| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā |
១៦. ញាណវិភង្គោ
16. Ñāṇavibhaṅgo
១. ឯកកមាតិកាទិវណ្ណនា
1. Ekakamātikādivaṇṇanā
៧៥១. សម្បយុត្តានំ និស្សយបច្ចយតាយ, អារម្មណស្ស បវត្តិដ្ឋានតាយ ឱកាសដ្ឋោ វេទិតព្ពោ។ នហេតាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន ‘‘អហេតុកា’’តិអាទិកំ សព្ពំ ឯកវិធេន ញាណវត្ថុំ សង្គណ្ហាតិ។ ឯកំ នហេតូតិ នហេតុតាយ ឯកំ បញ្ចវិញ្ញាណំ នហេតូតិ វុត្តា តេសំ នហេតុតា។ ឯកន្តាហេតុភាវេន ហិ តេ ឯកប្បការាវាតិ។ អញ្ញម្បីតិ អហេតុកាទិ។ អវិតថសាមញ្ញយុត្តន្តិ តេនេវ អហេតុកតាទិនា យថាភូតេន សមានភាវេន យុត្តំ។ ញាណារម្មណន្តិ ញាណស្ស អារម្មណំ យថាវុត្តបញ្ចវិញ្ញាណាទិ។ វត្ថុវិភាវនាតិ បញ្ចវិញ្ញាណាទិកស្ស ញាណវត្ថុស្ស យថាវុត្តវិសេសេន វិភាវនា បកាសនា បញ្ញា។
751. Sampayuttānaṃ nissayapaccayatāya, ārammaṇassa pavattiṭṭhānatāya okāsaṭṭho veditabbo. Nahetādīti ādi-saddena ‘‘ahetukā’’tiādikaṃ sabbaṃ ekavidhena ñāṇavatthuṃ saṅgaṇhāti. Ekaṃ nahetūti nahetutāya ekaṃ pañcaviññāṇaṃ nahetūti vuttā tesaṃ nahetutā. Ekantāhetubhāvena hi te ekappakārāvāti. Aññampīti ahetukādi. Avitathasāmaññayuttanti teneva ahetukatādinā yathābhūtena samānabhāvena yuttaṃ. Ñāṇārammaṇanti ñāṇassa ārammaṇaṃ yathāvuttapañcaviññāṇādi. Vatthuvibhāvanāti pañcaviññāṇādikassa ñāṇavatthussa yathāvuttavisesena vibhāvanā pakāsanā paññā.
ឱសានទុកស្សាតិ ‘‘អត្ថជាបិកា បញ្ញា, ជាបិតត្ថា បញ្ញា’’តិ ឥមស្ស ទុកស្ស។ ទុកមាតិកា ធម្មសង្គណិយំ វុត្តទុកមាតិកាតិ អាហ ‘‘ទុកមាតិកំ អនិស្សាយា’’តិ។
Osānadukassāti ‘‘atthajāpikā paññā, jāpitatthā paññā’’ti imassa dukassa. Dukamātikā dhammasaṅgaṇiyaṃ vuttadukamātikāti āha ‘‘dukamātikaṃ anissāyā’’ti.
‘‘ចិន្តាមយា បញ្ញា’’តិអាទិកា តិកមាតិកំ អនិស្សាយ វុត្តាតិ អាហ ‘‘ឯវំ តិកានុរូបេហីតិ ឯត្ថាបិ ទដ្ឋព្ព’’ន្តិ។ យទិបិ ជាប-សទ្ទោ ព្យត្តវចនេ, មានសេ ច បវត្តតិ, ជននត្ថេបិ បន ទដ្ឋព្ពោតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អនេកត្ថត្តា ធាតុសទ្ទាន’’ន្តិអាទិ។ កុសលបញ្ញា វិបាកសង្ខាតស្ស, កិរិយបញ្ញា បរិកម្មាទិភូតា អត្តនា និព្ពត្តេតព្ពផលសង្ខាតស្ស អត្ថស្ស និព្ពត្តនតោ អត្ថជាបិកាតិ វុត្តាតិ អាហ ‘‘អត្ថជាបិកា ការណគតា បញ្ញា’’តិ។ វិបាកបញ្ញា, កិរិយបញ្ញា ច សហជាតាទិបច្ចយវសេន តំតំវិបាកាទិអត្ថំ ជាបេតិ ជនេតីតិ អាហ ‘‘ជាបិតោ ជនិតោ អត្ថោ ឯតិស្សាតិ ជាបិតត្ថា’’តិ។ សតិបិ សហជាតានំ បច្ចយភាវេ វិបាកកិរិយបញ្ញា ន កុសលា វិយ វិបាកានំ និប្បរិយាយេន ការណវោហារំ លភតីតិ អាហ ‘‘ការណបញ្ញាសទិសី’’តិ។ វិភាវនត្ថេន បញ្ញា អារម្មណំ វិយ សម្បយុត្តេបិ បកាសេតិយេវាតិ វុត្តំ ‘‘ផលប្បកាសនភូតា’’តិ។ យតោ សា អាលោកោភាសបជ្ជោតបរិយាយេហិ វិភាវិតា។
‘‘Cintāmayā paññā’’tiādikā tikamātikaṃ anissāya vuttāti āha ‘‘evaṃ tikānurūpehīti etthāpi daṭṭhabba’’nti. Yadipi jāpa-saddo byattavacane, mānase ca pavattati, jananatthepi pana daṭṭhabboti dassento āha ‘‘anekatthattā dhātusaddāna’’ntiādi. Kusalapaññā vipākasaṅkhātassa, kiriyapaññā parikammādibhūtā attanā nibbattetabbaphalasaṅkhātassa atthassa nibbattanato atthajāpikāti vuttāti āha ‘‘atthajāpikā kāraṇagatā paññā’’ti. Vipākapaññā, kiriyapaññā ca sahajātādipaccayavasena taṃtaṃvipākādiatthaṃ jāpeti janetīti āha ‘‘jāpito janito attho etissāti jāpitatthā’’ti. Satipi sahajātānaṃ paccayabhāve vipākakiriyapaññā na kusalā viya vipākānaṃ nippariyāyena kāraṇavohāraṃ labhatīti āha ‘‘kāraṇapaññāsadisī’’ti. Vibhāvanatthena paññā ārammaṇaṃ viya sampayuttepi pakāsetiyevāti vuttaṃ ‘‘phalappakāsanabhūtā’’ti. Yato sā ālokobhāsapajjotapariyāyehi vibhāvitā.
១០. ទសកមាតិកាវណ្ណនា
10. Dasakamātikāvaṇṇanā
៧៦០. ‘‘ជាតិបច្ចយា ជរាមរណន្តិ ញាណំ, អសតិ ជាតិយា នត្ថិ ជរាមរណន្តិ ញាណំ។ អតីតម្បិ អទ្ធានំ ជាតិបច្ចយា ជរាមរណន្តិ ញាណំ, អសតិ ជាតិយា នត្ថិ ជរាមរណន្តិ ញាណំ។ អនាគតម្បិ អទ្ធានំ ជាតិបច្ចយា ជរាមរណន្តិ ញាណំ, អសតិ ជាតិយា នត្ថិ ជរាមរណន្តិ ញាណំ។ យម្បិស្ស តំ ធម្មដ្ឋិតិញាណំ, តម្បិ ខយធម្មំ វយធម្មំ វិរាគធម្មំ និរោធធម្មន្តិ ញាណំ។ ភវបច្ចយា…បេ.… អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា…បេ.… និរោធធម្ម’’ន្តិ (សំ. និ. ២.៣៤) ឯវមាគតានិ សត្តសត្តតិ ញាណានិ។ ‘‘ជរាមរណេ ញាណំ, ជរាមរណសមុទយេ ញាណំ, ជរាមរណនិរោធេ ញាណំ, ជរាមរណនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ញាណំ។ ជាតិយា ញាណំ…បេ.… សង្ខារេសុ ញាណំ…បេ.… បដិបទាយ ញាណ’’ន្តិ (សំ. និ. ២.៣៣) ឯវមាគតានិ ចតុចត្តារីសំ ញាណានិ។ សុតមយញាណាទីនិ អនាវរណញាណបរិយោសានានិ បដិសម្ភិទាមគ្គេ (បដិ. ម. មាតិកា ១.១ អាទយោ) អាគតានិ តេសត្តតិ ញាណានិ។ តេនាហ ‘‘តេសត្តតិ បន…បេ.… ន សំយុត្តកេ’’តិ។ ‘‘សំយុត្តកេ’’តិ វា ឥទំ ‘‘សត្តសត្តតិ ញាណានី’’តិ ឥមិនា សម្ពន្ធិតព្ពំ, ន ‘‘តេសត្តតី’’តិ ឥមិនា។ អញ្ញត្ថ និក្ខេបកណ្ឌាទីសុ។ យថា សម្មាបដិវេធាភាវតោ មិច្ឆាញាណាទិ ថុសរាសិម្ហិ និខាតខាណុកោ វិយ អារម្មណេ ចញ្ចលំ ហោតិ, ន ឯវំ ហោតិ យថាភូតាវពោធកំ ញាណន្តិ អាហ ‘‘យាថាវបដិវេធតោ សយញ្ច អកម្បិយ’’ន្តិ។ អធិពលករណំ ឧបត្ថម្ភនន្តិ តំ បុគ្គលេ អារោបេន្តោ អាហ ‘‘បុគ្គលញ្ច…បេ.… ករោតី’’តិ។ វិសភាគធម្មេសុ វា អកម្បិយត្ថោ, សភាគធម្មេសុ ឧបត្ថម្ភនត្ថោ វេទិតព្ពោ។
760. ‘‘Jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Atītampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Anāgatampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti ñāṇaṃ. Bhavapaccayā…pe… avijjāpaccayā saṅkhārā…pe… nirodhadhamma’’nti (saṃ. ni. 2.34) evamāgatāni sattasattati ñāṇāni. ‘‘Jarāmaraṇe ñāṇaṃ, jarāmaraṇasamudaye ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhe ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ. Jātiyā ñāṇaṃ…pe… saṅkhāresu ñāṇaṃ…pe… paṭipadāya ñāṇa’’nti (saṃ. ni. 2.33) evamāgatāni catucattārīsaṃ ñāṇāni. Sutamayañāṇādīni anāvaraṇañāṇapariyosānāni paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. mātikā 1.1 ādayo) āgatāni tesattati ñāṇāni. Tenāha ‘‘tesattati pana…pe… na saṃyuttake’’ti. ‘‘Saṃyuttake’’ti vā idaṃ ‘‘sattasattati ñāṇānī’’ti iminā sambandhitabbaṃ, na ‘‘tesattatī’’ti iminā. Aññattha nikkhepakaṇḍādīsu. Yathā sammāpaṭivedhābhāvato micchāñāṇādi thusarāsimhi nikhātakhāṇuko viya ārammaṇe cañcalaṃ hoti, na evaṃ hoti yathābhūtāvabodhakaṃ ñāṇanti āha ‘‘yāthāvapaṭivedhato sayañca akampiya’’nti. Adhibalakaraṇaṃ upatthambhananti taṃ puggale āropento āha ‘‘puggalañca…pe… karotī’’ti. Visabhāgadhammesu vā akampiyattho, sabhāgadhammesu upatthambhanattho veditabbo.
អភិមុខំ គច្ឆន្តីតិ ‘‘ឧបគច្ឆន្តី’’តិ បទស្ស អត្ថវចនំ។ ឧបគមនញ្ចេត្ថ សព្ពញ្ញុតាយ បដិជាននមេវាតិ វុត្តំ ‘‘បដិជាននវសេនា’’តិ។ អដ្ឋ វា បរិសា ឧបសង្កមន្តីតិ ឯត្ថាបិ បដិជាននវសេន សព្ពញ្ញុតន្តិ យោជេតព្ពំ។ អដ្ឋសុ បរិសាសុ ទស្សិតអកម្បិយញាណយុត្តោតិ សម្ពន្ធោ។
Abhimukhaṃ gacchantīti ‘‘upagacchantī’’ti padassa atthavacanaṃ. Upagamanañcettha sabbaññutāya paṭijānanamevāti vuttaṃ ‘‘paṭijānanavasenā’’ti. Aṭṭha vā parisā upasaṅkamantīti etthāpi paṭijānanavasena sabbaññutanti yojetabbaṃ. Aṭṭhasu parisāsu dassitaakampiyañāṇayuttoti sambandho.
ផលសម្បត្តិបវត្តីតិ សប្បុរិសូបនិស្សយាទីនំ ការណសម្បត្តីនំ ផលភូតាយ បតិរូបទេសវាសអត្តសម្មាបណិធិអាទិសម្បត្តិយា បវត្តនំ។ អាទិ-សទ្ទេន សុត្តសេសា សង្គហិតា។ តត្ថ សប្បុរិសូបនិស្សយាទិកេ។ កស្មា បនេត្ថ សមានេ អត្ថកិច្ចេ បដិវេធញាណស្ស វិយ ទេសនាញាណស្សាបិ យាវ អរហត្តមគ្គា ឧប្បជ្ជមានតា ន វុត្តាតិ ចោទនំ សន្ធាយាហ ‘‘បដិវេធនិដ្ឋត្តា’’តិអាទិ ។ បដិវេធនិដ្ឋត្តាតិ បដិវេធស្ស បរិយោសានត្តា។ តេនាតិ បដិវេធបរិយោសានភូតេន អរហត្តមគ្គញាណេន។ តទធិគមេន ហិ សម្បត្តសកលសព្ពញ្ញុគុណោ ភគវា អនន្តបដិភានោ អនុបមាយ ពុទ្ធលីឡាយ ធម្មំ ទេសេតុំ សមត្ថោ អហោសិ។ ‘‘បដិលទ្ធស្សាបី’’តិ ឥមិនា សព្ពថា លភាបកស្ស បដិវេធានុរូបតា ទេសនាញាណស្ស អសក្កុណេយ្យាតិ ទីបេតិ, តេន ច បដិវេធនមត្តេនេត្ថ អត្ថសិទ្ធីតិ ទស្សេតិ។ តេនាហ ‘‘ទេសនាញាណស្សា’’តិអាទិ។
Phalasampattipavattīti sappurisūpanissayādīnaṃ kāraṇasampattīnaṃ phalabhūtāya patirūpadesavāsaattasammāpaṇidhiādisampattiyā pavattanaṃ. Ādi-saddena suttasesā saṅgahitā. Tattha sappurisūpanissayādike. Kasmā panettha samāne atthakicce paṭivedhañāṇassa viya desanāñāṇassāpi yāva arahattamaggā uppajjamānatā na vuttāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘paṭivedhaniṭṭhattā’’tiādi . Paṭivedhaniṭṭhattāti paṭivedhassa pariyosānattā. Tenāti paṭivedhapariyosānabhūtena arahattamaggañāṇena. Tadadhigamena hi sampattasakalasabbaññuguṇo bhagavā anantapaṭibhāno anupamāya buddhalīḷāya dhammaṃ desetuṃ samattho ahosi. ‘‘Paṭiladdhassāpī’’ti iminā sabbathā labhāpakassa paṭivedhānurūpatā desanāñāṇassa asakkuṇeyyāti dīpeti, tena ca paṭivedhanamattenettha atthasiddhīti dasseti. Tenāha ‘‘desanāñāṇassā’’tiādi.
ហានភាគិយធម្មន្តិ វា ហានភាគិយភាវស្ស ការណំ។ កាមសហគតសញ្ញាទិធម្មន្តិ កាមគុណារម្មណំ សញ្ញាមនសិការាទិំ។ បុព្ពេវ កតាភិសង្ខារាទិន្តិ ‘‘ចន្ទេ វា សូរិយេ វា ឯត្តកំ គតេ វុដ្ឋហិស្សាមី’’តិអាទិនា សមាបជ្ជនតោ បុព្ពេ បវត្តចិត្តាភិសង្ខារបរិកម្មាទិំ។
Hānabhāgiyadhammanti vā hānabhāgiyabhāvassa kāraṇaṃ. Kāmasahagatasaññādidhammanti kāmaguṇārammaṇaṃ saññāmanasikārādiṃ. Pubbeva katābhisaṅkhārādinti ‘‘cande vā sūriye vā ettakaṃ gate vuṭṭhahissāmī’’tiādinā samāpajjanato pubbe pavattacittābhisaṅkhāraparikammādiṃ.
តទភាវគ្គហណេនាតិ កិលេសាវរណាភាវគ្គហណេន។ ឋិតិន្តិ អត្ថិភាវំ។ តព្ពិបរីតាយាតិ ‘‘នត្ថិ ទិន្ន’’ន្តិអាទិកាយ មិច្ឆាទិដ្ឋិយា។ ឋានាភាវន្តិ អប្បវត្តិំ, នត្ថិភាវំ វា។ ឧបរីតិ ឥមិស្សា ពលានំ អនុក្កមកថាយ ឧបរិ អនន្តរមេវ។ វិបាកាវរណាភាវទស្សនាទិកស្សាតិ អាទិ-សទ្ទេន កម្មាវរណាភាវទស្សនំ សង្គណ្ហាតិ។ ឥតរន្តិ អធិគមស្ស អដ្ឋានទស្សនំ។ តំសហិតានំ ធាតូនន្តិ រាគាទិសហិតានំ សភាវានំ។ វេមត្តតា ច តេសំ បច្ចយវិសេសសិទ្ធេន អវត្ថាទិវិសេសេន វេទិតព្ពា។ ចរិយាហេតូនន្តិ រាគាទិចរិយាការណភូតានំ ធម្មានំ។
Tadabhāvaggahaṇenāti kilesāvaraṇābhāvaggahaṇena. Ṭhitinti atthibhāvaṃ. Tabbiparītāyāti ‘‘natthi dinna’’ntiādikāya micchādiṭṭhiyā. Ṭhānābhāvanti appavattiṃ, natthibhāvaṃ vā. Uparīti imissā balānaṃ anukkamakathāya upari anantarameva. Vipākāvaraṇābhāvadassanādikassāti ādi-saddena kammāvaraṇābhāvadassanaṃ saṅgaṇhāti. Itaranti adhigamassa aṭṭhānadassanaṃ. Taṃsahitānaṃ dhātūnanti rāgādisahitānaṃ sabhāvānaṃ. Vemattatā ca tesaṃ paccayavisesasiddhena avatthādivisesena veditabbā. Cariyāhetūnanti rāgādicariyākāraṇabhūtānaṃ dhammānaṃ.
១. ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា
1. Ekakaniddesavaṇṇanā
៧៦១. អយំ វិសេសោតិ សមានេបិ នយទ្វយស្ស តេសំ អហេតុភាវាទិទីបនេ ឯកស្ស ហេតុភាវាទិបដិសេធតា, ឥតរស្ស រាសន្តរាសង្គហោតិ ឥទំ នានាករណំ។ ឯកាយ ជាតិយាតិ អាទាននិក្ខេបបរិច្ឆិន្នស្ស ឯកស្ស ភវស្ស។ តទន្តោគធតាយាតិ គតិអន្តោគធតាយ។ តត្ថ តត្ថាតិ តំតំគតិចុតិភវេសុ។
761. Ayaṃ visesoti samānepi nayadvayassa tesaṃ ahetubhāvādidīpane ekassa hetubhāvādipaṭisedhatā, itarassa rāsantarāsaṅgahoti idaṃ nānākaraṇaṃ. Ekāya jātiyāti ādānanikkhepaparicchinnassa ekassa bhavassa. Tadantogadhatāyāti gatiantogadhatāya. Tattha tatthāti taṃtaṃgaticutibhavesu.
៧៦២. តថាតិ អញ្ញទ្វារារម្មណតាយ។ ខីរាទីនំ…បេ.… វិលក្ខណតាតិ យថា ខីរស្ស ទធិភាវេន, ទធិនោ តក្កភាវេន វិលក្ខណតាបត្តិ, ន ឯវំ បញ្ចវិញ្ញាណានំ នហេតុភាវាទិតោ អញ្ញស្ស សភាវាបត្តិ អត្ថីតិ អត្ថោ។
762. Tathāti aññadvārārammaṇatāya. Khīrādīnaṃ…pe… vilakkhaṇatāti yathā khīrassa dadhibhāvena, dadhino takkabhāvena vilakkhaṇatāpatti, na evaṃ pañcaviññāṇānaṃ nahetubhāvādito aññassa sabhāvāpatti atthīti attho.
៧៦៣. មហត្តេបីតិ បុថុត្តេបិ។ ពហុភាវវាចកោ ហិ អយំ មហា-សទ្ទោ ‘‘មហាជនោ’’តិអាទីសុ វិយ រូបសង្ឃាដស្ស អធិប្បេតត្តា។ អញ្ញថា សភាវធម្មស្ស កា មហន្តតា, សុខុមតា វា។ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស វចនំ កត្វា វុត្តត្តា អាហ ‘‘ចក្ខុបសាទេ មម វត្ថុម្ហី’’តិ។ ឥស្សរិយដ្ឋានន្តិ ឥស្សរិយបវត្តនដ្ឋានំ។ តថា ហិ នំ អញ្ញត្ថ ភាវិតំ វិភាវេន្តមេវ តិដ្ឋតិ, អញ្ញវិញ្ញាណានិ ច តេន ទិន្ននយានេវ តត្ថ បវត្តន្តិ, អបិ ទិព្ពចក្ខុញាណំ, យតោ តំ អន្ធស្ស ន និប្ផជ្ជតិ។
763. Mahattepīti puthuttepi. Bahubhāvavācako hi ayaṃ mahā-saddo ‘‘mahājano’’tiādīsu viya rūpasaṅghāṭassa adhippetattā. Aññathā sabhāvadhammassa kā mahantatā, sukhumatā vā. Cakkhuviññāṇassa vacanaṃ katvā vuttattā āha ‘‘cakkhupasāde mama vatthumhī’’ti. Issariyaṭṭhānanti issariyapavattanaṭṭhānaṃ. Tathā hi naṃ aññattha bhāvitaṃ vibhāventameva tiṭṭhati, aññaviññāṇāni ca tena dinnanayāneva tattha pavattanti, api dibbacakkhuñāṇaṃ, yato taṃ andhassa na nipphajjati.
៧៦៤. វវត្ថិតានម្បីតិ អញ្ញមញ្ញំ អសំកិណ្ណានម្បិ។ បដិបាដិនិយមោ និយតានុបុព្ពិកតា។ តេនាតិ ‘‘អព្ពោកិណ្ណា’’តិ វចនេន។
764. Vavatthitānampīti aññamaññaṃ asaṃkiṇṇānampi. Paṭipāṭiniyamo niyatānupubbikatā. Tenāti ‘‘abbokiṇṇā’’ti vacanena.
៧៦៦. អាវដ្ដនភាវោ អាវជ្ជនកិច្ចតា។
766. Āvaṭṭanabhāvo āvajjanakiccatā.
តេសន្តិ រូបាទីនំ។ ឯតេសញ្ហិ រូបាទីនំ បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ សមាគមោ។ អភិនិបតិតព្ពានិ អាលម្ពិតព្ពានិ, វិជានិតព្ពានីតិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘អារម្មណករណេន បដិវិជានិតព្ពានី’’តិ។ កុសលាកុសលចេតនាយ, តំសម្បយុត្តានញ្ច យថាវុត្តានំ ‘‘មនោបុព្ពង្គមា…បេ.… អកុសលំ វា’’តិ (វិភ. អដ្ឋ. ៧៦៦) ឯវំ វុត្តានំ បដិវិជានិតព្ពានំ បដិវិជាននន្តិ សម្ពន្ធោ។ កម្មត្ថេ ហិ ឯតំ សាមិវចនំ។ សហជបុព្ពង្គមធម្មេនាតិ ទស្សនាទីហិ សហជាតផស្សាទិនា បុព្ពង្គមេន អាវជ្ជនាទិនា។ កិច្ចន្តរន្តិ ទស្សនាទិកិច្ចតោ អញ្ញំ សម្បដិច្ឆនាទិកិច្ចំ។
Tesanti rūpādīnaṃ. Etesañhi rūpādīnaṃ pañcahi viññāṇehi samāgamo. Abhinipatitabbāni ālambitabbāni, vijānitabbānīti attho. Tenāha ‘‘ārammaṇakaraṇena paṭivijānitabbānī’’ti. Kusalākusalacetanāya, taṃsampayuttānañca yathāvuttānaṃ ‘‘manopubbaṅgamā…pe… akusalaṃ vā’’ti (vibha. aṭṭha. 766) evaṃ vuttānaṃ paṭivijānitabbānaṃ paṭivijānananti sambandho. Kammatthe hi etaṃ sāmivacanaṃ. Sahajapubbaṅgamadhammenāti dassanādīhi sahajātaphassādinā pubbaṅgamena āvajjanādinā. Kiccantaranti dassanādikiccato aññaṃ sampaṭicchanādikiccaṃ.
អវិបាកភាវេន ការណេន, តេន វា សទ្ធិំ។ អញ្ញន្តិ រូបភាវាទិំ។ ភាសនករណករាតិ វិញ្ញត្តិសមុដ្ឋាបនវសេន បវត្តកុសលាកុសលចិត្តុប្បាទធម្មា។ តេ ឯវ កាយង្គវាចង្គំ អចោបេត្វា បវត្តា តំសទិសា។ បុព្ពង្គមបដិវិជាននន្តិ បុព្ពង្គមភាវេន វិជាននំ មនោទ្វារិកជវនានំ បុរេចរភាវេន គហណំ។ តត្ថាតិ បញ្ចទ្វារេ។ ‘‘ន បដិសិទ្ធ’’ន្តិ វត្វា ស្វាយមប្បដិសេធោ សាមត្ថិយលទ្ធោតិ ទស្សេតុំ ‘‘ន កាយកម្មំ…បេ.… អនុញ្ញាតត្តា’’តិ វុត្តំ។ ‘‘តថា’’តិ ឥទំ យថា កាយវចីកម្មបដ្ឋបនំ, ឯវំ កុសលាទិធម្មសមាទានម្បិ នត្ថីតិ ឧបសំហរណត្ថំ វេទិតព្ពំ។ យទិ ន ភវតោ ចវតិ, កថំ បញ្ចទ្វារេ ចុតិ វុត្តាតិ អាហ ‘‘ន បញ្ចទ្វារិក…បេ.… អតំទ្វារិកត្តា’’តិ។ តស្សា បាឡិយា។ អាបាថមត្តន្តិ អាបាថគមនមត្តំ អារម្មណបច្ចយភាវមត្តំ។ អញ្ញន្តិ ‘‘រូបំ នីល’’ន្តិ ឯវមាទិធម្មវិសេសំ។ តេនាហ ‘‘ធម្មសភាវ’’ន្តិ។ រូបន្តិ ច ន គណ្ហាតីតិ រូបារម្មណម្បិ សមានំ ‘‘រូបំ នាមេត’’ន្តិ ន គណ្ហាតិ។ តថា ចាហុ ឯកេ ‘‘ចក្ខុវិញ្ញាណសមង្គី នីលំ វិជានាតិ, នោ តុ នីល’’ន្តិ។ រូបនីលាទិអាការោ រូបារម្មណរូបាទានាការបញ្ញត្តិ។ តជ្ជាបញ្ញត្តិ ហេសា យថា អនិច្ចតាទិ។ សាតិសយំ សវិតក្កសវិចារត្តា។ តតោ អញ្ញន្តិ សទ្ទារម្មណតោ អញ្ញំ នាមបញ្ញត្តិអារម្មណំ, អញ្ញថា សហុប្បត្តិបដិសេធោ ន សម្ភវេយ្យាតិ អធិប្បាយោ។
Avipākabhāvena kāraṇena, tena vā saddhiṃ. Aññanti rūpabhāvādiṃ. Bhāsanakaraṇakarāti viññattisamuṭṭhāpanavasena pavattakusalākusalacittuppādadhammā. Te eva kāyaṅgavācaṅgaṃ acopetvā pavattā taṃsadisā. Pubbaṅgamapaṭivijānananti pubbaṅgamabhāvena vijānanaṃ manodvārikajavanānaṃ purecarabhāvena gahaṇaṃ. Tatthāti pañcadvāre. ‘‘Na paṭisiddha’’nti vatvā svāyamappaṭisedho sāmatthiyaladdhoti dassetuṃ ‘‘na kāyakammaṃ…pe… anuññātattā’’ti vuttaṃ. ‘‘Tathā’’ti idaṃ yathā kāyavacīkammapaṭṭhapanaṃ, evaṃ kusalādidhammasamādānampi natthīti upasaṃharaṇatthaṃ veditabbaṃ. Yadi na bhavato cavati, kathaṃ pañcadvāre cuti vuttāti āha ‘‘na pañcadvārika…pe… ataṃdvārikattā’’ti. Tassā pāḷiyā. Āpāthamattanti āpāthagamanamattaṃ ārammaṇapaccayabhāvamattaṃ. Aññanti ‘‘rūpaṃ nīla’’nti evamādidhammavisesaṃ. Tenāha ‘‘dhammasabhāva’’nti. Rūpanti ca na gaṇhātīti rūpārammaṇampi samānaṃ ‘‘rūpaṃ nāmeta’’nti na gaṇhāti. Tathā cāhu eke ‘‘cakkhuviññāṇasamaṅgī nīlaṃ vijānāti, no tu nīla’’nti. Rūpanīlādiākāro rūpārammaṇarūpādānākārapaññatti. Tajjāpaññatti hesā yathā aniccatādi. Sātisayaṃ savitakkasavicārattā. Tato aññanti saddārammaṇato aññaṃ nāmapaññattiārammaṇaṃ, aññathā sahuppattipaṭisedho na sambhaveyyāti adhippāyo.
មនោទ្វារេបីតិ ន បញ្ចទ្វារេយេវ ទុតិយេ មោឃវារេ, អថ ខោ មនោទ្វារេបិ។ អាវជ្ជនំ ទ្វត្តិក្ខត្តុំ…បេ.… ទដ្ឋព្ពំ ឯកចិត្តក្ខណិកស្ស អាវជ្ជនស្ស ឧប្បត្តិយំ តថា អសម្ភវតោ។
Manodvārepīti na pañcadvāreyeva dutiye moghavāre, atha kho manodvārepi. Āvajjanaṃ dvattikkhattuṃ…pe… daṭṭhabbaṃ ekacittakkhaṇikassa āvajjanassa uppattiyaṃ tathā asambhavato.
តស្សាតិ យាថាវកវត្ថុវិភាវនាយ បញ្ញាយ។
Tassāti yāthāvakavatthuvibhāvanāya paññāya.
ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា
2. Dukaniddesavaṇṇanā
៧៦៧. អធិករណេសូតិ បទត្ថេសុ។ អញ្ញត្រ សភាវំ គហេត្វាតិ អត្ថសទ្ទស្ស តត្ថ បវត្តនាការទស្សនំ, តេន អត្ថសទ្ទស្ស សភាវត្ថតំ ទស្សេតិ។ អធិករណវសេន លិង្គបរិវត្តិំ គច្ឆតិ។ ‘‘អភិធេយ្យានុរូបំ លិង្គវចនានី’’តិ ហិ សទ្ទវិទូ វទន្តិ។
767. Adhikaraṇesūti padatthesu. Aññatra sabhāvaṃ gahetvāti atthasaddassa tattha pavattanākāradassanaṃ, tena atthasaddassa sabhāvatthataṃ dasseti. Adhikaraṇavasena liṅgaparivattiṃ gacchati. ‘‘Abhidheyyānurūpaṃ liṅgavacanānī’’ti hi saddavidū vadanti.
ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
៣. តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា
3. Tikaniddesavaṇṇanā
៧៦៨. បរិបាចិតេសូតិ សាធិតេសុ។ ‘‘វិហិតេសូ’’តិ ឯត្ថ ទុទ្ធាទីសុ វិយ ភូតកាលតា នាធិប្បេតាតិ អាហ ‘‘វិសយវិសេសនមត្តមេវា’’តិ។ ‘‘កម្មំ, សិប្ប’’ន្តិ បញ្ញា ការណូបចារេន វុត្តាតិ អាហ ‘‘បញ្ញា ឯវ វា…បេ.… វេទិតព្ពា’’តិ។
768. Paripācitesūti sādhitesu. ‘‘Vihitesū’’ti ettha duddhādīsu viya bhūtakālatā nādhippetāti āha ‘‘visayavisesanamattamevā’’ti. ‘‘Kammaṃ, sippa’’nti paññā kāraṇūpacārena vuttāti āha ‘‘paññā eva vā…pe… veditabbā’’ti.
កុសលំ កម្មំ សកំ ឯកន្តំ ហិតសុខាវហត្តា។ តប្បដិបក្ខត្តា ឥតរំ អកុសលំ កម្មំ នោសកំ។ សច្ចបដិវេធានុលោមនំ សច្ចានុលោមនំ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘តប្បដិវេធបច្ចយភាវេនា’’តិ។ មគ្គសច្ចស្ស អនុលោមនតោ វា សច្ចានុលោមិកតា, តថា បរមត្ថសច្ចស្ស អនុលោមនតោ។ តេនាហ អដ្ឋកថាយំ ‘‘មគ្គសច្ចស្សា’’តិអាទិ។ បញ្ញា វុត្តា បញ្ញាវិសយេ បញ្ញាកិច្ចស្ស ទស្សិតត្តា។ ‘‘យោគវិហិតេសូ’’តិអាទិនា វុត្តភូមិនិទ្ទេសោ, ‘‘កម្មស្សកតំ សច្ចានុលោមិក’’ន្តិ វុត្តសរូបនិទ្ទេសោ, ‘‘រូបំ អនិច្ច’’ន្តិអាទិនា វុត្តប្បការនិទ្ទេសោ ច យថាវុត្តា…បេ.… និទ្ទេសា។ ‘‘យោគវិហិតេសុ កម្មាយតនេសុ ខន្តិំ, កម្មស្សកតំ ខន្តិំ, ‘រូបំ អនិច្ច’ន្តិ ខន្តិ’’ន្តិអាទិនា ខន្តិអាទិបទេហិ យោជេតព្ពា។ ឱលោកនំ បច្ចក្ខករណំ។ ធម្មា ឱលោកនំ ខមន្តីតិ បញ្ញាយ តទោលោកនសមត្ថតមាហ។
Kusalaṃkammaṃ sakaṃ ekantaṃ hitasukhāvahattā. Tappaṭipakkhattā itaraṃ akusalaṃ kammaṃ nosakaṃ. Saccapaṭivedhānulomanaṃ saccānulomanaṃ vuttanti āha ‘‘tappaṭivedhapaccayabhāvenā’’ti. Maggasaccassa anulomanato vā saccānulomikatā, tathā paramatthasaccassa anulomanato. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘maggasaccassā’’tiādi. Paññā vuttā paññāvisaye paññākiccassa dassitattā. ‘‘Yogavihitesū’’tiādinā vuttabhūminiddeso, ‘‘kammassakataṃ saccānulomika’’nti vuttasarūpaniddeso, ‘‘rūpaṃ anicca’’ntiādinā vuttappakāraniddeso ca yathāvuttā…pe… niddesā. ‘‘Yogavihitesu kammāyatanesu khantiṃ, kammassakataṃ khantiṃ, ‘rūpaṃ anicca’nti khanti’’ntiādinā khantiādipadehi yojetabbā. Olokanaṃ paccakkhakaraṇaṃ. Dhammā olokanaṃ khamantīti paññāya tadolokanasamatthatamāha.
៧៦៩. មុញ្ចតីតិ បជហតិ។ អារព្ភ-កិរិយាយ អធិដ្ឋានំ សមង្គិភាវោ, អធិករណំ បដ្ឋបនន្តិ អាហ ‘‘មុញ្ច…បេ.… វត្តុំ យុត្ត’’ន្តិ។
769. Muñcatīti pajahati. Ārabbha-kiriyāya adhiṭṭhānaṃ samaṅgibhāvo, adhikaraṇaṃ paṭṭhapananti āha ‘‘muñca…pe… vattuṃ yutta’’nti.
៧៧០. បញ្ចសីលទសសីលានិ កម្មវដ្ដេកទេសភូតានិ សន្ធាយ តេសំ ធម្មដ្ឋិតិយំ សមវរោធោ វុត្តោ។ សតិបិ សវនេតិ ‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ’’តិអាទិនា (អ. និ. ៨.៣៩; កតា. ៤៨០) តថាគតតោ សវនេ សតិបិ។ ភិក្ខុអាទីនម្បិ តំ វុត្តំ អធិសីលបញ្ញាបនំ វិយ ន ពុទ្ធាវេណិកន្តិ។
770. Pañcasīladasasīlāni kammavaṭṭekadesabhūtāni sandhāya tesaṃ dhammaṭṭhitiyaṃ samavarodho vutto. Satipi savaneti ‘‘idha, bhikkhave, ariyasāvako pāṇātipātā paṭivirato’’tiādinā (a. ni. 8.39; katā. 480) tathāgatato savane satipi. Bhikkhuādīnampi taṃ vuttaṃ adhisīlapaññāpanaṃ viya na buddhāveṇikanti.
អធិបញ្ញានិព្ពត្តេសូតិ ឋបេត្វា អធិបញ្ញំ តទញ្ញេសុ មគ្គផលធម្មេសុ។ តទធិដ្ឋានេសូតិ តស្សា អធិបញ្ញាយ អធិដ្ឋានេសុ វិបស្សនាធម្មេសុ។
Adhipaññānibbattesūti ṭhapetvā adhipaññaṃ tadaññesu maggaphaladhammesu. Tadadhiṭṭhānesūti tassā adhipaññāya adhiṭṭhānesu vipassanādhammesu.
៧៧១. អបាយុប្បាទនំ អវឌ្ឍិនិព្ពត្តនំ។ តស្មិំយេវ ឋានេតិ តស្មិំយេវ ខណេ។
771. Apāyuppādanaṃ avaḍḍhinibbattanaṃ. Tasmiṃyeva ṭhāneti tasmiṃyeva khaṇe.
តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Tikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
៤. ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា
4. Catukkaniddesavaṇṇanā
៧៩៣. បរិតស្សនំ បរិត្តាសោ, ចិត្តុត្រាសោ ចាតិ ‘‘ន បរិតស្សតី’’តិ បទស្ស ‘‘ន បត្ថេតិ ន ឧត្តសតី’’តិ អត្ថមាហ។
793. Paritassanaṃ parittāso, cittutrāso cāti ‘‘na paritassatī’’ti padassa ‘‘na pattheti na uttasatī’’ti atthamāha.
៧៩៦. អរិយសច្ចេសុ ធម្មសទ្ទោ ‘‘ទិដ្ឋធម្មោ’’តិអាទីសុ វិយ។ អរិយមគ្គោ, តស្ស ច ផលំ ធម្មោ យថានុសិដ្ឋំ បដិបន្នេ អបាយេសុ អបតមានេ ធារេតីតិ។ តត្ថ បញ្ញាតិ តស្មិំ អរិយមគ្គផលេ និស្សយភូតេ បញ្ញា។ តេនាហ ‘‘តំសហគតា’’តិ។ អវិទិតំ វិទិតំ វិយ នេតិ ញាបេតីតិ នយោ, អនុមានំ, តស្ស នយនំ បវត្តនំ, តំ បន វិសុំយេវេកំ ញាណុប្បាទនន្តិ អាសង្កាយ និវត្តនត្ថមាហ ‘‘ន អញ្ញ…បេ.… វិសេសោ’’តិ។ អត្តនោ ហិ អធិគមានុសារេន បរាធិគតានំ កាលត្តយេ មគ្គាទីនំ បវត្តិអាការានុមានំ នយនយនំ។ អនុមិននាការមេវ ហិស្ស សន្ធាយ វុត្តំ ‘‘ញាណស្សេវ បវត្តិវិសេសោ’’តិ។ ការណញ្ច នយនយនស្ស សច្ចេសុ បច្ចក្ខបវត្តនតោ។ ‘‘តថា’’តិ ឥមិនា យថា មគ្គញាណតោ អញ្ញាបិ ‘‘ឥមិនា ធម្មេនា’’តិ វត្តុំ យុត្តំ, តថា បការន្តរេនបិ ‘‘ឥមិនា ធម្មេន ញាណេនា’’តិ ឯត្ថ អត្ថោ យុជ្ជតីតិ ឥមមត្ថំ ឧបសំហរតិ។ តេនាតិ តស្មា ញាណេន ញាតតោ សម្បយោគេហិ នយនយនតោ។ ញាណវិសយភាវេនាតិ បដិវេធញាណស្ស វិសយភាវេន។ ញាតេន បដិវិទ្ធេន ចតុសច្ចធម្មេន, ញាណសម្បយោគេន វា ញាតេន ជានិត្វា ឋិតេន មគ្គផលធម្មេន។
796. Ariyasaccesudhammasaddo ‘‘diṭṭhadhammo’’tiādīsu viya. Ariyamaggo, tassa ca phalaṃ dhammo yathānusiṭṭhaṃ paṭipanne apāyesu apatamāne dhāretīti. Tattha paññāti tasmiṃ ariyamaggaphale nissayabhūte paññā. Tenāha ‘‘taṃsahagatā’’ti. Aviditaṃ viditaṃ viya neti ñāpetīti nayo, anumānaṃ, tassa nayanaṃ pavattanaṃ, taṃ pana visuṃyevekaṃ ñāṇuppādananti āsaṅkāya nivattanatthamāha ‘‘na añña…pe… viseso’’ti. Attano hi adhigamānusārena parādhigatānaṃ kālattaye maggādīnaṃ pavattiākārānumānaṃ nayanayanaṃ. Anuminanākārameva hissa sandhāya vuttaṃ ‘‘ñāṇasseva pavattiviseso’’ti. Kāraṇañca nayanayanassa saccesu paccakkhapavattanato. ‘‘Tathā’’ti iminā yathā maggañāṇato aññāpi ‘‘iminā dhammenā’’ti vattuṃ yuttaṃ, tathā pakārantarenapi ‘‘iminā dhammena ñāṇenā’’ti ettha attho yujjatīti imamatthaṃ upasaṃharati. Tenāti tasmā ñāṇena ñātato sampayogehi nayanayanato. Ñāṇavisayabhāvenāti paṭivedhañāṇassa visayabhāvena. Ñātena paṭividdhena catusaccadhammena, ñāṇasampayogena vā ñātena jānitvā ṭhitena maggaphaladhammena.
សព្ពេន សព្ពន្តិ សព្ពប្បការេន សព្ពំ, អនវសេសន្តិ អត្ថោ។ អទ្ធត្តយបរិយាបន្នញ្ហិ សព្ពំ តេភូមកសង្ខារគតំ សម្មសីយតិ។ នយនតោតិ នយគ្គាហតោ។ អនុរូបត្ថវាចកោ វា ការណសទ្ទោ ‘‘ការណំ វទតី’’តិអាទីសុ វិយ។
Sabbena sabbanti sabbappakārena sabbaṃ, anavasesanti attho. Addhattayapariyāpannañhi sabbaṃ tebhūmakasaṅkhāragataṃ sammasīyati. Nayanatoti nayaggāhato. Anurūpatthavācako vā kāraṇasaddo ‘‘kāraṇaṃ vadatī’’tiādīsu viya.
អន្វយញាណស្សបិ បរិយោគាហេត្វា បវត្តនតោ សវិសេសោ វិសយាវពោធោតិ វុត្តំ ‘‘ធម្មេ ញាណ…បេ.… អភាវា’’តិ។ វិសយោភាសនមត្តជាននសាមញ្ញេនាតិ អសតិបិ អភិសមេច្ច គហណេ វិសយវិភាវនសង្ខាតអវពោធសាមញ្ញមត្តេន។ ‘‘ញាណ’’ន្តិ សម្មតេសូតិ ‘‘ញាណ’’ន្តិ វោហរិតេសុ លទ្ធញាណវោហារេសុ។ សម្មុតិវសេនាតិ ធម្មញាណាទិ វិយ សមុខេន វិសយេ អប្បវត្តិត្វា បញ្ញត្តិមុខេន បវត្តំ។ អវសេសន្តិ សម្មុតិញាណមេវាហ។ ឥតរញាណត្តយវិសភាគន្តិ ធម្មញាណាទិញាណត្តយវិធុរំ។
Anvayañāṇassapi pariyogāhetvā pavattanato saviseso visayāvabodhoti vuttaṃ ‘‘dhamme ñāṇa…pe… abhāvā’’ti. Visayobhāsanamattajānanasāmaññenāti asatipi abhisamecca gahaṇe visayavibhāvanasaṅkhātaavabodhasāmaññamattena. ‘‘Ñāṇa’’nti sammatesūti ‘‘ñāṇa’’nti voharitesu laddhañāṇavohāresu. Sammutivasenāti dhammañāṇādi viya samukhena visaye appavattitvā paññattimukhena pavattaṃ. Avasesanti sammutiñāṇamevāha. Itarañāṇattayavisabhāganti dhammañāṇādiñāṇattayavidhuraṃ.
៧៩៧. កាមភវធម្មេតិ កាមភវសង្ខាតេ ធម្មេ។
797. Kāmabhavadhammeti kāmabhavasaṅkhāte dhamme.
៧៩៨. សាតិ បឋមជ្ឈានបញ្ញា។ វីតរាគភាវនាវត្ថស្សាតិ ‘‘វីតរាគោ ហោតី’’តិ ឯវំ វុត្តស្ស។ តន្តិ ឆដ្ឋាភិញ្ញំ។ មគ្គញាណញ្ហិ កិច្ចតោ មគ្គសច្ចម្បិ បដិវិជ្ឈតិ។ ឥតរាតិ ហេដ្ឋិមមគ្គបញ្ញា។ តទុបនិស្សយត្តាតិ តស្សា ឆដ្ឋាភិញ្ញាយ, តស្ស វា បដិវិជ្ឈនស្ស ឧបនិស្សយត្តា បដិវិជ្ឈតិ នាម។ យថានុរូបន្តិ ទិដ្ឋាសវាទីនំ យថានុរូបំ។ អាសវក្ខយេតិ អាសវក្ខយបរិយាយេ ការណូបចារេន។ តំនិព្ពត្តនតោតិ តស្ស អាសវក្ខយសង្ខាតស្ស ផលស្ស និព្ពត្តនតោ។ ឥទញ្ច ‘‘អាសវានំ ខយេ ញាណំ ឆដ្ឋាភិញ្ញា’’តិ សុត្តេ អាគតត្តា វុត្តំ។
798. Sāti paṭhamajjhānapaññā. Vītarāgabhāvanāvatthassāti ‘‘vītarāgo hotī’’ti evaṃ vuttassa. Tanti chaṭṭhābhiññaṃ. Maggañāṇañhi kiccato maggasaccampi paṭivijjhati. Itarāti heṭṭhimamaggapaññā. Tadupanissayattāti tassā chaṭṭhābhiññāya, tassa vā paṭivijjhanassa upanissayattā paṭivijjhati nāma. Yathānurūpanti diṭṭhāsavādīnaṃ yathānurūpaṃ. Āsavakkhayeti āsavakkhayapariyāye kāraṇūpacārena. Taṃnibbattanatoti tassa āsavakkhayasaṅkhātassa phalassa nibbattanato. Idañca ‘‘āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ chaṭṭhābhiññā’’ti sutte āgatattā vuttaṃ.
៨០១. អភិវិសិដ្ឋេន វា ញាណេន បាកដំ ករោន្តស្សាតិ អធិគមវសេន បកាសំ វិភូតំ ករោន្តស្ស។
801. Abhivisiṭṭhena vā ñāṇena pākaṭaṃ karontassāti adhigamavasena pakāsaṃ vibhūtaṃ karontassa.
៨០២. វសិតាបញ្ចករហិតំ វសិភាវំ អបាបិតំ បដិលទ្ធមត្តំ។ បដិបទារម្មណសហគតា បញ្ញា បដិបទារម្មណសម្ពន្ធិនីតិ អាហ ‘‘បញ្ញាយ បដិបទារម្មណុទ្ទេសេនា’’តិ។
802. Vasitāpañcakarahitaṃ vasibhāvaṃ apāpitaṃ paṭiladdhamattaṃ. Paṭipadārammaṇasahagatā paññā paṭipadārammaṇasambandhinīti āha ‘‘paññāya paṭipadārammaṇuddesenā’’ti.
ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Catukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
៥. បញ្ចកនិទ្ទេសវណ្ណនា
5. Pañcakaniddesavaṇṇanā
៨០៤. តមេវ បញ្ញំ ‘‘ទ្វីសុ ឈានេសុ បញ្ញា បីតិផរណេនា’’តិអាទិនា វិភជតិ។ អភិសន្ទនបរិសន្ទនបរិបូរណានិបិ បរិប្ផរណំ វិយ ផរណាបីតិយា, តំសហគតសុខស្ស ច កិច្ចវិសេសភូតានិ អធិប្បេតានីតិ អាហ ‘‘អភិសន្ទេតីតិ…បេ.… វេទិតព្ព’’ន្តិ។ អាទិនា នយេនាតិ ‘‘អភិសន្ទេតី’’តិអាទិនា (ទី. និ. ១.២២៦; ម. និ. ១.៤២៧) សុត្តេ អាគតនយេន។ ផរណញ្ចេត្ថ បីតិសុខសមុដ្ឋិតបណីតរូបេហិ កាយស្ស អភិព្យាបនំ ទដ្ឋព្ពំ។ អារម្មណេតិ បីតិផរណតាសុខផរណតាសីសេន វុត្តានំ តិកទុកឈានានំ អារម្មណេ។ តាតិ បីតិផរណតាសុខផរណតា។
804. Tameva paññaṃ ‘‘dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇenā’’tiādinā vibhajati. Abhisandanaparisandanaparipūraṇānipi parippharaṇaṃ viya pharaṇāpītiyā, taṃsahagatasukhassa ca kiccavisesabhūtāni adhippetānīti āha ‘‘abhisandetīti…pe… veditabba’’nti. Ādinā nayenāti ‘‘abhisandetī’’tiādinā (dī. ni. 1.226; ma. ni. 1.427) sutte āgatanayena. Pharaṇañcettha pītisukhasamuṭṭhitapaṇītarūpehi kāyassa abhibyāpanaṃ daṭṭhabbaṃ. Ārammaṇeti pītipharaṇatāsukhapharaṇatāsīsena vuttānaṃ tikadukajhānānaṃ ārammaṇe. Tāti pītipharaṇatāsukhapharaṇatā.
សមាធិមុខេនាតិ សមាធិំ មុខំ បមុខំ កត្វា, សមាធិសីសេនាតិ អត្ថោ, សមាធិបមុខេន វា ឧទ្ទេសនិទ្ទេសេន។ អញ្ញេ កិលេសា ទិដ្ឋិមានាទយោ ។ អប្បយោគេនាតិ ឈានវិមោក្ខាទីនំ វិយ ឧប្បាទនីយបរិកម្មបយោគេន វិនា។ អាវជ្ជនាសទិសោ ហិ ផលសមាបត្តិអត្ថោ សម្មសនចារោ។ ឋបិតត្តាតិ បវត្តិតត្តា។ សតិពហុលតាយាតិ សតិយា អភិណ្ហុប្បត្តិយា។ បរិច្ឆិន្ទនសតិយា កាលស្ស សតោតិ ទស្សេតីតិ យោជនា។
Samādhimukhenāti samādhiṃ mukhaṃ pamukhaṃ katvā, samādhisīsenāti attho, samādhipamukhena vā uddesaniddesena. Aññe kilesā diṭṭhimānādayo . Appayogenāti jhānavimokkhādīnaṃ viya uppādanīyaparikammapayogena vinā. Āvajjanāsadiso hi phalasamāpattiattho sammasanacāro. Ṭhapitattāti pavattitattā. Satibahulatāyāti satiyā abhiṇhuppattiyā. Paricchindanasatiyā kālassa satoti dassetīti yojanā.
បញ្ចកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañcakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
៦. ឆក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា
6. Chakkaniddesavaṇṇanā
៨០៥. វិសុទ្ធិភាវន្តិ វិសុទ្ធិយា សព្ភាវំ។ ‘‘ទិព្ពចក្ខុញាណេកទេសត្តា’’តិ ឥទំ តស្ស បរិភណ្ឌញាណត្តា វុត្តំ។ តថា ហិ បាឡិយំ ‘‘សត្តានំ ចុតូបបាតញាណាយ ចិត្តំ អភិនីហរតិ អភិនិន្នាមេតី’’តិ (ទី. និ. ១.២៤៧) អារភិត្វា ‘‘សោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេនា’’តិអាទិ (ទី. និ. ១.២៤៦) វុត្តំ។ ទិព្ពស្ស តិរោហិតវិប្បកដ្ឋាទិភេទស្ស, ឥតរស្ស ច រូបាយតនស្ស ទស្សនសមត្ថស្សាបិ ទិព្ពចក្ខុញាណស្ស សិខាបត្តិ ចវមានោបបជ្ជមានសត្តទស្សនន្តិ អាហ ‘‘មុទ្ធប្បត្តេន ចា’’តិអាទិ។
805. Visuddhibhāvanti visuddhiyā sabbhāvaṃ. ‘‘Dibbacakkhuñāṇekadesattā’’ti idaṃ tassa paribhaṇḍañāṇattā vuttaṃ. Tathā hi pāḷiyaṃ ‘‘sattānaṃ cutūpapātañāṇāya cittaṃ abhinīharati abhininnāmetī’’ti (dī. ni. 1.247) ārabhitvā ‘‘so dibbena cakkhunā visuddhenā’’tiādi (dī. ni. 1.246) vuttaṃ. Dibbassa tirohitavippakaṭṭhādibhedassa, itarassa ca rūpāyatanassa dassanasamatthassāpi dibbacakkhuñāṇassa sikhāpatti cavamānopapajjamānasattadassananti āha ‘‘muddhappattena cā’’tiādi.
ឆក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Chakkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
៧. សត្តកនិទ្ទេសវណ្ណនា
7. Sattakaniddesavaṇṇanā
៨០៦. ឆព្ពិធម្បិ បច្ចវេក្ខណញាណន្តិ ‘‘ជាតិបច្ចយា ជរាមរណន្តិ ញាណ’’ន្តិអាទិនា (វិភ. ៨០៦) វុត្តំ បដិច្ចសមុប្បាទង្គានំ បច្ចវេក្ខណវសេន បវត្តញាណំ។ សហ គហេត្វាតិ ឯកជ្ឈំ គហេត្វា វិបស្សនារម្មណភាវសាមញ្ញេន ឯកត្តេន គហេត្វា។ សង្ខិបិត្វា វុត្តេនាតិ បុព្ពេ ឆធា វុត្តំ វិយ ទស្សិតំ ធម្មដ្ឋិតិញាណន្តិ ឯវំ សង្ខិបិត្វា វុត្តេន។ ‘‘ខយធម្ម’’ន្តិអាទិនា បការេន ទស្សនន្តិ សម្ពន្ធោ។ បវត្តញាណស្សាតិ ‘‘ជាតិបច្ចយា ជរាមរណ’’ន្តិអាទិនា បវត្តស្ស ញាណស្ស, បវត្តេ វា សំសារវដ្ដេ ញាណស្ស។ ញាណារម្មណា វិបស្សនា ញាណវិបស្សនា។ វិបស្សនាតិ ច ‘‘ជាតិបច្ចយា ជរាមរណ’’ន្តិអាទិនា បច្ចយបច្ចយុប្បន្នធម្មេ វិភាគេន ទស្សនតោ ធម្មដ្ឋិតិញាណំ ឥធាធិប្បេតំ។ តស្ស ខយធម្មតាទិជាននំ បដិវិបស្សនា។ តេនាហ ‘‘វិបស្សនាបដិវិបស្សនាទស្សនមត្ត’’ន្តិ។
806. Chabbidhampi paccavekkhaṇañāṇanti ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇa’’ntiādinā (vibha. 806) vuttaṃ paṭiccasamuppādaṅgānaṃ paccavekkhaṇavasena pavattañāṇaṃ. Saha gahetvāti ekajjhaṃ gahetvā vipassanārammaṇabhāvasāmaññena ekattena gahetvā. Saṅkhipitvā vuttenāti pubbe chadhā vuttaṃ viya dassitaṃ dhammaṭṭhitiñāṇanti evaṃ saṅkhipitvā vuttena. ‘‘Khayadhamma’’ntiādinā pakārena dassananti sambandho. Pavattañāṇassāti ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādinā pavattassa ñāṇassa, pavatte vā saṃsāravaṭṭe ñāṇassa. Ñāṇārammaṇā vipassanā ñāṇavipassanā. Vipassanāti ca ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādinā paccayapaccayuppannadhamme vibhāgena dassanato dhammaṭṭhitiñāṇaṃ idhādhippetaṃ. Tassa khayadhammatādijānanaṃ paṭivipassanā. Tenāha ‘‘vipassanāpaṭivipassanādassanamatta’’nti.
ឯវមេត្ថ អដ្ឋកថាធិប្បាយវសេន បាឡិយា អត្ថំ ទស្សេត្វា ឥទានិ អត្តនោ អធិប្បាយវសេន ទស្សេតុំ ‘‘បាឡិយំ បនា’’តិអាទិមាហ។ សព្ពត្ថាតិ អទ្ធត្តយេ បច្ចយវិសេសេន បច្ចយុប្បន្នវិសេសនិទ្ធារណេ។ ញាណវចនេនាតិ ‘‘ជាតិបច្ចយា ជរាមរណ’’ន្តិអាទិនា ញាណស្ស គហណេន។ អង្គានន្តិ សត្តសត្តតិយា អង្គានំ។ ឥតិសទ្ទេនាតិ ‘‘និរោធធម្ម’’ន្តិ ឯត្ថ វុត្តឥតិសទ្ទេន។ បកាសេត្វាតិ ញាណស្ស បវត្តិអាការំ ជោតេត្វា។ តេន ធម្មដ្ឋិតិញាណតោ អញ្ញំយេវ បរិយោសានេ វុត្តំ ញាណន្តិ ទស្សេតិ។ តេនាហ ‘‘វិបស្សនាញាណំ សត្តមំ ញាណ’’ន្តិ។ អយមេវ ចេត្ថ អត្ថោ យុត្តោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ន ហី’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ‘‘តម្បិ ញាណន្តិ សម្ពន្ធោ ន ហោតី’’តិ ឯវំ សម្ពន្ធោ ន យុត្តោ អង្គន្តរភាវស្ស អវិភាវនតោតិ អត្ថោ។ តេន វុត្តំ ‘‘តំញាណ…បេ.… អនធិប្បេតត្តា’’តិ។ ន ហិ វិសុំ វិសុំ វុត្តមេវ ឯកជ្ឈំ វចនមត្តេន អត្ថន្តរំ ហោតីតិ។ ‘‘ខយធម្មំ…បេ.… ចា’’តិ ឥមិនា បុរិមស្មិំ បក្ខេ ឧបចយេន ទោសមាហ។
Evamettha aṭṭhakathādhippāyavasena pāḷiyā atthaṃ dassetvā idāni attano adhippāyavasena dassetuṃ ‘‘pāḷiyaṃ panā’’tiādimāha. Sabbatthāti addhattaye paccayavisesena paccayuppannavisesaniddhāraṇe. Ñāṇavacanenāti ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādinā ñāṇassa gahaṇena. Aṅgānanti sattasattatiyā aṅgānaṃ. Itisaddenāti ‘‘nirodhadhamma’’nti ettha vuttaitisaddena. Pakāsetvāti ñāṇassa pavattiākāraṃ jotetvā. Tena dhammaṭṭhitiñāṇato aññaṃyeva pariyosāne vuttaṃ ñāṇanti dasseti. Tenāha ‘‘vipassanāñāṇaṃ sattamaṃ ñāṇa’’nti. Ayameva cettha attho yuttoti dassento ‘‘na hī’’tiādimāha. Tattha ‘‘tampi ñāṇanti sambandho na hotī’’ti evaṃ sambandho na yutto aṅgantarabhāvassa avibhāvanatoti attho. Tena vuttaṃ ‘‘taṃñāṇa…pe… anadhippetattā’’ti. Na hi visuṃ visuṃ vuttameva ekajjhaṃ vacanamattena atthantaraṃ hotīti. ‘‘Khayadhammaṃ…pe… cā’’ti iminā purimasmiṃ pakkhe upacayena dosamāha.
សត្តកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Sattakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
៨. អដ្ឋកនិទ្ទេសវណ្ណនា
8. Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā
៨០៨. បច្ចនីកធម្មេតិ នីវរណាទិបច្ចនីកធម្មេ។ ទុក្ខន្តិ សមាបជ្ជនេ អសតិ ឧប្បជ្ជនកទុក្ខំ។
808. Paccanīkadhammeti nīvaraṇādipaccanīkadhamme. Dukkhanti samāpajjane asati uppajjanakadukkhaṃ.
អដ្ឋកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
១០. ទសកនិទ្ទេសោ
10. Dasakaniddeso
បឋមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា
Paṭhamabalaniddesavaṇṇanā
៨០៩. ន ឋានន្តិ អដ្ឋានំ, អនុបលព្ភនត្ថោ អយមការោតិ អាហ ‘‘អវិជ្ជមានំ ឋានំ អដ្ឋាន’’ន្តិ។ អភាវត្ថោ វា, ន អញ្ញបដិបក្ខាទិអត្ថោតិ អាហ ‘‘នត្ថិ ឋានន្តិ វា អដ្ឋាន’’ន្តិ។ កោ បនេតស្ស អត្ថទ្វយស្ស វិសេសោតិ? បឋមោ ហេតុបច្ចយេហិ អនុបលព្ភមានតំ វទតិ, ទុតិយោ សព្ពេន សព្ពំ អភាវន្តិ អយមេតេសំ វិសេសោ។ តណ្ហុបាទានាទីនម្បិ សុខតោ ឧបគមនស្ស ហេតុភាវេ ទិដ្ឋិវិបល្លាសស្ស សោ សាតិសយោ អសុខេបិ ទឡ្ហំ បវត្តាបនតោតិ អាហ ‘‘ទិដ្ឋិវិបល្លាសោវ…បេ.… អធិប្បេត’’ន្តិ។ ‘‘អត្តទិដ្ឋិវសេនា’’តិ កស្មា វិសេសេត្វា វុត្តំ, ននុ អរិយសាវកស្ស សព្ពាបិ ទិដ្ឋិយោ នត្ថីតិ? សច្ចំ នត្ថិ, អត្តទិដ្ឋិសន្និស្សយា បន សព្ពទិដ្ឋិយោតិ ទស្សេតុំ ‘‘អត្តទិដ្ឋិវសេនាតិ បធានទិដ្ឋិមាហា’’តិ វុត្តំ។ ភេទានុរូបស្ស វត្ថុនោ។ ភេទានុរូបេន ‘‘អធម្មេ ធម្មោ’’តិអាទិនយប្បវត្តេន។
809. Na ṭhānanti aṭṭhānaṃ, anupalabbhanattho ayamakāroti āha ‘‘avijjamānaṃ ṭhānaṃ aṭṭhāna’’nti. Abhāvattho vā, na aññapaṭipakkhādiatthoti āha ‘‘natthi ṭhānanti vā aṭṭhāna’’nti. Ko panetassa atthadvayassa visesoti? Paṭhamo hetupaccayehi anupalabbhamānataṃ vadati, dutiyo sabbena sabbaṃ abhāvanti ayametesaṃ viseso. Taṇhupādānādīnampi sukhato upagamanassa hetubhāve diṭṭhivipallāsassa so sātisayo asukhepi daḷhaṃ pavattāpanatoti āha ‘‘diṭṭhivipallāsova…pe… adhippeta’’nti. ‘‘Attadiṭṭhivasenā’’ti kasmā visesetvā vuttaṃ, nanu ariyasāvakassa sabbāpi diṭṭhiyo natthīti? Saccaṃ natthi, attadiṭṭhisannissayā pana sabbadiṭṭhiyoti dassetuṃ ‘‘attadiṭṭhivasenāti padhānadiṭṭhimāhā’’ti vuttaṃ. Bhedānurūpassa vatthuno. Bhedānurūpena ‘‘adhamme dhammo’’tiādinayappavattena.
សោ ឯវាតិ យោ លិង្គេ អបរិវត្តេ តស្មិំ អត្តភាវេ ភវង្គជីវិតិន្ទ្រិយប្បពន្ធោ, សោ ឯវ។ តញ្ហិ ឧបាទាយ ឯកជាតិសមញ្ញា, ន ចេត្ថ ភាវកលាបជីវិតិន្ទ្រិយស្ស វសេន ចោទនា កាតព្ពា តទញ្ញស្សេវ អធិប្បេតត្តា។ តញ្ហិ តត្ថ អវិច្ឆេទវុត្តិយា បពន្ធវោហារំ លភតិ, ឥតរម្បិ វា ភាវានុបាលនតាសាមញ្ញេនាតិ អនោកាសាវ ចោទនា។
So evāti yo liṅge aparivatte tasmiṃ attabhāve bhavaṅgajīvitindriyappabandho, so eva. Tañhi upādāya ekajātisamaññā, na cettha bhāvakalāpajīvitindriyassa vasena codanā kātabbā tadaññasseva adhippetattā. Tañhi tattha avicchedavuttiyā pabandhavohāraṃ labhati, itarampi vā bhāvānupālanatāsāmaññenāti anokāsāva codanā.
សបត្តវសេន យោជេតព្ពន្តិ ‘‘សបត្តំ មារេមីតិ អភិសន្ធិនា សបត្តេន និបន្នដ្ឋានេ និបន្នំ មនុស្សភូតោ មនុស្សភូតំ មាតរំ បិតរំ វា មារេន្តោ’’តិអាទិនា យោជេតព្ពំ។ សព្ពត្ថាតិ ចតូសុបិ វិកប្បេសុ។ បុរិមំ អភិសន្ធិចិត្តន្តិ បុព្ពភាគិយោ មរណាធិប្បាយោ។ អប្បមាណំ តេន អត្ថសិទ្ធិយា អភាវតោ។ បុថុជ្ជនស្សេវ តំ ទិន្នំ ហោតីតិ ឯត្ថ យថា អរហត្តំ បត្វា បរិភុត្តម្បិ បុថុជ្ជនកាលេ ទិន្នំ បុថុជ្ជនទានមេវ ហោតិ, ឯវំ មរណាធិប្បាយេន បុថុជ្ជនកាលេ បហារេ ទិន្នេ អរហត្តំ បត្វា តេនេវ បហារេន មតេ កស្មា អរហន្តឃាតោយេវ ហោតិ, ន បុថុជ្ជនឃាតោតិ? វិសេសសម្ភវតោ។ យថា ហិ ទានំ ទេយ្យធម្មស្ស បរិច្ចាគមត្តេន ហោតិ, ន ឯវំ វធោ។ សោ ហិ បាណោ, បាណសញ្ញិតា, វធកចេតនា, ឧបក្កមោ, តេន មរណន្តិ ឥមេសំ បញ្ចន្នំ អង្គានំ បារិបូរិយាវ ហោតិ, ន អបារិបូរិយា។ តស្មា អរហត្តំ បត្តស្សេវ មរណន្តិ អរហន្តឃាតោយេវ ហោតិ , ន បុថុជ្ជនឃាតោ។ យស្មា បន ‘‘ឥមំ មារេមី’’តិ យំ សន្តានំ អារព្ភ មារណិច្ឆា, តស្ស បុថុជ្ជនខីណាសវភាវេន បយោគមរណក្ខណានំ វសេន សតិបិ សន្តានភេទេ អភេទោយេវ។ យទា ច អត្ថសិទ្ធិ, តទា ខីណាសវភាវោ។ តស្មា អរហន្តឃាតោវ ហោតីតិ និច្ឆិតំ។ កថំ បនេត្ថ វធកចេតនា វត្តមានវិសយា សិយាតិ អាហ ‘‘វធកចិត្តំ បច្ចុប្បន្នារម្មណម្បិ…បេ.… បវត្តតី’’តិ។ តត្ថ បពន្ធវិច្ឆេទវសេនាតិ យេន បពន្ធោ វិច្ឆិជ្ជតិ, តាទិសំ បយោគំ និព្ពត្តេតីតិ អត្ថោ។ តេន យទា បពន្ធវិច្ឆេទោ, តទា អរហាតិ យថាវុត្តំ អរហន្តឃាតំ បតិដ្ឋាបេតិ។ ន ឯវន្តិ យថា កាលន្តរាបេក្ខកិច្ចសិទ្ធំ វធកចិត្តំ, ន ឯវំ ចាគចេតនា។ ‘‘សា ហី’’តិអាទិនា ចាគចេតនាយ កាលន្តរានបេក្ខកិច្ចសិទ្ធិតំយេវ វិភាវេតិ។ អញ្ញសកករណន្តិ អត្តតោ វិនិមោចេត្វា អញ្ញស្ស ទក្ខិណេយ្យស្ស សន្តកភាវករណំ។ តស្សាតិ ចជិតព្ពស្ស វត្ថុនោ។ យស្សាតិ យស្ស បុថុជ្ជនស្ស។ តស្សេវ តំ ទិន្នំ ហោតិ, សចេបិ អរហត្តំ បត្វា តេន បរិភុត្តន្តិ អត្ថោ។
Sapattavasena yojetabbanti ‘‘sapattaṃ māremīti abhisandhinā sapattena nipannaṭṭhāne nipannaṃ manussabhūto manussabhūtaṃ mātaraṃ pitaraṃ vā mārento’’tiādinā yojetabbaṃ. Sabbatthāti catūsupi vikappesu. Purimaṃ abhisandhicittanti pubbabhāgiyo maraṇādhippāyo. Appamāṇaṃ tena atthasiddhiyā abhāvato. Puthujjanasseva taṃ dinnaṃ hotīti ettha yathā arahattaṃ patvā paribhuttampi puthujjanakāle dinnaṃ puthujjanadānameva hoti, evaṃ maraṇādhippāyena puthujjanakāle pahāre dinne arahattaṃ patvā teneva pahārena mate kasmā arahantaghātoyeva hoti, na puthujjanaghātoti? Visesasambhavato. Yathā hi dānaṃ deyyadhammassa pariccāgamattena hoti, na evaṃ vadho. So hi pāṇo, pāṇasaññitā, vadhakacetanā, upakkamo, tena maraṇanti imesaṃ pañcannaṃ aṅgānaṃ pāripūriyāva hoti, na apāripūriyā. Tasmā arahattaṃ pattasseva maraṇanti arahantaghātoyeva hoti , na puthujjanaghāto. Yasmā pana ‘‘imaṃ māremī’’ti yaṃ santānaṃ ārabbha māraṇicchā, tassa puthujjanakhīṇāsavabhāvena payogamaraṇakkhaṇānaṃ vasena satipi santānabhede abhedoyeva. Yadā ca atthasiddhi, tadā khīṇāsavabhāvo. Tasmā arahantaghātova hotīti nicchitaṃ. Kathaṃ panettha vadhakacetanā vattamānavisayā siyāti āha ‘‘vadhakacittaṃ paccuppannārammaṇampi…pe… pavattatī’’ti. Tattha pabandhavicchedavasenāti yena pabandho vicchijjati, tādisaṃ payogaṃ nibbattetīti attho. Tena yadā pabandhavicchedo, tadā arahāti yathāvuttaṃ arahantaghātaṃ patiṭṭhāpeti. Na evanti yathā kālantarāpekkhakiccasiddhaṃ vadhakacittaṃ, na evaṃ cāgacetanā. ‘‘Sā hī’’tiādinā cāgacetanāya kālantarānapekkhakiccasiddhitaṃyeva vibhāveti. Aññasakakaraṇanti attato vinimocetvā aññassa dakkhiṇeyyassa santakabhāvakaraṇaṃ. Tassāti cajitabbassa vatthuno. Yassāti yassa puthujjanassa. Tasseva taṃ dinnaṃ hoti, sacepi arahattaṃ patvā tena paribhuttanti attho.
‘‘កប្បវិនាសេ’’តិ ឥទំ ‘‘សណ្ឋហន្តេ កប្បេ’’តិ វុត្តត្តា មហាកប្បវិនាសំ សន្ធាយ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘កប្បដ្ឋកថាយ ន សមេតី’’តិ ឯត្ថ អាយុកប្បស្ស អធិប្បេតត្តា។ អាយុកប្បោ ចេត្ថ អវីចិយំ និព្ពត្តសត្តានំ អន្តរកប្បបរិមាណំ បរមាយុ វេទិតព្ពំ។ តញ្ហិ សន្ធាយ ‘‘ឯកំ កប្បំ អសីតិភាគេ កត្វា តតោ ឯកភាគមត្តំ កាល’’ន្តិ (កថា. អដ្ឋ. ៦៥៤-៦៥៧) វុត្តំ។ តយិទំ ‘‘ឯកំ កប្ប’’ន្តិ យទិ ឯកំ មហាកប្បន្តិ អត្ថោ, តថា សតិ វីសតិអន្តរកប្បបរិមាណោ ឯកោ អសង្ខ្យេយ្យកប្បោតិ វុត្តំ ហោតិ។ អថ ឯកំ អសង្ខ្យេយ្យកប្បន្តិ អត្ថោ, សព្ពថាបិ ‘‘ចតុសដ្ឋិ អន្តរកប្បា’’តិ វចនេន វិរុជ្ឈតីតិ វីមំសិតព្ពំ។ យថា បន កប្បដ្ឋកថាយ អយំ អដ្ឋកថា សមេតិ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘កប្បវិនាសេយេវាតិ បនា’’តិអាទិមាហ។
‘‘Kappavināse’’ti idaṃ ‘‘saṇṭhahante kappe’’ti vuttattā mahākappavināsaṃ sandhāya vuttanti āha ‘‘kappaṭṭhakathāya na sametī’’ti ettha āyukappassa adhippetattā. Āyukappo cettha avīciyaṃ nibbattasattānaṃ antarakappaparimāṇaṃ paramāyu veditabbaṃ. Tañhi sandhāya ‘‘ekaṃ kappaṃ asītibhāge katvā tato ekabhāgamattaṃ kāla’’nti (kathā. aṭṭha. 654-657) vuttaṃ. Tayidaṃ ‘‘ekaṃ kappa’’nti yadi ekaṃ mahākappanti attho, tathā sati vīsatiantarakappaparimāṇo eko asaṅkhyeyyakappoti vuttaṃ hoti. Atha ekaṃ asaṅkhyeyyakappanti attho, sabbathāpi ‘‘catusaṭṭhi antarakappā’’ti vacanena virujjhatīti vīmaṃsitabbaṃ. Yathā pana kappaṭṭhakathāya ayaṃ aṭṭhakathā sameti, taṃ dassetuṃ ‘‘kappavināseyevāti panā’’tiādimāha.
បកតត្តោ វា អបារាជិកោ។ សមានសំវាសកោ កម្មលទ្ធីនំ វសេន អនានាសំវាសកោតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Pakatatto vā apārājiko. Samānasaṃvāsako kammaladdhīnaṃ vasena anānāsaṃvāsakoti evamettha attho veditabbo.
និយតស្ស បុគ្គលស្ស វិជ្ជមានតំ បដិសេធេត្វាតិ យោជនា។ តត្ថ បដិសេធេត្វាតិ ‘‘បុគ្គលោ បន និយតោ នាម នត្ថី’’តិ ឯវំ បដិសេធេត្វា។ តត្ថ ការណមាហ ‘‘មិច្ឆត្តសម្មត្តនិយតធម្មានំ វិយ សភាវតោ’’តិ។ បញ្ញត្តិមត្តញ្ហេតំ មិច្ឆត្តសម្មត្តនិយតធម្មនិស្សយំ, យទិទំ និយតោ បុគ្គលោតិ ។ យថាបុច្ឆិតន្តិ ‘‘កិំ បុព្ពហេតុ និយមេតី’’តិអាទិនា បុច្ឆិតប្បការំ និយាមកហេតុំ។ យេនាតិ យេន ឧបរិមគ្គត្តយវិបស្សនាញាណេន។ និយតានិយតភេទន្តិ សោតាបន្នាទិនិយតភេទំ, សត្តក្ខត្តុបរមាទិអនិយតភេទញ្ច។ សោតាបន្នោ ឯវ ហិ ឯកោ សត្តក្ខត្តុបរមោ នាម ហោតិ, ឯកោ កោលំកោលោ នាម, ឯកោ ឯកពីជី នាមាតិ សោតាបន្នស្ស និយតភាវោ វុត្តោតិ អាហ ‘‘សោតាបន្នោ ច និយតោ’’តិ។ ព្យតិរេកត្ថោ ហិ អយំ ច-សទ្ទោ។ តតោ បុព្ពេតិ សោតាបត្តិមគ្គតោ បុព្ពេ។ ‘‘បុព្ពហេតុកិច្ចំ នត្ថី’’តិ ឥទំ សោតាបន្នស្ស និយតតាយ វុត្តត្តា វក្ខមានញ្ច ទោសំ ហទយេ ឋបេត្វា វុត្តំ។ ឧបរិមគ្គានំ សឧបនិស្សយត្តេ បឋមមគ្គស្សាបិ សឧបនិស្សយតា សិទ្ធា ឯវាតិ ចោទនំ សន្ធាយាហ ‘‘យទិ ហី’’តិអាទិ។ តញ្ច និយតត្តំ។ អស្សាតិ សោតាបត្តិមគ្គស្ស។
Niyatassa puggalassa vijjamānataṃ paṭisedhetvāti yojanā. Tattha paṭisedhetvāti ‘‘puggalo pana niyato nāma natthī’’ti evaṃ paṭisedhetvā. Tattha kāraṇamāha ‘‘micchattasammattaniyatadhammānaṃ viya sabhāvato’’ti. Paññattimattañhetaṃ micchattasammattaniyatadhammanissayaṃ, yadidaṃ niyato puggaloti . Yathāpucchitanti ‘‘kiṃ pubbahetu niyametī’’tiādinā pucchitappakāraṃ niyāmakahetuṃ. Yenāti yena uparimaggattayavipassanāñāṇena. Niyatāniyatabhedanti sotāpannādiniyatabhedaṃ, sattakkhattuparamādianiyatabhedañca. Sotāpanno eva hi eko sattakkhattuparamo nāma hoti, eko kolaṃkolo nāma, eko ekabījī nāmāti sotāpannassa niyatabhāvo vuttoti āha ‘‘sotāpanno ca niyato’’ti. Byatirekattho hi ayaṃ ca-saddo. Tato pubbeti sotāpattimaggato pubbe. ‘‘Pubbahetukiccaṃ natthī’’ti idaṃ sotāpannassa niyatatāya vuttattā vakkhamānañca dosaṃ hadaye ṭhapetvā vuttaṃ. Uparimaggānaṃ saupanissayatte paṭhamamaggassāpi saupanissayatā siddhā evāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yadi hī’’tiādi. Tañca niyatattaṃ. Assāti sotāpattimaggassa.
តេនេវ ខីណាតិ សោតាបត្តិមគ្គេនេវ ខីណា។ ការណុបច្ឆេទេន ហិ ផលុបច្ឆេទោ សិយា។ តតោតិ សត្តក្ខត្តុបរមាទិតោ។ សាតិ សត្តក្ខត្តុបរមាទិតា។ បវត្តិតោតិ វិបាកប្បពន្ធតោ។ តេនាតិ សោតាបត្តិមគ្គេន។ វុដ្ឋានេតិ វុដ្ឋានេ សតិ។ ការណេន វិនា ផលំ នត្ថីតិ អាហ ‘‘សក្កាយ…បេ.… ភវិតព្ព’’ន្តិ។ ‘‘នាមករណនិមិត្តតោ’’តិ ឥមិនា នាមករណហេតុតាយ និយាមកតំ វិភាវេតិ ឯកពីជិអាទិសមញ្ញានំ អន្វត្ថសញ្ញាភាវតោ។ តេនាហ ‘‘វិបស្សនា…បេ.… សន្ធាយ វុត្ត’’ន្តិ។
Teneva khīṇāti sotāpattimaggeneva khīṇā. Kāraṇupacchedena hi phalupacchedo siyā. Tatoti sattakkhattuparamādito. Sāti sattakkhattuparamāditā. Pavattitoti vipākappabandhato. Tenāti sotāpattimaggena. Vuṭṭhāneti vuṭṭhāne sati. Kāraṇena vinā phalaṃ natthīti āha ‘‘sakkāya…pe… bhavitabba’’nti. ‘‘Nāmakaraṇanimittato’’ti iminā nāmakaraṇahetutāya niyāmakataṃ vibhāveti ekabījiādisamaññānaṃ anvatthasaññābhāvato. Tenāha ‘‘vipassanā…pe… sandhāya vutta’’nti.
អាទិ-សទ្ទេន ‘‘ឯកោម្ហិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ, សីតីភូតោស្មិ និព្ពុតោ’’តិអាទីនិ (មហាវ. ១១; កថា. ៤០៥; ម. និ. ១.២៨៥) សង្គយ្ហន្តិ។ ឯត្ថ ច ‘‘សទិសោ មេ ន វិជ្ជតិ, ឯកោម្ហិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ (មហាវ. ១១; កថា. ៤០៥; ម. និ. ១.២៨៥)។ ‘អត្ថេតរហិ អញ្ញេ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ភគវតា សមសមា សម្ពោធិយ’ន្តិ ឯវំ បុដ្ឋោ អហំ, ភន្តេ, ‘នោ’តិ វទេយ្យ’’ន្តិអាទិ (ទី. និ. ៣.១៦១) វចនេហិ ឥមិស្សា លោកធាតុយា វិយ អញ្ញស្ស ពុទ្ធស្ស អញ្ញិស្សា លោកធាតុយា ឧប្បាទោ និវារិតោតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ន ហិ វិជ្ជមានេ ‘‘សទិសោ មេ ន វិជ្ជតី’’តិអាទិ សក្កា វត្តុំ។ យំ បន វទន្តិ ‘‘លោកធាតុវិសេសាបេក្ខាយ វុត្ត’’ន្តិ, តម្បិ នត្ថិ តថា វិសេសនស្ស អភាវតោ, ពុទ្ធានុភាវស្ស ច អសមត្ថភាវវិភាវនតោ។ អាណាខេត្តកិត្តនញ្ចេត្ថ ធម្មតាទស្សនត្ថំ។ សក្កោតិ ហិ ភគវា យត្ថ យត្ថ ឥច្ឆតិ, តត្ថ តត្ថ អាណំ វត្តេតុំ។ ‘‘ឯកិស្សា លោកធាតុយា’’តិ ច ឥទំ ពុទ្ធខេត្តភូតាយ លោកធាតុយា ទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ តត្ថាយមត្ថោ – ពុទ្ធខេត្តភូតា ឯកាវាយំ លោកធាតុ។ តត្ថ ឯកស្មិំ កាលេ ឯកោ ឯវ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ឧប្បជ្ជតីតិ។ តេនាហ ‘‘ពុទ្ធខេត្ត…បេ.… អធិប្បាយោ’’តិ។
Ādi-saddena ‘‘ekomhi sammāsambuddho, sītībhūtosmi nibbuto’’tiādīni (mahāva. 11; kathā. 405; ma. ni. 1.285) saṅgayhanti. Ettha ca ‘‘sadiso me na vijjati, ekomhi sammāsambuddho (mahāva. 11; kathā. 405; ma. ni. 1.285). ‘Atthetarahi aññe samaṇā vā brāhmaṇā vā bhagavatā samasamā sambodhiya’nti evaṃ puṭṭho ahaṃ, bhante, ‘no’ti vadeyya’’ntiādi (dī. ni. 3.161) vacanehi imissā lokadhātuyā viya aññassa buddhassa aññissā lokadhātuyā uppādo nivāritoti daṭṭhabbaṃ. Na hi vijjamāne ‘‘sadiso me na vijjatī’’tiādi sakkā vattuṃ. Yaṃ pana vadanti ‘‘lokadhātuvisesāpekkhāya vutta’’nti, tampi natthi tathā visesanassa abhāvato, buddhānubhāvassa ca asamatthabhāvavibhāvanato. Āṇākhettakittanañcettha dhammatādassanatthaṃ. Sakkoti hi bhagavā yattha yattha icchati, tattha tattha āṇaṃ vattetuṃ. ‘‘Ekissā lokadhātuyā’’ti ca idaṃ buddhakhettabhūtāya lokadhātuyā dassanatthaṃ vuttaṃ. Tatthāyamattho – buddhakhettabhūtā ekāvāyaṃ lokadhātu. Tattha ekasmiṃ kāle eko eva sammāsambuddho uppajjatīti. Tenāha ‘‘buddhakhetta…pe… adhippāyo’’ti.
តស្មាតិ យស្មា ឧបសម្បទាធីនំ បាតិមោក្ខំ, ឧបសម្បទា ច បព្ពជ្ជាធីនា, តស្មា។ បាតិមោក្ខេ សិទ្ធេ, សិទ្ធាសុ តាសុ បព្ពជ្ជូបសម្បទាសុ។ តតោ បរំ វិនដ្ឋំ នាម ហោតីតិ បច្ឆិមបដិវេធតោ បរំ បដិវេធសាសនំ, បច្ឆិមសីលភេទតោ ច បរំ បដិបត្តិសាសនំ វិនដ្ឋំ នាម ហោតីតិ សាសនភាវសាមញ្ញេន បន ឧភយំ ឯកជ្ឈំ កត្វា ទស្សេន្តោ ‘‘បច្ឆិម…បេ.… ឯកតោ កត្វា’’តិ អាហ។
Tasmāti yasmā upasampadādhīnaṃ pātimokkhaṃ, upasampadā ca pabbajjādhīnā, tasmā. Pātimokkhe siddhe, siddhāsu tāsu pabbajjūpasampadāsu. Tato paraṃ vinaṭṭhaṃ nāma hotīti pacchimapaṭivedhato paraṃ paṭivedhasāsanaṃ, pacchimasīlabhedato ca paraṃ paṭipattisāsanaṃ vinaṭṭhaṃ nāma hotīti sāsanabhāvasāmaññena pana ubhayaṃ ekajjhaṃ katvā dassento ‘‘pacchima…pe… ekato katvā’’ti āha.
បរិទេវនការុញ្ញន្តិ បរិទេវនេន ករុណាយិតព្ពតា ករុណាយនា។
Paridevanakāruññanti paridevanena karuṇāyitabbatā karuṇāyanā.
ធម្មានំ សភាវវិសេសោ ន សក្កា ធារេតុំ, យតោ បារមីបវិចយាទីសុ ឧទកបរិយន្តំ កត្វា មហាបថវីកម្បោ អហោសិ, អភិសម្ពោធិទិវសេ ច ឋបេត្វា បុព្ពុត្តរទិសាភាគេ ពោធិរុក្ខមូលេ ភូមិភាគោ មហាបុរិសំ ធារេតុំ នាសក្ខិ, អញ្ញទត្ថុ ឯកបស្សេ បក្ខិត្តអតិភារភរិតនាវា វិយ ចក្កវាឡគព្ភោ វិបរិវត្តោ។ ‘‘សមុប្បាទិកា’’តិ វត្តព្ពេ ស-ការេ អ-ការស្ស អា-ការោ, ឯកស្ស ច ប-ការស្ស លោបោ កតោតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘សមំ ឧទ្ធំ បជ្ជតីតិ សាមុបាទិកា’’តិ។ សមំ ឧបាទិយតីតិ វា សមុបាទា, សមុបាទា ឯវ សាមុបាទិកា, សមុបាហិនីតិ អត្ថោ។
Dhammānaṃ sabhāvaviseso na sakkā dhāretuṃ, yato pāramīpavicayādīsu udakapariyantaṃ katvā mahāpathavīkampo ahosi, abhisambodhidivase ca ṭhapetvā pubbuttaradisābhāge bodhirukkhamūle bhūmibhāgo mahāpurisaṃ dhāretuṃ nāsakkhi, aññadatthu ekapasse pakkhittaatibhārabharitanāvā viya cakkavāḷagabbho viparivatto. ‘‘Samuppādikā’’ti vattabbe sa-kāre a-kārassa ā-kāro, ekassa ca pa-kārassa lopo katoti dassento āha ‘‘samaṃ uddhaṃ pajjatīti sāmupādikā’’ti. Samaṃ upādiyatīti vā samupādā, samupādā eva sāmupādikā, samupāhinīti attho.
សន្តតិខណវសេនាតិ សន្តតិវសេន អាយូហនសមង្គិតា, សបុព្ពបច្ឆាភាគស្ស គហណវសេន ចេតនាក្ខណវសេន ចេតនាសមង្គិតាតិ យោជេតព្ពា។ ឯកស្មិំ ឧបដ្ឋិតេ បច្ចយវសេន តទញ្ញស្ស ឧបដ្ឋានំ បរិវត្តនំ។
Santatikhaṇavasenāti santativasena āyūhanasamaṅgitā, sapubbapacchābhāgassa gahaṇavasena cetanākkhaṇavasena cetanāsamaṅgitāti yojetabbā. Ekasmiṃ upaṭṭhite paccayavasena tadaññassa upaṭṭhānaṃ parivattanaṃ.
បឋមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭhamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ទុតិយពលនិទ្ទេសវណ្ណនា
Dutiyabalaniddesavaṇṇanā
៨១០. ភោគេ ភុញ្ជិតុំ ន ជានាតិ, វិនាសេតីតិ យោជនា។
810. Bhoge bhuñjituṃ na jānāti, vināsetīti yojanā.
លហុបរិវត្តិតាយ ជីវិតស្សាតិ អធិប្បាយោ។
Lahuparivattitāya jīvitassāti adhippāyo.
ន អទាសិ បយុត្តវាចាយ ឧប្បន្នន្តិ អធិប្បាយេន។
Naadāsi payuttavācāya uppannanti adhippāyena.
សម្មាបយោគេនាតិ សម្មាបដិបត្តិយា។
Sammāpayogenāti sammāpaṭipattiyā.
ទុតិយពលនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dutiyabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
បញ្ចមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា
Pañcamabalaniddesavaṇṇanā
៨១៣. ធាតុសភាវោតិ ភូតាទិសង្ខាតធាតូនំ សភាវោ។ សភាគវសេន ផលភូតេន។ អជ្ឈាសយធាតុបរិច្ឆិន្ទនតោតិ អជ្ឈាសយសភាវស្ស ‘‘ហីនំ, បណីត’’ន្តិ វា បរិច្ឆិជ្ជ ជាននតោ, វុដ្ឋិនិមិត្តេន វិយ មហោឃេន ឧបរិមេឃវុដ្ឋិយា។
813. Dhātusabhāvoti bhūtādisaṅkhātadhātūnaṃ sabhāvo. Sabhāgavasena phalabhūtena. Ajjhāsayadhātuparicchindanatoti ajjhāsayasabhāvassa ‘‘hīnaṃ, paṇīta’’nti vā paricchijja jānanato, vuṭṭhinimittena viya mahoghena uparimeghavuṭṭhiyā.
បញ្ចមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañcamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ឆដ្ឋពលនិទ្ទេសវណ្ណនា
Chaṭṭhabalaniddesavaṇṇanā
សទ្ទត្ថោ សម្ភវតិ សមាសន្តេនេវ តថា សទ្ទសិទ្ធិតោ។ តេសន្តិ បរោបរានំ វិសទាវិសទានំ សទ្ធាទិឥន្ទ្រិយានំ។ ឯវញ្ច កត្វាតិ អាសយាទិតោ ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តស្ស, ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តតោ ច អធិមុត្តិភេទស្ស វិសិដ្ឋសភាវត្តា ឯវ។
Saddattho sambhavati samāsanteneva tathā saddasiddhito. Tesanti paroparānaṃ visadāvisadānaṃ saddhādiindriyānaṃ. Evañca katvāti āsayādito indriyaparopariyattassa, indriyaparopariyattato ca adhimuttibhedassa visiṭṭhasabhāvattā eva.
៨១៥. ‘‘កេ បន តេ អរិយាវាសា’’តិ បុច្ឆិត្វា តេ សុត្តេនេវ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ’’តិអាទិបាឡិំ អាហរិត្វា ‘‘ឯវំ វុត្តា’’តិ និគមេត្វា បុន មគ្គាធិគមេនេវ តេសំ អធិគមំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឯតេសូ’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ឥតរេតិ ឆឡង្គសមន្នាគមឯការក្ខាសង្ខាយបដិសេវនាទយោ។
815. ‘‘Ke pana te ariyāvāsā’’ti pucchitvā te sutteneva dassento ‘‘idha, bhikkhave’’tiādipāḷiṃ āharitvā ‘‘evaṃ vuttā’’ti nigametvā puna maggādhigameneva tesaṃ adhigamaṃ dassento ‘‘etesū’’tiādimāha. Tattha itareti chaḷaṅgasamannāgamaekārakkhāsaṅkhāyapaṭisevanādayo.
៨១៦. អារម្មណសន្តានានុសយនេសូតិ អារម្មណានុសយនំ, សន្តានានុសយនន្តិ ទ្វីសុ អនុសយនេសុ។ យថា ហិ មគ្គេន អសមុច្ឆិន្នោ រាគោ ការណលាភេ ឧប្បជ្ជនារហោ ថាមគតដ្ឋេន សន្តានេ អនុសេតីតិ វុច្ចតិ, ឯវំ ឥដ្ឋារម្មណេបីតិ តស្ស អារម្មណានុសយនំ ទដ្ឋព្ពំ។ តំ បនស្ស អនុសយនំ ឧប្បត្តិយា បាកដំ ហោតីតិ ទស្សេតុំ អដ្ឋកថាយំ ‘‘យថា នាមា’’តិអាទិ (វិភ. អដ្ឋ. ៨១៦) វុត្តំ។ ‘‘អាចិណ្ណសមាចិណ្ណា’’តិ ឯតេន ឥដ្ឋារម្មណេ រាគស្ស ចិរបរិភាវនំ វិភាវេតិ។ យស្មា បន ឯវំ ចិរបរិភាវិតំ បរិវេឋេត្វា វិយ ឋិតំ ហោតិ, តស្មា ‘‘សមន្តតោ វេឋេត្វា វិយ ឋិតភាវេន អនុសយិតតំ ទស្សេតី’’តិ វុត្តំ។ តថា ហិ ឧទកេ និមុគ្គសទិសោ ឧទាហដោ។ ‘‘សព្ពេបិ តេភូមកា ធម្មា កាមនីយដ្ឋេន កាមា’’តិអាទិបាឡិវសេន ភវរាគស្សាបិ វត្ថុកាមតា វេទិតព្ពា។ រាគវសេនាតិ អារម្មណរជ្ជនវសេន។
816. Ārammaṇasantānānusayanesūti ārammaṇānusayanaṃ, santānānusayananti dvīsu anusayanesu. Yathā hi maggena asamucchinno rāgo kāraṇalābhe uppajjanāraho thāmagataṭṭhena santāne anusetīti vuccati, evaṃ iṭṭhārammaṇepīti tassa ārammaṇānusayanaṃ daṭṭhabbaṃ. Taṃ panassa anusayanaṃ uppattiyā pākaṭaṃ hotīti dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yathā nāmā’’tiādi (vibha. aṭṭha. 816) vuttaṃ. ‘‘Āciṇṇasamāciṇṇā’’ti etena iṭṭhārammaṇe rāgassa ciraparibhāvanaṃ vibhāveti. Yasmā pana evaṃ ciraparibhāvitaṃ pariveṭhetvā viya ṭhitaṃ hoti, tasmā ‘‘samantato veṭhetvā viya ṭhitabhāvena anusayitataṃ dassetī’’ti vuttaṃ. Tathā hi udake nimuggasadiso udāhaṭo. ‘‘Sabbepi tebhūmakā dhammā kāmanīyaṭṭhena kāmā’’tiādipāḷivasena bhavarāgassāpi vatthukāmatā veditabbā. Rāgavasenāti ārammaṇarajjanavasena.
៨១៨. ឥន្ទ្រិយវិសេសោ វិនេយ្យានំ ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តំ។
818. Indriyaviseso vineyyānaṃ indriyaparopariyattaṃ.
៨១៩. បហាតព្ពេន ឧបទ្ទុតនិរោធនត្ថំ បហាយកំ បរិយេសតីតិ បឋមំ បហាតព្ពំ, បច្ឆា បហាយកន្តិ អយំ បហាតព្ពបជហនក្កមោ បហានក្កមបទេន វុត្តោ។ យស្សាតិ បហាតព្ពស្ស។ តន្តិ បហាតព្ពំ។ បឋមំ វុច្ចតីតិ បហានវិចារណានំ បឋមំ វុច្ចតិ។ តតោ បច្ឆា អប្បហាតព្ពំ យថា តំ ទស្សនត្តិកាទីសុ។
819. Pahātabbena upaddutanirodhanatthaṃ pahāyakaṃ pariyesatīti paṭhamaṃ pahātabbaṃ, pacchā pahāyakanti ayaṃ pahātabbapajahanakkamo pahānakkamapadena vutto. Yassāti pahātabbassa. Tanti pahātabbaṃ. Paṭhamaṃ vuccatīti pahānavicāraṇānaṃ paṭhamaṃ vuccati. Tato pacchā appahātabbaṃ yathā taṃ dassanattikādīsu.
៨២៦. តន្តិ ភវង្គំ។ តស្សាតិ លោកុត្តរស្ស។ បាទកន្តិ អន្តិមភវិកស្ស ភវង្គំ សន្ធាយាហ។
826. Tanti bhavaṅgaṃ. Tassāti lokuttarassa. Pādakanti antimabhavikassa bhavaṅgaṃ sandhāyāha.
ឆដ្ឋពលនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Chaṭṭhabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
សត្តមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា
Sattamabalaniddesavaṇṇanā
៨២៨. សមាបន្នោម្ហីតិ មញ្ញតីតិ អត្ថោ។
828. Samāpannomhīti maññatīti attho.
សមាធិ វា តស្ស អារម្មណភូតំ កម្មដ្ឋានំ វា ចិត្តមញ្ជូសាតិ យោជនា។ ឋបេតុន្តិ យថាបរិច្ឆិន្នំ កាលំ សមាបត្តិចិត្តំ បវត្តេតុំ។
Samādhi vā tassa ārammaṇabhūtaṃ kammaṭṭhānaṃ vā cittamañjūsāti yojanā. Ṭhapetunti yathāparicchinnaṃ kālaṃ samāpatticittaṃ pavattetuṃ.
តេហីតិ សញ្ញាមនសិការេហិ។ តំសភាវតាតិ កាមាទិទុតិយជ្ឈានាទិអនុបក្ខន្ទនសភាវតា។ បគុណវោទានំ បគុណភាវសិទ្ធា ឈានស្ស បដិបក្ខតោ វិសុទ្ធិ។
Tehīti saññāmanasikārehi. Taṃsabhāvatāti kāmādidutiyajjhānādianupakkhandanasabhāvatā. Paguṇavodānaṃ paguṇabhāvasiddhā jhānassa paṭipakkhato visuddhi.
សត្តមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Sattamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ទសមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា
Dasamabalaniddesavaṇṇanā
៨៣១. បញ្ញាវ វិមុត្តីតិ រាគាទីហិ វិមុត្តិភូតា បញ្ញាវ វិមុត្តីតិ យោជនា។ កម្មន្តរស្ស វិបាកន្តរមេវាតិ អត្ថោ វិបាកន្តរជាននស្សេវ ទុតិយពលកិច្ចត្តា, កម្មន្តរជាននស្ស ច តតិយពលកិច្ចត្តា។ ពលសទិសតន្តិ ឯកច្ចពលសទិសតំ។ កស្មា បនេត្ថ ពលញាណកិច្ចេ វុច្ចមានេ ឈានាទិអពលញាណំ ឧទាហដន្តិ ចោទនំ សន្ធាយាហ ‘‘យទិបី’’តិអាទិ។ តទន្តោគធន្តិ តស្មិំ ឈានាទិបច្ចវេក្ខណាសភាវេ សត្តមពលញាណេ អន្តោគធំ។ ឯវន្តិ ឈានាទិញាណំ វិយ។ អប្បេតុំ, វិកុព្ពិតុញ្ចាតិ អត្តនា វុត្តាការំ សន្ធាយាហ។ សមុទយប្បហានាទិឯកច្ចញាណកិច្ចម្បិ អករោន្តំ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ កថមប្បនាទិកំ ឈានាទិកិច្ចំ ករេយ្យ, ពលញាណេហិ បន ជានិតព្ពំ, តតោ ឧត្តរិញ្ច ជានន្តម្បិ យស្មា ឯកច្ចពលកិច្ចំ ន ករោតិ, តស្មា អញ្ញានេវ ពលញាណានិ, អញ្ញំ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណន្តិ ទស្សនត្ថំ ‘‘ឯតេសំ បន កិច្ចំ ន សព្ពំ ករោតី’’តិអាទិ (វិភ. អដ្ឋ. ៨៣១) អដ្ឋកថាយំ វុត្តំ។ តត្ថ យថា សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ អពលកិច្ចំ ឯកច្ចំ ន ករោតិ, ឯវំ ពលកិច្ចម្បីតិ ឧទាហរណទស្សនវសេន ‘‘តញ្ហិ ឈានំ ហុត្វា អប្បេតុ’’ន្តិអាទិ វុត្តន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘អថ វា…បេ.… ទដ្ឋព្ព’’ន្តិ វុត្តំ។
831. Paññāva vimuttīti rāgādīhi vimuttibhūtā paññāva vimuttīti yojanā. Kammantarassa vipākantaramevāti attho vipākantarajānanasseva dutiyabalakiccattā, kammantarajānanassa ca tatiyabalakiccattā. Balasadisatanti ekaccabalasadisataṃ. Kasmā panettha balañāṇakicce vuccamāne jhānādiabalañāṇaṃ udāhaṭanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yadipī’’tiādi. Tadantogadhanti tasmiṃ jhānādipaccavekkhaṇāsabhāve sattamabalañāṇe antogadhaṃ. Evanti jhānādiñāṇaṃ viya. Appetuṃ, vikubbituñcāti attanā vuttākāraṃ sandhāyāha. Samudayappahānādiekaccañāṇakiccampi akarontaṃ sabbaññutaññāṇaṃ kathamappanādikaṃ jhānādikiccaṃ kareyya, balañāṇehi pana jānitabbaṃ, tato uttariñca jānantampi yasmā ekaccabalakiccaṃ na karoti, tasmā aññāneva balañāṇāni, aññaṃ sabbaññutaññāṇanti dassanatthaṃ ‘‘etesaṃ pana kiccaṃ na sabbaṃ karotī’’tiādi (vibha. aṭṭha. 831) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Tattha yathā sabbaññutaññāṇaṃ abalakiccaṃ ekaccaṃ na karoti, evaṃ balakiccampīti udāharaṇadassanavasena ‘‘tañhi jhānaṃ hutvā appetu’’ntiādi vuttanti dassetuṃ ‘‘atha vā…pe… daṭṭhabba’’nti vuttaṃ.
ទសមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dasamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ញាណវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Ñāṇavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
១. ឯកកមាតិកាទិវណ្ណនា • 1. Ekakamātikādivaṇṇanā
១០. ទសកមាតិកាវណ្ណនា • 10. Dasakamātikāvaṇṇanā
(១.) ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (1.) Ekakaniddesavaṇṇanā
(២.) ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (2.) Dukaniddesavaṇṇanā
(៣.) តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (3.) Tikaniddesavaṇṇanā
(៤.) ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា • (4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
(៥.) បញ្ចកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
(៦.) ឆក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា • (6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
(៧.) សត្តកនិទ្ទេសាទិវណ្ណនា • (7.) Sattakaniddesādivaṇṇanā
(១០.) ទសកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (10.) Dasakaniddesavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
