayajānanādinā yehi indriyehi paroparehi sattā kalyāṇapāpāsayādikā honti, tesaṃ jānanaṃ vibhāvetīti veditabbaṃ. Evañca katvā indriyaparopariyattaāsayānusayañāṇānaṃ visuṃ asādhāraṇatā, indriyaparopariyattanānādhimuttikatāñāṇānaṃ visuṃ balatā ca siddhā hoti.
៨១៥. យទរិយាតិ យេ អរិយា។ អាវសិំសូតិ និស្សាយ វសិំសុ។ កេ បន តេ? ‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បញ្ចង្គវិប្បហីនោ ហោតិ ឆឡង្គសមន្នាគតោ ឯការក្ខោ ចតុរាបស្សេនោ បនុណ្ណបច្ចេកសច្ចោ សមវយសដ្ឋេសនោ អនាវិលសង្កប្បោ បស្សទ្ធកាយសង្ខារោ សុវិមុត្តចិត្តោ សុវិមុត្តបញ្ញោ’’តិ (ទី. និ. ៣.៣៤៨; អ. និ. ១០.១៩) ឯវំ វុត្តា។ ឯតេសុ បញ្ចង្គវិប្បហីនបច្ចេកសច្ចបនោទនឯសនាសមវយសជ្ជនានិ ‘‘សង្ខាយេកំ បដិសេវតិ អធិវាសេតិ បរិវជ្ជេតិ វិនោទេតី’’តិ (ម. និ. ២.១៦៨) វុត្តេសុ អបស្សេនេសុ វិនោទនញ្ច មគ្គកិច្ចានេវ, ឥតរេ ច មគ្គេនេវ សមិជ្ឈន្តិ។ តេនាហ ‘‘ឯតញ្ហិ សុត្តំ…បេ.… ទីបេតី’’តិ។
815. Yadariyāti ye ariyā. Āvasiṃsūti nissāya vasiṃsu. Ke pana te? ‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturāpasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṅkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño’’ti (dī. ni. 3.348; a. ni. 10.19) evaṃ vuttā. Etesu pañcaṅgavippahīnapaccekasaccapanodanaesanāsamavayasajjanāni ‘‘saṅkhāyekaṃ paṭisevati adhivāseti parivajjeti vinodetī’’ti (ma. ni. 2.168) vuttesu apassenesu vinodanañca maggakiccāneva, itare ca maggeneva samijjhanti. Tenāha ‘‘etañhi suttaṃ…pe… dīpetī’’ti.
៨១៦. អារម្មណសន្តានានុសយនេសុ ឥដ្ឋារម្មណេ អារម្មណានុសយនេន អនុសេតិ។ អាចិណ្ណសមាចិណ្ណាតិ ឯតេន សមន្តតោ វេឋេត្វា វិយ ឋិតភាវេន អនុសយិតតំ ទស្សេតិ។ ភវស្សបិ វត្ថុកាមត្តា, រាគវសេន វា សមានត្តា ‘‘ភវរាគានុសយោ…បេ.… សង្គហិតោ’’តិ អាហ។
816. Ārammaṇasantānānusayanesu iṭṭhārammaṇe ārammaṇānusayanena anuseti. Āciṇṇasamāciṇṇāti etena samantato veṭhetvā viya ṭhitabhāvena anusayitataṃ dasseti. Bhavassapi vatthukāmattā, rāgavasena vā samānattā ‘‘bhavarāgānusayo…pe… saṅgahito’’ti āha.
៨១៨. ‘‘បណីតាធិមុត្តិកា តិក្ខិន្ទ្រិយា, ឥតរេ មុទិន្ទ្រិយា’’តិ ឯវំ ឥន្ទ្រិយវិសេសទស្សនត្ថមេវ អធិមុត្តិគ្គហណន្តិ អាហ ‘‘តិក្ខិន្ទ្រិយមុទិន្ទ្រិយភាវទស្សនត្ថ’’ន្តិ។
818. ‘‘Paṇītādhimuttikā tikkhindriyā, itare mudindriyā’’ti evaṃ indriyavisesadassanatthameva adhimuttiggahaṇanti āha ‘‘tikkhindriyamudindriyabhāvadassanattha’’nti.
៨១៩. បហានក្កមវសេនាតិ ឯត្ថ បហាតព្ពបជហនក្កមោ បហានក្កមោតិ ទដ្ឋព្ពោ, យស្ស បហានេន ភវិតព្ពំ, តំ តេនេវ បហានេន បឋមំ វុច្ចតិ, តតោ អប្បហាតព្ពន្តិ អយំ វា បហានក្កមោ។
819. Pahānakkamavasenāti ettha pahātabbapajahanakkamo pahānakkamoti daṭṭhabbo, yassa pahānena bhavitabbaṃ, taṃ teneva pahānena paṭhamaṃ vuccati, tato appahātabbanti ayaṃ vā pahānakkamo.
៨២០. មគ្គស្ស ឧបនិស្សយភូតានិ ឥន្ទ្រិយានិ ឧបនិស្សយឥន្ទ្រិយានិ។
820. Maggassa upanissayabhūtāni indriyāni upanissayaindriyāni.
៨២៦. និព្ពុតិឆន្ទរហិតត្តា អច្ឆន្ទិកដ្ឋានំ បវិដ្ឋា។ យស្មិំ ភវង្គេ បវត្តមានេ តំសន្តតិយំ លោកុត្តរំ និព្ពត្តតិ, តំ តស្ស បាទកំ។
826. Nibbutichandarahitattā acchandikaṭṭhānaṃ paviṭṭhā. Yasmiṃ bhavaṅge pavattamāne taṃsantatiyaṃ lokuttaraṃ nibbattati, taṃ tassa pādakaṃ.
ឆដ្ឋពលនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Chaṭṭhabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
សត្តមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា
Sattamabalaniddesavaṇṇanā
៨២៨. និទ្ទាយិត្វាតិ កម្មដ្ឋានំ មនសិ ករោន្តោ និទ្ទំ ឱក្កមិត្វា បដិពុទ្ធោ សមាបត្តិំ សមាបន្នោម្ហីតិ អត្ថោ។ នីវរណាទីហិ វិសុទ្ធចិត្តសន្តតិ ឯវ ចិត្តមញ្ជូសា, សមាធិ វា, កម្មដ្ឋានំ វា។ ចិត្តំ ឋបេតុន្តិ សមាបត្តិចិត្តំ ឋបេតុំ។ សញ្ញាវេទយិតានំ អបគមោ ឯវ អបគមវិមោក្ខោ។
828. Niddāyitvāti kammaṭṭhānaṃ manasi karonto niddaṃ okkamitvā paṭibuddho samāpattiṃ samāpannomhīti attho. Nīvaraṇādīhi visuddhacittasantati eva cittamañjūsā, samādhi vā, kammaṭṭhānaṃ vā. Cittaṃ ṭhapetunti samāpatticittaṃ ṭhapetuṃ. Saññāvedayitānaṃ apagamo eva apagamavimokkho.
សញ្ញាមនសិការានំ កាមាទិទុតិយជ្ឈានាទិបក្ខន្ទនានិ ‘‘ហានភាគិយវិសេសភាគិយធម្មា’’តិ ទស្សិតានិ, តេហិ បន ឈានានំ តំសភាវតា ធម្ម-សទ្ទេន វុត្តា។ បគុណភាវវោទានំ បគុណវោទានំ។ តទេវ បឋមជ្ឈានាទីហិ វុដ្ឋហិត្វា ទុតិយជ្ឈានាទិអធិគមស្ស បច្ចយត្តា ‘‘វុដ្ឋានំ នាមា’’តិ វុត្តំ។ ‘‘វោទានម្បិ វុដ្ឋានំ, តម្ហា តម្ហា សមាធិម្ហា វុដ្ឋានម្បិ វុដ្ឋាន’’ន្តិ ឥមាយ វុដ្ឋានបាឡិយា អសង្គហិតត្តា និរោធសមាបត្តិយា វុដ្ឋានំ ‘‘បាឡិមុត្តកវុដ្ឋានំ នាមា’’តិ វុត្តំ។ យេ បន ‘‘និរោធតោ ផលសមាបត្តិយា វុដ្ឋាន’’ន្តិ បាឡិ នត្ថីតិ វទេយ្យុំ, តេ ‘‘និរោធា វុដ្ឋហន្តស្ស នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ ផលសមាបត្តិយា អនន្តរបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ១.១.៤១៧) ឥមាយ បាឡិយា បដិសេធេតព្ពា។
Saññāmanasikārānaṃ kāmādidutiyajjhānādipakkhandanāni ‘‘hānabhāgiyavisesabhāgiyadhammā’’ti dassitāni, tehi pana jhānānaṃ taṃsabhāvatā dhamma-saddena vuttā. Paguṇabhāvavodānaṃ paguṇavodānaṃ. Tadeva paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhahitvā dutiyajjhānādiadhigamassa paccayattā ‘‘vuṭṭhānaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. ‘‘Vodānampi vuṭṭhānaṃ, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti imāya vuṭṭhānapāḷiyā asaṅgahitattā nirodhasamāpattiyā vuṭṭhānaṃ ‘‘pāḷimuttakavuṭṭhānaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Ye pana ‘‘nirodhato phalasamāpattiyā vuṭṭhāna’’nti pāḷi natthīti vadeyyuṃ, te ‘‘nirodhā vuṭṭhahantassa nevasaññānāsaññāyatanaṃ phalasamāpattiyā anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.417) imāya pāḷiyā paṭisedhetabbā.
សត្តមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Sattamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ទសមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា
Dasamabalaniddesavaṇṇanā
៨៣១. រាគាទីហិ ចេតសោ វិមុត្តិភូតោ សមាធិ ចេតោវិមុត្តិ។ បញ្ញាវ វិមុត្តិ បញ្ញាវិមុត្តិ។ កម្មន្តរវិបាកន្តរមេវាតិ កម្មន្តរស្ស វិបាកន្តរមេវាតិ អត្ថោ។ ចេតនាចេតនាសម្បយុត្តកធម្មេ និរយាទិនិព្ពានគាមិនិបដិបទាភូតេ កម្មន្តិ គហេត្វា អាហ ‘‘កម្មបរិច្ឆេទមេវា’’តិ។ អប្បេតុំ ន សក្កោតិ អដ្ឋមនវមពលានិ វិយ, តំសទិសំ ឥទ្ធិវិធញាណំ វិយ វិកុព្ពិតុំ។ ឯតេន ទសពលសទិសតញ្ច វារេតិ, ឈានាទិញាណំ វិយ វា អប្បេតុំ វិកុព្ពិតុញ្ច។ យទិបិ ហិ ឈានាទិបច្ចវេក្ខណញាណំ សត្តមពលន្តិ តស្ស សវិតក្កសវិចារតា វុត្តា, តថាបិ ឈានាទីហិ វិនា បច្ចវេក្ខណា នត្ថីតិ ឈានាទិសហគតំ ញាណំ តទន្តោគធំ កត្វា ឯវំ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ អថ វា សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ ឈានាទិកិច្ចំ វិយ ន សព្ពំ ពលកិច្ចំ កាតុំ សក្កោតីតិ ទស្សេតុំ ‘‘តញ្ហិ ឈានំ ហុត្វា អប្បេតុំ ឥទ្ធិ ហុត្វា វិកុព្ពិតុញ្ច ន សក្កោតី’’តិ វុត្តំ, ន បន កស្សចិ ពលស្ស ឈានឥទ្ធិភាវតោតិ ទដ្ឋព្ពំ។
831. Rāgādīhi cetaso vimuttibhūto samādhi cetovimutti. Paññāva vimutti paññāvimutti. Kammantaravipākantaramevāti kammantarassa vipākantaramevāti attho. Cetanācetanāsampayuttakadhamme nirayādinibbānagāminipaṭipadābhūte kammanti gahetvā āha ‘‘kammaparicchedamevā’’ti. Appetuṃ na sakkoti aṭṭhamanavamabalāni viya, taṃsadisaṃ iddhividhañāṇaṃ viya vikubbituṃ. Etena dasabalasadisatañca vāreti, jhānādiñāṇaṃ viya vā appetuṃ vikubbituñca. Yadipi hi jhānādipaccavekkhaṇañāṇaṃ sattamabalanti tassa savitakkasavicāratā vuttā, tathāpi jhānādīhi vinā paccavekkhaṇā natthīti jhānādisahagataṃ ñāṇaṃ tadantogadhaṃ katvā evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Atha vā sabbaññutaññāṇaṃ jhānādikiccaṃ viya na sabbaṃ balakiccaṃ kātuṃ sakkotīti dassetuṃ ‘‘tañhi jhānaṃ hutvā appetuṃ iddhi hutvā vikubbituñca na sakkotī’’ti vuttaṃ, na pana kassaci balassa jhānaiddhibhāvatoti daṭṭhabbaṃ.
ទសមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dasamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ញាណវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Ñāṇavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
១. ឯកកមាតិកាទិវណ្ណនា • 1. Ekakamātikādivaṇṇanā
១០. ទសកមាតិកាវណ្ណនា • 10. Dasakamātikāvaṇṇanā
(១.) ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (1.) Ekakaniddesavaṇṇanā
(២.) ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (2.) Dukaniddesavaṇṇanā
(៣.) តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (3.) Tikaniddesavaṇṇanā
(៤.) ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា • (4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
(៥.) បញ្ចកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
(៦.) ឆក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា • (6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
(៧.) សត្តកនិទ្ទេសាទិវណ្ណនា • (7.) Sattakaniddesādivaṇṇanā
(១០.) ទសកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (10.) Dasakaniddesavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
