| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
೧೬. ಞಾಣವಿಭಙ್ಗೋ
16. Ñāṇavibhaṅgo
೧. ಏಕಕಮಾತಿಕಾದಿವಣ್ಣನಾ
1. Ekakamātikādivaṇṇanā
೭೫೧. ಓಕಾಸಟ್ಠೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಞ್ಚಾಪಿ ಞಾಣಸ್ಸ ವತ್ಥು। ಯಾಥಾವಕವತ್ಥುವಿಭಾವನಾತಿ ನಹೇತಾದಿಅವಿತಥೇಕಪ್ಪಕಾರವತ್ಥುವಿಭಾವನಾ। ಯಥಾ ಏಕಂ ನಹೇತು, ತಥಾ ಏಕಂ ಅಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ ಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಅವಿತಥಸಾಮಞ್ಞಯುತ್ತಂ ಞಾಣಾರಮ್ಮಣಂ ಯಾಥಾವಕವತ್ಥು। ಯಾಥಾವಕೇನ ವಾ ಅವಿತಥಸಾಮಞ್ಞೇನ ವತ್ಥುವಿಭಾವನಾ ಯಾಥಾವಕವತ್ಥುವಿಭಾವನಾ।
751. Okāsaṭṭhena sampayuttā dhammā ārammaṇañcāpi ñāṇassa vatthu. Yāthāvakavatthuvibhāvanāti nahetādiavitathekappakāravatthuvibhāvanā. Yathā ekaṃ nahetu, tathā ekaṃ aññampīti hi gahetabbaṃ avitathasāmaññayuttaṃ ñāṇārammaṇaṃ yāthāvakavatthu. Yāthāvakena vā avitathasāmaññena vatthuvibhāvanā yāthāvakavatthuvibhāvanā.
ದುಕಾನುರೂಪೇಹೀತಿ ದುಕಮಾತಿಕಾನುರೂಪೇಹೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಓಸಾನದುಕಸ್ಸ ಪನ ದುಕಮಾತಿಕಂ ಅನಿಸ್ಸಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ ದುಕಭಾವಾನುರೂಪೇಹೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ತಿಕಾನುರೂಪೇಹೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಓಸಾನದುಕೇ ಪನ ಅತ್ಥೋತಿ ಫಲಂ, ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತುಸದ್ದಾನಂ ತಂ ಜನೇತೀತಿ ಅತ್ಥಜಾಪಿಕಾ, ಕಾರಣಗತಾ ಪಞ್ಞಾ। ಜಾಪಿತೋ ಜನಿತೋ ಅತ್ಥೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಜಾಪಿತತ್ಥಾ, ಕಾರಣಪಞ್ಞಾಸದಿಸೀ ಫಲಪ್ಪಕಾಸನಭೂತಾ ಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾ।
Dukānurūpehīti dukamātikānurūpehīti vadanti. Osānadukassa pana dukamātikaṃ anissāya vuttattā dukabhāvānurūpehīti vattabbaṃ. Evaṃ tikānurūpehīti etthāpi daṭṭhabbaṃ. Osānaduke pana atthoti phalaṃ, anekatthattā dhātusaddānaṃ taṃ janetīti atthajāpikā, kāraṇagatā paññā. Jāpito janito attho etissāti jāpitatthā, kāraṇapaññāsadisī phalappakāsanabhūtā phalasampayuttā paññā.
೧೦. ದಸಕಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ
10. Dasakamātikāvaṇṇanā
೭೬೦. ‘‘ಚತಸ್ಸೋ ಖೋ ಇಮಾ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಯೋನಿಯೋ। ಕತಮಾ…ಪೇ॰… ಯೋ ಖೋ ಮಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಏವಂ ಜಾನ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೨) ವಚನೇನ ಚತುಯೋನಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ ವುತ್ತಂ, ‘‘ನಿರಯಞ್ಚಾಹಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಪಜಾನಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೩) ಪಞ್ಚಗತಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಂ। ‘‘ಸಂಯುತ್ತಕೇ ಆಗತಾನಿ ತೇಸತ್ತತಿ ಞಾಣಾನಿ, ಸತ್ತಸತ್ತತಿ ಞಾಣಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಪನ ನಿದಾನವಗ್ಗೇ ಸತ್ತಸತ್ತತಿ ಆಗತಾನಿ ಚತುಚತ್ತಾರೀಸಞ್ಚ, ತೇಸತ್ತತಿ ಪನ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ಸುತಮಯಾದೀನಿ ಆಗತಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ಸಂಯುತ್ತಕೇತಿ। ಅಞ್ಞಾನಿಪೀತಿ ಏತೇನ ಇಧ ಏಕಕಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಚ ‘‘ಪುಬ್ಬನ್ತೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ, ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದೀಸು ಚ ‘‘ತಯಿದಂ ತಥಾಗತೋ ಪಜಾನಾತಿ ‘ಇಮಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾನಿ ಏವಂ ಗಹಿತಾನೀ’ತಿ’’ಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ಅನೇಕಞಾಣಪ್ಪಭೇದಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಯಾಥಾವಪಟಿವೇಧತೋ ಸಯಞ್ಚ ಅಕಮ್ಪಿಯಂ ಪುಗ್ಗಲಞ್ಚ ತಂಸಮಙ್ಗಿಂ ಞೇಯ್ಯೇಸು ಅಧಿಬಲಂ ಕರೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಟ್ಠೇನ ಚಾ’’ತಿ।
760. ‘‘Catasso kho imā, sāriputta, yoniyo. Katamā…pe… yo kho maṃ, sāriputta, evaṃ jāna’’nti (ma. ni. 1.152) vacanena catuyoniparicchedakañāṇaṃ vuttaṃ, ‘‘nirayañcāhaṃ, sāriputta, pajānāmī’’tiādinā (ma. ni. 1.153) pañcagatiparicchedakaṃ. ‘‘Saṃyuttake āgatāni tesattati ñāṇāni, sattasattati ñāṇānī’’ti vuttaṃ, tattha pana nidānavagge sattasattati āgatāni catucattārīsañca, tesattati pana paṭisambhidāmagge sutamayādīni āgatāni dissanti, na saṃyuttaketi. Aññānipīti etena idha ekakādivasena vuttaṃ, aññattha ca ‘‘pubbante ñāṇa’’ntiādinā, brahmajālādīsu ca ‘‘tayidaṃ tathāgato pajānāti ‘imāni diṭṭhiṭṭhānāni evaṃ gahitānī’ti’’ādinā vuttaṃ anekañāṇappabhedaṃ saṅgaṇhāti. Yāthāvapaṭivedhato sayañca akampiyaṃ puggalañca taṃsamaṅgiṃ ñeyyesu adhibalaṃ karotīti āha ‘‘akampiyaṭṭhena upatthambhakaṭṭhena cā’’ti.
ಸೇಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ। ಪಟಿಜಾನನವಸೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಅಭಿಮುಖಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಟ್ಠ ವಾ ಪರಿಸಾ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಆಸಭಾ, ಬುದ್ಧಾ। ಇದಂ ಪನಾತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಠಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಮೇವ ವದತಿ। ತಿಟ್ಠಮಾನೋವಾತಿ ಅವದನ್ತೋಪಿ ತಿಟ್ಠಮಾನೋವ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಮಹಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಅನೇಕಸತಂ ಖತ್ತಿಯಪರಿಸಂ…ಪೇ॰… ತತ್ರ ವತ ಮಂ ಭಯಂ ವಾ ಸಾರಜ್ಜಂ ವಾ ಓಕ್ಕಮಿಸ್ಸತೀತಿ ನಿಮಿತ್ತಮೇತಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ನ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೧) ವಚನೇನ ದಸ್ಸಿತಅಕಮ್ಪಿಯಞಾಣಯುತ್ತೋ ದಸಬಲೋಹನ್ತಿ ಅಭೀತನಾದಂ ನದತಿ। ಸೀಹನಾದಸುತ್ತೇನ ಖನ್ಧಕವಗ್ಗೇ ಆಗತೇನ।
Seṭṭhaṭṭhānaṃ sabbaññutaṃ. Paṭijānanavasena sabbaññutaṃ abhimukhaṃ gacchanti, aṭṭha vā parisā upasaṅkamantīti āsabhā, buddhā. Idaṃ panāti buddhānaṃ ṭhānaṃ sabbaññutameva vadati. Tiṭṭhamānovāti avadantopi tiṭṭhamānova paṭijānāti nāmāti attho. Aṭṭhasu parisāsu ‘‘abhijānāmahaṃ, sāriputta, anekasataṃ khattiyaparisaṃ…pe… tatra vata maṃ bhayaṃ vā sārajjaṃ vā okkamissatīti nimittametaṃ, sāriputta, na samanupassāmī’’ti (ma. ni. 1.151) vacanena dassitaakampiyañāṇayutto dasabalohanti abhītanādaṃ nadati. Sīhanādasuttena khandhakavagge āgatena.
‘‘ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚತುಚಕ್ಕಂ ವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೧) ಸುತ್ತಸೇಸೇನ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪಸ್ಸಯಾದೀನಂ ಫಲಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪವತ್ತಿ, ಪುರಿಮಸಪ್ಪುರಿಸೂಪಸ್ಸಯಾದಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಪಚ್ಛಿಮಸಪ್ಪುರಿಸೂಪಸ್ಸಯಾದೀನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪವತ್ತಿ ವಾ ವುತ್ತಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ತತ್ಥ ಚ ಚಕ್ಕ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪಟಿವೇಧನಿಟ್ಠತ್ತಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ‘‘ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸಪಿ ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿಪರಸ್ಸ ಬುಜ್ಝನಮತ್ತೇನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತೋ ಪರಂ ಪನ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ದೇಸನಾಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಪವತ್ತಿತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಸ್ಸ ಠಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಪವತ್ತಿತಚಕ್ಕಸ್ಸ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಚಕ್ಕರತನಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ।
‘‘Devamanussānaṃ catucakkaṃ vattatī’’ti (a. ni. 4.31) suttasesena sappurisūpassayādīnaṃ phalasampatti pavatti, purimasappurisūpassayādiṃ upanissāya pacchimasappurisūpassayādīnaṃ sampatti pavatti vā vuttāti ādi-saddena tattha ca cakka-saddassa gahaṇaṃ veditabbaṃ. Paṭivedhaniṭṭhattā arahattamaggañāṇaṃ paṭivedhoti ‘‘phalakkhaṇe uppannaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tena paṭiladdhassapi desanāñāṇassa kiccanipphattiparassa bujjhanamattena hotīti ‘‘aññāsikoṇḍaññassa sotāpattiphalakkhaṇe pavattaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tato paraṃ pana yāva parinibbānā desanāñāṇappavatti tasseva pavattitassa dhammacakkassa ṭhānanti veditabbaṃ, pavattitacakkassa cakkavattino cakkaratanaṭṭhānaṃ viya.
ಸಮಾದೀಯನ್ತೀತಿ ಸಮಾದಾನಾನಿ, ತಾನಿ ಪನ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕತಾನ’’ನ್ತಿ। ಕಮ್ಮಮೇವ ವಾ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಮಾದಾನ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅಪುಬ್ಬತ್ಥಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಮುತ್ತಗತ-ಸದ್ದೇ ಗತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಯ।
Samādīyantīti samādānāni, tāni pana samādiyitvā katāni hontīti āha ‘‘samādiyitvā katāna’’nti. Kammameva vā kammasamādānanti etena samādāna-saddassa apubbatthābhāvaṃ dasseti muttagata-sadde gata-saddassa viya.
ಅಗತಿಗಾಮಿನಿನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನಿಂ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚಾಹಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಪಜಾನಾಮಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನಿಞ್ಚ ಪಟಿಪದ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೩)।
Agatigāmininti nibbānagāminiṃ. Vuttañhi ‘‘nibbānañcāhaṃ, sāriputta, pajānāmi nibbānagāminiñca paṭipada’’nti (ma. ni. 1.153).
ಹಾನಭಾಗಿಯಧಮ್ಮನ್ತಿ ಹಾನಭಾಗಿಯಸಭಾವಂ, ಕಾಮಸಹಗತಸಞ್ಞಾದಿಧಮ್ಮಂ ವಾ। ತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇವ ಕತಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದಿಂ।
Hānabhāgiyadhammanti hānabhāgiyasabhāvaṃ, kāmasahagatasaññādidhammaṃ vā. Taṃ kāraṇanti pubbeva katābhisaṅkhārādiṃ.
‘‘ಇದಾನೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಇಮಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಹ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಕಿಲೇಸಾವರಣಂ ತದಭಾವಞ್ಚಾತಿ ಕಿಲೇಸಾವರಣಾಭಾವಂ। ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾವರಣಂ ಅಟ್ಠಾನಂ, ತದಭಾವೋ ಠಾನಂ। ಅನಧಿಗಮಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾವರಣಂ ಠಾನಂ, ತದಭಾವೋ ಅಟ್ಠಾನನ್ತಿ। ತತ್ಥ ತದಭಾವಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಠಿತಿಂ ತಬ್ಬಿಪರೀತಾಯ ಠಾನಾಭಾವಞ್ಚ ಅಧಿಗಮಸ್ಸ ಠಾನಂ ಪಸ್ಸನ್ತೇನ ಇಮಿನಾ ಞಾಣೇನ ಅಧಿಗಮಾನಧಿಗಮಾನಂ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಭೂತೇ ಕಿಲೇಸಾವರಣತದಭಾವೇ ಪಸ್ಸತಿ ಭಗವಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸಾಧೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಲೋಕಿಯಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಠಿತಿದಸ್ಸನತೋ ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಠಾನಾಭಾವದಸ್ಸನತೋ ಚಾ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಅಧಿಗಮಟ್ಠಾನದಸ್ಸನಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಉಪರಿ ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲವಸೇನೇವ ವಿಪಾಕಾವರಣಾಭಾವದಸ್ಸನಾದಿಕಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ। ಇಮಿನಾ ಪನ ಞಾಣೇನ ಸಿಜ್ಝನತೋ ಪಸಙ್ಗೇನ ಇತರಮ್ಪಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಧಾತುವೇಮತ್ತದಸ್ಸನತೋತಿ ರಾಗಾದೀನಂ ಅಧಿಮತ್ತತಾದಿವಸೇನ ತಂಸಹಿತಾನಂ ಧಾತೂನಂ ವೇಮತ್ತತಾದಸ್ಸನತೋ, ‘‘ಅಯಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಧಾತುಯಾ ಅಧಿಮತ್ತತ್ತಾ ರಾಗಚರಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಚರಿಯಾಹೇತೂನಂ ವಾ, ರಾಗಾದಯೋ ಏವ ವಾ ಪಕತಿಭಾವತೋ ಧಾತೂತಿ ರಾಗಾದಿವೇಮತ್ತದಸ್ಸನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಯೋಗಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಸನ್ತತಿಮಹಾಮತ್ತಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲಾದೀನಂ ವಿಯ ಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದಾದಿವಸೇನ ಪಯೋಗಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ।
‘‘Idānī’’ti etassa ‘‘iminā anukkamena vuttānīti veditabbānī’’ti iminā saha yojanā kātabbā. Kilesāvaraṇaṃ tadabhāvañcāti kilesāvaraṇābhāvaṃ. Kilesakkhayādhigamassa hi kilesāvaraṇaṃ aṭṭhānaṃ, tadabhāvo ṭhānaṃ. Anadhigamassa kilesāvaraṇaṃ ṭhānaṃ, tadabhāvo aṭṭhānanti. Tattha tadabhāvaggahaṇena gahitaṃ ‘‘atthi dinna’’ntiādikāya sammādiṭṭhiyā ṭhitiṃ tabbiparītāya ṭhānābhāvañca adhigamassa ṭhānaṃ passantena iminā ñāṇena adhigamānadhigamānaṃ ṭhānāṭṭhānabhūte kilesāvaraṇatadabhāve passati bhagavāti imamatthaṃ sādhento āha ‘‘lokiyasammādiṭṭhiṭhitidassanato niyatamicchādiṭṭhiṭhānābhāvadassanato cā’’ti. Ettha ca adhigamaṭṭhānadassanameva adhippetaṃ upari bhabbapuggalavaseneva vipākāvaraṇābhāvadassanādikassa vakkhamānattā. Iminā pana ñāṇena sijjhanato pasaṅgena itarampi vuttanti veditabbaṃ. Dhātuvemattadassanatoti rāgādīnaṃ adhimattatādivasena taṃsahitānaṃ dhātūnaṃ vemattatādassanato, ‘‘ayaṃ imissā dhātuyā adhimattattā rāgacarito’’tiādinā cariyāhetūnaṃ vā, rāgādayo eva vā pakatibhāvato dhātūti rāgādivemattadassanatoti attho. Payogaṃ anādiyitvāti santatimahāmattaaṅgulimālādīnaṃ viya kāmarāgabyāpādādivasena payogaṃ anādiyitvā.
(೧.) ಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
(1.) Ekakaniddesavaṇṇanā
೭೬೧. ನ ಹೇತುಮೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ನ ಹೇತೂ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನಸಿಲಿಟ್ಠತಾವಸೇನ ಪನ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಮ-ಕಾರೋ ಚ ಕತೋ ‘‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ। ಇಮಿನಾಪಿ ನಯೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪುರಿಮನಯೇನ ಹೇತುಭಾವಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ, ಪಚ್ಛಿಮನಯೇನ ನಹೇತುಧಮ್ಮಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸಸಙ್ಗಹೋತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಚುತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚುತಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಯ ಏಕಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಭವಗ್ಗಹಣೇನ ನವಧಾ ವುತ್ತಭವಸ್ಸ। ತದನ್ತೋಗಧತಾಯ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪರಿಯಾಪನ್ನತಾ ವುತ್ತಾ। ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ ‘‘ನ ರೂಪಂ ವಿಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಛವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ರೂಪತೋ ಏತೇಸಂ ವಿಸೇಸನಂ ಕರೋತಿ।
761. Na hetumevāti ettha ca na hetū evāti attho, byañjanasiliṭṭhatāvasena pana rassattaṃ ma-kāro ca kato ‘‘adukkhamasukhā’’ti ettha viya. Imināpi nayenāti ettha purimanayena hetubhāvādipaṭikkhepo, pacchimanayena nahetudhammādikoṭṭhāsasaṅgahoti ayaṃ viseso veditabbo. Cutiggahaṇena cutiparicchinnāya ekāya jātiyā gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, bhavaggahaṇena navadhā vuttabhavassa. Tadantogadhatāya tattha tattha pariyāpannatā vuttā. Uppannaṃ manoviññāṇaviññeyyamevāti ‘‘na rūpaṃ viya uppannā chaviññāṇaviññeyyā’’ti rūpato etesaṃ visesanaṃ karoti.
೭೬೨. ಕಪ್ಪತೋ ಕಪ್ಪಂ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ನ ಕದಾಚಿ ತಥಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿ ಖೀರಾದೀನಂ ವಿಯ ಏತೇಸಂ ಯಥಾವುತ್ತಲಕ್ಖಣವಿಲಕ್ಖಣತಾ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
762. Kappato kappaṃ gantvāpi na uppajjatīti na kadāci tathā uppajjati. Na hi khīrādīnaṃ viya etesaṃ yathāvuttalakkhaṇavilakkhaṇatā atthīti dasseti.
೭೬೩. ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾತಿ ಲೋಕೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ। ಏತೇನ ಮಹತ್ತೇಪಿ ಅವಿಭಾವಕತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸುಖುಮತ್ತಾ ನ ವಿಭಾವೇಸ್ಸತೀತಿ ವಾದಪಥಂ ಛಿನ್ದತಿ। ಚಕ್ಖುಪಸಾದೇ ಮಮ ವತ್ಥುಮ್ಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಸಯೋತಿ ಇಸ್ಸರಿಯಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
763. Samodhānetvāti loke vijjamānaṃ sabbaṃ rūpaṃ samodhānetvā. Etena mahattepi avibhāvakattaṃ dassento sukhumattā na vibhāvessatīti vādapathaṃ chindati. Cakkhupasāde mama vatthumhīti attho. Visayoti issariyaṭṭhānanti adhippāyo.
೭೬೪. ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಾತಿ ಅಬ್ಯವಹಿತಾ, ಅನನ್ತರಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವವತ್ಥಿತಾನಮ್ಪಿ ಪಟಿಪಾಟಿನಿಯಮೋ ತೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನನ್ತರತಾತಿ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯತಾ ಏತೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
764. Abbokiṇṇāti abyavahitā, anantaritāti attho. Vavatthitānampi paṭipāṭiniyamo tena paṭikkhittoti attho. Anantaratāti anantarapaccayatā etena paṭikkhittāti attho.
೭೬೫. ಸಮನನ್ತರತಾತಿ ಚ ಸಮನನ್ತರಪಚ್ಚಯತಾ।
765. Samanantaratāti ca samanantarapaccayatā.
೭೬೬. ಆಭುಜನತೋತಿ ಆಭುಗ್ಗಕರಣತೋ, ನಿವತ್ತನತೋ ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಪಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಾ ಅನಾಭೋಗಾ’’ತಿ ಆಭೋಗಸಭಾವಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ನತ್ಥಿ ಆವಟ್ಟನಾ ವಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಆವಟ್ಟನಭಾವೋ ವಾತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
766. Ābhujanatoti ābhuggakaraṇato, nivattanato icceva attho. Ettha ca ‘‘pañca viññāṇā anābhogā’’ti ābhogasabhāvā na hontīti attho, ‘‘pañcannaṃ viññāṇānaṃ natthi āvaṭṭanā vā’’tiādīsupi āvaṭṭanabhāvo vātiādinā attho daṭṭhabbo.
ನ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ನ ಸಬ್ಬೇ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾತಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಧಮ್ಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಏವಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆಹ।
Na kañci dhammaṃ paṭivijānātīti ettha na sabbe rūpādidhammā dhammaggahaṇena gahitāti yathādhippetadhammadassanatthaṃ ‘‘manopubbaṅgamā dhammāti evaṃ vutta’’nti āha.
ರೂಪಾದೀಸು ಅಭಿನಿಪತನಂ ತೇಹಿ ಸಮಾಗಮೋ ತೇಸನ್ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಆಹ ‘‘ರೂಪಾದೀನಂ ಅಭಿನಿಪಾತಮತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಸಾಮಿವಚನಂ। ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ಅಭಿನಿಪತಿತಬ್ಬಾನಿ ಹಿ ರೂಪಾದೀನೀತಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿಆದೀಸು ಹಿ ಅಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ಪಟಿವಿಜಾನಿತಬ್ಬಾನಿ ರೂಪಾದೀನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾಯ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಞ್ಚ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಸಹಜಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಧಮ್ಮೇನ ಪಟಿವಿಜಾನಿತಬ್ಬಾನಂ ಪಟಿವಿಜಾನನಂ ಏತೇಸಂ ನತ್ಥೀತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ದಸ್ಸನಾದಿಮತ್ತತೋ ಪನ ಮುತ್ತಾ ಅಞ್ಞಾ ಏತೇಸಂ ಕುಸಲಾದಿಪಟಿವಿಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಕಿಚ್ಚನ್ತರಂ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ।
Rūpādīsu abhinipatanaṃ tehi samāgamo tesantipi vattuṃ yujjatīti āha ‘‘rūpādīnaṃ abhinipātamatta’’nti. Kammatthe vā sāmivacanaṃ. Viññāṇehi abhinipatitabbāni hi rūpādīnīti. Idaṃ vuttaṃ hotītiādīsu hi ayaṃ adhippāyo – ārammaṇakaraṇena paṭivijānitabbāni rūpādīni ṭhapetvā kusalākusalacetanāya taṃsampayuttānañca yathāvuttānaṃ sahajapubbaṅgamadhammena paṭivijānitabbānaṃ paṭivijānanaṃ etesaṃ natthīti. Evañca katvā ‘‘dassanādimattatopana muttā aññā etesaṃ kusalādipaṭiviññatti nāma natthī’’ti kiccantaraṃ paṭisedheti.
ಅವಿಪಾಕಭಾವೇನ ಅಞ್ಞಂ ಅಬ್ಯಾಕತಸಾಮಞ್ಞಂ ಅನಿವಾರೇನ್ತೋ ಕುಸಲಾಕುಸಲಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಕರೋತೀತಿ ಚವನಪರಿಯೋಸಾನಞ್ಚ ಕಿಚ್ಚಂ। ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಹಜವನಕಾನಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತಾನಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಪಟಿಸೇಧನೇ ಅಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಿಯಾ – ‘‘ಮನಸಾ ಚೇ ಪದುಟ್ಠೇನ…ಪೇ॰… ಪಸನ್ನೇನ ಭಾಸತಿ ವಾ ಕರೋತಿ ವಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧-೨) ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಭಾಸನಕರಣಕರಾ, ತಂಸದಿಸಾ ಚ ಸುಖದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದಕಾ ಬಲವನ್ತೋ ಛಟ್ಠದ್ವಾರಿಕಾ ಏವ ಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾತಿ ನ ತೇಸಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಜವನೇನ ಪಟಿವಿಜಾನನಂ ಅತ್ಥಿ, ದುಬ್ಬಲಾನಂ ಪನ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಪಟಿವಿಜಾನನಂ ತತ್ಥ ನ ಪಟಿಸಿದ್ಧಂ ‘‘ನ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಪಟ್ಠಪೇತೀ’’ತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿದ್ವಯಜನಕಸ್ಸೇವ ಪಟ್ಠಪನಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ದುಬ್ಬಲಸ್ಸ ಮನೋಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ। ತಥಾ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದಿಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಕರೋಮೀತಿ, ತಬ್ಬಿಪರೀತಂ ಅಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋಮೀತಿ ಚ ಕುಸಲಾಕುಸಲಸಮಾದಾನಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಜವನೇನ ನ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಾ ‘‘ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಚುತಿ ಚ ನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತೇಹಿ ಹೋತಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅತಂದ್ವಾರಿಕತ್ತಾ’’ತಿ। ಯಾ ಪನಾಯಂ ಪಾಳಿ ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ನ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಭಿನಿಪಾತಮತ್ತಾ’’ತಿ, ತಸ್ಸಾ ರೂಪಾದೀನಂ ಆಪಾಥಮತ್ತಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ನ ಪಟಿವಿಜಾನಾತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಿಸ್ಸತಿ। ನ ಹಿ ರೂಪಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ರೂಪನ್ತಿ ಚ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ। ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸ್ಸಪಿ ರೂಪನೀಲಾದಿಆಕಾರಪಟಿವಿಜಾನನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜಾನನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಪಞ್ಚಹಿ ಪನ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ಸಾತಿಸಯಂ ತಸ್ಸ ವಿಜಾನನನ್ತಿ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಭಿನಿಪಾತಮತ್ತಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಂ ಬಹಿದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣತಾ ವುತ್ತಾ, ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಂ ಇಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಜವನೇನ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಞಾಣಸ್ಸ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿ ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ। ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇತಿ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಧಮ್ಮೇತಿ ಅತ್ಥೋ।
Avipākabhāvena aññaṃ abyākatasāmaññaṃ anivārento kusalākusalaggahaṇañca karotīti cavanapariyosānañca kiccaṃ. Pi-saddena sahajavanakāni vīthicittāni sampiṇḍetvā pañcadvāre paṭisedhane ayaṃ adhippāyo siyā – ‘‘manasā ce paduṭṭhena…pe… pasannena bhāsati vā karoti vā’’ti (dha. pa. 1-2) evaṃ vuttā bhāsanakaraṇakarā, taṃsadisā ca sukhadukkhuppādakā balavanto chaṭṭhadvārikā eva dhammaggahaṇena gahitāti na tesaṃ pañcadvārikajavanena paṭivijānanaṃ atthi, dubbalānaṃ pana pubbaṅgamapaṭivijānanaṃ tattha na paṭisiddhaṃ ‘‘na kāyakammaṃ na vacīkammaṃ paṭṭhapetī’’ti viññattidvayajanakasseva paṭṭhapanapaṭikkhepena dubbalassa manokammassa anuññātattā. Tathā kāyasucaritādikusalakammaṃ karomīti, tabbiparītaṃ akusalaṃ kammaṃ karomīti ca kusalākusalasamādānaṃ pañcadvārikajavanena na hoti. Tathā paṭiccasamuppādavaṇṇanāyaṃ vuttā ‘‘pañcadvārikacuti ca na pañcadvārikacittehi hoti cuticittassa ataṃdvārikattā’’ti. Yā panāyaṃ pāḷi ‘‘pañcahi viññāṇehi na kañci dhammaṃ paṭivijānāti aññatra abhinipātamattā’’ti, tassā rūpādīnaṃ āpāthamattaṃ muñcitvā aññaṃ kañci dhammasabhāvaṃ na paṭivijānātīti ayamattho dissati. Na hi rūpaṃ paṭiggaṇhantampi cakkhuviññāṇaṃ rūpanti ca gaṇhātīti. Sampaṭicchanassapi rūpanīlādiākārapaṭivijānanaṃ natthīti kiñci dhammassa paṭivijānanaṃ paṭikkhittaṃ, pañcahi pana viññāṇehi sātisayaṃ tassa vijānananti ‘‘aññatra abhinipātamattā’’ti na vuttaṃ. Yassa pāḷiyaṃ bahiddhāpaccuppannārammaṇatā vuttā, tato aññaṃ niruttipaṭisambhidaṃ icchantehi pañcadvārajavanena paṭisambhidāñāṇassa sahuppatti paṭisiddhā. Rūpārūpadhammeti rūpārūpāvacaradhammeti attho.
ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತೇನ ನ ಪಟಿಬುಜ್ಝತೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ರೂಪಾದೀನಂ ಆಪಾಥಗಮನೇ ನಿದ್ದಾಪಟಿಬೋಧೋ ಹೋತೀತಿ? ನ, ಪಠಮಂ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನಿದ್ದಾಯನ್ತಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಪಲೋಭೇತ್ವಾ ಸಚ್ಚಸುಪಿನೇನ।
Pañcadvārikacittena na paṭibujjhatīti kasmā vuttaṃ, nanu rūpādīnaṃ āpāthagamane niddāpaṭibodho hotīti? Na, paṭhamaṃ manodvārikajavanassa uppattitoti dassento āha ‘‘niddāyantassa hī’’tiādi. Palobhetvā saccasupinena.
ಅಬ್ಯಾಕತೋಯೇವ ಆವಜ್ಜನಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋತಿ ವದನ್ತಿ। ಏವಂ ವದನ್ತೇಹಿ ಮನೋದ್ವಾರೇಪಿ ಆವಜ್ಜನಂ ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಜವನಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Abyākatoyeva āvajjanamattasseva uppajjanatoti vadanti. Evaṃ vadantehi manodvārepi āvajjanaṃ dvattikkhattuṃ uppajjitvā javanaṭṭhāne ṭhatvā bhavaṅgaṃ otaratīti adhippetanti daṭṭhabbaṃ.
ತಸ್ಸಾ ಏವ ವಸೇನಾತಿ ತಸ್ಸಾ ವಸೇನ ಏಕವಿಧೇನ ಞಾಣವತ್ಥು ಹೋತೀತಿ ಚ, ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಚ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ।
Tassāeva vasenāti tassā vasena ekavidhena ñāṇavatthu hotīti ca, veditabbanti ca yojanā kātabbā.
ಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(೨.) ದುಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
(2.) Dukaniddesavaṇṇanā
೭೬೭. ಅತ್ಥ-ಸದ್ದೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಭಾವಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಧಿಕರಣೇಸು ಪವತ್ತಮಾನೋ ಅಧಿಕರಣವಸೇನ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಜಾಪಿತಾ ಚ ಸಾ ಅತ್ಥಾ ಚಾತಿ ಜಾಪಿತತ್ಥಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಭಾವಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
767. Attha-saddo aññatra sabhāvaṃ gahetvā adhikaraṇesu pavattamāno adhikaraṇavasena liṅgaparivattiṃ gacchatīti adhippāyena jāpitā ca sā atthā cāti jāpitatthāti ayamattho vibhāvitoti daṭṭhabbo.
ದುಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(೩.) ತಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
(3.) Tikaniddesavaṇṇanā
೭೬೮. ಪಞ್ಞಾಪರಿಣಾಮಿತೇಸೂತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಪಾಚಿತೇಸು। ‘‘ಯೋಗವಿಹಿತೇಸೂತಿ ಇದಞ್ಚ ವಿಸಯವಿಸೇಸನಮತ್ತಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ಯಾನಿ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಹಿತಾನಿ ಅಹೇಸುಂ ಹೋನ್ತಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಚ, ಸಬ್ಬಾನಿ ತಾನಿ ಯೋಗವಿಹಿತಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ। ಸಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬಂ ಸಿಪ್ಪಂ, ಇತರಂ ಕಮ್ಮಂ। ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ವಡ್ಢಕೀಕಮ್ಮನ್ತಿ ಚ ಅಸಿಕ್ಖಿತ್ವಾಪಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ಥೂಲಕಮ್ಮಂ ‘‘ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಪಞ್ಞಾ ಏವ ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ‘‘ಕಮ್ಮಂ ಸಿಪ್ಪ’’ನ್ತಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನಾಗಮಣ್ಡಲಂ ನಾಮ ಮಣ್ಡಲಂ ಕತ್ವಾ ಸಪ್ಪೇ ವಿಜ್ಜಾಯ ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ಬಲಿಂ ದತ್ವಾ ವಿಸಾಪನಯನಂ। ಪರಿತ್ತಂ ರಕ್ಖಾ, ಯೇನ ‘‘ಫೂ’’ತಿ ಮುಖವಾತಂ ದತ್ವಾ ವಿಸಂ ಅಪನಯನ್ತಿ, ಸೋ ಉಣ್ಣನಾಭಿಆದಿಮನ್ತೋ ಫುಧಮನಕಮನ್ತೋ। ‘‘ಅ ಆ’’ತಿಆದಿಕಾ ಮಾತಿಕಾ ‘‘ಕ ಕಾ’’ತಿಆದಿಕೋ ತಪ್ಪಭೇದೋ ಚ ಲೇಖಾ।
768. Paññāpariṇāmitesūti paññāya paripācitesu. ‘‘Yogavihitesūti idañca visayavisesanamattameva, tasmā yāni paññāya vihitāni ahesuṃ honti bhavissanti ca, sabbāni tāni yogavihitānīti daṭṭhabbāni. Sikkhitvā kātabbaṃ sippaṃ, itaraṃ kammaṃ. Ayametesaṃ viseso. Vaḍḍhakīkammanti ca asikkhitvāpi kātabbaṃ thūlakammaṃ ‘‘kamma’’nti daṭṭhabbaṃ, paññā eva vā tattha tattha ‘‘kammaṃ sippa’’nti ca veditabbā. Nāgamaṇḍalaṃ nāma maṇḍalaṃ katvā sappe vijjāya pakkositvā baliṃ datvā visāpanayanaṃ. Parittaṃ rakkhā, yena ‘‘phū’’ti mukhavātaṃ datvā visaṃ apanayanti, so uṇṇanābhiādimanto phudhamanakamanto. ‘‘A ā’’tiādikā mātikā ‘‘ka kā’’tiādiko tappabhedo ca lekhā.
ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಕಂ, ಇತರಂ ನೋಸಕಂ। ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಾನಂ ತಪ್ಪಟಿವೇಧಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಅನುಲೋಮನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಯೋಗವಿಹಿತೇಸು ವಾ ಕಮ್ಮಾಯತನೇಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾ, ಪುನ ತಸ್ಸಾ ವೇವಚನವಸೇನ ‘‘ಅನುಲೋಮಿಕಂ ಖನ್ತಿ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಅನು…ಪೇ॰… ಪಞ್ಞಾವೇವಚನಾನೀ’’ತಿ ಆಹ। ಏತ್ಥ ಚ ಏವರೂಪಿನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಮ್ಮಾಯತನಾದಿವಿಸಯಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಸಭಾವಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಪವತ್ತಿಆಕಾರಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾವುತ್ತಾ ಚ ಭೂಮಿಸಭಾವಪವತ್ತಿಆಕಾರನಿದ್ದೇಸಾ ಖನ್ತಿಆದೀಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಯಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಧಮ್ಮಾ ನಿಜ್ಝಾನಪಜಾನನಕಿಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಂ ಓಲೋಕನಂ ಖಮನ್ತಿ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವತ್ತಾ, ಸಾ ಪಞ್ಞಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮನಂ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಧಮ್ಮನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Kusalaṃ dhammaṃ sakaṃ, itaraṃ nosakaṃ. Catunnaṃ saccānaṃ paṭivijjhitabbānaṃ tappaṭivedhapaccayabhāvena anulomanaṃ daṭṭhabbaṃ. Pubbe ‘‘yogavihitesu vā kammāyatanesū’’tiādinā paññā vuttā, puna tassā vevacanavasena ‘‘anulomikaṃ khanti’’ntiādi vuttanti adhippāyena ‘‘anu…pe… paññāvevacanānī’’ti āha. Ettha ca evarūpinti yathāvuttakammāyatanādivisayaṃ kammassakatasaccānulomikasabhāvaṃ aniccādipavattiākārañcāti attho. Yathāvuttā ca bhūmisabhāvapavattiākāraniddesā khantiādīhi yojetabbā. Yassā paññāya dhammā nijjhānapajānanakiccasaṅkhātaṃ olokanaṃ khamanti aviparītasabhāvattā, sā paññā dhammānaṃ nijjhānakkhamanaṃ etissā atthīti dhammanijjhānakkhantīti attho.
೭೬೯. ಅಸಂವರಂ ಮುಞ್ಚತೀತಿ ಸಮಾದಾನಸಮ್ಪತ್ತವಿರತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಚೇತನಾ ‘‘ಸೀಲಂ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ ಮುಞ್ಚಚೇತನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಪುಬ್ಬಾಪರಪಞ್ಞಾಯ ಚ ದಾನಸೀಲಮಯತಾವಚನತೋ ಮುಞ್ಚಅಪರಚೇತನಾವಸೇನ ‘‘ಆರಬ್ಭಾ’’ತಿ, ಪುಬ್ಬಚೇತನಾವಸೇನ ‘‘ಅಧಿಕಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಚ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಅಧಿಕಿಚ್ಚಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ ಯುಜ್ಜತಿ।
769. Asaṃvaraṃ muñcatīti samādānasampattaviratisampayuttacetanā ‘‘sīlaṃ pūrentassa muñcacetanā’’ti vuttā. Pubbāparapaññāya ca dānasīlamayatāvacanato muñcaaparacetanāvasena ‘‘ārabbhā’’ti, pubbacetanāvasena ‘‘adhikiccā’’ti ca vattuṃ yuttanti ‘‘adhikiccā’’tipi pāṭho yujjati.
೭೭೦. ಪಞ್ಚಸೀಲದಸಸೀಲಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಜಾತಿಯಾ ಚ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇಸು ಸಙ್ಖಾರಭವೇಸು ಅನ್ತೋಗಧಾನೀತಿ ‘‘ಉಪ್ಪಾದಾ ವಾ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಪಾಳಿಯಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ। ಭವನಿಬ್ಬತ್ತಕಸೀಲಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪನಂ ಸತಿಪಿ ಸವನೇ ನ ತಥಾಗತದೇಸನಾಯತ್ತನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಆದೀನಮ್ಪಿ ತಂ ವುತ್ತಂ।
770. Pañcasīladasasīlāni viññāṇassa jātiyā ca paccayabhūtesu saṅkhārabhavesu antogadhānīti ‘‘uppādā vā’’tiādikāya dhammaṭṭhitipāḷiyā saṅgahitāni. Bhavanibbattakasīlassa paññāpanaṃ satipi savane na tathāgatadesanāyattanti bhikkhuādīnampi taṃ vuttaṃ.
ಅಧಿಪಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಞಾತಿ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಯ ಅನ್ತೋಗಧಾ ಪಞ್ಞಾ। ಅಥ ವಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾನಿಬ್ಬತ್ತೇಸು, ತದಧಿಟ್ಠಾನೇಸು ವಾ ಧಮ್ಮೇಸು ಅಧಿಪಞ್ಞಾ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಞಾ।
Adhipaññāya paññāti adhipaññāya antogadhā paññā. Atha vā adhipaññānibbattesu, tadadhiṭṭhānesu vā dhammesu adhipaññā-saddo daṭṭhabbo, tattha paññā adhipaññāya paññā.
೭೭೧. ಅಪಾಯುಪ್ಪಾದನಕುಸಲತಾ ಅಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಂ ಸಿಯಾತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ಅಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಂ ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾ ನಾಮ ಜಾತಾ’’ತಿ। ತಂ ಪನ ಪರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ನಿವತ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಞವಾಯೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ರುಪಾಯಾತಿ ತತ್ರ ತತ್ರ ಉಪಾಯಭೂತಾ। ಠಾನೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ। ಕಿಂ ತಂ? ಕಾರಣಜಾನನಂ, ಭಯಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ಲಹುಉಪ್ಪಜ್ಜನಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
771. Apāyuppādanakusalatā apāyakosallaṃ siyāti maññamāno pucchati ‘‘apāyakosallaṃ kathaṃ paññā nāma jātā’’ti. Taṃ pana parassa adhippāyaṃ nivattento ‘‘paññavāyeva hī’’tiādimāha. Tatrupāyāti tatra tatra upāyabhūtā. Ṭhāne uppatti etassāti ṭhānuppattiyaṃ. Kiṃ taṃ? Kāraṇajānanaṃ, bhayādīnaṃ uppattikkhaṇe tasmiṃyeva ṭhāne lahuuppajjanakanti vuttaṃ hoti.
ತಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Tikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(೪.) ಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
(4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
೭೯೩. ನ ಪರಿತಸ್ಸತೀತಿ ‘‘ಅಪಿ ನಾಮ ಮೇ ತಣ್ಡುಲಾದೀನಿ ಸಿಯು’’ನ್ತಿ ನ ಪತ್ಥೇತಿ, ತದಭಾವೇನ ವಾ ನ ಉತ್ತಸತಿ।
793. Naparitassatīti ‘‘api nāma me taṇḍulādīni siyu’’nti na pattheti, tadabhāvena vā na uttasati.
೭೯೬. ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯೇತಿ ಪರೇನ ನಪತ್ತಿಯಾಯಿತಬ್ಬೇ। ಧಮ್ಮೇ ಞಾಣನ್ತಿ ಸಚ್ಚವಿಸಯಂ ಞಾಣಂ। ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಹಿ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ತೇಸಂ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವತ್ತಾತಿ। ಸಙ್ಖತಪವರೋ ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ತಸ್ಸ ಚ ಫಲಂ ಧಮ್ಮೋ, ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾ ತಂಸಹಗತಾ ಧಮ್ಮೇ ಞಾಣಂ। ನ ಅಞ್ಞಞಾಣುಪ್ಪಾದನಂ ನಯನಯನಂ, ಞಾಣಸ್ಸೇವ ಪನ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ, ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಪನ ಮಗ್ಗಫಲಞಾಣಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಚ ಮೂಲಂ, ಕಾರಣಞ್ಚ ನಯನಯನಸ್ಸಾತಿ ದುವಿಧೇನಪಿ ತೇನ ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ನ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಸ್ಸ ಞಾತತ್ತಾ, ಮಗ್ಗಫಲಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಸಮ್ಪಯೋಗಂ ಗತತ್ತಾ ನಯನಂ ಹೋತೀತಿ ತೇನ ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮೇನ ಞಾಣವಿಸಯಭಾವೇನ, ಞಾಣಸಮ್ಪಯೋಗೇನ ವಾ ಞಾತೇನಾತಿ ಚ ಅತ್ಥೋ ನ ನ ಯುಜ್ಜತಿ।
796. Aparappaccayeti parena napattiyāyitabbe. Dhamme ñāṇanti saccavisayaṃ ñāṇaṃ. Ariyasaccesu hi dhamma-saddo tesaṃ aviparītasabhāvattāti. Saṅkhatapavaro vā ariyamaggo tassa ca phalaṃ dhammo, tattha paññā taṃsahagatā dhamme ñāṇaṃ. Na aññañāṇuppādanaṃ nayanayanaṃ, ñāṇasseva pana pavattivisesoti adhippāyenāha ‘‘paccavekkhaṇañāṇassa kicca’’nti. Ettha ca iminā dhammenāti maggañāṇenāti vuttaṃ, duvidhampi pana maggaphalañāṇaṃ paccavekkhaṇāya ca mūlaṃ, kāraṇañca nayanayanassāti duvidhenapi tena dhammenāti na na yujjati, tathā catusaccadhammassa ñātattā, maggaphalasaṅkhātassa ca dhammassa saccapaṭivedhasampayogaṃ gatattā nayanaṃ hotīti tena iminā dhammena ñāṇavisayabhāvena, ñāṇasampayogena vā ñātenāti ca attho na na yujjati.
ಯದಿಪಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿಜಾನನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಸವಿಸೇಸೇ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ತಞ್ಞೇವ ಇಮ’’ನ್ತಿ। ದಿಟ್ಠೇನ ಅದಿಟ್ಠೇನ ನಯತೋ ನಯನಞಾಣಂ, ಅದಿಟ್ಠಸ್ಸ ದಿಟ್ಠತಾಯ ಕಾರಣಭೂತತ್ತಾ ಕಾರಣಞಾಣಂ, ಅನುರೂಪತ್ಥವಾಚಕೋ ವಾ ಕಾರಣ-ಸದ್ದೋತಿ ಧಮ್ಮೇ ಞಾಣಸ್ಸ ಅನುರೂಪಞಾಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Yadipi sabbena sabbaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ dukkhaṃ abhijānanti, tathāpi paccuppanne sasantatipariyāpanne savisese abhiniveso hotīti āha ‘‘na taññeva ima’’nti. Diṭṭhena adiṭṭhena nayato nayanañāṇaṃ, adiṭṭhassa diṭṭhatāya kāraṇabhūtattā kāraṇañāṇaṃ, anurūpatthavācako vā kāraṇa-saddoti dhamme ñāṇassa anurūpañāṇanti attho.
ಸಮ್ಮುತಿಮ್ಹಿ ಞಾಣನ್ತಿ ಧಮ್ಮೇ ಞಾಣಾದೀನಂ ವಿಯ ಸಾತಿಸಯಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ವಿಸಯೋಭಾಸನಮತ್ತಜಾನನಸಾಮಞ್ಞೇನ ಞಾಣನ್ತಿ ಸಮ್ಮತೇಸು ಅನ್ತೋಗಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ವಾ ಪವತ್ತಂ ಸಮ್ಮುತಿಮ್ಹಿ ಞಾಣಂ, ಅವಸೇಸಂ ಪನ ಇತರಞಾಣತ್ತಯವಿಸಭಾಗಂ ಞಾಣಂ ತಬ್ಬಿಸಭಾಗಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಮ್ಮುತಿಞಾಣಮ್ಹಿ ಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ ಸಮ್ಮುತಿಞಾಣಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ।
Sammutimhi ñāṇanti dhamme ñāṇādīnaṃ viya sātisayassa paṭivedhakiccassa abhāvā visayobhāsanamattajānanasāmaññena ñāṇanti sammatesu antogadhanti attho. Sammutivasena vā pavattaṃ sammutimhi ñāṇaṃ, avasesaṃ pana itarañāṇattayavisabhāgaṃ ñāṇaṃ tabbisabhāgasāmaññena sammutiñāṇamhi paviṭṭhattā sammutiñāṇaṃ nāma hotīti.
೭೯೭. ಕಿಲೇಸಮೂಲಕೇ ಚಾತಿ ನೀವರಣಮೂಲಕೇ ಚ ಕಾಮಭವಧಮ್ಮೇ।
797. Kilesamūlake cāti nīvaraṇamūlake ca kāmabhavadhamme.
೭೯೮. ಸಾ ಹಿಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಸ್ಸಾತಿ ಯೋ ‘‘ಕಾಮೇಸು ವೀತರಾಗೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ, ಅಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸ್ವೇವಾತಿ ಏತೇನ ಕಾಮೇಸು ವೀತರಾಗಭಾವನಾವತ್ಥಸ್ಸೇವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ಗಹಣೇ ಪವತ್ತೇ ತಸ್ಸ ತತೋ ಪರಂ ಅವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಾಮೇಸು ವೀತರಾಗೋ ಸಮಾನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ ನಾಮ, ಇತರಾ ತದುಪನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ। ಯಥಾನುರೂಪಂ ವಾ ಆಸವಕ್ಖಯಭಾವತೋ, ಫಲೇ ವಾ ಆಸವಕ್ಖಯೇ ಸತಿ ಯಥಾನುರೂಪಂ ತಂನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ ಚತೂಸುಪಿ ಮಗ್ಗೇಸು ಪಞ್ಞಾ ಛಟ್ಠಂ ಅಭಿಞ್ಞಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
798. Sā hissāti ettha assāti yo ‘‘kāmesu vītarāgo hotī’’ti evaṃ vutto, assa paṭhamajjhānasamaṅgissāti attho. Svevāti etena kāmesu vītarāgabhāvanāvatthasseva paṭhamajjhānasamaṅgissa gahaṇe pavatte tassa tato paraṃ avatthaṃ dassetuṃ ‘‘kāmesu vītarāgo samāno’’ti vuttaṃ. Catutthamaggapaññā chaṭṭhābhiññābhāvappattiyā taṃ paṭivijjhati nāma, itarā tadupanissayattā. Yathānurūpaṃ vā āsavakkhayabhāvato, phale vā āsavakkhaye sati yathānurūpaṃ taṃnibbattanato catūsupi maggesu paññā chaṭṭhaṃ abhiññaṃ paṭivijjhatīti daṭṭhabbā.
೭೯೯. ಕಾಮಸಹಗತಾತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಾರಮ್ಮಣಾ। ಚೋದೇನ್ತೀತಿ ಕಾಮಾಭಿಮುಖಂ ತನ್ನಿನ್ನಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತದನುಧಮ್ಮತಾತಿ ತದನುಧಮ್ಮಾ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅಪುಬ್ಬತ್ಥಾಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ತದನುರೂಪಸಭಾವಾ’’ತಿ। ನಿಕನ್ತಿಂ, ನಿಕನ್ತಿಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಂ ವಾ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾಸತೀ’’ತಿ ವದತಿ। ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮೇ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅವಿತಕ್ಕಾರಮ್ಮಣಾ ಅವಿತಕ್ಕಸಹಗತಾ।
799. Kāmasahagatāti vatthukāmārammaṇā. Codentīti kāmābhimukhaṃ tanninnaṃ karontīti attho. Tadanudhammatāti tadanudhammā icceva vuttaṃ hoti. Tā-saddassa apubbatthābhāvatoti adhippāyenāha ‘‘tadanurūpasabhāvā’’ti. Nikantiṃ, nikantisahagatacittuppādaṃ vā ‘‘micchāsatī’’ti vadati. ‘‘Aho vata me avitakkaṃ uppajjeyyā’’ti avitakkārammaṇā avitakkasahagatā.
೮೦೧. ಅಧಿಗಮಭಾವೇನ ಅಭಿಮುಖಂ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಜಾನನ್ತಸ್ಸ, ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ವಾ ಞಾಣೇನ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ, ಅನಾರಮ್ಮಣಭೂತಞ್ಚ ತಂ ಠಾನಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
801. Adhigamabhāvena abhimukhaṃ jānantassa abhijānantassa, abhivisiṭṭhena vā ñāṇena jānantassa, anārammaṇabhūtañca taṃ ṭhānaṃ pākaṭaṃ karontassāti attho.
೮೦೨. ವಸಿತಾಪಞ್ಚಕರಹಿತಂ ಝಾನಂ ಅಪ್ಪಗುಣಂ। ಏತ್ಥ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಪದಾ ಚತ್ತಾರಿ ಆರಮ್ಮಣಾನೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಟಿಪದಾರಮ್ಮಣುದ್ದೇಸೇನ ಪಞ್ಞಾ ಏವ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ಸಾ ಏವ ವಿಭತ್ತಾತಿ।
802. Vasitāpañcakarahitaṃ jhānaṃ appaguṇaṃ. Ettha catasso paṭipadā cattāri ārammaṇānīti paññāya paṭipadārammaṇuddesena paññā eva uddiṭṭhāti sā eva vibhattāti.
ಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Catukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(೫.) ಪಞ್ಚಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
(5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
೮೦೪. ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀತಿ ಸಮಾಧಿಅಙ್ಗಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ। ಪೀತಿಫರಣತಾದಿವಚನೇನ ಹಿ ತಮೇವ ವಿಭಜತಿ, ‘‘ಸೋ ಇಮಮೇವ ಕಾಯಂ ವಿವೇಕಜೇನ ಪೀತಿಸುಖೇನ ಅಭಿಸನ್ದೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೬; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೨೭) ನಯೇನ ಪೀತಿಯಾ ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಫರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪೀತಿಫರಣತಾಸುಖಫರಣತಾಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಠತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನತೋ ‘‘ಪಾದಾ ವಿಯಾ’’ತಿ ತಾ ವುತ್ತಾ।
804. Pañcaṅgiko sammāsamādhīti samādhiaṅgabhāvena paññā uddiṭṭhāti. Pītipharaṇatādivacanena hi tameva vibhajati, ‘‘so imameva kāyaṃ vivekajena pītisukhena abhisandetī’’tiādinā (dī. ni. 1.226; ma. ni. 1.427) nayena pītiyā sukhassa ca pharaṇaṃ veditabbaṃ. Pītipharaṇatāsukhapharaṇatāhi ārammaṇe ṭhatvā catutthajjhānassa uppādanato ‘‘pādā viyā’’ti tā vuttā.
ದುತಿಯಪಞ್ಚಕೇ ಚ ‘‘ಪಞ್ಚಞಾಣಿಕೋ’’ತಿ ಸಮಾಧಿಮುಖೇನ ಪಞ್ಚಞಾಣಾನೇವ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ ಚಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ। ಲೋಕಿಯಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಾನಿ ನೀವರಣಪಠಮಜ್ಝಾನನಿಕನ್ತಿಆದೀನಿ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ। ಅಞ್ಞೇ ಕಿಲೇಸಾ ವಾರೇತಬ್ಬಾ, ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಅರಹತ್ತಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಸಬ್ಬಕಿಲೇಸತ್ತಾ ನ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ ವಾರೇತಬ್ಬಞ್ಚ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಚ ಅಪ್ಪಯೋಗೇನೇವ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಚ ಠಪಿತತ್ತಾ ಚ, ಅಪರಿಹಾನಿವಸೇನ ಠಪಿತತ್ತಾ ವಾ ನ ಸಸಙ್ಖಾರನಿಗ್ಗಯ್ಹವಾರಿತಗತೋ। ಸತಿವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತತ್ತಾತಿ ಏತೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತಮಾನಾಯಪಿ ಸತಿಯಾ ಸತಿಬಹುಲತಾಯ ಸತೋ ಏವ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲವಸೇನಾತಿ ಏತೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಸತಿಯಾ ಸತೋತಿ।
Dutiyapañcake ca ‘‘pañcañāṇiko’’ti samādhimukhena pañcañāṇāneva uddiṭṭhāni niddiṭṭhāni cāti daṭṭhabbāni. Lokiyasamādhissa paccanīkāni nīvaraṇapaṭhamajjhānanikantiādīni niggahetabbāni. Aññe kilesā vāretabbā, imassa pana arahattasamādhissa paṭippassaddhasabbakilesattā na niggahetabbaṃ vāretabbañca atthīti maggānantaraṃ samāpattikkhaṇe ca appayogeneva adhigatattā ca ṭhapitattā ca, aparihānivasena ṭhapitattā vā na sasaṅkhāraniggayhavāritagato. Sativepullappattattāti etena appavattamānāyapi satiyā satibahulatāya sato eva nāmāti dasseti. Yathāparicchinnakālavasenāti etena paricchindanasatiyā satoti.
ಪಞ್ಚಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pañcakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(೬.) ಛಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
(6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
೮೦೫. ವಿಸುದ್ಧಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದೂರ…ಪೇ॰… ರಮ್ಮಣಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸೋತಧಾತುವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಚ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾತಿ ತತ್ಥ ಞಾಣಂ ಸೋತಧಾತುವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಞಾಣಂ। ‘‘ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಇದಮೇವ ಅತ್ಥವಸೇನ ‘‘ಪರಚಿತ್ತೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಉದ್ಧಟನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಸ್ಸ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣೇಕದೇಸತ್ತಾ ‘‘ವಣ್ಣಧಾತುಆರಮ್ಮಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮುದ್ಧಪ್ಪತ್ತೇನ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇನ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣೇನ ಸಬ್ಬಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
805. Visuddhibhāvaṃ dassento ‘‘dūra…pe… rammaṇāyā’’ti āha. Sotadhātuvisuddhīti ca cittacetasikā dhammā vuttāti tattha ñāṇaṃ sotadhātuvisuddhiyā ñāṇaṃ. ‘‘Cetopariyañāṇa’’nti idameva atthavasena ‘‘paracitte ñāṇa’’nti uddhaṭanti daṭṭhabbaṃ. Cutūpapātañāṇassa dibbacakkhuñāṇekadesattā ‘‘vaṇṇadhātuārammaṇā’’ti vuttaṃ. Muddhappattena cutūpapātañāṇasaṅkhātena dibbacakkhuñāṇena sabbaṃ dibbacakkhuñāṇanti vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ಛಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Chakkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(೭.) ಸತ್ತಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
(7.) Sattakaniddesavaṇṇanā
೮೦೬. ತದೇವ ಞಾಣನ್ತಿ ಛಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಸಹ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣೇನಾತಿ ಛಪಿ ಞಾಣಾನಿ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವುತ್ತೇನ ಞಾಣೇನ। ಖಯಧಮ್ಮನ್ತಿಆದಿನಾ ಹಿ ಪಕಾರೇನ ಪವತ್ತಞಾಣಸ್ಸ ದಸ್ಸನಂ, ಞಾಣವಿಪಸ್ಸನಾದಸ್ಸನತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿವಿಪಸ್ಸನಾದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇವಾತಿ ನ ತಂ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಞಾಣವಚನೇನ ಅಙ್ಗಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ನಿರೋಧಧಮ್ಮನ್ತಿ ಞಾಣನ್ತಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಸತ್ತಮಂ ಞಾಣನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಿಸ್ಸತಿ। ನ ಹಿ ಯಮ್ಪಿ ತಂ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಂ, ತಮ್ಪಿ ಞಾಣನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಹೋತಿ ತಂಞಾಣಗ್ಗಹಣೇ ಏತಸ್ಮಿಂ ಞಾಣಭಾವದಸ್ಸನಸ್ಸ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ‘‘ಖಯಧಮ್ಮಂ…ಪೇ॰… ನಿರೋಧಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ಚಾತಿ।
806. Tadeva ñāṇanti chabbidhampi paccavekkhaṇañāṇaṃ vipassanārammaṇabhāvena saha gahetvā vuttanti adhippāyo. Dhammaṭṭhitiñāṇenāti chapi ñāṇāni saṅkhipitvā vuttena ñāṇena. Khayadhammantiādinā hi pakārena pavattañāṇassa dassanaṃ, ñāṇavipassanādassanato vipassanāpaṭivipassanādassanamattamevāti na taṃ aṅganti adhippāyo. Pāḷiyaṃ pana sabbattha ñāṇavacanena aṅgānaṃ vuttattā nirodhadhammanti ñāṇanti iti-saddena pakāsetvā vuttaṃ vipassanāñāṇaṃ sattamaṃ ñāṇanti ayamattho dissati. Na hi yampi taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi ñāṇanti sambandho hoti taṃñāṇaggahaṇe etasmiṃ ñāṇabhāvadassanassa anadhippetattā, ‘‘khayadhammaṃ…pe… nirodhadhamma’’nti etesaṃ sambandhābhāvappasaṅgato cāti.
ಸತ್ತಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Sattakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(೮.) ಅಟ್ಠಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
(8.) Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā
೮೦೮. ವಿಹಾರಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನಾತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ, ದುಕ್ಖಂ ವಾ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಟ್ಠೇನ।
808. Vihāritabbaṭṭhenāti paccanīkadhamme, dukkhaṃ vā vicchinditvā pavattetabbaṭṭhena.
ಅಟ್ಠಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(೧೦.) ದಸಕನಿದ್ದೇಸೋ
(10.) Dasakaniddeso
ಪಠಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Paṭhamabalaniddesavaṇṇanā
೮೦೯. ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಠಾನಂ ಅಟ್ಠಾನಂ, ನತ್ಥಿ ಠಾನನ್ತಿ ವಾ ಅಟ್ಠಾನಂ। ಏಸ ‘‘ಅನವಕಾಸೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ನಯೋ। ತದತ್ಥನಿಗಮನಮತ್ತಮೇವ ಹಿ ‘‘ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವಚನನ್ತಿ। ಅಸುಖೇ ಸುಖನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪಲ್ಲಾಸೋವ ಇಧ ಸುಖತೋ ಉಪಗಮನಸ್ಸ ಠಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕನ್ತ…ಪೇ॰… ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿವಸೇನಾ’’ತಿ ಪಧಾನದಿಟ್ಠಿಮಾಹ। ಭೇದಾನುರೂಪಸ್ಸ ಸಾವನಂ ಅನುಸ್ಸಾವನಂ, ಭೇದಾನುರೂಪೇನ ವಾ ವಚನೇನ ವಿಞ್ಞಾಪನಂ।
809. Avijjamānaṃ ṭhānaṃ aṭṭhānaṃ, natthi ṭhānanti vā aṭṭhānaṃ. Esa ‘‘anavakāso’’ti etthāpi nayo. Tadatthanigamanamattameva hi ‘‘netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti vacananti. Asukhe sukhanti diṭṭhivipallāsova idha sukhato upagamanassa ṭhānanti adhippetanti dassento ‘‘ekanta…pe… attadiṭṭhivasenā’’ti padhānadiṭṭhimāha. Bhedānurūpassa sāvanaṃ anussāvanaṃ, bhedānurūpena vā vacanena viññāpanaṃ.
ಲಿಙ್ಗೇ ಪರಿವತ್ತೇ ಚ ಸೋ ಏವ ಏಕಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಭವಙ್ಗಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಚ, ನಾಞ್ಞೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪಿ ಪರಿವತ್ತಲಿಙ್ಗ’’ನ್ತಿ। ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋತಿ ಞಾಪನಿಚ್ಛಾನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಕಥಾ।
Liṅge parivatte ca so eva ekakammanibbattito bhavaṅgappabandho jīvitindriyappabandho ca, nāññoti āha ‘‘api parivattaliṅga’’nti. Ayaṃ pañhoti ñāpanicchānibbattā kathā.
ಸಙ್ಗಾಮಚತುಕ್ಕಂ ಸಪತ್ತವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಂ ಅಭಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ, ವಧಕಚಿತ್ತಂ ಪನ ತದಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಆನನ್ತರಿಯಾನಾನನ್ತರಿಯಭಾವೇ ಪಮಾಣನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸೇವ ತಂ ದಿನ್ನಂ ಹೋತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಥಾ ವಧಕಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪಬನ್ಧವಿಚ್ಛೇದನವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಏವಂ ಚಾಗಚೇತನಾ। ಸಾ ಹಿ ಚಜಿತಬ್ಬಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಚಜನಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಸಕಕರಣಞ್ಚ ತಸ್ಸ ಚಜನಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಸ್ಸ ತಂ ಸಕಂ ಕತಂ, ತಸ್ಸೇವ ದಿನ್ನಂ ಹೋತೀತಿ।
Saṅgāmacatukkaṃ sapattavasena yojetabbaṃ. Sabbattha ca purimaṃ abhisandhicittaṃ appamāṇaṃ, vadhakacittaṃ pana tadārammaṇañca jīvitindriyaṃ ānantariyānānantariyabhāve pamāṇanti daṭṭhabbaṃ. Puthujjanasseva taṃ dinnaṃ hoti. Kasmā? Yathā vadhakacittaṃ paccuppannārammaṇampi jīvitindriyappabandhavicchedanavasena ārammaṇaṃ katvā pavattati, na evaṃ cāgacetanā. Sā hi cajitabbaṃ ārammaṇaṃ katvā cajanamattameva hoti, aññasakakaraṇañca tassa cajanaṃ, tasmā yassa taṃ sakaṃ kataṃ, tasseva dinnaṃ hotīti.
ಸಣ್ಠ…ಪೇ॰… ಕಪ್ಪವಿನಾಸೇಯೇವ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ಇದಂ ಕಪ್ಪಟ್ಠಕಥಾಯ ನ ಸಮೇತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಕಥಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೬೫೪-೬೫೭) ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಪಾಯಿಕೋತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಯಂ ಸೋ ಏಕಂ ಕಪ್ಪಂ ಅಸೀತಿಭಾಗೇ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಏಕಭಾಗಮತ್ತಂ ಕಾಲಂ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ತಂ ಆಯುಕಪ್ಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಕಪ್ಪವಿನಾಸೇಯೇವಾತಿ ಪನ ಆಯುಕಪ್ಪವಿನಾಸೇಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ನತ್ಥಿ ವಿರೋಧೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಣ್ಠಹನ್ತೇತಿ ಇದಂ ಸ್ವೇ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸತೀತಿ ವಿಯ ಅಭೂತಪರಿಕಪ್ಪವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಏಕದಿವಸಮೇವ ಪಚ್ಚತಿ ತತೋ ಪರಂ ಕಪ್ಪಾಭಾವೇನ ಆಯುಕಪ್ಪಸ್ಸಪಿ ಅಭಾವತೋತಿ ಅವಿರೋಧತೋ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
Saṇṭha…pe… kappavināseyeva muccatīti idaṃ kappaṭṭhakathāya na sameti. Tattha hi aṭṭhakathāyaṃ (kathā. aṭṭha. 654-657) vuttaṃ ‘‘āpāyikoti idaṃ suttaṃ yaṃ so ekaṃ kappaṃ asītibhāge katvā tato ekabhāgamattaṃ kālaṃ tiṭṭheyya, taṃ āyukappaṃ sandhāya vutta’’nti. Kappavināseyevāti pana āyukappavināseyevāti atthe sati natthi virodho. Ettha ca saṇṭhahanteti idaṃ sve vinassissatīti viya abhūtaparikappavasena vuttaṃ. Ekadivasameva paccati tato paraṃ kappābhāvena āyukappassapi abhāvatoti avirodhato atthayojanā daṭṭhabbā.
ಪಕತತ್ತೋತಿ ಅನುಕ್ಖಿತ್ತೋ। ಸಮಾನಸಂವಾಸಕೋತಿ ಅಪಾರಾಜಿಕೋ।
Pakatattoti anukkhitto. Samānasaṃvāsakoti apārājiko.
ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ ಯೋ ಸೋ ‘‘ನಿಯತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ತಂ ಕಿಂ ನಿಯಮೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸೇವ ಪನ ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತಸ್ಸ ನಿಯತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛತ್ತಸಮ್ಮತ್ತನಿಯತಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಯ ಸಭಾವತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತಞ್ಚ ನಿಯಾಮಕಹೇತುಂ ಪಟಿಸೇಧೇತ್ವಾ ಯೇನ ‘‘ನಿಯತೋ’’ತಿ ‘‘ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮಾದಿಕೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಜಾತಸ್ಸ ಕುಮಾರಸ್ಸ ವಿಯ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜಾತಸ್ಸ ನಾಮಮತ್ತಮೇತಂ ನಿಯತಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮಾದಿಕಂ, ನಿಯತಾನಿಯತಭೇದಂ ನಾಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯದಿ ಪುಬ್ಬಹೇತು ನಿಯಾಮಕೋ, ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಚ ನಿಯತೋತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗತೋ ಉದ್ಧಂ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ ಪುಬ್ಬಹೇತುಕಿಚ್ಚಂ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪನ ಪುಬ್ಬಹೇತುಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಯದಿ ಹಿ ತಸ್ಸಪಿ ಪುಬ್ಬಹೇತು ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಸಿಯಾ, ಸೋ ಚ ನಿಯಾಮಕೋತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಏವ ನಿಯತೋ ಸಿಯಾ, ತಞ್ಚ ಅನಿಟ್ಠಂ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಹೇತುನಾ ಅಹೇತುಕತಾ ಆಪನ್ನಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಅಹೇತು ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ।
Kiṃpana tanti yo so ‘‘niyato’’ti vutto, taṃ kiṃ niyametīti attho. Tasseva pana yathāpucchitassa niyatassa micchattasammattaniyatadhammānaṃ viya sabhāvato vijjamānataṃ yathāpucchitañca niyāmakahetuṃ paṭisedhetvā yena ‘‘niyato’’ti ‘‘sattakkhattuparamādiko’’ti ca vuccati, taṃ yathādhippetakāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘sammāsambuddhena hī’’tiādimāha. Jātassa kumārassa viya ariyāya jātiyā jātassa nāmamattametaṃ niyatasattakkhattuparamādikaṃ, niyatāniyatabhedaṃ nāmanti attho. Yadi pubbahetu niyāmako, sotāpanno ca niyatoti sotāpattimaggato uddhaṃ tiṇṇaṃ maggānaṃ upanissayabhāvato pubbahetukiccaṃ, tato pubbe pana pubbahetukiccaṃ natthīti sotāpattimaggassa upanissayābhāvo āpajjati. Yadi hi tassapi pubbahetu upanissayo siyā, so ca niyāmakoti sotāpattimagguppattito pubbe eva niyato siyā, tañca aniṭṭhaṃ, tasmāssa pubbahetunā ahetukatā āpannāti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘iccassa ahetu appaccayā nibbattiṃ pāpuṇātī’’ti.
ಪಟಿಲದ್ಧಮಗ್ಗೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ, ತೇನೇವ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮಾದಿನಿಯಮೇ ಸತಿ ಸತ್ತಮಭವಾದಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಪವತ್ತನಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲಭೂತಾ ಕಿಲೇಸಾ ತೇನೇವ ಖೀಣಾತಿ ಉಪರಿ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ಅಕಿಚ್ಚಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯದಿ ಉಪರಿ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮಾದಿಕಂ ನಿಯಮೇನ್ತಿ, ತತೋ ಚ ಅಞ್ಞೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ನತ್ಥೀತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಕಿಚ್ಚಕತಾ ನಿಪ್ಪಯೋಜನತಾ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಾದಿಪ್ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ, ತೇಸಂ ಪಹಾನೇನ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮಾದಿತಾಯ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಸಾ ಚುಪರಿಮಗ್ಗೇಹಿ ಏವ ಹೋತೀತಿ ಸತ್ತಮಭವಾದಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಪವತ್ತಿತೋ ತೇನ ವಿನಾ ವುಟ್ಠಾನೇ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಾದಿಪ್ಪಹಾನೇನ ಚ ತೇನ ವಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ಚ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾವ ಕಿಲೇಸಾ ಖೇಪೇತಬ್ಬಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ನ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ನಿಯಮೇತೀತಿ ನಾಮಕರಣನಿಮಿತ್ತತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾತೋ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ನಿಯಾಮಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪಸ್ಸನಾವ ನಿಯಮೇತೀತಿ ಚ ನಾಮಕರಣನಿಮಿತ್ತತಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಗಹಿತನಾಮಮತ್ತಮೇವ ತ’’ನ್ತಿ।
Paṭiladdhamaggo sotāpattimaggo, teneva sattakkhattuparamādiniyame sati sattamabhavādito uddhaṃ pavattanakassa dukkhassa mūlabhūtā kilesā teneva khīṇāti upari tayo maggā akiccakā hontīti attho. Yadi upari tayo maggā sattakkhattuparamādikaṃ niyamenti, tato ca añño sotāpanno natthīti sotāpattimaggassa akiccakatā nippayojanatā āpajjatīti attho. Atha sakkāyadiṭṭhādippahānaṃ dassanakiccaṃ, tesaṃ pahānena sattakkhattuparamāditāya bhavitabbaṃ. Sā cuparimaggehi eva hotīti sattamabhavādito uddhaṃ pavattito tena vinā vuṭṭhāne sakkāyadiṭṭhādippahānena ca tena vinā bhavitabbanti āha ‘‘paṭhamamaggena ca anuppajjitvāva kilesā khepetabbā hontī’’ti. Na añño koci niyametīti nāmakaraṇanimittato vipassanāto añño koci niyāmako nāma natthīti attho. Vipassanāva niyametīti ca nāmakaraṇanimittataṃyeva sandhāya vuttaṃ. Tenevāha ‘‘iti sammāsambuddhena gahitanāmamattameva ta’’nti.
ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪನ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ನ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸದಿಸೋ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫; ೨.೩೪೧; ಮಹಾವ॰ ೧೧; ಕಥಾ॰ ೪೦೫) ಇಮಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಠತ್ವಾ ವದನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ‘‘ಕಿಂ ಪನಾವುಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಅತ್ಥೇತರಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ ಭಗವತಾ ಸಮಸಮಾ ಸಮ್ಬೋಧಿಯನ್ತಿ ಏವಂ ಪುಟ್ಠಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ನೋತಿ ವದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೬೧) ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ದ್ವೇ ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೯) ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಚ ಬುದ್ಧಕ್ಖೇತ್ತಭೂತಂ ಇಮಂ ಲೋಕಧಾತುಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Na uppajjantīti pana atthīti ‘‘na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjatī’’tiādiṃ (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11; kathā. 405) imissā lokadhātuyā ṭhatvā vadantena bhagavatā ‘‘kiṃ panāvuso sāriputta, atthetarahi aññe samaṇā vā brāhmaṇā vā bhagavatā samasamā sambodhiyanti evaṃ puṭṭhāhaṃ, bhante, noti vadeyya’’nti (dī. ni. 3.161) vatvā tassa kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā’’ti (ma. ni. 3.129) imaṃ suttaṃ dassentena dhammasenāpatinā ca buddhakkhettabhūtaṃ imaṃ lokadhātuṃ ṭhapetvā aññattha anuppatti vuttā hotīti adhippāyo.
‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಮಾತಿಕಾ, ತಾಯ ಅನ್ತರಹಿತಾಯ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಸಙ್ಖಾತೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಸಮ್ಪದಾಕಮ್ಮೇಸು ಚ ಸಾಸನಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ವಾ ಅನ್ತೋಗಧಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ತದುಭಯಾಭಾವೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ, ತಾಸು ಚ ಸಾಸನಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಓಸಕ್ಕಿತಂ ನಾಮಾತಿ ಪಚ್ಛಿಮಪಟಿವೇಧಸೀಲಭೇದದ್ವಯಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ವಿನಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
‘‘Yo pana bhikkhū’’tiādinā vuttāni sikkhāpadāni mātikā, tāya antarahitāya nidānuddesasaṅkhāte pātimokkhe pabbajjūpasampadākammesu ca sāsanaṃ tiṭṭhatīti attho. Pātimokkhe vā antogadhā pabbajjā upasampadā ca tadubhayābhāve pātimokkhābhāvato, tasmā pātimokkhe, tāsu ca sāsanaṃ tiṭṭhatīti vuttaṃ. Osakkitaṃ nāmāti pacchimapaṭivedhasīlabhedadvayaṃ ekato katvā tato paraṃ vinaṭṭhaṃ nāma hotīti attho.
ತಾತಿ ರಸ್ಮಿಯೋ। ಕಾರುಞ್ಞನ್ತಿ ಪರಿದೇವನಕಾರುಞ್ಞಂ।
Tāti rasmiyo. Kāruññanti paridevanakāruññaṃ.
ಅನಚ್ಛರಿಯತ್ತಾತಿ ದ್ವೀಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇಸು ಅಚ್ಛರಿಯತ್ತಾಭಾವದೋಸತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿವಾದಭಾವತೋತಿ ವಿವಾದಾಭಾವತ್ಥಂ ದ್ವೇ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Anacchariyattāti dvīsu uppajjamānesu acchariyattābhāvadosatoti attho. Vivādabhāvatoti vivādābhāvatthaṃ dve na uppajjantīti attho.
ಏಕಂ ಬುದ್ಧಂ ಧಾರೇತೀತಿ ಏಕಬುದ್ಧಧಾರಣೀ। ಏತೇನ ಏವಂಸಭಾವಾ ಏತೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ, ಯೇನ ದುತಿಯಬುದ್ಧಗುಣೇ ಧಾರೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾ ಅಯಂ ಲೋಕಧಾತೂತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸನಿಪ್ಫನ್ನಾನಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವವಿಸೇಸೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ಧಾರೇತುನ್ತಿ। ಸಮಂ ಉದ್ಧಂ ಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಮುಪಾದಿಕಾ, ಉದಕಸ್ಸೋಪರಿ ಸಮಂ ಗಾಮಿನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪೀತಿ ದ್ವೇಪಿ, ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ವಾ ಸರೀರಭಾರಂ। ಛಾದೇನ್ತನ್ತಿ ರೋಚಯಮಾನಂ। ಸಕಿಂ ಭುತ್ತೋವಾತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಆಲೋಪಂ ಅಜ್ಝೋಹರಿತ್ವಾವ ಮರೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Ekaṃ buddhaṃ dhāretīti ekabuddhadhāraṇī. Etena evaṃsabhāvā ete buddhaguṇā, yena dutiyabuddhaguṇe dhāretuṃ asamatthā ayaṃ lokadhātūti dasseti. Paccayavisesanipphannānañhi dhammānaṃ sabhāvaviseso na sakkā dhāretunti. Samaṃ uddhaṃ pajjatīti samupādikā, udakassopari samaṃ gāminīti attho. Dvinnampīti dvepi, dvinnampi vā sarīrabhāraṃ. Chādentanti rocayamānaṃ. Sakiṃ bhuttovāti ekampi ālopaṃ ajjhoharitvāva mareyyāti attho.
ಅತಿಧಮ್ಮಭಾರೇನಾತಿ ಧಮ್ಮೇನ ನಾಮ ಪಥವೀ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಸಾ ಕಿಂ ತೇನೇವ ಚಲತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪುನ ಥೇರೋ ‘‘ರತನಂ ನಾಮ ಲೋಕೇ ಕುಟುಮ್ಬಂ ಸನ್ಧಾರೇನ್ತಂ ಅಭಿಮತಞ್ಚ ಲೋಕೇನ ಅತ್ತನೋ ಗರುಸಭಾವತಾಯ ಸಕಟಭಙ್ಗಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಅತಿಭಾರಭೂತಂ ದಿಟ್ಠಂ। ಏವಂ ಧಮ್ಮೋ ಚ ಹಿತಸುಖವಿಸೇಸೇಹಿ ತಂಸಮಙ್ಗಿನಂ ಧಾರೇನ್ತೋ ಅಭಿಮತೋ ಚ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗಮ್ಭೀರಾಪ್ಪಮೇಯ್ಯಭಾವೇನ ಗರುಸಭಾವತ್ತಾ ಅತಿಭಾರಭೂತೋ ಪಥವೀಚಲನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಸಕಟಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏಕಸ್ಸಾತಿ ಏಕಸ್ಮಾ, ಏಕಸ್ಸ ವಾ ಸಕಟಸ್ಸ ರತನಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಕಟತೋ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಓಸಾರಿತನ್ತಿ ಪವೇಸಿತಂ ಆಹಟಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Atidhammabhārenāti dhammena nāma pathavī tiṭṭheyya, sā kiṃ teneva calatīti adhippāyo. Puna thero ‘‘ratanaṃ nāma loke kuṭumbaṃ sandhārentaṃ abhimatañca lokena attano garusabhāvatāya sakaṭabhaṅgassa kāraṇaṃ atibhārabhūtaṃ diṭṭhaṃ. Evaṃ dhammo ca hitasukhavisesehi taṃsamaṅginaṃ dhārento abhimato ca viññūhi gambhīrāppameyyabhāvena garusabhāvattā atibhārabhūto pathavīcalanassa kāraṇaṃ hotī’’ti dassento ‘‘idha, mahārāja, dve sakaṭā’’tiādimāha. Ekassāti ekasmā, ekassa vā sakaṭassa ratanaṃ, tasmā sakaṭato gahetvāti attho. Osāritanti pavesitaṃ āhaṭaṃ vuttanti attho.
ಸಭಾವಪಕತಿಕಾತಿ ಅಕಿತ್ತಿಮಪಕತಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾರಣಮಹನ್ತತ್ತಾತಿ ಮಹನ್ತೇಹಿ ಪಾರಮಿತಾಕಾರಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಥವೀಆದಯೋ ಮಹನ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಏಕೇಕಾವ, ಏವಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋಪಿ ಮಹನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಏಕೋ ಏವ। ಕೋ ಚ ತಸ್ಸ ವಿಸಯೋ? ಯಾವತಕಂ ಞೇಯ್ಯಂ, ಏವಂ ಆಕಾಸೋ ವಿಯ ಅನನ್ತವಿಸಯೋ ಭಗವಾ ಏಕೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ ವದನ್ತೋ ಲೋಕಧಾತ್ವನ್ತರೇಸುಪಿ ದುತಿಯಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
Sabhāvapakatikāti akittimapakatikāti attho. Kāraṇamahantattāti mahantehi pāramitākāraṇehi buddhaguṇānaṃ nibbattitoti vuttaṃ hoti. Pathavīādayo mahantā attano attano visaye ekekāva, evaṃ sammāsambuddhopi mahanto attano visaye eko eva. Ko ca tassa visayo? Yāvatakaṃ ñeyyaṃ, evaṃ ākāso viya anantavisayo bhagavā eko eva hotīti vadanto lokadhātvantaresupi dutiyassa abhāvaṃ dasseti.
ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಆಯೂಹನವಸೇನ ಆಯೂಹನಸಮಙ್ಗಿತಾ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಚೇತನಾವಸೇನ ಚೇತನಾಸಮಙ್ಗಿತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಸನ್ತತಿಖಣವಸೇನ ವಾ। ವಿಪಾಕಾರಹನ್ತಿ ದುತಿಯಭವಾದೀಸು ವಿಪಚ್ಚನಪಕತಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಚಲತೀತಿ ಪರಿವತ್ತತಿ। ಸುನಖೇಹಿ ವಜನಸೀಲೋ ಸುನಖವಾಜಿಕೋ।
Pubbabhāge āyūhanavasena āyūhanasamaṅgitā sanniṭṭhānacetanāvasena cetanāsamaṅgitā ca veditabbā, santatikhaṇavasena vā. Vipākārahanti dutiyabhavādīsu vipaccanapakatitaṃ sandhāya vadati. Calatīti parivattati. Sunakhehi vajanasīlo sunakhavājiko.
ಪಠಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Paṭhamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ದುತಿಯಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Dutiyabalaniddesavaṇṇanā
೮೧೦. ಗತಿತೋ ಅಞ್ಞಾ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಾ ಗತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಾದಿಸುರಾಜಕಾಲೋ ಪಠಮಕಪ್ಪಿಕಾದಿಸುಮನುಸ್ಸಕಾಲೋ ಚ ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿ।
810. Gatito aññā gatisampatti nāma natthīti dassento ‘‘sampannā gatī’’ti āha. Mahāsudassanādisurājakālo paṭhamakappikādisumanussakālo ca kālasampatti.
ಏಕನ್ತಂ ಕುಸಲಸ್ಸೇವ ಓಕಾಸೋತಿ ಇದಂ ಯದಿಪಿ ಕೋಚಿ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದಿಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಠಿತಂ ಬಾಧೇಯ್ಯ, ತಂ ಪನ ಬಾಧನಂ ಬಾಧಕಸ್ಸೇವ ಇಸ್ಸಾದಿನಿಮಿತ್ತೇನ ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹೇನ ಜಾತಂ। ಸಾ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿ ಸಭಾವತೋ ಸುಖವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯೋ, ನ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಸ್ಸಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಮಕ್ಕಟೋ ಭತ್ತಪುಟಂ ಬನ್ಧಟ್ಠಾನೇ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಯತ್ಥ ವಾ ತತ್ಥ ವಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಿನಾಸೇತಿ, ಏವಂ ಅನುಪಾಯಞ್ಞೂಪಿ ಭೋಗೇ। ಸುಸಾನೇ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾತಿಆದಿನಾ ಘಾತೇತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತಸ್ಸ ವುಟ್ಠಾನಾಭಾವೋ ವಿಯ ಅಪಾಯತೋ ವುಟ್ಠಾನಾಭಾವೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Ekantaṃ kusalasseva okāsoti idaṃ yadipi koci kāyasucaritādipayogasampattiyaṃ ṭhitaṃ bādheyya, taṃ pana bādhanaṃ bādhakasseva issādinimittena viparītaggāhena jātaṃ. Sā payogasampatti sabhāvato sukhavipākasseva paccayo, na dukkhavipākassāti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ. Makkaṭo bhattapuṭaṃ bandhaṭṭhāne muñcitvā bhuñjituṃ na jānāti, yattha vā tattha vā bhinditvā vināseti, evaṃ anupāyaññūpi bhoge. Susāne chaḍḍetvātiādinā ghātetvā chaḍḍitassa vuṭṭhānābhāvo viya apāyato vuṭṭhānābhāvoti dasseti.
‘‘ಪಚ್ಚರೀ’’ತಿಪಿ ಉಳುಮ್ಪಸ್ಸ ನಾಮಂ, ತೇನ ಏತ್ಥ ಕತಾ ‘‘ಮಹಾಪಚ್ಚರೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಉದಕೇ ಮರಣಂ ಥಲೇ ಮರಣಞ್ಚ ಏಕಮೇವಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ಸಕ್ಕೇನ ‘‘ಸಮುದ್ದಾರಕ್ಖಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಂ ವುತ್ತಂ, ಜೀವಿತಸ್ಸ ಲಹುಪರಿವತ್ತಿತಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೇಹಿ ಥೇರೇಹಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ, ಲಹುಪರಿವತ್ತಿತಾಯ ಜೀವಿತಹೇತು ನ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಥ ವಾ ಉದಕೇತಿ ನಾಗದೀಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಥಲೇತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪಂ।
‘‘Paccarī’’tipi uḷumpassa nāmaṃ, tena ettha katā ‘‘mahāpaccarī’’ti vuccati. Udake maraṇaṃ thale maraṇañca ekamevāti kasmā vuttaṃ, nanu sakkena ‘‘samuddārakkhaṃ karissāmī’’ti vuttanti? Saccaṃ vuttaṃ, jīvitassa lahuparivattitaṃ pakāsentehi therehi evaṃ vuttaṃ, lahuparivattitāya jīvitahetu na gamissāmāti adhippāyo. Atha vā udaketi nāgadīpaṃ sandhāya vuttaṃ, thaleti jambudīpaṃ.
ಥೇರೋ ನ ದೇತೀತಿ ಕಥಮಹಂ ಏತೇನ ಞಾತೋ, ಕೇನಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಚಿಕ್ಖಿತಂ ಸಿಯಾತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ನ ಅದಾಸಿ। ತೇನೇವ ‘‘ಮಯಮ್ಪಿ ನ ಜಾನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಪರಸ್ಸಾತಿ ಅಪರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪತ್ತಂ ಆದಾಯ…ಪೇ॰… ಥೇರಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇಸೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಅನಾಯತನೇತಿ ನಿಕ್ಕಾರಣೇ, ಅಯುತ್ತೇ ವಾ ನಸ್ಸನಟ್ಠಾನೇ। ತುವಂ ಅತ್ತಾನಂ ರಕ್ಖೇಯ್ಯಾಸಿ, ಮಯಂ ಪನ ಮಹಲ್ಲಕತ್ತಾ ಕಿಂ ರಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ಮಹಲ್ಲಕತ್ತಾ ಏವ ಚ ರಕ್ಖಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅನಾಗಾಮಿತ್ತಾ ವಾ ಥೇರೋ ಅತ್ತನಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಓವದತಿ।
Thero na detīti kathamahaṃ etena ñāto, kenaci kiñci ācikkhitaṃ siyāti saññāya na adāsi. Teneva ‘‘mayampi na jānāmā’’ti vuttaṃ. Aparassāti aparassa bhikkhuno pattaṃ ādāya…pe… therassa hatthe ṭhapesīti yojanā. Anāyataneti nikkāraṇe, ayutte vā nassanaṭṭhāne. Tuvaṃ attānaṃ rakkheyyāsi, mayaṃ pana mahallakattā kiṃ rakkhitvā karissāma, mahallakattā eva ca rakkhituṃ na sakkhissāmāti adhippāyo. Anāgāmittā vā thero attanā vattabbaṃ jānitvā ovadati.
ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗಸ್ಸ ಗತಮಗ್ಗೋತಿ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗೇನ ನಿಪ್ಫಾದಿತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾನನಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Sammāpayogassa gatamaggoti sammāpayogena nipphāditattā tassa sañjānanakāraṇanti attho.
ಭೂತಮತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ ಅಭೂತೋಪಮಂ ಕಥಯಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಮನುಸ್ಸಾತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಾದಿನಿಯುತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಮಹನ್ತತ್ತಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು।
Bhūtamatthaṃ katvā abhūtopamaṃ kathayissatīti adhippāyo. Manussāti bhaṇḍāgārikādiniyuttā manussā mahantattā sampaṭicchituṃ nāsakkhiṃsu.
ದುತಿಯಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dutiyabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ತತಿಯಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Tatiyabalaniddesavaṇṇanā
೮೧೧. ಅಞ್ಚಿತಾತಿ ಗತಾ। ಪೇಚ್ಚಾತಿ ಪುನ, ಮರಿತ್ವಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾತಿ ವಿತಕ್ಕಬಹುಲತಾಯ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾತಿ ವದನ್ತಿ, ಸೂರತಾದೀಹಿ ವಾ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ। ದಿಬ್ಬನ್ತೀತಿ ಕೀಳನ್ತಿ।
811. Añcitāti gatā. Peccāti puna, maritvāti vā attho. Ussannattāti vitakkabahulatāya ussannattāti vadanti, sūratādīhi vā ussannattā. Dibbantīti kīḷanti.
ಸಞ್ಜೀವಕಾಳಸುತ್ತಸಙ್ಘಾತರೋರುವಮಹಾರೋರುವತಾಪನಮಹಾತಾಪನಅವೀಚಿಯೋ ಅಟ್ಠ ಮಹಾನಿರಯಾ। ಏಕೇಕಸ್ಸ ಚತ್ತಾರಿ ದ್ವಾರಾನಿ, ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಗೂಥನಿರಯಾದಯೋತಿ ಏವಂ ಸೋಳಸ ಉಸ್ಸದನಿರಯೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ।
Sañjīvakāḷasuttasaṅghātaroruvamahāroruvatāpanamahātāpanaavīciyo aṭṭha mahānirayā. Ekekassa cattāri dvārāni, ekekasmiṃ dvāre cattāro cattāro gūthanirayādayoti evaṃ soḷasa ussadaniraye vaṇṇayanti.
ಸಕ್ಕಸುಯಾಮಾದಯೋ ವಿಯ ಜೇಟ್ಠಕದೇವರಾಜಾ। ಪಜಾಪತಿವರುಣಈಸಾನಾದಯೋ ವಿಯ ದುತಿಯಾದಿಟ್ಠಾನನ್ತರಕಾರಕೋ ಪರಿಚಾರಕೋ ಹುತ್ವಾ।
Sakkasuyāmādayo viya jeṭṭhakadevarājā. Pajāpativaruṇaīsānādayo viya dutiyādiṭṭhānantarakārako paricārako hutvā.
ತತಿಯಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Tatiyabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಚತುತ್ಥಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Catutthabalaniddesavaṇṇanā
೮೧೨. ಕಪ್ಪೋತಿ ದ್ವೇಧಾಭೂತಗ್ಗೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಬೀಜಾದಿಧಾತುನಾನತ್ತವಸೇನ ಖನ್ಧಾದಿಧಾತುನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
812. Kappoti dvedhābhūtaggo. Ettha ca bījādidhātunānattavasena khandhādidhātunānattaṃ veditabbaṃ.
ಚತುತ್ಥಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Catutthabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಪಞ್ಚಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Pañcamabalaniddesavaṇṇanā
೮೧೩. ಅಜ್ಝಾಸಯಧಾತೂತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಸಭಾವೋ। ಯಥಾ ಗೂಥಾದೀನಂ ಧಾತುಸಭಾವೋ ಏಸೋ, ಯಂ ಗೂಥಾದೀಹೇವ ಸಂಸನ್ದತಿ, ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸೇವೇಸ ಸಭಾವೋ, ಯಂ ದುಸ್ಸೀಲಾದಯೋ ದುಸ್ಸೀಲಾದಿಕೇಹೇವ ಸಂಸನ್ದನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಆಹಂಸೂತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಹಂಸು। ಆವುಸೋ ಇಮೇ ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಯಥಾಸಭಾಗೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ವದನ್ತಾ ಅಮ್ಹೇ ಸಭಾಗಾಸಭಾಗೇ ವಿದಿತ್ವಾ ಹೀನಜ್ಝಾಸಯಪಣೀತಜ್ಝಾಸಯತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಧಾತುಸಂಯುತ್ತಕಮ್ಮೇ ಉಪನೇನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪಯೋಗಂ ದಟ್ಠುಕಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏವಂ ಸಭಾಗವಸೇನೇವ ಅಜ್ಝಾಸಯಧಾತುಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ಅಜ್ಝಾಸಯಧಾತುಸಭಾಗವಸೇನ ನಿಯಮೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
813. Ajjhāsayadhātūti ajjhāsayasabhāvo. Yathā gūthādīnaṃ dhātusabhāvo eso, yaṃ gūthādīheva saṃsandati, evaṃ puggalānaṃ ajjhāsayassevesa sabhāvo, yaṃ dussīlādayo dussīlādikeheva saṃsandantīti vuttaṃ hoti. Bhikkhūpi āhaṃsūti aññamaññaṃ āhaṃsu. Āvuso ime manussā ‘‘yathāsabhāgena paribhuñjathā’’ti vadantā amhe sabhāgāsabhāge viditvā hīnajjhāsayapaṇītajjhāsayataṃ paricchinditvā dhātusaṃyuttakamme upanenti tassa payogaṃ daṭṭhukāmāti attho, evaṃ sabhāgavaseneva ajjhāsayadhātuparicchindanato ajjhāsayadhātusabhāgavasena niyametīti adhippāyo.
ಪಞ್ಚಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pañcamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಛಟ್ಠಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Chaṭṭhabalaniddesavaṇṇanā
ಚರಿತನ್ತಿ ಇಧ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಸುಚರಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಪ್ಪರಜಂ ಅಕ್ಖಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಭಾವಿತೋ, ಅಪ್ಪರಜಂ ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾತಿಪಿ ಸದ್ದತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಆಸಯಜಾನನಾದಿನಾ ಯೇಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಪರೋಪರೇಹಿ ಸತ್ತಾ ಕಲ್ಯಾಣಪಾಪಾಸಯಾದಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಜಾನನಂ ವಿಭಾವೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣಾನಂ ವಿಸುಂ ಅಸಾಧಾರಣತಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾಞಾಣಾನಂ ವಿಸುಂ ಬಲತಾ ಚ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ।
Caritanti idha duccaritaṃ sucaritanti vuttaṃ. Apparajaṃ akkhaṃ etesanti apparajakkhāti attho vibhāvito, apparajaṃ akkhimhi etesanti apparajakkhātipi saddattho sambhavati. Ettha ca āsayajānanādinā yehi indriyehi paroparehi sattā kalyāṇapāpāsayādikā honti, tesaṃ jānanaṃ vibhāvetīti veditabbaṃ. Evañca katvā indriyaparopariyattaāsayānusayañāṇānaṃ visuṃ asādhāraṇatā, indriyaparopariyattanānādhimuttikatāñāṇānaṃ visuṃ balatā ca siddhā hoti.
೮೧೫. ಯದರಿಯಾತಿ ಯೇ ಅರಿಯಾ। ಆವಸಿಂಸೂತಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸಿಂಸು। ಕೇ ಪನ ತೇ? ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನೋ ಹೋತಿ ಛಳಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋ ಏಕಾರಕ್ಖೋ ಚತುರಾಪಸ್ಸೇನೋ ಪನುಣ್ಣಪಚ್ಚೇಕಸಚ್ಚೋ ಸಮವಯಸಟ್ಠೇಸನೋ ಅನಾವಿಲಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಸುವಿಮುತ್ತಪಞ್ಞೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೪೮; ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೧೯) ಏವಂ ವುತ್ತಾ। ಏತೇಸು ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನಪಚ್ಚೇಕಸಚ್ಚಪನೋದನಏಸನಾಸಮವಯಸಜ್ಜನಾನಿ ‘‘ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ಪಟಿಸೇವತಿ ಅಧಿವಾಸೇತಿ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ ವಿನೋದೇತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೬೮) ವುತ್ತೇಸು ಅಪಸ್ಸೇನೇಸು ವಿನೋದನಞ್ಚ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಾನೇವ, ಇತರೇ ಚ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಸಮಿಜ್ಝನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏತಞ್ಹಿ ಸುತ್ತಂ…ಪೇ॰… ದೀಪೇತೀ’’ತಿ।
815. Yadariyāti ye ariyā. Āvasiṃsūti nissāya vasiṃsu. Ke pana te? ‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturāpasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṅkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño’’ti (dī. ni. 3.348; a. ni. 10.19) evaṃ vuttā. Etesu pañcaṅgavippahīnapaccekasaccapanodanaesanāsamavayasajjanāni ‘‘saṅkhāyekaṃ paṭisevati adhivāseti parivajjeti vinodetī’’ti (ma. ni. 2.168) vuttesu apassenesu vinodanañca maggakiccāneva, itare ca maggeneva samijjhanti. Tenāha ‘‘etañhi suttaṃ…pe… dīpetī’’ti.
೮೧೬. ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತಾನಾನುಸಯನೇಸು ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಆರಮ್ಮಣಾನುಸಯನೇನ ಅನುಸೇತಿ। ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣಾತಿ ಏತೇನ ಸಮನ್ತತೋ ವೇಠೇತ್ವಾ ವಿಯ ಠಿತಭಾವೇನ ಅನುಸಯಿತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಭವಸ್ಸಪಿ ವತ್ಥುಕಾಮತ್ತಾ, ರಾಗವಸೇನ ವಾ ಸಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಭವರಾಗಾನುಸಯೋ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ ಆಹ।
816. Ārammaṇasantānānusayanesu iṭṭhārammaṇe ārammaṇānusayanena anuseti. Āciṇṇasamāciṇṇāti etena samantato veṭhetvā viya ṭhitabhāvena anusayitataṃ dasseti. Bhavassapi vatthukāmattā, rāgavasena vā samānattā ‘‘bhavarāgānusayo…pe… saṅgahito’’ti āha.
೮೧೮. ‘‘ಪಣೀತಾಧಿಮುತ್ತಿಕಾ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಾ, ಇತರೇ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಅಧಿಮುತ್ತಿಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಮುದಿನ್ದ್ರಿಯಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿ।
818. ‘‘Paṇītādhimuttikā tikkhindriyā, itare mudindriyā’’ti evaṃ indriyavisesadassanatthameva adhimuttiggahaṇanti āha ‘‘tikkhindriyamudindriyabhāvadassanattha’’nti.
೮೧೯. ಪಹಾನಕ್ಕಮವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಹಾತಬ್ಬಪಜಹನಕ್ಕಮೋ ಪಹಾನಕ್ಕಮೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಯಸ್ಸ ಪಹಾನೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತಂ ತೇನೇವ ಪಹಾನೇನ ಪಠಮಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತತೋ ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಂ ವಾ ಪಹಾನಕ್ಕಮೋ।
819. Pahānakkamavasenāti ettha pahātabbapajahanakkamo pahānakkamoti daṭṭhabbo, yassa pahānena bhavitabbaṃ, taṃ teneva pahānena paṭhamaṃ vuccati, tato appahātabbanti ayaṃ vā pahānakkamo.
೮೨೦. ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ।
820. Maggassa upanissayabhūtāni indriyāni upanissayaindriyāni.
೮೨೬. ನಿಬ್ಬುತಿಛನ್ದರಹಿತತ್ತಾ ಅಚ್ಛನ್ದಿಕಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಟ್ಠಾ। ಯಸ್ಮಿಂ ಭವಙ್ಗೇ ಪವತ್ತಮಾನೇ ತಂಸನ್ತತಿಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಂ ತಸ್ಸ ಪಾದಕಂ।
826. Nibbutichandarahitattā acchandikaṭṭhānaṃ paviṭṭhā. Yasmiṃ bhavaṅge pavattamāne taṃsantatiyaṃ lokuttaraṃ nibbattati, taṃ tassa pādakaṃ.
ಛಟ್ಠಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Chaṭṭhabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಸತ್ತಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Sattamabalaniddesavaṇṇanā
೮೨೮. ನಿದ್ದಾಯಿತ್ವಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತೋ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಟಿಬುದ್ಧೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪನ್ನೋಮ್ಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನೀವರಣಾದೀಹಿ ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಸನ್ತತಿ ಏವ ಚಿತ್ತಮಞ್ಜೂಸಾ, ಸಮಾಧಿ ವಾ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ। ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇತುನ್ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಂ ಠಪೇತುಂ। ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತಾನಂ ಅಪಗಮೋ ಏವ ಅಪಗಮವಿಮೋಕ್ಖೋ।
828. Niddāyitvāti kammaṭṭhānaṃ manasi karonto niddaṃ okkamitvā paṭibuddho samāpattiṃ samāpannomhīti attho. Nīvaraṇādīhi visuddhacittasantati eva cittamañjūsā, samādhi vā, kammaṭṭhānaṃ vā. Cittaṃ ṭhapetunti samāpatticittaṃ ṭhapetuṃ. Saññāvedayitānaṃ apagamo eva apagamavimokkho.
ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾನಂ ಕಾಮಾದಿದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಪಕ್ಖನ್ದನಾನಿ ‘‘ಹಾನಭಾಗಿಯವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ, ತೇಹಿ ಪನ ಝಾನಾನಂ ತಂಸಭಾವತಾ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾ। ಪಗುಣಭಾವವೋದಾನಂ ಪಗುಣವೋದಾನಂ। ತದೇವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಹಿ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಅಧಿಗಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ‘‘ವುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ವೋದಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನಂ, ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ ವುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಾಯ ವುಟ್ಠಾನಪಾಳಿಯಾ ಅಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವುಟ್ಠಾನಂ ‘‘ಪಾಳಿಮುತ್ತಕವುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯೇ ಪನ ‘‘ನಿರೋಧತೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಪಾಳಿ ನತ್ಥೀತಿ ವದೇಯ್ಯುಂ, ತೇ ‘‘ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೪೧೭) ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಪಟಿಸೇಧೇತಬ್ಬಾ।
Saññāmanasikārānaṃ kāmādidutiyajjhānādipakkhandanāni ‘‘hānabhāgiyavisesabhāgiyadhammā’’ti dassitāni, tehi pana jhānānaṃ taṃsabhāvatā dhamma-saddena vuttā. Paguṇabhāvavodānaṃ paguṇavodānaṃ. Tadeva paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhahitvā dutiyajjhānādiadhigamassa paccayattā ‘‘vuṭṭhānaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. ‘‘Vodānampi vuṭṭhānaṃ, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti imāya vuṭṭhānapāḷiyā asaṅgahitattā nirodhasamāpattiyā vuṭṭhānaṃ ‘‘pāḷimuttakavuṭṭhānaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Ye pana ‘‘nirodhato phalasamāpattiyā vuṭṭhāna’’nti pāḷi natthīti vadeyyuṃ, te ‘‘nirodhā vuṭṭhahantassa nevasaññānāsaññāyatanaṃ phalasamāpattiyā anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.417) imāya pāḷiyā paṭisedhetabbā.
ಸತ್ತಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Sattamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ದಸಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Dasamabalaniddesavaṇṇanā
೮೩೧. ರಾಗಾದೀಹಿ ಚೇತಸೋ ವಿಮುತ್ತಿಭೂತೋ ಸಮಾಧಿ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ। ಪಞ್ಞಾವ ವಿಮುತ್ತಿ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ। ಕಮ್ಮನ್ತರವಿಪಾಕನ್ತರಮೇವಾತಿ ಕಮ್ಮನ್ತರಸ್ಸ ವಿಪಾಕನ್ತರಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚೇತನಾಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಧಮ್ಮೇ ನಿರಯಾದಿನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಭೂತೇ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವಾ’’ತಿ। ಅಪ್ಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಅಟ್ಠಮನವಮಬಲಾನಿ ವಿಯ, ತಂಸದಿಸಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಂ ವಿಯ ವಿಕುಬ್ಬಿತುಂ। ಏತೇನ ದಸಬಲಸದಿಸತಞ್ಚ ವಾರೇತಿ, ಝಾನಾದಿಞಾಣಂ ವಿಯ ವಾ ಅಪ್ಪೇತುಂ ವಿಕುಬ್ಬಿತುಞ್ಚ। ಯದಿಪಿ ಹಿ ಝಾನಾದಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ಸತ್ತಮಬಲನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರತಾ ವುತ್ತಾ, ತಥಾಪಿ ಝಾನಾದೀಹಿ ವಿನಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ನತ್ಥೀತಿ ಝಾನಾದಿಸಹಗತಂ ಞಾಣಂ ತದನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಝಾನಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ವಿಯ ನ ಸಬ್ಬಂ ಬಲಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಅಪ್ಪೇತುಂ ಇದ್ಧಿ ಹುತ್ವಾ ವಿಕುಬ್ಬಿತುಞ್ಚ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಕಸ್ಸಚಿ ಬಲಸ್ಸ ಝಾನಇದ್ಧಿಭಾವತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
831. Rāgādīhi cetaso vimuttibhūto samādhi cetovimutti. Paññāva vimutti paññāvimutti. Kammantaravipākantaramevāti kammantarassa vipākantaramevāti attho. Cetanācetanāsampayuttakadhamme nirayādinibbānagāminipaṭipadābhūte kammanti gahetvā āha ‘‘kammaparicchedamevā’’ti. Appetuṃ na sakkoti aṭṭhamanavamabalāni viya, taṃsadisaṃ iddhividhañāṇaṃ viya vikubbituṃ. Etena dasabalasadisatañca vāreti, jhānādiñāṇaṃ viya vā appetuṃ vikubbituñca. Yadipi hi jhānādipaccavekkhaṇañāṇaṃ sattamabalanti tassa savitakkasavicāratā vuttā, tathāpi jhānādīhi vinā paccavekkhaṇā natthīti jhānādisahagataṃ ñāṇaṃ tadantogadhaṃ katvā evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Atha vā sabbaññutaññāṇaṃ jhānādikiccaṃ viya na sabbaṃ balakiccaṃ kātuṃ sakkotīti dassetuṃ ‘‘tañhi jhānaṃ hutvā appetuṃ iddhi hutvā vikubbituñca na sakkotī’’ti vuttaṃ, na pana kassaci balassa jhānaiddhibhāvatoti daṭṭhabbaṃ.
ದಸಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dasamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಞಾಣವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Ñāṇavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೧೬. ಞಾಣವಿಭಙ್ಗೋ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
೧. ಏಕಕಮಾತಿಕಾದಿವಣ್ಣನಾ • 1. Ekakamātikādivaṇṇanā
೧೦. ದಸಕಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ • 10. Dasakamātikāvaṇṇanā
(೧.) ಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (1.) Ekakaniddesavaṇṇanā
(೨.) ದುಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (2.) Dukaniddesavaṇṇanā
(೩.) ತಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (3.) Tikaniddesavaṇṇanā
(೪.) ಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
(೫.) ಪಞ್ಚಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
(೬.) ಛಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
(೭.) ಸತ್ತಕನಿದ್ದೇಸಾದಿವಣ್ಣನಾ • (7.) Sattakaniddesādivaṇṇanā
(೧೦.) ದಸಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (10.) Dasakaniddesavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ೧೬. ಞಾಣವಿಭಙ್ಗೋ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
