Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / ཝིབྷངྒ-མཱུལཊཱིཀཱ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
༡༦. ཉཱཎཝིབྷངྒོ
16. Ñāṇavibhaṅgo
༡. ཨེཀཀམཱཏིཀཱདིཝཎྞནཱ
1. Ekakamātikādivaṇṇanā
༧༥༡. ཨོཀཱསཊྛེན སམྤཡུཏྟཱ དྷམྨཱ ཨཱརམྨཎཉྩཱཔི ཉཱཎསྶ ཝཏྠུ། ཡཱཐཱཝཀཝཏྠུཝིབྷཱཝནཱཏི ནཧེཏཱདིཨཝིཏཐེཀཔྤཀཱརཝཏྠུཝིབྷཱཝནཱ། ཡཐཱ ཨེཀཾ ནཧེཏུ, ཏཐཱ ཨེཀཾ ཨཉྙམྤཱིཏི ཧི གཧེཏབྦཾ ཨཝིཏཐསཱམཉྙཡུཏྟཾ ཉཱཎཱརམྨཎཾ ཡཱཐཱཝཀཝཏྠུ། ཡཱཐཱཝཀེན ཝཱ ཨཝིཏཐསཱམཉྙེན ཝཏྠུཝིབྷཱཝནཱ ཡཱཐཱཝཀཝཏྠུཝིབྷཱཝནཱ།
751. Okāsaṭṭhena sampayuttā dhammā ārammaṇañcāpi ñāṇassa vatthu. Yāthāvakavatthuvibhāvanāti nahetādiavitathekappakāravatthuvibhāvanā. Yathā ekaṃ nahetu, tathā ekaṃ aññampīti hi gahetabbaṃ avitathasāmaññayuttaṃ ñāṇārammaṇaṃ yāthāvakavatthu. Yāthāvakena vā avitathasāmaññena vatthuvibhāvanā yāthāvakavatthuvibhāvanā.
དུཀཱནུརཱུཔེཧཱིཏི དུཀམཱཏིཀཱནུརཱུཔེཧཱིཏི ཝདནྟི། ཨོསཱནདུཀསྶ པན དུཀམཱཏིཀཾ ཨནིསྶཱཡ ཝུཏྟཏྟཱ དུཀབྷཱཝཱནུརཱུཔེཧཱིཏི ཝཏྟབྦཾ། ཨེཝཾ ཏིཀཱནུརཱུཔེཧཱིཏི ཨེཏྠཱཔི དཊྛབྦཾ། ཨོསཱནདུཀེ པན ཨཏྠོཏི ཕལཾ, ཨནེཀཏྠཏྟཱ དྷཱཏུསདྡཱནཾ ཏཾ ཛནེཏཱིཏི ཨཏྠཛཱཔིཀཱ, ཀཱརཎགཏཱ པཉྙཱ། ཛཱཔིཏོ ཛནིཏོ ཨཏྠོ ཨེཏིསྶཱཏི ཛཱཔིཏཏྠཱ, ཀཱརཎཔཉྙཱསདིསཱི ཕལཔྤཀཱསནབྷཱུཏཱ ཕལསམྤཡུཏྟཱ པཉྙཱ།
Dukānurūpehīti dukamātikānurūpehīti vadanti. Osānadukassa pana dukamātikaṃ anissāya vuttattā dukabhāvānurūpehīti vattabbaṃ. Evaṃ tikānurūpehīti etthāpi daṭṭhabbaṃ. Osānaduke pana atthoti phalaṃ, anekatthattā dhātusaddānaṃ taṃ janetīti atthajāpikā, kāraṇagatā paññā. Jāpito janito attho etissāti jāpitatthā, kāraṇapaññāsadisī phalappakāsanabhūtā phalasampayuttā paññā.
༡༠. དསཀམཱཏིཀཱཝཎྞནཱ
10. Dasakamātikāvaṇṇanā
༧༦༠. ‘‘ཙཏསྶོ ཁོ ཨིམཱ, སཱརིཔུཏྟ, ཡོནིཡོ། ཀཏམཱ…པེ॰… ཡོ ཁོ མཾ, སཱརིཔུཏྟ, ཨེཝཾ ཛཱན’’ནྟི (མ॰ ནི॰ ༡.༡༥༢) ཝཙནེན ཙཏུཡོནིཔརིཙྪེདཀཉཱཎཾ ཝུཏྟཾ, ‘‘ནིརཡཉྩཱཧཾ, སཱརིཔུཏྟ, པཛཱནཱམཱི’’ཏིཨཱདིནཱ (མ॰ ནི॰ ༡.༡༥༣) པཉྩགཏིཔརིཙྪེདཀཾ། ‘‘སཾཡུཏྟཀེ ཨཱགཏཱནི ཏེསཏྟཏི ཉཱཎཱནི, སཏྟསཏྟཏི ཉཱཎཱནཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཏཏྠ པན ནིདཱནཝགྒེ སཏྟསཏྟཏི ཨཱགཏཱནི ཙཏུཙཏྟཱརཱིསཉྩ, ཏེསཏྟཏི པན པཊིསམྦྷིདཱམགྒེ སུཏམཡཱདཱིནི ཨཱགཏཱནི དིསྶནྟི, ན སཾཡུཏྟཀེཏི། ཨཉྙཱནིཔཱིཏི ཨེཏེན ཨིདྷ ཨེཀཀཱདིཝསེན ཝུཏྟཾ, ཨཉྙཏྠ ཙ ‘‘པུབྦནྟེ ཉཱཎ’’ནྟིཨཱདིནཱ, བྲཧྨཛཱལཱདཱིསུ ཙ ‘‘ཏཡིདཾ ཏཐཱགཏོ པཛཱནཱཏི ‘ཨིམཱནི དིཊྛིཊྛཱནཱནི ཨེཝཾ གཧིཏཱནཱི’ཏི’’ཨཱདིནཱ ཝུཏྟཾ ཨནེཀཉཱཎཔྤབྷེདཾ སངྒཎྷཱཏི། ཡཱཐཱཝཔཊིཝེདྷཏོ སཡཉྩ ཨཀམྤིཡཾ པུགྒལཉྩ ཏཾསམངྒིཾ ཉེཡྻེསུ ཨདྷིབལཾ ཀརོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཀམྤིཡཊྛེན ཨུཔཏྠམྦྷཀཊྛེན ཙཱ’’ཏི།
760. ‘‘Catasso kho imā, sāriputta, yoniyo. Katamā…pe… yo kho maṃ, sāriputta, evaṃ jāna’’nti (ma. ni. 1.152) vacanena catuyoniparicchedakañāṇaṃ vuttaṃ, ‘‘nirayañcāhaṃ, sāriputta, pajānāmī’’tiādinā (ma. ni. 1.153) pañcagatiparicchedakaṃ. ‘‘Saṃyuttake āgatāni tesattati ñāṇāni, sattasattati ñāṇānī’’ti vuttaṃ, tattha pana nidānavagge sattasattati āgatāni catucattārīsañca, tesattati pana paṭisambhidāmagge sutamayādīni āgatāni dissanti, na saṃyuttaketi. Aññānipīti etena idha ekakādivasena vuttaṃ, aññattha ca ‘‘pubbante ñāṇa’’ntiādinā, brahmajālādīsu ca ‘‘tayidaṃ tathāgato pajānāti ‘imāni diṭṭhiṭṭhānāni evaṃ gahitānī’ti’’ādinā vuttaṃ anekañāṇappabhedaṃ saṅgaṇhāti. Yāthāvapaṭivedhato sayañca akampiyaṃ puggalañca taṃsamaṅgiṃ ñeyyesu adhibalaṃ karotīti āha ‘‘akampiyaṭṭhena upatthambhakaṭṭhena cā’’ti.
སེཊྛཊྛཱནཾ སབྦཉྙུཏཾ། པཊིཛཱནནཝསེན སབྦཉྙུཏཾ ཨབྷིམུཁཾ གཙྪནྟི, ཨཊྛ ཝཱ པརིསཱ ཨུཔསངྐམནྟཱིཏི ཨཱསབྷཱ, བུདྡྷཱ། ཨིདཾ པནཱཏི བུདྡྷཱནཾ ཋཱནཾ སབྦཉྙུཏམེཝ ཝདཏི། ཏིཊྛམཱནོཝཱཏི ཨཝདནྟོཔི ཏིཊྛམཱནོཝ པཊིཛཱནཱཏི ནཱམཱཏི ཨཏྠོ། ཨཊྛསུ པརིསཱསུ ‘‘ཨབྷིཛཱནཱམཧཾ, སཱརིཔུཏྟ, ཨནེཀསཏཾ ཁཏྟིཡཔརིསཾ…པེ॰… ཏཏྲ ཝཏ མཾ བྷཡཾ ཝཱ སཱརཛྫཾ ཝཱ ཨོཀྐམིསྶཏཱིཏི ནིམིཏྟམེཏཾ, སཱརིཔུཏྟ, ན སམནུཔསྶཱམཱི’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༡.༡༥༡) ཝཙནེན དསྶིཏཨཀམྤིཡཉཱཎཡུཏྟོ དསབལོཧནྟི ཨབྷཱིཏནཱདཾ ནདཏི། སཱིཧནཱདསུཏྟེན ཁནྡྷཀཝགྒེ ཨཱགཏེན།
Seṭṭhaṭṭhānaṃ sabbaññutaṃ. Paṭijānanavasena sabbaññutaṃ abhimukhaṃ gacchanti, aṭṭha vā parisā upasaṅkamantīti āsabhā, buddhā. Idaṃ panāti buddhānaṃ ṭhānaṃ sabbaññutameva vadati. Tiṭṭhamānovāti avadantopi tiṭṭhamānova paṭijānāti nāmāti attho. Aṭṭhasu parisāsu ‘‘abhijānāmahaṃ, sāriputta, anekasataṃ khattiyaparisaṃ…pe… tatra vata maṃ bhayaṃ vā sārajjaṃ vā okkamissatīti nimittametaṃ, sāriputta, na samanupassāmī’’ti (ma. ni. 1.151) vacanena dassitaakampiyañāṇayutto dasabalohanti abhītanādaṃ nadati. Sīhanādasuttena khandhakavagge āgatena.
‘‘དེཝམནུསྶཱནཾ ཙཏུཙཀྐཾ ཝཏྟཏཱི’’ཏི (ཨ॰ ནི॰ ༤.༣༡) སུཏྟསེསེན སཔྤུརིསཱུཔསྶཡཱདཱིནཾ ཕལསམྤཏྟི པཝཏྟི, པུརིམསཔྤུརིསཱུཔསྶཡཱདིཾ ཨུཔནིསྶཱཡ པཙྪིམསཔྤུརིསཱུཔསྶཡཱདཱིནཾ སམྤཏྟི པཝཏྟི ཝཱ ཝུཏྟཱཏི ཨཱདི-སདྡེན ཏཏྠ ཙ ཙཀྐ-སདྡསྶ གཧཎཾ ཝེདིཏབྦཾ། པཊིཝེདྷནིཊྛཏྟཱ ཨརཧཏྟམགྒཉཱཎཾ པཊིཝེདྷོཏི ‘‘ཕལཀྑཎེ ཨུཔྤནྣཾ ནཱམཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏེན པཊིལདྡྷསྶཔི དེསནཱཉཱཎསྶ ཀིཙྩནིཔྥཏྟིཔརསྶ བུཛ྄ཛྷནམཏྟེན ཧོཏཱིཏི ‘‘ཨཉྙཱསིཀོཎྜཉྙསྶ སོཏཱཔཏྟིཕལཀྑཎེ པཝཏྟཾ ནཱམཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏཏོ པརཾ པན ཡཱཝ པརིནིབྦཱནཱ དེསནཱཉཱཎཔྤཝཏྟི ཏསྶེཝ པཝཏྟིཏསྶ དྷམྨཙཀྐསྶ ཋཱནནྟི ཝེདིཏབྦཾ, པཝཏྟིཏཙཀྐསྶ ཙཀྐཝཏྟིནོ ཙཀྐརཏནཊྛཱནཾ ཝིཡ།
‘‘Devamanussānaṃ catucakkaṃ vattatī’’ti (a. ni. 4.31) suttasesena sappurisūpassayādīnaṃ phalasampatti pavatti, purimasappurisūpassayādiṃ upanissāya pacchimasappurisūpassayādīnaṃ sampatti pavatti vā vuttāti ādi-saddena tattha ca cakka-saddassa gahaṇaṃ veditabbaṃ. Paṭivedhaniṭṭhattā arahattamaggañāṇaṃ paṭivedhoti ‘‘phalakkhaṇe uppannaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tena paṭiladdhassapi desanāñāṇassa kiccanipphattiparassa bujjhanamattena hotīti ‘‘aññāsikoṇḍaññassa sotāpattiphalakkhaṇe pavattaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tato paraṃ pana yāva parinibbānā desanāñāṇappavatti tasseva pavattitassa dhammacakkassa ṭhānanti veditabbaṃ, pavattitacakkassa cakkavattino cakkaratanaṭṭhānaṃ viya.
སམཱདཱིཡནྟཱིཏི སམཱདཱནཱནི, ཏཱནི པན སམཱདིཡིཏྭཱ ཀཏཱནི ཧོནྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘སམཱདིཡིཏྭཱ ཀཏཱན’’ནྟི། ཀམྨམེཝ ཝཱ ཀམྨསམཱདཱནནྟི ཨེཏེན སམཱདཱན-སདྡསྶ ཨཔུབྦཏྠཱབྷཱཝཾ དསྶེཏི མུཏྟགཏ-སདྡེ གཏ-སདྡསྶ ཝིཡ།
Samādīyantīti samādānāni, tāni pana samādiyitvā katāni hontīti āha ‘‘samādiyitvā katāna’’nti. Kammameva vā kammasamādānanti etena samādāna-saddassa apubbatthābhāvaṃ dasseti muttagata-sadde gata-saddassa viya.
ཨགཏིགཱམིནིནྟི ནིབྦཱནགཱམིནིཾ། ཝུཏྟཉྷི ‘‘ནིབྦཱནཉྩཱཧཾ, སཱརིཔུཏྟ, པཛཱནཱམི ནིབྦཱནགཱམིནིཉྩ པཊིཔད’’ནྟི (མ॰ ནི॰ ༡.༡༥༣)།
Agatigāmininti nibbānagāminiṃ. Vuttañhi ‘‘nibbānañcāhaṃ, sāriputta, pajānāmi nibbānagāminiñca paṭipada’’nti (ma. ni. 1.153).
ཧཱནབྷཱགིཡདྷམྨནྟི ཧཱནབྷཱགིཡསབྷཱཝཾ, ཀཱམསཧགཏསཉྙཱདིདྷམྨཾ ཝཱ། ཏཾ ཀཱརཎནྟི པུབྦེཝ ཀཏཱབྷིསངྑཱརཱདིཾ།
Hānabhāgiyadhammanti hānabhāgiyasabhāvaṃ, kāmasahagatasaññādidhammaṃ vā. Taṃ kāraṇanti pubbeva katābhisaṅkhārādiṃ.
‘‘ཨིདཱནཱི’’ཏི ཨེཏསྶ ‘‘ཨིམིནཱ ཨནུཀྐམེན ཝུཏྟཱནཱིཏི ཝེདིཏབྦཱནཱི’’ཏི ཨིམིནཱ སཧ ཡོཛནཱ ཀཱཏབྦཱ། ཀིལེསཱཝརཎཾ ཏདབྷཱཝཉྩཱཏི ཀིལེསཱཝརཎཱབྷཱཝཾ། ཀིལེསཀྑཡཱདྷིགམསྶ ཧི ཀིལེསཱཝརཎཾ ཨཊྛཱནཾ, ཏདབྷཱཝོ ཋཱནཾ། ཨནདྷིགམསྶ ཀིལེསཱཝརཎཾ ཋཱནཾ, ཏདབྷཱཝོ ཨཊྛཱནནྟི། ཏཏྠ ཏདབྷཱཝགྒཧཎེན གཧིཏཾ ‘‘ཨཏྠི དིནྣ’’ནྟིཨཱདིཀཱཡ སམྨཱདིཊྛིཡཱ ཋིཏིཾ ཏབྦིཔརཱིཏཱཡ ཋཱནཱབྷཱཝཉྩ ཨདྷིགམསྶ ཋཱནཾ པསྶནྟེན ཨིམིནཱ ཉཱཎེན ཨདྷིགམཱནདྷིགམཱནཾ ཋཱནཱཊྛཱནབྷཱུཏེ ཀིལེསཱཝརཎཏདབྷཱཝེ པསྶཏི བྷགཝཱཏི ཨིམམཏྠཾ སཱདྷེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ལོཀིཡསམྨཱདིཊྛིཋིཏིདསྶནཏོ ནིཡཏམིཙྪཱདིཊྛིཋཱནཱབྷཱཝདསྶནཏོ ཙཱ’’ཏི། ཨེཏྠ ཙ ཨདྷིགམཊྛཱནདསྶནམེཝ ཨདྷིཔྤེཏཾ ཨུཔརི བྷབྦཔུགྒལཝསེནེཝ ཝིཔཱཀཱཝརཎཱབྷཱཝདསྶནཱདིཀསྶ ཝཀྑམཱནཏྟཱ། ཨིམིནཱ པན ཉཱཎེན སིཛ྄ཛྷནཏོ པསངྒེན ཨིཏརམྤི ཝུཏྟནྟི ཝེདིཏབྦཾ། དྷཱཏུཝེམཏྟདསྶནཏོཏི རཱགཱདཱིནཾ ཨདྷིམཏྟཏཱདིཝསེན ཏཾསཧིཏཱནཾ དྷཱཏཱུནཾ ཝེམཏྟཏཱདསྶནཏོ, ‘‘ཨཡཾ ཨིམིསྶཱ དྷཱཏུཡཱ ཨདྷིམཏྟཏྟཱ རཱགཙརིཏོ’’ཏིཨཱདིནཱ ཙརིཡཱཧེཏཱུནཾ ཝཱ, རཱགཱདཡོ ཨེཝ ཝཱ པཀཏིབྷཱཝཏོ དྷཱཏཱུཏི རཱགཱདིཝེམཏྟདསྶནཏོཏི ཨཏྠོ། པཡོགཾ ཨནཱདིཡིཏྭཱཏི སནྟཏིམཧཱམཏྟཨངྒུལིམཱལཱདཱིནཾ ཝིཡ ཀཱམརཱགབྱཱཔཱདཱདིཝསེན པཡོགཾ ཨནཱདིཡིཏྭཱ།
‘‘Idānī’’ti etassa ‘‘iminā anukkamena vuttānīti veditabbānī’’ti iminā saha yojanā kātabbā. Kilesāvaraṇaṃ tadabhāvañcāti kilesāvaraṇābhāvaṃ. Kilesakkhayādhigamassa hi kilesāvaraṇaṃ aṭṭhānaṃ, tadabhāvo ṭhānaṃ. Anadhigamassa kilesāvaraṇaṃ ṭhānaṃ, tadabhāvo aṭṭhānanti. Tattha tadabhāvaggahaṇena gahitaṃ ‘‘atthi dinna’’ntiādikāya sammādiṭṭhiyā ṭhitiṃ tabbiparītāya ṭhānābhāvañca adhigamassa ṭhānaṃ passantena iminā ñāṇena adhigamānadhigamānaṃ ṭhānāṭṭhānabhūte kilesāvaraṇatadabhāve passati bhagavāti imamatthaṃ sādhento āha ‘‘lokiyasammādiṭṭhiṭhitidassanato niyatamicchādiṭṭhiṭhānābhāvadassanato cā’’ti. Ettha ca adhigamaṭṭhānadassanameva adhippetaṃ upari bhabbapuggalavaseneva vipākāvaraṇābhāvadassanādikassa vakkhamānattā. Iminā pana ñāṇena sijjhanato pasaṅgena itarampi vuttanti veditabbaṃ. Dhātuvemattadassanatoti rāgādīnaṃ adhimattatādivasena taṃsahitānaṃ dhātūnaṃ vemattatādassanato, ‘‘ayaṃ imissā dhātuyā adhimattattā rāgacarito’’tiādinā cariyāhetūnaṃ vā, rāgādayo eva vā pakatibhāvato dhātūti rāgādivemattadassanatoti attho. Payogaṃ anādiyitvāti santatimahāmattaaṅgulimālādīnaṃ viya kāmarāgabyāpādādivasena payogaṃ anādiyitvā.
(༡.) ཨེཀཀནིདྡེསཝཎྞནཱ
(1.) Ekakaniddesavaṇṇanā
༧༦༡. ན ཧེཏུམེཝཱཏི ཨེཏྠ ཙ ན ཧེཏཱུ ཨེཝཱཏི ཨཏྠོ, བྱཉྫནསིལིཊྛཏཱཝསེན པན རསྶཏྟཾ མ-ཀཱརོ ཙ ཀཏོ ‘‘ཨདུཀྑམསུཁཱ’’ཏི ཨེཏྠ ཝིཡ། ཨིམིནཱཔི ནཡེནཱཏི ཨེཏྠ པུརིམནཡེན ཧེཏུབྷཱཝཱདིཔཊིཀྑེཔོ, པཙྪིམནཡེན ནཧེཏུདྷམྨཱདིཀོཊྛཱསསངྒཧོཏི ཨཡཾ ཝིསེསོ ཝེདིཏབྦོ། ཙུཏིགྒཧཎེན ཙུཏིཔརིཙྪིནྣཱཡ ཨེཀཱཡ ཛཱཏིཡཱ གཧཎཾ དཊྛབྦཾ, བྷཝགྒཧཎེན ནཝདྷཱ ཝུཏྟབྷཝསྶ། ཏདནྟོགདྷཏཱཡ ཏཏྠ ཏཏྠ པརིཡཱཔནྣཏཱ ཝུཏྟཱ། ཨུཔྤནྣཾ མནོཝིཉྙཱཎཝིཉྙེཡྻམེཝཱཏི ‘‘ན རཱུཔཾ ཝིཡ ཨུཔྤནྣཱ ཚཝིཉྙཱཎཝིཉྙེཡྻཱ’’ཏི རཱུཔཏོ ཨེཏེསཾ ཝིསེསནཾ ཀརོཏི།
761. Na hetumevāti ettha ca na hetū evāti attho, byañjanasiliṭṭhatāvasena pana rassattaṃ ma-kāro ca kato ‘‘adukkhamasukhā’’ti ettha viya. Imināpi nayenāti ettha purimanayena hetubhāvādipaṭikkhepo, pacchimanayena nahetudhammādikoṭṭhāsasaṅgahoti ayaṃ viseso veditabbo. Cutiggahaṇena cutiparicchinnāya ekāya jātiyā gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, bhavaggahaṇena navadhā vuttabhavassa. Tadantogadhatāya tattha tattha pariyāpannatā vuttā. Uppannaṃ manoviññāṇaviññeyyamevāti ‘‘na rūpaṃ viya uppannā chaviññāṇaviññeyyā’’ti rūpato etesaṃ visesanaṃ karoti.
༧༦༢. ཀཔྤཏོ ཀཔྤཾ གནྟྭཱཔི ན ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ན ཀདཱཙི ཏཐཱ ཨུཔྤཛྫཏི། ན ཧི ཁཱིརཱདཱིནཾ ཝིཡ ཨེཏེསཾ ཡཐཱཝུཏྟལཀྑཎཝིལཀྑཎཏཱ ཨཏྠཱིཏི དསྶེཏི།
762. Kappato kappaṃ gantvāpi na uppajjatīti na kadāci tathā uppajjati. Na hi khīrādīnaṃ viya etesaṃ yathāvuttalakkhaṇavilakkhaṇatā atthīti dasseti.
༧༦༣. སམོདྷཱནེཏྭཱཏི ལོཀེ ཝིཛྫམཱནཾ སབྦཾ རཱུཔཾ སམོདྷཱནེཏྭཱ། ཨེཏེན མཧཏྟེཔི ཨཝིབྷཱཝཀཏྟཾ དསྶེནྟོ སུཁུམཏྟཱ ན ཝིབྷཱཝེསྶཏཱིཏི ཝཱདཔཐཾ ཚིནྡཏི། ཙཀྑུཔསཱདེ མམ ཝཏྠུམྷཱིཏི ཨཏྠོ། ཝིསཡོཏི ཨིསྶརིཡཊྛཱནནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ།
763. Samodhānetvāti loke vijjamānaṃ sabbaṃ rūpaṃ samodhānetvā. Etena mahattepi avibhāvakattaṃ dassento sukhumattā na vibhāvessatīti vādapathaṃ chindati. Cakkhupasāde mama vatthumhīti attho. Visayoti issariyaṭṭhānanti adhippāyo.
༧༦༤. ཨབྦོཀིཎྞཱཏི ཨབྱཝཧིཏཱ, ཨནནྟརིཏཱཏི ཨཏྠོ། ཝཝཏྠིཏཱནམྤི པཊིཔཱཊིནིཡམོ ཏེན པཊིཀྑིཏྟོཏི ཨཏྠོ། ཨནནྟརཏཱཏི ཨནནྟརཔཙྩཡཏཱ ཨེཏེན པཊིཀྑིཏྟཱཏི ཨཏྠོ།
764. Abbokiṇṇāti abyavahitā, anantaritāti attho. Vavatthitānampi paṭipāṭiniyamo tena paṭikkhittoti attho. Anantaratāti anantarapaccayatā etena paṭikkhittāti attho.
༧༦༥. སམནནྟརཏཱཏི ཙ སམནནྟརཔཙྩཡཏཱ།
765. Samanantaratāti ca samanantarapaccayatā.
༧༦༦. ཨཱབྷུཛནཏོཏི ཨཱབྷུགྒཀརཎཏོ, ནིཝཏྟནཏོ ཨིཙྩེཝ ཨཏྠོ། ཨེཏྠ ཙ ‘‘པཉྩ ཝིཉྙཱཎཱ ཨནཱབྷོགཱ’’ཏི ཨཱབྷོགསབྷཱཝཱ ན ཧོནྟཱིཏི ཨཏྠོ, ‘‘པཉྩནྣཾ ཝིཉྙཱཎཱནཾ ནཏྠི ཨཱཝཊྚནཱ ཝཱ’’ཏིཨཱདཱིསུཔི ཨཱཝཊྚནབྷཱཝོ ཝཱཏིཨཱདིནཱ ཨཏྠོ དཊྛབྦོ།
766. Ābhujanatoti ābhuggakaraṇato, nivattanato icceva attho. Ettha ca ‘‘pañca viññāṇā anābhogā’’ti ābhogasabhāvā na hontīti attho, ‘‘pañcannaṃ viññāṇānaṃ natthi āvaṭṭanā vā’’tiādīsupi āvaṭṭanabhāvo vātiādinā attho daṭṭhabbo.
ན ཀཉྩི དྷམྨཾ པཊིཝིཛཱནཱཏཱིཏི ཨེཏྠ ན སབྦེ རཱུཔཱདིདྷམྨཱ དྷམྨགྒཧཎེན གཧིཏཱཏི ཡཐཱདྷིཔྤེཏདྷམྨདསྶནཏྠཾ ‘‘མནོཔུབྦངྒམཱ དྷམྨཱཏི ཨེཝཾ ཝུཏྟ’’ནྟི ཨཱཧ།
Na kañci dhammaṃ paṭivijānātīti ettha na sabbe rūpādidhammā dhammaggahaṇena gahitāti yathādhippetadhammadassanatthaṃ ‘‘manopubbaṅgamā dhammāti evaṃ vutta’’nti āha.
རཱུཔཱདཱིསུ ཨབྷིནིཔཏནཾ ཏེཧི སམཱགམོ ཏེསནྟིཔི ཝཏྟུཾ ཡུཛྫཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘རཱུཔཱདཱིནཾ ཨབྷིནིཔཱཏམཏྟ’’ནྟི། ཀམྨཏྠེ ཝཱ སཱམིཝཙནཾ། ཝིཉྙཱཎེཧི ཨབྷིནིཔཏིཏབྦཱནི ཧི རཱུཔཱདཱིནཱིཏི། ཨིདཾ ཝུཏྟཾ ཧོཏཱིཏིཨཱདཱིསུ ཧི ཨཡཾ ཨདྷིཔྤཱཡོ – ཨཱརམྨཎཀརཎེན པཊིཝིཛཱནིཏབྦཱནི རཱུཔཱདཱིནི ཋཔེཏྭཱ ཀུསལཱཀུསལཙེཏནཱཡ ཏཾསམྤཡུཏྟཱནཉྩ ཡཐཱཝུཏྟཱནཾ སཧཛཔུབྦངྒམདྷམྨེན པཊིཝིཛཱནིཏབྦཱནཾ པཊིཝིཛཱནནཾ ཨེཏེསཾ ནཏྠཱིཏི། ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱ ‘‘དསྶནཱདིམཏྟཏོ པན མུཏྟཱ ཨཉྙཱ ཨེཏེསཾ ཀུསལཱདིཔཊིཝིཉྙཏྟི ནཱམ ནཏྠཱི’’ཏི ཀིཙྩནྟརཾ པཊིསེདྷེཏི།
Rūpādīsu abhinipatanaṃ tehi samāgamo tesantipi vattuṃ yujjatīti āha ‘‘rūpādīnaṃ abhinipātamatta’’nti. Kammatthe vā sāmivacanaṃ. Viññāṇehi abhinipatitabbāni hi rūpādīnīti. Idaṃ vuttaṃ hotītiādīsu hi ayaṃ adhippāyo – ārammaṇakaraṇena paṭivijānitabbāni rūpādīni ṭhapetvā kusalākusalacetanāya taṃsampayuttānañca yathāvuttānaṃ sahajapubbaṅgamadhammena paṭivijānitabbānaṃ paṭivijānanaṃ etesaṃ natthīti. Evañca katvā ‘‘dassanādimattatopana muttā aññā etesaṃ kusalādipaṭiviññatti nāma natthī’’ti kiccantaraṃ paṭisedheti.
ཨཝིཔཱཀབྷཱཝེན ཨཉྙཾ ཨབྱཱཀཏསཱམཉྙཾ ཨནིཝཱརེནྟོ ཀུསལཱཀུསལགྒཧཎཉྩ ཀརོཏཱིཏི ཙཝནཔརིཡོསཱནཉྩ ཀིཙྩཾ། པི-སདྡེན སཧཛཝནཀཱནི ཝཱིཐིཙིཏྟཱནི སམྤིཎྜེཏྭཱ པཉྩདྭཱརེ པཊིསེདྷནེ ཨཡཾ ཨདྷིཔྤཱཡོ སིཡཱ – ‘‘མནསཱ ཙེ པདུཊྛེན…པེ॰… པསནྣེན བྷཱསཏི ཝཱ ཀརོཏི ཝཱ’’ཏི (དྷ॰ པ॰ ༡-༢) ཨེཝཾ ཝུཏྟཱ བྷཱསནཀརཎཀརཱ, ཏཾསདིསཱ ཙ སུཁདུཀྑུཔྤཱདཀཱ བལཝནྟོ ཚཊྛདྭཱརིཀཱ ཨེཝ དྷམྨགྒཧཎེན གཧིཏཱཏི ན ཏེསཾ པཉྩདྭཱརིཀཛཝནེན པཊིཝིཛཱནནཾ ཨཏྠི, དུབྦལཱནཾ པན པུབྦངྒམཔཊིཝིཛཱནནཾ ཏཏྠ ན པཊིསིདྡྷཾ ‘‘ན ཀཱཡཀམྨཾ ན ཝཙཱིཀམྨཾ པཊྛཔེཏཱི’’ཏི ཝིཉྙཏྟིདྭཡཛནཀསྶེཝ པཊྛཔནཔཊིཀྑེཔེན དུབྦལསྶ མནོཀམྨསྶ ཨནུཉྙཱཏཏྟཱ། ཏཐཱ ཀཱཡསུཙརིཏཱདིཀུསལཀམྨཾ ཀརོམཱིཏི, ཏབྦིཔརཱིཏཾ ཨཀུསལཾ ཀམྨཾ ཀརོམཱིཏི ཙ ཀུསལཱཀུསལསམཱདཱནཾ པཉྩདྭཱརིཀཛཝནེན ན ཧོཏི། ཏཐཱ པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝཎྞནཱཡཾ ཝུཏྟཱ ‘‘པཉྩདྭཱརིཀཙུཏི ཙ ན པཉྩདྭཱརིཀཙིཏྟེཧི ཧོཏི ཙུཏིཙིཏྟསྶ ཨཏཾདྭཱརིཀཏྟཱ’’ཏི། ཡཱ པནཱཡཾ པཱལི༹ ‘‘པཉྩཧི ཝིཉྙཱཎེཧི ན ཀཉྩི དྷམྨཾ པཊིཝིཛཱནཱཏི ཨཉྙཏྲ ཨབྷིནིཔཱཏམཏྟཱ’’ཏི, ཏསྶཱ རཱུཔཱདཱིནཾ ཨཱཔཱཐམཏྟཾ མུཉྩིཏྭཱ ཨཉྙཾ ཀཉྩི དྷམྨསབྷཱཝཾ ན པཊིཝིཛཱནཱཏཱིཏི ཨཡམཏྠོ དིསྶཏི། ན ཧི རཱུཔཾ པཊིགྒཎྷནྟམྤི ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཾ རཱུཔནྟི ཙ གཎྷཱཏཱིཏི། སམྤཊིཙྪནསྶཔི རཱུཔནཱིལཱདིཨཱཀཱརཔཊིཝིཛཱནནཾ ནཏྠཱིཏི ཀིཉྩི དྷམྨསྶ པཊིཝིཛཱནནཾ པཊིཀྑིཏྟཾ, པཉྩཧི པན ཝིཉྙཱཎེཧི སཱཏིསཡཾ ཏསྶ ཝིཛཱནནནྟི ‘‘ཨཉྙཏྲ ཨབྷིནིཔཱཏམཏྟཱ’’ཏི ན ཝུཏྟཾ། ཡསྶ པཱལི༹ཡཾ བཧིདྡྷཱཔཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཏཱ ཝུཏྟཱ, ཏཏོ ཨཉྙཾ ནིརུཏྟིཔཊིསམྦྷིདཾ ཨིཙྪནྟེཧི པཉྩདྭཱརཛཝནེན པཊིསམྦྷིདཱཉཱཎསྶ སཧུཔྤཏྟི པཊིསིདྡྷཱ། རཱུཔཱརཱུཔདྷམྨེཏི རཱུཔཱརཱུཔཱཝཙརདྷམྨེཏི ཨཏྠོ།
Avipākabhāvena aññaṃ abyākatasāmaññaṃ anivārento kusalākusalaggahaṇañca karotīti cavanapariyosānañca kiccaṃ. Pi-saddena sahajavanakāni vīthicittāni sampiṇḍetvā pañcadvāre paṭisedhane ayaṃ adhippāyo siyā – ‘‘manasā ce paduṭṭhena…pe… pasannena bhāsati vā karoti vā’’ti (dha. pa. 1-2) evaṃ vuttā bhāsanakaraṇakarā, taṃsadisā ca sukhadukkhuppādakā balavanto chaṭṭhadvārikā eva dhammaggahaṇena gahitāti na tesaṃ pañcadvārikajavanena paṭivijānanaṃ atthi, dubbalānaṃ pana pubbaṅgamapaṭivijānanaṃ tattha na paṭisiddhaṃ ‘‘na kāyakammaṃ na vacīkammaṃ paṭṭhapetī’’ti viññattidvayajanakasseva paṭṭhapanapaṭikkhepena dubbalassa manokammassa anuññātattā. Tathā kāyasucaritādikusalakammaṃ karomīti, tabbiparītaṃ akusalaṃ kammaṃ karomīti ca kusalākusalasamādānaṃ pañcadvārikajavanena na hoti. Tathā paṭiccasamuppādavaṇṇanāyaṃ vuttā ‘‘pañcadvārikacuti ca na pañcadvārikacittehi hoti cuticittassa ataṃdvārikattā’’ti. Yā panāyaṃ pāḷi ‘‘pañcahi viññāṇehi na kañci dhammaṃ paṭivijānāti aññatra abhinipātamattā’’ti, tassā rūpādīnaṃ āpāthamattaṃ muñcitvā aññaṃ kañci dhammasabhāvaṃ na paṭivijānātīti ayamattho dissati. Na hi rūpaṃ paṭiggaṇhantampi cakkhuviññāṇaṃ rūpanti ca gaṇhātīti. Sampaṭicchanassapi rūpanīlādiākārapaṭivijānanaṃ natthīti kiñci dhammassa paṭivijānanaṃ paṭikkhittaṃ, pañcahi pana viññāṇehi sātisayaṃ tassa vijānananti ‘‘aññatra abhinipātamattā’’ti na vuttaṃ. Yassa pāḷiyaṃ bahiddhāpaccuppannārammaṇatā vuttā, tato aññaṃ niruttipaṭisambhidaṃ icchantehi pañcadvārajavanena paṭisambhidāñāṇassa sahuppatti paṭisiddhā. Rūpārūpadhammeti rūpārūpāvacaradhammeti attho.
པཉྩདྭཱརིཀཙིཏྟེན ན པཊིབུཛ྄ཛྷཏཱིཏི ཀསྨཱ ཝུཏྟཾ, ནནུ རཱུཔཱདཱིནཾ ཨཱཔཱཐགམནེ ནིདྡཱཔཊིབོདྷོ ཧོཏཱིཏི? ན, པཋམཾ མནོདྭཱརིཀཛཝནསྶ ཨུཔྤཏྟིཏོཏི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ནིདྡཱཡནྟསྶ ཧཱི’’ཏིཨཱདི། པལོབྷེཏྭཱ སཙྩསུཔིནེན།
Pañcadvārikacittena na paṭibujjhatīti kasmā vuttaṃ, nanu rūpādīnaṃ āpāthagamane niddāpaṭibodho hotīti? Na, paṭhamaṃ manodvārikajavanassa uppattitoti dassento āha ‘‘niddāyantassa hī’’tiādi. Palobhetvā saccasupinena.
ཨབྱཱཀཏོཡེཝ ཨཱཝཛྫནམཏྟསྶེཝ ཨུཔྤཛྫནཏོཏི ཝདནྟི། ཨེཝཾ ཝདནྟེཧི མནོདྭཱརེཔི ཨཱཝཛྫནཾ དྭཏྟིཀྑཏྟུཾ ཨུཔྤཛྫིཏྭཱ ཛཝནཊྛཱནེ ཋཏྭཱ བྷཝངྒཾ ཨོཏརཏཱིཏི ཨདྷིཔྤེཏནྟི དཊྛབྦཾ།
Abyākatoyeva āvajjanamattasseva uppajjanatoti vadanti. Evaṃ vadantehi manodvārepi āvajjanaṃ dvattikkhattuṃ uppajjitvā javanaṭṭhāne ṭhatvā bhavaṅgaṃ otaratīti adhippetanti daṭṭhabbaṃ.
ཏསྶཱ ཨེཝ ཝསེནཱཏི ཏསྶཱ ཝསེན ཨེཀཝིདྷེན ཉཱཎཝཏྠུ ཧོཏཱིཏི ཙ, ཝེདིཏབྦནྟི ཙ ཡོཛནཱ ཀཱཏབྦཱ།
Tassāeva vasenāti tassā vasena ekavidhena ñāṇavatthu hotīti ca, veditabbanti ca yojanā kātabbā.
ཨེཀཀནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(༢.) དུཀནིདྡེསཝཎྞནཱ
(2.) Dukaniddesavaṇṇanā
༧༦༧. ཨཏྠ-སདྡོ ཨཉྙཏྲ སབྷཱཝཾ གཧེཏྭཱ ཨདྷིཀརཎེསུ པཝཏྟམཱནོ ཨདྷིཀརཎཝསེན ལིངྒཔརིཝཏྟིཾ གཙྪཏཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡེན ཛཱཔིཏཱ ཙ སཱ ཨཏྠཱ ཙཱཏི ཛཱཔིཏཏྠཱཏི ཨཡམཏྠོ ཝིབྷཱཝིཏོཏི དཊྛབྦོ།
767. Attha-saddo aññatra sabhāvaṃ gahetvā adhikaraṇesu pavattamāno adhikaraṇavasena liṅgaparivattiṃ gacchatīti adhippāyena jāpitā ca sā atthā cāti jāpitatthāti ayamattho vibhāvitoti daṭṭhabbo.
དུཀནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(༣.) ཏིཀནིདྡེསཝཎྞནཱ
(3.) Tikaniddesavaṇṇanā
༧༦༨. པཉྙཱཔརིཎཱམིཏེསཱུཏི པཉྙཱཡ པརིཔཱཙིཏེསུ། ‘‘ཡོགཝིཧིཏེསཱུཏི ཨིདཉྩ ཝིསཡཝིསེསནམཏྟམེཝ, ཏསྨཱ ཡཱནི པཉྙཱཡ ཝིཧིཏཱནི ཨཧེསུཾ ཧོནྟི བྷཝིསྶནྟི ཙ, སབྦཱནི ཏཱནི ཡོགཝིཧིཏཱནཱིཏི དཊྛབྦཱནི། སིཀྑིཏྭཱ ཀཱཏབྦཾ སིཔྤཾ, ཨིཏརཾ ཀམྨཾ། ཨཡམེཏེསཾ ཝིསེསོ། ཝཌྜྷཀཱིཀམྨནྟི ཙ ཨསིཀྑིཏྭཱཔི ཀཱཏབྦཾ ཐཱུལཀམྨཾ ‘‘ཀམྨ’’ནྟི དཊྛབྦཾ, པཉྙཱ ཨེཝ ཝཱ ཏཏྠ ཏཏྠ ‘‘ཀམྨཾ སིཔྤ’’ནྟི ཙ ཝེདིཏབྦཱ། ནཱགམཎྜལཾ ནཱམ མཎྜལཾ ཀཏྭཱ སཔྤེ ཝིཛྫཱཡ པཀྐོསིཏྭཱ བལིཾ དཏྭཱ ཝིསཱཔནཡནཾ། པརིཏྟཾ རཀྑཱ, ཡེན ‘‘ཕཱུ’’ཏི མུཁཝཱཏཾ དཏྭཱ ཝིསཾ ཨཔནཡནྟི, སོ ཨུཎྞནཱབྷིཨཱདིམནྟོ ཕུདྷམནཀམནྟོ། ‘‘ཨ ཨཱ’’ཏིཨཱདིཀཱ མཱཏིཀཱ ‘‘ཀ ཀཱ’’ཏིཨཱདིཀོ ཏཔྤབྷེདོ ཙ ལེཁཱ།
768. Paññāpariṇāmitesūti paññāya paripācitesu. ‘‘Yogavihitesūti idañca visayavisesanamattameva, tasmā yāni paññāya vihitāni ahesuṃ honti bhavissanti ca, sabbāni tāni yogavihitānīti daṭṭhabbāni. Sikkhitvā kātabbaṃ sippaṃ, itaraṃ kammaṃ. Ayametesaṃ viseso. Vaḍḍhakīkammanti ca asikkhitvāpi kātabbaṃ thūlakammaṃ ‘‘kamma’’nti daṭṭhabbaṃ, paññā eva vā tattha tattha ‘‘kammaṃ sippa’’nti ca veditabbā. Nāgamaṇḍalaṃ nāma maṇḍalaṃ katvā sappe vijjāya pakkositvā baliṃ datvā visāpanayanaṃ. Parittaṃ rakkhā, yena ‘‘phū’’ti mukhavātaṃ datvā visaṃ apanayanti, so uṇṇanābhiādimanto phudhamanakamanto. ‘‘A ā’’tiādikā mātikā ‘‘ka kā’’tiādiko tappabhedo ca lekhā.
ཀུསལཾ དྷམྨཾ སཀཾ, ཨིཏརཾ ནོསཀཾ། ཙཏུནྣཾ སཙྩཱནཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏབྦཱནཾ ཏཔྤཊིཝེདྷཔཙྩཡབྷཱཝེན ཨནུལོམནཾ དཊྛབྦཾ། པུབྦེ ‘‘ཡོགཝིཧིཏེསུ ཝཱ ཀམྨཱཡཏནེསཱུ’’ཏིཨཱདིནཱ པཉྙཱ ཝུཏྟཱ, པུན ཏསྶཱ ཝེཝཙནཝསེན ‘‘ཨནུལོམིཀཾ ཁནྟི’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟནྟི ཨདྷིཔྤཱཡེན ‘‘ཨནུ…པེ॰… པཉྙཱཝེཝཙནཱནཱི’’ཏི ཨཱཧ། ཨེཏྠ ཙ ཨེཝརཱུཔིནྟི ཡཐཱཝུཏྟཀམྨཱཡཏནཱདིཝིསཡཾ ཀམྨསྶཀཏསཙྩཱནུལོམིཀསབྷཱཝཾ ཨནིཙྩཱདིཔཝཏྟིཨཱཀཱརཉྩཱཏི ཨཏྠོ། ཡཐཱཝུཏྟཱ ཙ བྷཱུམིསབྷཱཝཔཝཏྟིཨཱཀཱརནིདྡེསཱ ཁནྟིཨཱདཱིཧི ཡོཛེཏབྦཱ། ཡསྶཱ པཉྙཱཡ དྷམྨཱ ནིཛ྄ཛྷཱནཔཛཱནནཀིཙྩསངྑཱཏཾ ཨོལོཀནཾ ཁམནྟི ཨཝིཔརཱིཏསབྷཱཝཏྟཱ, སཱ པཉྙཱ དྷམྨཱནཾ ནིཛ྄ཛྷཱནཀྑམནཾ ཨེཏིསྶཱ ཨཏྠཱིཏི དྷམྨནིཛ྄ཛྷཱནཀྑནྟཱིཏི ཨཏྠོ།
Kusalaṃ dhammaṃ sakaṃ, itaraṃ nosakaṃ. Catunnaṃ saccānaṃ paṭivijjhitabbānaṃ tappaṭivedhapaccayabhāvena anulomanaṃ daṭṭhabbaṃ. Pubbe ‘‘yogavihitesu vā kammāyatanesū’’tiādinā paññā vuttā, puna tassā vevacanavasena ‘‘anulomikaṃ khanti’’ntiādi vuttanti adhippāyena ‘‘anu…pe… paññāvevacanānī’’ti āha. Ettha ca evarūpinti yathāvuttakammāyatanādivisayaṃ kammassakatasaccānulomikasabhāvaṃ aniccādipavattiākārañcāti attho. Yathāvuttā ca bhūmisabhāvapavattiākāraniddesā khantiādīhi yojetabbā. Yassā paññāya dhammā nijjhānapajānanakiccasaṅkhātaṃ olokanaṃ khamanti aviparītasabhāvattā, sā paññā dhammānaṃ nijjhānakkhamanaṃ etissā atthīti dhammanijjhānakkhantīti attho.
༧༦༩. ཨསཾཝརཾ མུཉྩཏཱིཏི སམཱདཱནསམྤཏྟཝིརཏིསམྤཡུཏྟཙེཏནཱ ‘‘སཱིལཾ པཱུརེནྟསྶ མུཉྩཙེཏནཱ’’ཏི ཝུཏྟཱ། པུབྦཱཔརཔཉྙཱཡ ཙ དཱནསཱིལམཡཏཱཝཙནཏོ མུཉྩཨཔརཙེཏནཱཝསེན ‘‘ཨཱརབྦྷཱ’’ཏི, པུབྦཙེཏནཱཝསེན ‘‘ཨདྷིཀིཙྩཱ’’ཏི ཙ ཝཏྟུཾ ཡུཏྟནྟི ‘‘ཨདྷིཀིཙྩཱ’’ཏིཔི པཱཋོ ཡུཛྫཏི།
769. Asaṃvaraṃ muñcatīti samādānasampattaviratisampayuttacetanā ‘‘sīlaṃ pūrentassa muñcacetanā’’ti vuttā. Pubbāparapaññāya ca dānasīlamayatāvacanato muñcaaparacetanāvasena ‘‘ārabbhā’’ti, pubbacetanāvasena ‘‘adhikiccā’’ti ca vattuṃ yuttanti ‘‘adhikiccā’’tipi pāṭho yujjati.
༧༧༠. པཉྩསཱིལདསསཱིལཱནི ཝིཉྙཱཎསྶ ཛཱཏིཡཱ ཙ པཙྩཡབྷཱུཏེསུ སངྑཱརབྷཝེསུ ཨནྟོགདྷཱནཱིཏི ‘‘ཨུཔྤཱདཱ ཝཱ’’ཏིཨཱདིཀཱཡ དྷམྨཊྛིཏིཔཱལི༹ཡཱ སངྒཧིཏཱནི། བྷཝནིབྦཏྟཀསཱིལསྶ པཉྙཱཔནཾ སཏིཔི སཝནེ ན ཏཐཱགཏདེསནཱཡཏྟནྟི བྷིཀྑུཨཱདཱིནམྤི ཏཾ ཝུཏྟཾ།
770. Pañcasīladasasīlāni viññāṇassa jātiyā ca paccayabhūtesu saṅkhārabhavesu antogadhānīti ‘‘uppādā vā’’tiādikāya dhammaṭṭhitipāḷiyā saṅgahitāni. Bhavanibbattakasīlassa paññāpanaṃ satipi savane na tathāgatadesanāyattanti bhikkhuādīnampi taṃ vuttaṃ.
ཨདྷིཔཉྙཱཡ པཉྙཱཏི ཨདྷིཔཉྙཱཡ ཨནྟོགདྷཱ པཉྙཱ། ཨཐ ཝཱ ཨདྷིཔཉྙཱནིབྦཏྟེསུ, ཏདདྷིཊྛཱནེསུ ཝཱ དྷམྨེསུ ཨདྷིཔཉྙཱ-སདྡོ དཊྛབྦོ, ཏཏྠ པཉྙཱ ཨདྷིཔཉྙཱཡ པཉྙཱ།
Adhipaññāya paññāti adhipaññāya antogadhā paññā. Atha vā adhipaññānibbattesu, tadadhiṭṭhānesu vā dhammesu adhipaññā-saddo daṭṭhabbo, tattha paññā adhipaññāya paññā.
༧༧༡. ཨཔཱཡུཔྤཱདནཀུསལཏཱ ཨཔཱཡཀོསལླཾ སིཡཱཏི མཉྙམཱནོ པུཙྪཏི ‘‘ཨཔཱཡཀོསལླཾ ཀཐཾ པཉྙཱ ནཱམ ཛཱཏཱ’’ཏི། ཏཾ པན པརསྶ ཨདྷིཔྤཱཡཾ ནིཝཏྟེནྟོ ‘‘པཉྙཝཱཡེཝ ཧཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྲུཔཱཡཱཏི ཏཏྲ ཏཏྲ ཨུཔཱཡབྷཱུཏཱ། ཋཱནེ ཨུཔྤཏྟི ཨེཏསྶཱཏི ཋཱནུཔྤཏྟིཡཾ། ཀིཾ ཏཾ? ཀཱརཎཛཱནནཾ, བྷཡཱདཱིནཾ ཨུཔྤཏྟིཀྑཎེ ཏསྨིཾཡེཝ ཋཱནེ ལཧུཨུཔྤཛྫནཀནྟི ཝུཏྟཾ ཧོཏི།
771. Apāyuppādanakusalatā apāyakosallaṃ siyāti maññamāno pucchati ‘‘apāyakosallaṃ kathaṃ paññā nāma jātā’’ti. Taṃ pana parassa adhippāyaṃ nivattento ‘‘paññavāyeva hī’’tiādimāha. Tatrupāyāti tatra tatra upāyabhūtā. Ṭhāne uppatti etassāti ṭhānuppattiyaṃ. Kiṃ taṃ? Kāraṇajānanaṃ, bhayādīnaṃ uppattikkhaṇe tasmiṃyeva ṭhāne lahuuppajjanakanti vuttaṃ hoti.
ཏིཀནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Tikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(༤.) ཙཏུཀྐནིདྡེསཝཎྞནཱ
(4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
༧༩༣. ན པརིཏསྶཏཱིཏི ‘‘ཨཔི ནཱམ མེ ཏཎྜུལཱདཱིནི སིཡུ’’ནྟི ན པཏྠེཏི, ཏདབྷཱཝེན ཝཱ ན ཨུཏྟསཏི།
793. Naparitassatīti ‘‘api nāma me taṇḍulādīni siyu’’nti na pattheti, tadabhāvena vā na uttasati.
༧༩༦. ཨཔརཔྤཙྩཡེཏི པརེན ནཔཏྟིཡཱཡིཏབྦེ། དྷམྨེ ཉཱཎནྟི སཙྩཝིསཡཾ ཉཱཎཾ། ཨརིཡསཙྩེསུ ཧི དྷམྨ-སདྡོ ཏེསཾ ཨཝིཔརཱིཏསབྷཱཝཏྟཱཏི། སངྑཏཔཝརོ ཝཱ ཨརིཡམགྒོ ཏསྶ ཙ ཕལཾ དྷམྨོ, ཏཏྠ པཉྙཱ ཏཾསཧགཏཱ དྷམྨེ ཉཱཎཾ། ན ཨཉྙཉཱཎུཔྤཱདནཾ ནཡནཡནཾ, ཉཱཎསྶེཝ པན པཝཏྟིཝིསེསོཏི ཨདྷིཔྤཱཡེནཱཧ ‘‘པཙྩཝེཀྑཎཉཱཎསྶ ཀིཙྩ’’ནྟི། ཨེཏྠ ཙ ཨིམིནཱ དྷམྨེནཱཏི མགྒཉཱཎེནཱཏི ཝུཏྟཾ, དུཝིདྷམྤི པན མགྒཕལཉཱཎཾ པཙྩཝེཀྑཎཱཡ ཙ མཱུལཾ, ཀཱརཎཉྩ ནཡནཡནསྶཱཏི དུཝིདྷེནཔི ཏེན དྷམྨེནཱཏི ན ན ཡུཛྫཏི, ཏཐཱ ཙཏུསཙྩདྷམྨསྶ ཉཱཏཏྟཱ, མགྒཕལསངྑཱཏསྶ ཙ དྷམྨསྶ སཙྩཔཊིཝེདྷསམྤཡོགཾ གཏཏྟཱ ནཡནཾ ཧོཏཱིཏི ཏེན ཨིམིནཱ དྷམྨེན ཉཱཎཝིསཡབྷཱཝེན, ཉཱཎསམྤཡོགེན ཝཱ ཉཱཏེནཱཏི ཙ ཨཏྠོ ན ན ཡུཛྫཏི།
796. Aparappaccayeti parena napattiyāyitabbe. Dhamme ñāṇanti saccavisayaṃ ñāṇaṃ. Ariyasaccesu hi dhamma-saddo tesaṃ aviparītasabhāvattāti. Saṅkhatapavaro vā ariyamaggo tassa ca phalaṃ dhammo, tattha paññā taṃsahagatā dhamme ñāṇaṃ. Na aññañāṇuppādanaṃ nayanayanaṃ, ñāṇasseva pana pavattivisesoti adhippāyenāha ‘‘paccavekkhaṇañāṇassa kicca’’nti. Ettha ca iminā dhammenāti maggañāṇenāti vuttaṃ, duvidhampi pana maggaphalañāṇaṃ paccavekkhaṇāya ca mūlaṃ, kāraṇañca nayanayanassāti duvidhenapi tena dhammenāti na na yujjati, tathā catusaccadhammassa ñātattā, maggaphalasaṅkhātassa ca dhammassa saccapaṭivedhasampayogaṃ gatattā nayanaṃ hotīti tena iminā dhammena ñāṇavisayabhāvena, ñāṇasampayogena vā ñātenāti ca attho na na yujjati.
ཡདིཔི སབྦེན སབྦཾ ཨཏཱིཏཱནཱགཏཔཙྩུཔྤནྣཾ དུཀྑཾ ཨབྷིཛཱནནྟི, ཏཐཱཔི པཙྩུཔྤནྣེ སསནྟཏིཔརིཡཱཔནྣེ སཝིསེསེ ཨབྷིནིཝེསོ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ན ཏཉྙེཝ ཨིམ’’ནྟི། དིཊྛེན ཨདིཊྛེན ནཡཏོ ནཡནཉཱཎཾ, ཨདིཊྛསྶ དིཊྛཏཱཡ ཀཱརཎབྷཱུཏཏྟཱ ཀཱརཎཉཱཎཾ, ཨནུརཱུཔཏྠཝཱཙཀོ ཝཱ ཀཱརཎ-སདྡོཏི དྷམྨེ ཉཱཎསྶ ཨནུརཱུཔཉཱཎནྟི ཨཏྠོ།
Yadipi sabbena sabbaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ dukkhaṃ abhijānanti, tathāpi paccuppanne sasantatipariyāpanne savisese abhiniveso hotīti āha ‘‘na taññeva ima’’nti. Diṭṭhena adiṭṭhena nayato nayanañāṇaṃ, adiṭṭhassa diṭṭhatāya kāraṇabhūtattā kāraṇañāṇaṃ, anurūpatthavācako vā kāraṇa-saddoti dhamme ñāṇassa anurūpañāṇanti attho.
སམྨུཏིམྷི ཉཱཎནྟི དྷམྨེ ཉཱཎཱདཱིནཾ ཝིཡ སཱཏིསཡསྶ པཊིཝེདྷཀིཙྩསྶ ཨབྷཱཝཱ ཝིསཡོབྷཱསནམཏྟཛཱནནསཱམཉྙེན ཉཱཎནྟི སམྨཏེསུ ཨནྟོགདྷནྟི ཨཏྠོ། སམྨུཏིཝསེན ཝཱ པཝཏྟཾ སམྨུཏིམྷི ཉཱཎཾ, ཨཝསེསཾ པན ཨིཏརཉཱཎཏྟཡཝིསབྷཱགཾ ཉཱཎཾ ཏབྦིསབྷཱགསཱམཉྙེན སམྨུཏིཉཱཎམྷི པཝིཊྛཏྟཱ སམྨུཏིཉཱཎཾ ནཱམ ཧོཏཱིཏི།
Sammutimhi ñāṇanti dhamme ñāṇādīnaṃ viya sātisayassa paṭivedhakiccassa abhāvā visayobhāsanamattajānanasāmaññena ñāṇanti sammatesu antogadhanti attho. Sammutivasena vā pavattaṃ sammutimhi ñāṇaṃ, avasesaṃ pana itarañāṇattayavisabhāgaṃ ñāṇaṃ tabbisabhāgasāmaññena sammutiñāṇamhi paviṭṭhattā sammutiñāṇaṃ nāma hotīti.
༧༩༧. ཀིལེསམཱུལཀེ ཙཱཏི ནཱིཝརཎམཱུལཀེ ཙ ཀཱམབྷཝདྷམྨེ།
797. Kilesamūlake cāti nīvaraṇamūlake ca kāmabhavadhamme.
༧༩༨. སཱ ཧིསྶཱཏི ཨེཏྠ ཨསྶཱཏི ཡོ ‘‘ཀཱམེསུ ཝཱིཏརཱགོ ཧོཏཱི’’ཏི ཨེཝཾ ཝུཏྟོ, ཨསྶ པཋམཛ྄ཛྷཱནསམངྒིསྶཱཏི ཨཏྠོ། སྭེཝཱཏི ཨེཏེན ཀཱམེསུ ཝཱིཏརཱགབྷཱཝནཱཝཏྠསྶེཝ པཋམཛ྄ཛྷཱནསམངྒིསྶ གཧཎེ པཝཏྟེ ཏསྶ ཏཏོ པརཾ ཨཝཏྠཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཀཱམེསུ ཝཱིཏརཱགོ སམཱནོ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཙཏུཏྠམགྒཔཉྙཱ ཚཊྛཱབྷིཉྙཱབྷཱཝཔྤཏྟིཡཱ ཏཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷཏི ནཱམ, ཨིཏརཱ ཏདུཔནིསྶཡཏྟཱ། ཡཐཱནུརཱུཔཾ ཝཱ ཨཱསཝཀྑཡབྷཱཝཏོ, ཕལེ ཝཱ ཨཱསཝཀྑཡེ སཏི ཡཐཱནུརཱུཔཾ ཏཾནིབྦཏྟནཏོ ཙཏཱུསུཔི མགྒེསུ པཉྙཱ ཚཊྛཾ ཨབྷིཉྙཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷཏཱིཏི དཊྛབྦཱ།
798. Sā hissāti ettha assāti yo ‘‘kāmesu vītarāgo hotī’’ti evaṃ vutto, assa paṭhamajjhānasamaṅgissāti attho. Svevāti etena kāmesu vītarāgabhāvanāvatthasseva paṭhamajjhānasamaṅgissa gahaṇe pavatte tassa tato paraṃ avatthaṃ dassetuṃ ‘‘kāmesu vītarāgo samāno’’ti vuttaṃ. Catutthamaggapaññā chaṭṭhābhiññābhāvappattiyā taṃ paṭivijjhati nāma, itarā tadupanissayattā. Yathānurūpaṃ vā āsavakkhayabhāvato, phale vā āsavakkhaye sati yathānurūpaṃ taṃnibbattanato catūsupi maggesu paññā chaṭṭhaṃ abhiññaṃ paṭivijjhatīti daṭṭhabbā.
༧༩༩. ཀཱམསཧགཏཱཏི ཝཏྠུཀཱམཱརམྨཎཱ། ཙོདེནྟཱིཏི ཀཱམཱབྷིམུཁཾ ཏནྣིནྣཾ ཀརོནྟཱིཏི ཨཏྠོ། ཏདནུདྷམྨཏཱཏི ཏདནུདྷམྨཱ ཨིཙྩེཝ ཝུཏྟཾ ཧོཏི། ཏཱ-སདྡསྶ ཨཔུབྦཏྠཱབྷཱཝཏོཏི ཨདྷིཔྤཱཡེནཱཧ ‘‘ཏདནུརཱུཔསབྷཱཝཱ’’ཏི། ནིཀནྟིཾ, ནིཀནྟིསཧགཏཙིཏྟུཔྤཱདཾ ཝཱ ‘‘མིཙྪཱསཏཱི’’ཏི ཝདཏི། ‘‘ཨཧོ ཝཏ མེ ཨཝིཏཀྐཾ ཨུཔྤཛྫེཡྻཱ’’ཏི ཨཝིཏཀྐཱརམྨཎཱ ཨཝིཏཀྐསཧགཏཱ།
799. Kāmasahagatāti vatthukāmārammaṇā. Codentīti kāmābhimukhaṃ tanninnaṃ karontīti attho. Tadanudhammatāti tadanudhammā icceva vuttaṃ hoti. Tā-saddassa apubbatthābhāvatoti adhippāyenāha ‘‘tadanurūpasabhāvā’’ti. Nikantiṃ, nikantisahagatacittuppādaṃ vā ‘‘micchāsatī’’ti vadati. ‘‘Aho vata me avitakkaṃ uppajjeyyā’’ti avitakkārammaṇā avitakkasahagatā.
༨༠༡. ཨདྷིགམབྷཱཝེན ཨབྷིམུཁཾ ཛཱནནྟསྶ ཨབྷིཛཱནནྟསྶ, ཨབྷིཝིསིཊྛེན ཝཱ ཉཱཎེན ཛཱནནྟསྶ, ཨནཱརམྨཎབྷཱུཏཉྩ ཏཾ ཋཱནཾ པཱཀཊཾ ཀརོནྟསྶཱཏི ཨཏྠོ།
801. Adhigamabhāvena abhimukhaṃ jānantassa abhijānantassa, abhivisiṭṭhena vā ñāṇena jānantassa, anārammaṇabhūtañca taṃ ṭhānaṃ pākaṭaṃ karontassāti attho.
༨༠༢. ཝསིཏཱཔཉྩཀརཧིཏཾ ཛྷཱནཾ ཨཔྤགུཎཾ། ཨེཏྠ ཙཏསྶོ པཊིཔདཱ ཙཏྟཱརི ཨཱརམྨཎཱནཱིཏི པཉྙཱཡ པཊིཔདཱརམྨཎུདྡེསེན པཉྙཱ ཨེཝ ཨུདྡིཊྛཱཏི སཱ ཨེཝ ཝིབྷཏྟཱཏི།
802. Vasitāpañcakarahitaṃ jhānaṃ appaguṇaṃ. Ettha catasso paṭipadā cattāri ārammaṇānīti paññāya paṭipadārammaṇuddesena paññā eva uddiṭṭhāti sā eva vibhattāti.
ཙཏུཀྐནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Catukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(༥.) པཉྩཀནིདྡེསཝཎྞནཱ
(5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
༨༠༤. པཉྩངྒིཀོ སམྨཱསམཱདྷཱིཏི སམཱདྷིཨངྒབྷཱཝེན པཉྙཱ ཨུདྡིཊྛཱཏི། པཱིཏིཕརཎཏཱདིཝཙནེན ཧི ཏམེཝ ཝིབྷཛཏི, ‘‘སོ ཨིམམེཝ ཀཱཡཾ ཝིཝེཀཛེན པཱིཏིསུཁེན ཨབྷིསནྡེཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ (དཱི॰ ནི॰ ༡.༢༢༦; མ॰ ནི॰ ༡.༤༢༧) ནཡེན པཱིཏིཡཱ སུཁསྶ ཙ ཕརཎཾ ཝེདིཏབྦཾ། པཱིཏིཕརཎཏཱསུཁཕརཎཏཱཧི ཨཱརམྨཎེ ཋཏྭཱ ཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནསྶ ཨུཔྤཱདནཏོ ‘‘པཱདཱ ཝིཡཱ’’ཏི ཏཱ ཝུཏྟཱ།
804. Pañcaṅgiko sammāsamādhīti samādhiaṅgabhāvena paññā uddiṭṭhāti. Pītipharaṇatādivacanena hi tameva vibhajati, ‘‘so imameva kāyaṃ vivekajena pītisukhena abhisandetī’’tiādinā (dī. ni. 1.226; ma. ni. 1.427) nayena pītiyā sukhassa ca pharaṇaṃ veditabbaṃ. Pītipharaṇatāsukhapharaṇatāhi ārammaṇe ṭhatvā catutthajjhānassa uppādanato ‘‘pādā viyā’’ti tā vuttā.
དུཏིཡཔཉྩཀེ ཙ ‘‘པཉྩཉཱཎིཀོ’’ཏི སམཱདྷིམུཁེན པཉྩཉཱཎཱནེཝ ཨུདྡིཊྛཱནི ནིདྡིཊྛཱནི ཙཱཏི དཊྛབྦཱནི། ལོཀིཡསམཱདྷིསྶ པཙྩནཱིཀཱནི ནཱིཝརཎཔཋམཛ྄ཛྷཱནནིཀནྟིཨཱདཱིནི ནིགྒཧེཏབྦཱནི། ཨཉྙེ ཀིལེསཱ ཝཱརེཏབྦཱ, ཨིམསྶ པན ཨརཧཏྟསམཱདྷིསྶ པཊིཔྤསྶདྡྷསབྦཀིལེསཏྟཱ ན ནིགྒཧེཏབྦཾ ཝཱརེཏབྦཉྩ ཨཏྠཱིཏི མགྒཱནནྟརཾ སམཱཔཏྟིཀྑཎེ ཙ ཨཔྤཡོགེནེཝ ཨདྷིགཏཏྟཱ ཙ ཋཔིཏཏྟཱ ཙ, ཨཔརིཧཱནིཝསེན ཋཔིཏཏྟཱ ཝཱ ན སསངྑཱརནིགྒཡ྄ཧཝཱརིཏགཏོ། སཏིཝེཔུལླཔྤཏྟཏྟཱཏི ཨེཏེན ཨཔྤཝཏྟམཱནཱཡཔི སཏིཡཱ སཏིབཧུལཏཱཡ སཏོ ཨེཝ ནཱམཱཏི དསྶེཏི། ཡཐཱཔརིཙྪིནྣཀཱལཝསེནཱཏི ཨེཏེན པརིཙྪིནྡནསཏིཡཱ སཏོཏི།
Dutiyapañcake ca ‘‘pañcañāṇiko’’ti samādhimukhena pañcañāṇāneva uddiṭṭhāni niddiṭṭhāni cāti daṭṭhabbāni. Lokiyasamādhissa paccanīkāni nīvaraṇapaṭhamajjhānanikantiādīni niggahetabbāni. Aññe kilesā vāretabbā, imassa pana arahattasamādhissa paṭippassaddhasabbakilesattā na niggahetabbaṃ vāretabbañca atthīti maggānantaraṃ samāpattikkhaṇe ca appayogeneva adhigatattā ca ṭhapitattā ca, aparihānivasena ṭhapitattā vā na sasaṅkhāraniggayhavāritagato. Sativepullappattattāti etena appavattamānāyapi satiyā satibahulatāya sato eva nāmāti dasseti. Yathāparicchinnakālavasenāti etena paricchindanasatiyā satoti.
པཉྩཀནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Pañcakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(༦.) ཚཀྐནིདྡེསཝཎྞནཱ
(6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
༨༠༥. ཝིསུདྡྷིབྷཱཝཾ དསྶེནྟོ ‘‘དཱུར…པེ॰… རམྨཎཱཡཱ’’ཏི ཨཱཧ། སོཏདྷཱཏུཝིསུདྡྷཱིཏི ཙ ཙིཏྟཙེཏསིཀཱ དྷམྨཱ ཝུཏྟཱཏི ཏཏྠ ཉཱཎཾ སོཏདྷཱཏུཝིསུདྡྷིཡཱ ཉཱཎཾ། ‘‘ཙེཏོཔརིཡཉཱཎ’’ནྟི ཨིདམེཝ ཨཏྠཝསེན ‘‘པརཙིཏྟེ ཉཱཎ’’ནྟི ཨུདྡྷཊནྟི དཊྛབྦཾ། ཙུཏཱུཔཔཱཏཉཱཎསྶ དིབྦཙཀྑུཉཱཎེཀདེསཏྟཱ ‘‘ཝཎྞདྷཱཏུཨཱརམྨཎཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། མུདྡྷཔྤཏྟེན ཙུཏཱུཔཔཱཏཉཱཎསངྑཱཏེན དིབྦཙཀྑུཉཱཎེན སབྦཾ དིབྦཙཀྑུཉཱཎནྟི ཝུཏྟནྟི དཊྛབྦཾ།
805. Visuddhibhāvaṃ dassento ‘‘dūra…pe… rammaṇāyā’’ti āha. Sotadhātuvisuddhīti ca cittacetasikā dhammā vuttāti tattha ñāṇaṃ sotadhātuvisuddhiyā ñāṇaṃ. ‘‘Cetopariyañāṇa’’nti idameva atthavasena ‘‘paracitte ñāṇa’’nti uddhaṭanti daṭṭhabbaṃ. Cutūpapātañāṇassa dibbacakkhuñāṇekadesattā ‘‘vaṇṇadhātuārammaṇā’’ti vuttaṃ. Muddhappattena cutūpapātañāṇasaṅkhātena dibbacakkhuñāṇena sabbaṃ dibbacakkhuñāṇanti vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ཚཀྐནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Chakkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(༧.) སཏྟཀནིདྡེསཝཎྞནཱ
(7.) Sattakaniddesavaṇṇanā
༨༠༦. ཏདེཝ ཉཱཎནྟི ཚབྦིདྷམྤི པཙྩཝེཀྑཎཉཱཎཾ ཝིཔསྶནཱརམྨཎབྷཱཝེན སཧ གཧེཏྭཱ ཝུཏྟནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ། དྷམྨཊྛིཏིཉཱཎེནཱཏི ཚཔི ཉཱཎཱནི སངྑིཔིཏྭཱ ཝུཏྟེན ཉཱཎེན། ཁཡདྷམྨནྟིཨཱདིནཱ ཧི པཀཱརེན པཝཏྟཉཱཎསྶ དསྶནཾ, ཉཱཎཝིཔསྶནཱདསྶནཏོ ཝིཔསྶནཱཔཊིཝིཔསྶནཱདསྶནམཏྟམེཝཱཏི ན ཏཾ ཨངྒནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ། པཱལི༹ཡཾ པན སབྦཏྠ ཉཱཎཝཙནེན ཨངྒཱནཾ ཝུཏྟཏྟཱ ནིརོདྷདྷམྨནྟི ཉཱཎནྟི ཨིཏི-སདྡེན པཀཱསེཏྭཱ ཝུཏྟཾ ཝིཔསྶནཱཉཱཎཾ སཏྟམཾ ཉཱཎནྟི ཨཡམཏྠོ དིསྶཏི། ན ཧི ཡམྤི ཏཾ དྷམྨཊྛིཏིཉཱཎཾ, ཏམྤི ཉཱཎནྟི སམྦནྡྷོ ཧོཏི ཏཾཉཱཎགྒཧཎེ ཨེཏསྨིཾ ཉཱཎབྷཱཝདསྶནསྶ ཨནདྷིཔྤེཏཏྟཱ, ‘‘ཁཡདྷམྨཾ…པེ॰… ནིརོདྷདྷམྨ’’ནྟི ཨེཏེསཾ སམྦནྡྷཱབྷཱཝཔྤསངྒཏོ ཙཱཏི།
806. Tadeva ñāṇanti chabbidhampi paccavekkhaṇañāṇaṃ vipassanārammaṇabhāvena saha gahetvā vuttanti adhippāyo. Dhammaṭṭhitiñāṇenāti chapi ñāṇāni saṅkhipitvā vuttena ñāṇena. Khayadhammantiādinā hi pakārena pavattañāṇassa dassanaṃ, ñāṇavipassanādassanato vipassanāpaṭivipassanādassanamattamevāti na taṃ aṅganti adhippāyo. Pāḷiyaṃ pana sabbattha ñāṇavacanena aṅgānaṃ vuttattā nirodhadhammanti ñāṇanti iti-saddena pakāsetvā vuttaṃ vipassanāñāṇaṃ sattamaṃ ñāṇanti ayamattho dissati. Na hi yampi taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi ñāṇanti sambandho hoti taṃñāṇaggahaṇe etasmiṃ ñāṇabhāvadassanassa anadhippetattā, ‘‘khayadhammaṃ…pe… nirodhadhamma’’nti etesaṃ sambandhābhāvappasaṅgato cāti.
སཏྟཀནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Sattakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(༨.) ཨཊྛཀནིདྡེསཝཎྞནཱ
(8.) Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā
༨༠༨. ཝིཧཱརིཏབྦཊྛེནཱཏི པཙྩནཱིཀདྷམྨེ, དུཀྑཾ ཝཱ ཝིཙྪིནྡིཏྭཱ པཝཏྟེཏབྦཊྛེན།
808. Vihāritabbaṭṭhenāti paccanīkadhamme, dukkhaṃ vā vicchinditvā pavattetabbaṭṭhena.
ཨཊྛཀནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(༡༠.) དསཀནིདྡེསོ
(10.) Dasakaniddeso
པཋམབལནིདྡེསཝཎྞནཱ
Paṭhamabalaniddesavaṇṇanā
༨༠༩. ཨཝིཛྫམཱནཾ ཋཱནཾ ཨཊྛཱནཾ, ནཏྠི ཋཱནནྟི ཝཱ ཨཊྛཱནཾ། ཨེས ‘‘ཨནཝཀཱསོ’’ཏི ཨེཏྠཱཔི ནཡོ། ཏདཏྠནིགམནམཏྟམེཝ ཧི ‘‘ནེཏཾ ཋཱནཾ ཝིཛྫཏཱི’’ཏི ཝཙནནྟི། ཨསུཁེ སུཁནྟི དིཊྛིཝིཔལླཱསོཝ ཨིདྷ སུཁཏོ ཨུཔགམནསྶ ཋཱནནྟི ཨདྷིཔྤེཏནྟི དསྶེནྟོ ‘‘ཨེཀནྟ…པེ॰… ཨཏྟདིཊྛིཝསེནཱ’’ཏི པདྷཱནདིཊྛིམཱཧ། བྷེདཱནུརཱུཔསྶ སཱཝནཾ ཨནུསྶཱཝནཾ, བྷེདཱནུརཱུཔེན ཝཱ ཝཙནེན ཝིཉྙཱཔནཾ།
809. Avijjamānaṃ ṭhānaṃ aṭṭhānaṃ, natthi ṭhānanti vā aṭṭhānaṃ. Esa ‘‘anavakāso’’ti etthāpi nayo. Tadatthanigamanamattameva hi ‘‘netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti vacananti. Asukhe sukhanti diṭṭhivipallāsova idha sukhato upagamanassa ṭhānanti adhippetanti dassento ‘‘ekanta…pe… attadiṭṭhivasenā’’ti padhānadiṭṭhimāha. Bhedānurūpassa sāvanaṃ anussāvanaṃ, bhedānurūpena vā vacanena viññāpanaṃ.
ལིངྒེ པརིཝཏྟེ ཙ སོ ཨེཝ ཨེཀཀམྨནིབྦཏྟིཏོ བྷཝངྒཔྤབནྡྷོ ཛཱིཝིཏིནྡྲིཡཔྤབནྡྷོ ཙ, ནཱཉྙོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཔི པརིཝཏྟལིངྒ’’ནྟི། ཨཡཾ པཉྷོཏི ཉཱཔནིཙྪཱནིབྦཏྟཱ ཀཐཱ།
Liṅge parivatte ca so eva ekakammanibbattito bhavaṅgappabandho jīvitindriyappabandho ca, nāññoti āha ‘‘api parivattaliṅga’’nti. Ayaṃ pañhoti ñāpanicchānibbattā kathā.
སངྒཱམཙཏུཀྐཾ སཔཏྟཝསེན ཡོཛེཏབྦཾ། སབྦཏྠ ཙ པུརིམཾ ཨབྷིསནྡྷིཙིཏྟཾ ཨཔྤམཱཎཾ, ཝདྷཀཙིཏྟཾ པན ཏདཱརམྨཎཉྩ ཛཱིཝིཏིནྡྲིཡཾ ཨཱནནྟརིཡཱནཱནནྟརིཡབྷཱཝེ པམཱཎནྟི དཊྛབྦཾ། པུཐུཛྫནསྶེཝ ཏཾ དིནྣཾ ཧོཏི། ཀསྨཱ? ཡཐཱ ཝདྷཀཙིཏྟཾ པཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎམྤི ཛཱིཝིཏིནྡྲིཡཔྤབནྡྷཝིཙྪེདནཝསེན ཨཱརམྨཎཾ ཀཏྭཱ པཝཏྟཏི, ན ཨེཝཾ ཙཱགཙེཏནཱ། སཱ ཧི ཙཛིཏབྦཾ ཨཱརམྨཎཾ ཀཏྭཱ ཙཛནམཏྟམེཝ ཧོཏི, ཨཉྙསཀཀརཎཉྩ ཏསྶ ཙཛནཾ, ཏསྨཱ ཡསྶ ཏཾ སཀཾ ཀཏཾ, ཏསྶེཝ དིནྣཾ ཧོཏཱིཏི།
Saṅgāmacatukkaṃ sapattavasena yojetabbaṃ. Sabbattha ca purimaṃ abhisandhicittaṃ appamāṇaṃ, vadhakacittaṃ pana tadārammaṇañca jīvitindriyaṃ ānantariyānānantariyabhāve pamāṇanti daṭṭhabbaṃ. Puthujjanasseva taṃ dinnaṃ hoti. Kasmā? Yathā vadhakacittaṃ paccuppannārammaṇampi jīvitindriyappabandhavicchedanavasena ārammaṇaṃ katvā pavattati, na evaṃ cāgacetanā. Sā hi cajitabbaṃ ārammaṇaṃ katvā cajanamattameva hoti, aññasakakaraṇañca tassa cajanaṃ, tasmā yassa taṃ sakaṃ kataṃ, tasseva dinnaṃ hotīti.
སཎྛ…པེ॰… ཀཔྤཝིནཱསེཡེཝ མུཙྩཏཱིཏི ཨིདཾ ཀཔྤཊྛཀཐཱཡ ན སམེཏི། ཏཏྠ ཧི ཨཊྛཀཐཱཡཾ (ཀཐཱ॰ ཨཊྛ॰ ༦༥༤-༦༥༧) ཝུཏྟཾ ‘‘ཨཱཔཱཡིཀོཏི ཨིདཾ སུཏྟཾ ཡཾ སོ ཨེཀཾ ཀཔྤཾ ཨསཱིཏིབྷཱགེ ཀཏྭཱ ཏཏོ ཨེཀབྷཱགམཏྟཾ ཀཱལཾ ཏིཊྛེཡྻ, ཏཾ ཨཱཡུཀཔྤཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟ’’ནྟི། ཀཔྤཝིནཱསེཡེཝཱཏི པན ཨཱཡུཀཔྤཝིནཱསེཡེཝཱཏི ཨཏྠེ སཏི ནཏྠི ཝིརོདྷོ། ཨེཏྠ ཙ སཎྛཧནྟེཏི ཨིདཾ སྭེ ཝིནསྶིསྶཏཱིཏི ཝིཡ ཨབྷཱུཏཔརིཀཔྤཝསེན ཝུཏྟཾ། ཨེཀདིཝསམེཝ པཙྩཏི ཏཏོ པརཾ ཀཔྤཱབྷཱཝེན ཨཱཡུཀཔྤསྶཔི ཨབྷཱཝཏོཏི ཨཝིརོདྷཏོ ཨཏྠཡོཛནཱ དཊྛབྦཱ།
Saṇṭha…pe… kappavināseyeva muccatīti idaṃ kappaṭṭhakathāya na sameti. Tattha hi aṭṭhakathāyaṃ (kathā. aṭṭha. 654-657) vuttaṃ ‘‘āpāyikoti idaṃ suttaṃ yaṃ so ekaṃ kappaṃ asītibhāge katvā tato ekabhāgamattaṃ kālaṃ tiṭṭheyya, taṃ āyukappaṃ sandhāya vutta’’nti. Kappavināseyevāti pana āyukappavināseyevāti atthe sati natthi virodho. Ettha ca saṇṭhahanteti idaṃ sve vinassissatīti viya abhūtaparikappavasena vuttaṃ. Ekadivasameva paccati tato paraṃ kappābhāvena āyukappassapi abhāvatoti avirodhato atthayojanā daṭṭhabbā.
པཀཏཏྟོཏི ཨནུཀྑིཏྟོ། སམཱནསཾཝཱསཀོཏི ཨཔཱརཱཛིཀོ།
Pakatattoti anukkhitto. Samānasaṃvāsakoti apārājiko.
ཀིཾ པན ཏནྟི ཡོ སོ ‘‘ནིཡཏོ’’ཏི ཝུཏྟོ, ཏཾ ཀིཾ ནིཡམེཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཏསྶེཝ པན ཡཐཱཔུཙྪིཏསྶ ནིཡཏསྶ མིཙྪཏྟསམྨཏྟནིཡཏདྷམྨཱནཾ ཝིཡ སབྷཱཝཏོ ཝིཛྫམཱནཏཾ ཡཐཱཔུཙྪིཏཉྩ ནིཡཱམཀཧེཏུཾ པཊིསེདྷེཏྭཱ ཡེན ‘‘ནིཡཏོ’’ཏི ‘‘སཏྟཀྑཏྟུཔརམཱདིཀོ’’ཏི ཙ ཝུཙྩཏི, ཏཾ ཡཐཱདྷིཔྤེཏཀཱརཎཾ དསྶེཏུཾ ‘‘སམྨཱསམྦུདྡྷེན ཧཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཛཱཏསྶ ཀུམཱརསྶ ཝིཡ ཨརིཡཱཡ ཛཱཏིཡཱ ཛཱཏསྶ ནཱམམཏྟམེཏཾ ནིཡཏསཏྟཀྑཏྟུཔརམཱདིཀཾ, ནིཡཏཱནིཡཏབྷེདཾ ནཱམནྟི ཨཏྠོ། ཡདི པུབྦཧེཏུ ནིཡཱམཀོ, སོཏཱཔནྣོ ཙ ནིཡཏོཏི སོཏཱཔཏྟིམགྒཏོ ཨུདྡྷཾ ཏིཎྞཾ མགྒཱནཾ ཨུཔནིསྶཡབྷཱཝཏོ པུབྦཧེཏུཀིཙྩཾ, ཏཏོ པུབྦེ པན པུབྦཧེཏུཀིཙྩཾ ནཏྠཱིཏི སོཏཱཔཏྟིམགྒསྶ ཨུཔནིསྶཡཱབྷཱཝོ ཨཱཔཛྫཏི། ཡདི ཧི ཏསྶཔི པུབྦཧེཏུ ཨུཔནིསྶཡོ སིཡཱ, སོ ཙ ནིཡཱམཀོཏི སོཏཱཔཏྟིམགྒུཔྤཏྟིཏོ པུབྦེ ཨེཝ ནིཡཏོ སིཡཱ, ཏཉྩ ཨནིཊྛཾ, ཏསྨཱསྶ པུབྦཧེཏུནཱ ཨཧེཏུཀཏཱ ཨཱཔནྣཱཏི ཨིམམཏྠཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘ཨིཙྩསྶ ཨཧེཏུ ཨཔྤཙྩཡཱ ནིབྦཏྟིཾ པཱཔུཎཱཏཱི’’ཏི།
Kiṃpana tanti yo so ‘‘niyato’’ti vutto, taṃ kiṃ niyametīti attho. Tasseva pana yathāpucchitassa niyatassa micchattasammattaniyatadhammānaṃ viya sabhāvato vijjamānataṃ yathāpucchitañca niyāmakahetuṃ paṭisedhetvā yena ‘‘niyato’’ti ‘‘sattakkhattuparamādiko’’ti ca vuccati, taṃ yathādhippetakāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘sammāsambuddhena hī’’tiādimāha. Jātassa kumārassa viya ariyāya jātiyā jātassa nāmamattametaṃ niyatasattakkhattuparamādikaṃ, niyatāniyatabhedaṃ nāmanti attho. Yadi pubbahetu niyāmako, sotāpanno ca niyatoti sotāpattimaggato uddhaṃ tiṇṇaṃ maggānaṃ upanissayabhāvato pubbahetukiccaṃ, tato pubbe pana pubbahetukiccaṃ natthīti sotāpattimaggassa upanissayābhāvo āpajjati. Yadi hi tassapi pubbahetu upanissayo siyā, so ca niyāmakoti sotāpattimagguppattito pubbe eva niyato siyā, tañca aniṭṭhaṃ, tasmāssa pubbahetunā ahetukatā āpannāti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘iccassa ahetu appaccayā nibbattiṃ pāpuṇātī’’ti.
པཊིལདྡྷམགྒོ སོཏཱཔཏྟིམགྒོ, ཏེནེཝ སཏྟཀྑཏྟུཔརམཱདིནིཡམེ སཏི སཏྟམབྷཝཱདིཏོ ཨུདྡྷཾ པཝཏྟནཀསྶ དུཀྑསྶ མཱུལབྷཱུཏཱ ཀིལེསཱ ཏེནེཝ ཁཱིཎཱཏི ཨུཔརི ཏཡོ མགྒཱ ཨཀིཙྩཀཱ ཧོནྟཱིཏི ཨཏྠོ། ཡདི ཨུཔརི ཏཡོ མགྒཱ སཏྟཀྑཏྟུཔརམཱདིཀཾ ནིཡམེནྟི, ཏཏོ ཙ ཨཉྙོ སོཏཱཔནྣོ ནཏྠཱིཏི སོཏཱཔཏྟིམགྒསྶ ཨཀིཙྩཀཏཱ ནིཔྤཡོཛནཏཱ ཨཱཔཛྫཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཨཐ སཀྐཱཡདིཊྛཱདིཔྤཧཱནཾ དསྶནཀིཙྩཾ, ཏེསཾ པཧཱནེན སཏྟཀྑཏྟུཔརམཱདིཏཱཡ བྷཝིཏབྦཾ། སཱ ཙུཔརིམགྒེཧི ཨེཝ ཧོཏཱིཏི སཏྟམབྷཝཱདིཏོ ཨུདྡྷཾ པཝཏྟིཏོ ཏེན ཝིནཱ ཝུཊྛཱནེ སཀྐཱཡདིཊྛཱདིཔྤཧཱནེན ཙ ཏེན ཝིནཱ བྷཝིཏབྦནྟི ཨཱཧ ‘‘པཋམམགྒེན ཙ ཨནུཔྤཛྫིཏྭཱཝ ཀིལེསཱ ཁེཔེཏབྦཱ ཧོནྟཱི’’ཏི། ན ཨཉྙོ ཀོཙི ནིཡམེཏཱིཏི ནཱམཀརཎནིམིཏྟཏོ ཝིཔསྶནཱཏོ ཨཉྙོ ཀོཙི ནིཡཱམཀོ ནཱམ ནཏྠཱིཏི ཨཏྠོ། ཝིཔསྶནཱཝ ནིཡམེཏཱིཏི ཙ ནཱམཀརཎནིམིཏྟཏཾཡེཝ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ཏེནེཝཱཧ ‘‘ཨིཏི སམྨཱསམྦུདྡྷེན གཧིཏནཱམམཏྟམེཝ ཏ’’ནྟི།
Paṭiladdhamaggo sotāpattimaggo, teneva sattakkhattuparamādiniyame sati sattamabhavādito uddhaṃ pavattanakassa dukkhassa mūlabhūtā kilesā teneva khīṇāti upari tayo maggā akiccakā hontīti attho. Yadi upari tayo maggā sattakkhattuparamādikaṃ niyamenti, tato ca añño sotāpanno natthīti sotāpattimaggassa akiccakatā nippayojanatā āpajjatīti attho. Atha sakkāyadiṭṭhādippahānaṃ dassanakiccaṃ, tesaṃ pahānena sattakkhattuparamāditāya bhavitabbaṃ. Sā cuparimaggehi eva hotīti sattamabhavādito uddhaṃ pavattito tena vinā vuṭṭhāne sakkāyadiṭṭhādippahānena ca tena vinā bhavitabbanti āha ‘‘paṭhamamaggena ca anuppajjitvāva kilesā khepetabbā hontī’’ti. Na añño koci niyametīti nāmakaraṇanimittato vipassanāto añño koci niyāmako nāma natthīti attho. Vipassanāva niyametīti ca nāmakaraṇanimittataṃyeva sandhāya vuttaṃ. Tenevāha ‘‘iti sammāsambuddhena gahitanāmamattameva ta’’nti.
ན ཨུཔྤཛྫནྟཱིཏི པན ཨཏྠཱིཏི ‘‘ན མེ ཨཱཙརིཡོ ཨཏྠི, སདིསོ མེ ན ཝིཛྫཏཱི’’ཏིཨཱདིཾ (མ॰ ནི॰ ༡.༢༨༥; ༢.༣༤༡; མཧཱཝ॰ ༡༡; ཀཐཱ॰ ༤༠༥) ཨིམིསྶཱ ལོཀདྷཱཏུཡཱ ཋཏྭཱ ཝདནྟེན བྷགཝཏཱ ‘‘ཀིཾ པནཱཝུསོ སཱརིཔུཏྟ, ཨཏྠེཏརཧི ཨཉྙེ སམཎཱ ཝཱ བྲཱཧྨཎཱ ཝཱ བྷགཝཏཱ སམསམཱ སམྦོདྷིཡནྟི ཨེཝཾ པུཊྛཱཧཾ, བྷནྟེ, ནོཏི ཝདེཡྻ’’ནྟི (དཱི॰ ནི॰ ༣.༡༦༡) ཝཏྭཱ ཏསྶ ཀཱརཎཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཊྛཱནམེཏཾ ཨནཝཀཱསོ, ཡཾ ཨེཀིསྶཱ ལོཀདྷཱཏུཡཱ དྭེ ཨརཧནྟོ སམྨཱསམྦུདྡྷཱ’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༣.༡༢༩) ཨིམཾ སུཏྟཾ དསྶེནྟེན དྷམྨསེནཱཔཏིནཱ ཙ བུདྡྷཀྑེཏྟབྷཱུཏཾ ཨིམཾ ལོཀདྷཱཏུཾ ཋཔེཏྭཱ ཨཉྙཏྠ ཨནུཔྤཏྟི ཝུཏྟཱ ཧོཏཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ།
Na uppajjantīti pana atthīti ‘‘na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjatī’’tiādiṃ (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11; kathā. 405) imissā lokadhātuyā ṭhatvā vadantena bhagavatā ‘‘kiṃ panāvuso sāriputta, atthetarahi aññe samaṇā vā brāhmaṇā vā bhagavatā samasamā sambodhiyanti evaṃ puṭṭhāhaṃ, bhante, noti vadeyya’’nti (dī. ni. 3.161) vatvā tassa kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā’’ti (ma. ni. 3.129) imaṃ suttaṃ dassentena dhammasenāpatinā ca buddhakkhettabhūtaṃ imaṃ lokadhātuṃ ṭhapetvā aññattha anuppatti vuttā hotīti adhippāyo.
‘‘ཡོ པན བྷིཀྑཱུ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝུཏྟཱནི སིཀྑཱཔདཱནི མཱཏིཀཱ, ཏཱཡ ཨནྟརཧིཏཱཡ ནིདཱནུདྡེསསངྑཱཏེ པཱཏིམོཀྑེ པབྦཛྫཱུཔསམྤདཱཀམྨེསུ ཙ སཱསནཾ ཏིཊྛཏཱིཏི ཨཏྠོ། པཱཏིམོཀྑེ ཝཱ ཨནྟོགདྷཱ པབྦཛྫཱ ཨུཔསམྤདཱ ཙ ཏདུབྷཡཱབྷཱཝེ པཱཏིམོཀྑཱབྷཱཝཏོ, ཏསྨཱ པཱཏིམོཀྑེ, ཏཱསུ ཙ སཱསནཾ ཏིཊྛཏཱིཏི ཝུཏྟཾ། ཨོསཀྐིཏཾ ནཱམཱཏི པཙྪིམཔཊིཝེདྷསཱིལབྷེདདྭཡཾ ཨེཀཏོ ཀཏྭཱ ཏཏོ པརཾ ཝིནཊྛཾ ནཱམ ཧོཏཱིཏི ཨཏྠོ།
‘‘Yo pana bhikkhū’’tiādinā vuttāni sikkhāpadāni mātikā, tāya antarahitāya nidānuddesasaṅkhāte pātimokkhe pabbajjūpasampadākammesu ca sāsanaṃ tiṭṭhatīti attho. Pātimokkhe vā antogadhā pabbajjā upasampadā ca tadubhayābhāve pātimokkhābhāvato, tasmā pātimokkhe, tāsu ca sāsanaṃ tiṭṭhatīti vuttaṃ. Osakkitaṃ nāmāti pacchimapaṭivedhasīlabhedadvayaṃ ekato katvā tato paraṃ vinaṭṭhaṃ nāma hotīti attho.
ཏཱཏི རསྨིཡོ། ཀཱརུཉྙནྟི པརིདེཝནཀཱརུཉྙཾ།
Tāti rasmiyo. Kāruññanti paridevanakāruññaṃ.
ཨནཙྪརིཡཏྟཱཏི དྭཱིསུ ཨུཔྤཛྫམཱནེསུ ཨཙྪརིཡཏྟཱབྷཱཝདོསཏོཏི ཨཏྠོ། ཝིཝཱདབྷཱཝཏོཏི ཝིཝཱདཱབྷཱཝཏྠཾ དྭེ ན ཨུཔྤཛྫནྟཱིཏི ཨཏྠོ།
Anacchariyattāti dvīsu uppajjamānesu acchariyattābhāvadosatoti attho. Vivādabhāvatoti vivādābhāvatthaṃ dve na uppajjantīti attho.
ཨེཀཾ བུདྡྷཾ དྷཱརེཏཱིཏི ཨེཀབུདྡྷདྷཱརཎཱི། ཨེཏེན ཨེཝཾསབྷཱཝཱ ཨེཏེ བུདྡྷགུཎཱ, ཡེན དུཏིཡབུདྡྷགུཎེ དྷཱརེཏུཾ ཨསམཏྠཱ ཨཡཾ ལོཀདྷཱཏཱུཏི དསྶེཏི། པཙྩཡཝིསེསནིཔྥནྣཱནཉྷི དྷམྨཱནཾ སབྷཱཝཝིསེསོ ན སཀྐཱ དྷཱརེཏུནྟི། སམཾ ཨུདྡྷཾ པཛྫཏཱིཏི སམུཔཱདིཀཱ, ཨུདཀསྶོཔརི སམཾ གཱམིནཱིཏི ཨཏྠོ། དྭིནྣམྤཱིཏི དྭེཔི, དྭིནྣམྤི ཝཱ སརཱིརབྷཱརཾ། ཚཱདེནྟནྟི རོཙཡམཱནཾ། སཀིཾ བྷུཏྟོཝཱཏི ཨེཀམྤི ཨཱལོཔཾ ཨཛ྄ཛྷོཧརིཏྭཱཝ མརེཡྻཱཏི ཨཏྠོ།
Ekaṃ buddhaṃ dhāretīti ekabuddhadhāraṇī. Etena evaṃsabhāvā ete buddhaguṇā, yena dutiyabuddhaguṇe dhāretuṃ asamatthā ayaṃ lokadhātūti dasseti. Paccayavisesanipphannānañhi dhammānaṃ sabhāvaviseso na sakkā dhāretunti. Samaṃ uddhaṃ pajjatīti samupādikā, udakassopari samaṃ gāminīti attho. Dvinnampīti dvepi, dvinnampi vā sarīrabhāraṃ. Chādentanti rocayamānaṃ. Sakiṃ bhuttovāti ekampi ālopaṃ ajjhoharitvāva mareyyāti attho.
ཨཏིདྷམྨབྷཱརེནཱཏི དྷམྨེན ནཱམ པཐཝཱི ཏིཊྛེཡྻ, སཱ ཀིཾ ཏེནེཝ ཙལཏཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། པུན ཐེརོ ‘‘རཏནཾ ནཱམ ལོཀེ ཀུཊུམྦཾ སནྡྷཱརེནྟཾ ཨབྷིམཏཉྩ ལོཀེན ཨཏྟནོ གརུསབྷཱཝཏཱཡ སཀཊབྷངྒསྶ ཀཱརཎཾ ཨཏིབྷཱརབྷཱུཏཾ དིཊྛཾ། ཨེཝཾ དྷམྨོ ཙ ཧིཏསུཁཝིསེསེཧི ཏཾསམངྒིནཾ དྷཱརེནྟོ ཨབྷིམཏོ ཙ ཝིཉྙཱུཧི གམྦྷཱིརཱཔྤམེཡྻབྷཱཝེན གརུསབྷཱཝཏྟཱ ཨཏིབྷཱརབྷཱུཏོ པཐཝཱིཙལནསྶ ཀཱརཎཾ ཧོཏཱི’’ཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཨིདྷ, མཧཱརཱཛ, དྭེ སཀཊཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཨེཀསྶཱཏི ཨེཀསྨཱ, ཨེཀསྶ ཝཱ སཀཊསྶ རཏནཾ, ཏསྨཱ སཀཊཏོ གཧེཏྭཱཏི ཨཏྠོ། ཨོསཱརིཏནྟི པཝེསིཏཾ ཨཱཧཊཾ ཝུཏྟནྟི ཨཏྠོ།
Atidhammabhārenāti dhammena nāma pathavī tiṭṭheyya, sā kiṃ teneva calatīti adhippāyo. Puna thero ‘‘ratanaṃ nāma loke kuṭumbaṃ sandhārentaṃ abhimatañca lokena attano garusabhāvatāya sakaṭabhaṅgassa kāraṇaṃ atibhārabhūtaṃ diṭṭhaṃ. Evaṃ dhammo ca hitasukhavisesehi taṃsamaṅginaṃ dhārento abhimato ca viññūhi gambhīrāppameyyabhāvena garusabhāvattā atibhārabhūto pathavīcalanassa kāraṇaṃ hotī’’ti dassento ‘‘idha, mahārāja, dve sakaṭā’’tiādimāha. Ekassāti ekasmā, ekassa vā sakaṭassa ratanaṃ, tasmā sakaṭato gahetvāti attho. Osāritanti pavesitaṃ āhaṭaṃ vuttanti attho.
སབྷཱཝཔཀཏིཀཱཏི ཨཀིཏྟིམཔཀཏིཀཱཏི ཨཏྠོ། ཀཱརཎམཧནྟཏྟཱཏི མཧནྟེཧི པཱརམིཏཱཀཱརཎེཧི བུདྡྷགུཎཱནཾ ནིབྦཏྟིཏོཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། པཐཝཱིཨཱདཡོ མཧནྟཱ ཨཏྟནོ ཨཏྟནོ ཝིསཡེ ཨེཀེཀཱཝ, ཨེཝཾ སམྨཱསམྦུདྡྷོཔི མཧནྟོ ཨཏྟནོ ཝིསཡེ ཨེཀོ ཨེཝ། ཀོ ཙ ཏསྶ ཝིསཡོ? ཡཱཝཏཀཾ ཉེཡྻཾ, ཨེཝཾ ཨཱཀཱསོ ཝིཡ ཨནནྟཝིསཡོ བྷགཝཱ ཨེཀོ ཨེཝ ཧོཏཱིཏི ཝདནྟོ ལོཀདྷཱཏྭནྟརེསུཔི དུཏིཡསྶ ཨབྷཱཝཾ དསྶེཏི།
Sabhāvapakatikāti akittimapakatikāti attho. Kāraṇamahantattāti mahantehi pāramitākāraṇehi buddhaguṇānaṃ nibbattitoti vuttaṃ hoti. Pathavīādayo mahantā attano attano visaye ekekāva, evaṃ sammāsambuddhopi mahanto attano visaye eko eva. Ko ca tassa visayo? Yāvatakaṃ ñeyyaṃ, evaṃ ākāso viya anantavisayo bhagavā eko eva hotīti vadanto lokadhātvantaresupi dutiyassa abhāvaṃ dasseti.
པུབྦབྷཱགེ ཨཱཡཱུཧནཝསེན ཨཱཡཱུཧནསམངྒིཏཱ སནྣིཊྛཱནཙེཏནཱཝསེན ཙེཏནཱསམངྒིཏཱ ཙ ཝེདིཏབྦཱ, སནྟཏིཁཎཝསེན ཝཱ། ཝིཔཱཀཱརཧནྟི དུཏིཡབྷཝཱདཱིསུ ཝིཔཙྩནཔཀཏིཏཾ སནྡྷཱཡ ཝདཏི། ཙལཏཱིཏི པརིཝཏྟཏི། སུནཁེཧི ཝཛནསཱིལོ སུནཁཝཱཛིཀོ།
Pubbabhāge āyūhanavasena āyūhanasamaṅgitā sanniṭṭhānacetanāvasena cetanāsamaṅgitā ca veditabbā, santatikhaṇavasena vā. Vipākārahanti dutiyabhavādīsu vipaccanapakatitaṃ sandhāya vadati. Calatīti parivattati. Sunakhehi vajanasīlo sunakhavājiko.
པཋམབལནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Paṭhamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
དུཏིཡབལནིདྡེསཝཎྞནཱ
Dutiyabalaniddesavaṇṇanā
༨༡༠. གཏིཏོ ཨཉྙཱ གཏིསམྤཏྟི ནཱམ ནཏྠཱིཏི དསྶེནྟོ ‘‘སམྤནྣཱ གཏཱི’’ཏི ཨཱཧ། མཧཱསུདསྶནཱདིསུརཱཛཀཱལོ པཋམཀཔྤིཀཱདིསུམནུསྶཀཱལོ ཙ ཀཱལསམྤཏྟི།
810. Gatito aññā gatisampatti nāma natthīti dassento ‘‘sampannā gatī’’ti āha. Mahāsudassanādisurājakālo paṭhamakappikādisumanussakālo ca kālasampatti.
ཨེཀནྟཾ ཀུསལསྶེཝ ཨོཀཱསོཏི ཨིདཾ ཡདིཔི ཀོཙི ཀཱཡསུཙརིཏཱདིཔཡོགསམྤཏྟིཡཾ ཋིཏཾ བཱདྷེཡྻ, ཏཾ པན བཱདྷནཾ བཱདྷཀསྶེཝ ཨིསྶཱདིནིམིཏྟེན ཝིཔརཱིཏགྒཱཧེན ཛཱཏཾ། སཱ པཡོགསམྤཏྟི སབྷཱཝཏོ སུཁཝིཔཱཀསྶེཝ པཙྩཡོ, ན དུཀྑཝིཔཱཀསྶཱཏི ཨིམམཏྠཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། མཀྐཊོ བྷཏྟཔུཊཾ བནྡྷཊྛཱནེ མུཉྩིཏྭཱ བྷུཉྫིཏུཾ ན ཛཱནཱཏི, ཡཏྠ ཝཱ ཏཏྠ ཝཱ བྷིནྡིཏྭཱ ཝིནཱསེཏི, ཨེཝཾ ཨནུཔཱཡཉྙཱུཔི བྷོགེ། སུསཱནེ ཚཌྜེཏྭཱཏིཨཱདིནཱ གྷཱཏེཏྭཱ ཚཌྜིཏསྶ ཝུཊྛཱནཱབྷཱཝོ ཝིཡ ཨཔཱཡཏོ ཝུཊྛཱནཱབྷཱཝོཏི དསྶེཏི།
Ekantaṃ kusalasseva okāsoti idaṃ yadipi koci kāyasucaritādipayogasampattiyaṃ ṭhitaṃ bādheyya, taṃ pana bādhanaṃ bādhakasseva issādinimittena viparītaggāhena jātaṃ. Sā payogasampatti sabhāvato sukhavipākasseva paccayo, na dukkhavipākassāti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ. Makkaṭo bhattapuṭaṃ bandhaṭṭhāne muñcitvā bhuñjituṃ na jānāti, yattha vā tattha vā bhinditvā vināseti, evaṃ anupāyaññūpi bhoge. Susāne chaḍḍetvātiādinā ghātetvā chaḍḍitassa vuṭṭhānābhāvo viya apāyato vuṭṭhānābhāvoti dasseti.
‘‘པཙྩརཱི’’ཏིཔི ཨུལུ༹མྤསྶ ནཱམཾ, ཏེན ཨེཏྠ ཀཏཱ ‘‘མཧཱཔཙྩརཱི’’ཏི ཝུཙྩཏི། ཨུདཀེ མརཎཾ ཐལེ མརཎཉྩ ཨེཀམེཝཱཏི ཀསྨཱ ཝུཏྟཾ, ནནུ སཀྐེན ‘‘སམུདྡཱརཀྑཾ ཀརིསྶཱམཱི’’ཏི ཝུཏྟནྟི? སཙྩཾ ཝུཏྟཾ, ཛཱིཝིཏསྶ ལཧུཔརིཝཏྟིཏཾ པཀཱསེནྟེཧི ཐེརེཧི ཨེཝཾ ཝུཏྟཾ, ལཧུཔརིཝཏྟིཏཱཡ ཛཱིཝིཏཧེཏུ ན གམིསྶཱམཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨཐ ཝཱ ཨུདཀེཏི ནཱགདཱིཔཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ, ཐལེཏི ཛམྦུདཱིཔཾ།
‘‘Paccarī’’tipi uḷumpassa nāmaṃ, tena ettha katā ‘‘mahāpaccarī’’ti vuccati. Udake maraṇaṃ thale maraṇañca ekamevāti kasmā vuttaṃ, nanu sakkena ‘‘samuddārakkhaṃ karissāmī’’ti vuttanti? Saccaṃ vuttaṃ, jīvitassa lahuparivattitaṃ pakāsentehi therehi evaṃ vuttaṃ, lahuparivattitāya jīvitahetu na gamissāmāti adhippāyo. Atha vā udaketi nāgadīpaṃ sandhāya vuttaṃ, thaleti jambudīpaṃ.
ཐེརོ ན དེཏཱིཏི ཀཐམཧཾ ཨེཏེན ཉཱཏོ, ཀེནཙི ཀིཉྩི ཨཱཙིཀྑིཏཾ སིཡཱཏི སཉྙཱཡ ན ཨདཱསི། ཏེནེཝ ‘‘མཡམྤི ན ཛཱནཱམཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨཔརསྶཱཏི ཨཔརསྶ བྷིཀྑུནོ པཏྟཾ ཨཱདཱཡ…པེ॰… ཐེརསྶ ཧཏྠེ ཋཔེསཱིཏི ཡོཛནཱ། ཨནཱཡཏནེཏི ནིཀྐཱརཎེ, ཨཡུཏྟེ ཝཱ ནསྶནཊྛཱནེ། ཏུཝཾ ཨཏྟཱནཾ རཀྑེཡྻཱསི, མཡཾ པན མཧལླཀཏྟཱ ཀིཾ རཀྑིཏྭཱ ཀརིསྶཱམ, མཧལླཀཏྟཱ ཨེཝ ཙ རཀྑིཏུཾ ན སཀྑིསྶཱམཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨནཱགཱམིཏྟཱ ཝཱ ཐེརོ ཨཏྟནཱ ཝཏྟབྦཾ ཛཱནིཏྭཱ ཨོཝདཏི།
Thero na detīti kathamahaṃ etena ñāto, kenaci kiñci ācikkhitaṃ siyāti saññāya na adāsi. Teneva ‘‘mayampi na jānāmā’’ti vuttaṃ. Aparassāti aparassa bhikkhuno pattaṃ ādāya…pe… therassa hatthe ṭhapesīti yojanā. Anāyataneti nikkāraṇe, ayutte vā nassanaṭṭhāne. Tuvaṃ attānaṃ rakkheyyāsi, mayaṃ pana mahallakattā kiṃ rakkhitvā karissāma, mahallakattā eva ca rakkhituṃ na sakkhissāmāti adhippāyo. Anāgāmittā vā thero attanā vattabbaṃ jānitvā ovadati.
སམྨཱཔཡོགསྶ གཏམགྒོཏི སམྨཱཔཡོགེན ནིཔྥཱདིཏཏྟཱ ཏསྶ སཉྫཱནནཀཱརཎནྟི ཨཏྠོ།
Sammāpayogassa gatamaggoti sammāpayogena nipphāditattā tassa sañjānanakāraṇanti attho.
བྷཱུཏམཏྠཾ ཀཏྭཱ ཨབྷཱུཏོཔམཾ ཀཐཡིསྶཏཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། མནུསྶཱཏི བྷཎྜཱགཱརིཀཱདིནིཡུཏྟཱ མནུསྶཱ མཧནྟཏྟཱ སམྤཊིཙྪིཏུཾ ནཱསཀྑིཾསུ།
Bhūtamatthaṃ katvā abhūtopamaṃ kathayissatīti adhippāyo. Manussāti bhaṇḍāgārikādiniyuttā manussā mahantattā sampaṭicchituṃ nāsakkhiṃsu.
དུཏིཡབལནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Dutiyabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ཏཏིཡབལནིདྡེསཝཎྞནཱ
Tatiyabalaniddesavaṇṇanā
༨༡༡. ཨཉྩིཏཱཏི གཏཱ། པེཙྩཱཏི པུན, མརིཏྭཱཏི ཝཱ ཨཏྠོ། ཨུསྶནྣཏྟཱཏི ཝིཏཀྐབཧུལཏཱཡ ཨུསྶནྣཏྟཱཏི ཝདནྟི, སཱུརཏཱདཱིཧི ཝཱ ཨུསྶནྣཏྟཱ། དིབྦནྟཱིཏི ཀཱིལ༹ནྟི།
811. Añcitāti gatā. Peccāti puna, maritvāti vā attho. Ussannattāti vitakkabahulatāya ussannattāti vadanti, sūratādīhi vā ussannattā. Dibbantīti kīḷanti.
སཉྫཱིཝཀཱལ༹སུཏྟསངྒྷཱཏརོརུཝམཧཱརོརུཝཏཱཔནམཧཱཏཱཔནཨཝཱིཙིཡོ ཨཊྛ མཧཱནིརཡཱ། ཨེཀེཀསྶ ཙཏྟཱརི དྭཱརཱནི, ཨེཀེཀསྨིཾ དྭཱརེ ཙཏྟཱརོ ཙཏྟཱརོ གཱུཐནིརཡཱདཡོཏི ཨེཝཾ སོལ༹ས ཨུསྶདནིརཡེ ཝཎྞཡནྟི།
Sañjīvakāḷasuttasaṅghātaroruvamahāroruvatāpanamahātāpanaavīciyo aṭṭha mahānirayā. Ekekassa cattāri dvārāni, ekekasmiṃ dvāre cattāro cattāro gūthanirayādayoti evaṃ soḷasa ussadaniraye vaṇṇayanti.
སཀྐསུཡཱམཱདཡོ ཝིཡ ཛེཊྛཀདེཝརཱཛཱ། པཛཱཔཏིཝརུཎཨཱིསཱནཱདཡོ ཝིཡ དུཏིཡཱདིཊྛཱནནྟརཀཱརཀོ པརིཙཱརཀོ ཧུཏྭཱ།
Sakkasuyāmādayo viya jeṭṭhakadevarājā. Pajāpativaruṇaīsānādayo viya dutiyādiṭṭhānantarakārako paricārako hutvā.
ཏཏིཡབལནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Tatiyabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ཙཏུཏྠབལནིདྡེསཝཎྞནཱ
Catutthabalaniddesavaṇṇanā
༨༡༢. ཀཔྤོཏི དྭེདྷཱབྷཱུཏགྒོ། ཨེཏྠ ཙ བཱིཛཱདིདྷཱཏུནཱནཏྟཝསེན ཁནྡྷཱདིདྷཱཏུནཱནཏྟཾ ཝེདིཏབྦཾ།
812. Kappoti dvedhābhūtaggo. Ettha ca bījādidhātunānattavasena khandhādidhātunānattaṃ veditabbaṃ.
ཙཏུཏྠབལནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Catutthabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
པཉྩམབལནིདྡེསཝཎྞནཱ
Pañcamabalaniddesavaṇṇanā
༨༡༣. ཨཛ྄ཛྷཱསཡདྷཱཏཱུཏི ཨཛ྄ཛྷཱསཡསབྷཱཝོ། ཡཐཱ གཱུཐཱདཱིནཾ དྷཱཏུསབྷཱཝོ ཨེསོ, ཡཾ གཱུཐཱདཱིཧེཝ སཾསནྡཏི, ཨེཝཾ པུགྒལཱནཾ ཨཛ྄ཛྷཱསཡསྶེཝེས སབྷཱཝོ, ཡཾ དུསྶཱིལཱདཡོ དུསྶཱིལཱདིཀེཧེཝ སཾསནྡནྟཱིཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། བྷིཀྑཱུཔི ཨཱཧཾསཱུཏི ཨཉྙམཉྙཾ ཨཱཧཾསུ། ཨཱཝུསོ ཨིམེ མནུསྶཱ ‘‘ཡཐཱསབྷཱགེན པརིབྷུཉྫཐཱ’’ཏི ཝདནྟཱ ཨམྷེ སབྷཱགཱསབྷཱགེ ཝིདིཏྭཱ ཧཱིནཛ྄ཛྷཱསཡཔཎཱིཏཛ྄ཛྷཱསཡཏཾ པརིཙྪིནྡིཏྭཱ དྷཱཏུསཾཡུཏྟཀམྨེ ཨུཔནེནྟི ཏསྶ པཡོགཾ དཊྛུཀཱམཱཏི ཨཏྠོ, ཨེཝཾ སབྷཱགཝསེནེཝ ཨཛ྄ཛྷཱསཡདྷཱཏུཔརིཙྪིནྡནཏོ ཨཛ྄ཛྷཱསཡདྷཱཏུསབྷཱགཝསེན ནིཡམེཏཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ།
813. Ajjhāsayadhātūti ajjhāsayasabhāvo. Yathā gūthādīnaṃ dhātusabhāvo eso, yaṃ gūthādīheva saṃsandati, evaṃ puggalānaṃ ajjhāsayassevesa sabhāvo, yaṃ dussīlādayo dussīlādikeheva saṃsandantīti vuttaṃ hoti. Bhikkhūpi āhaṃsūti aññamaññaṃ āhaṃsu. Āvuso ime manussā ‘‘yathāsabhāgena paribhuñjathā’’ti vadantā amhe sabhāgāsabhāge viditvā hīnajjhāsayapaṇītajjhāsayataṃ paricchinditvā dhātusaṃyuttakamme upanenti tassa payogaṃ daṭṭhukāmāti attho, evaṃ sabhāgavaseneva ajjhāsayadhātuparicchindanato ajjhāsayadhātusabhāgavasena niyametīti adhippāyo.
པཉྩམབལནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Pañcamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ཚཊྛབལནིདྡེསཝཎྞནཱ
Chaṭṭhabalaniddesavaṇṇanā
ཙརིཏནྟི ཨིདྷ དུཙྩརིཏཾ སུཙརིཏནྟི ཝུཏྟཾ། ཨཔྤརཛཾ ཨཀྑཾ ཨེཏེསནྟི ཨཔྤརཛཀྑཱཏི ཨཏྠོ ཝིབྷཱཝིཏོ, ཨཔྤརཛཾ ཨཀྑིམྷི ཨེཏེསནྟི ཨཔྤརཛཀྑཱཏིཔི སདྡཏྠོ སམྦྷཝཏི། ཨེཏྠ ཙ ཨཱསཡཛཱནནཱདིནཱ ཡེཧི ཨིནྡྲིཡེཧི པརོཔརེཧི སཏྟཱ ཀལྱཱཎཔཱཔཱསཡཱདིཀཱ ཧོནྟི, ཏེསཾ ཛཱནནཾ ཝིབྷཱཝེཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཾ། ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱ ཨིནྡྲིཡཔརོཔརིཡཏྟཨཱསཡཱནུསཡཉཱཎཱནཾ ཝིསུཾ ཨསཱདྷཱརཎཏཱ, ཨིནྡྲིཡཔརོཔརིཡཏྟནཱནཱདྷིམུཏྟིཀཏཱཉཱཎཱནཾ ཝིསུཾ བལཏཱ ཙ སིདྡྷཱ ཧོཏི།
Caritanti idha duccaritaṃ sucaritanti vuttaṃ. Apparajaṃ akkhaṃ etesanti apparajakkhāti attho vibhāvito, apparajaṃ akkhimhi etesanti apparajakkhātipi saddattho sambhavati. Ettha ca āsayajānanādinā yehi indriyehi paroparehi sattā kalyāṇapāpāsayādikā honti, tesaṃ jānanaṃ vibhāvetīti veditabbaṃ. Evañca katvā indriyaparopariyattaāsayānusayañāṇānaṃ visuṃ asādhāraṇatā, indriyaparopariyattanānādhimuttikatāñāṇānaṃ visuṃ balatā ca siddhā hoti.
༨༡༥. ཡདརིཡཱཏི ཡེ ཨརིཡཱ། ཨཱཝསིཾསཱུཏི ནིསྶཱཡ ཝསིཾསུ། ཀེ པན ཏེ? ‘‘ཨིདྷ, བྷིཀྑཝེ, བྷིཀྑུ པཉྩངྒཝིཔྤཧཱིནོ ཧོཏི ཚལ༹ངྒསམནྣཱགཏོ ཨེཀཱརཀྑོ ཙཏུརཱཔསྶེནོ པནུཎྞཔཙྩེཀསཙྩོ སམཝཡསཊྛེསནོ ཨནཱཝིལསངྐཔྤོ པསྶདྡྷཀཱཡསངྑཱརོ སུཝིམུཏྟཙིཏྟོ སུཝིམུཏྟཔཉྙོ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༣.༣༤༨; ཨ॰ ནི॰ ༡༠.༡༩) ཨེཝཾ ཝུཏྟཱ། ཨེཏེསུ པཉྩངྒཝིཔྤཧཱིནཔཙྩེཀསཙྩཔནོདནཨེསནཱསམཝཡསཛྫནཱནི ‘‘སངྑཱཡེཀཾ པཊིསེཝཏི ཨདྷིཝཱསེཏི པརིཝཛྫེཏི ཝིནོདེཏཱི’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༢.༡༦༨) ཝུཏྟེསུ ཨཔསྶེནེསུ ཝིནོདནཉྩ མགྒཀིཙྩཱནེཝ, ཨིཏརེ ཙ མགྒེནེཝ སམིཛ྄ཛྷནྟི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེཏཉྷི སུཏྟཾ…པེ॰… དཱིཔེཏཱི’’ཏི།
815. Yadariyāti ye ariyā. Āvasiṃsūti nissāya vasiṃsu. Ke pana te? ‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturāpasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṅkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño’’ti (dī. ni. 3.348; a. ni. 10.19) evaṃ vuttā. Etesu pañcaṅgavippahīnapaccekasaccapanodanaesanāsamavayasajjanāni ‘‘saṅkhāyekaṃ paṭisevati adhivāseti parivajjeti vinodetī’’ti (ma. ni. 2.168) vuttesu apassenesu vinodanañca maggakiccāneva, itare ca maggeneva samijjhanti. Tenāha ‘‘etañhi suttaṃ…pe… dīpetī’’ti.
༨༡༦. ཨཱརམྨཎསནྟཱནཱནུསཡནེསུ ཨིཊྛཱརམྨཎེ ཨཱརམྨཎཱནུསཡནེན ཨནུསེཏི། ཨཱཙིཎྞསམཱཙིཎྞཱཏི ཨེཏེན སམནྟཏོ ཝེཋེཏྭཱ ཝིཡ ཋིཏབྷཱཝེན ཨནུསཡིཏཏཾ དསྶེཏི། བྷཝསྶཔི ཝཏྠུཀཱམཏྟཱ, རཱགཝསེན ཝཱ སམཱནཏྟཱ ‘‘བྷཝརཱགཱནུསཡོ…པེ॰… སངྒཧིཏོ’’ཏི ཨཱཧ།
816. Ārammaṇasantānānusayanesu iṭṭhārammaṇe ārammaṇānusayanena anuseti. Āciṇṇasamāciṇṇāti etena samantato veṭhetvā viya ṭhitabhāvena anusayitataṃ dasseti. Bhavassapi vatthukāmattā, rāgavasena vā samānattā ‘‘bhavarāgānusayo…pe… saṅgahito’’ti āha.
༨༡༨. ‘‘པཎཱིཏཱདྷིམུཏྟིཀཱ ཏིཀྑིནྡྲིཡཱ, ཨིཏརེ མུདིནྡྲིཡཱ’’ཏི ཨེཝཾ ཨིནྡྲིཡཝིསེསདསྶནཏྠམེཝ ཨདྷིམུཏྟིགྒཧཎནྟི ཨཱཧ ‘‘ཏིཀྑིནྡྲིཡམུདིནྡྲིཡབྷཱཝདསྶནཏྠ’’ནྟི།
818. ‘‘Paṇītādhimuttikā tikkhindriyā, itare mudindriyā’’ti evaṃ indriyavisesadassanatthameva adhimuttiggahaṇanti āha ‘‘tikkhindriyamudindriyabhāvadassanattha’’nti.
༨༡༩. པཧཱནཀྐམཝསེནཱཏི ཨེཏྠ པཧཱཏབྦཔཛཧནཀྐམོ པཧཱནཀྐམོཏི དཊྛབྦོ, ཡསྶ པཧཱནེན བྷཝིཏབྦཾ, ཏཾ ཏེནེཝ པཧཱནེན པཋམཾ ཝུཙྩཏི, ཏཏོ ཨཔྤཧཱཏབྦནྟི ཨཡཾ ཝཱ པཧཱནཀྐམོ།
819. Pahānakkamavasenāti ettha pahātabbapajahanakkamo pahānakkamoti daṭṭhabbo, yassa pahānena bhavitabbaṃ, taṃ teneva pahānena paṭhamaṃ vuccati, tato appahātabbanti ayaṃ vā pahānakkamo.
༨༢༠. མགྒསྶ ཨུཔནིསྶཡབྷཱུཏཱནི ཨིནྡྲིཡཱནི ཨུཔནིསྶཡཨིནྡྲིཡཱནི།
820. Maggassa upanissayabhūtāni indriyāni upanissayaindriyāni.
༨༢༦. ནིབྦུཏིཚནྡརཧིཏཏྟཱ ཨཙྪནྡིཀཊྛཱནཾ པཝིཊྛཱ། ཡསྨིཾ བྷཝངྒེ པཝཏྟམཱནེ ཏཾསནྟཏིཡཾ ལོཀུཏྟརཾ ནིབྦཏྟཏི, ཏཾ ཏསྶ པཱདཀཾ།
826. Nibbutichandarahitattā acchandikaṭṭhānaṃ paviṭṭhā. Yasmiṃ bhavaṅge pavattamāne taṃsantatiyaṃ lokuttaraṃ nibbattati, taṃ tassa pādakaṃ.
ཚཊྛབལནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Chaṭṭhabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
སཏྟམབལནིདྡེསཝཎྞནཱ
Sattamabalaniddesavaṇṇanā
༨༢༨. ནིདྡཱཡིཏྭཱཏི ཀམྨཊྛཱནཾ མནསི ཀརོནྟོ ནིདྡཾ ཨོཀྐམིཏྭཱ པཊིབུདྡྷོ སམཱཔཏྟིཾ སམཱཔནྣོམྷཱིཏི ཨཏྠོ། ནཱིཝརཎཱདཱིཧི ཝིསུདྡྷཙིཏྟསནྟཏི ཨེཝ ཙིཏྟམཉྫཱུསཱ, སམཱདྷི ཝཱ, ཀམྨཊྛཱནཾ ཝཱ། ཙིཏྟཾ ཋཔེཏུནྟི སམཱཔཏྟིཙིཏྟཾ ཋཔེཏུཾ། སཉྙཱཝེདཡིཏཱནཾ ཨཔགམོ ཨེཝ ཨཔགམཝིམོཀྑོ།
828. Niddāyitvāti kammaṭṭhānaṃ manasi karonto niddaṃ okkamitvā paṭibuddho samāpattiṃ samāpannomhīti attho. Nīvaraṇādīhi visuddhacittasantati eva cittamañjūsā, samādhi vā, kammaṭṭhānaṃ vā. Cittaṃ ṭhapetunti samāpatticittaṃ ṭhapetuṃ. Saññāvedayitānaṃ apagamo eva apagamavimokkho.
སཉྙཱམནསིཀཱརཱནཾ ཀཱམཱདིདུཏིཡཛ྄ཛྷཱནཱདིཔཀྑནྡནཱནི ‘‘ཧཱནབྷཱགིཡཝིསེསབྷཱགིཡདྷམྨཱ’’ཏི དསྶིཏཱནི, ཏེཧི པན ཛྷཱནཱནཾ ཏཾསབྷཱཝཏཱ དྷམྨ-སདྡེན ཝུཏྟཱ། པགུཎབྷཱཝཝོདཱནཾ པགུཎཝོདཱནཾ། ཏདེཝ པཋམཛ྄ཛྷཱནཱདཱིཧི ཝུཊྛཧིཏྭཱ དུཏིཡཛ྄ཛྷཱནཱདིཨདྷིགམསྶ པཙྩཡཏྟཱ ‘‘ཝུཊྛཱནཾ ནཱམཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ‘‘ཝོདཱནམྤི ཝུཊྛཱནཾ, ཏམྷཱ ཏམྷཱ སམཱདྷིམྷཱ ཝུཊྛཱནམྤི ཝུཊྛཱན’’ནྟི ཨིམཱཡ ཝུཊྛཱནཔཱལི༹ཡཱ ཨསངྒཧིཏཏྟཱ ནིརོདྷསམཱཔཏྟིཡཱ ཝུཊྛཱནཾ ‘‘པཱལི༹མུཏྟཀཝུཊྛཱནཾ ནཱམཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཡེ པན ‘‘ནིརོདྷཏོ ཕལསམཱཔཏྟིཡཱ ཝུཊྛཱན’’ནྟི པཱལི༹ ནཏྠཱིཏི ཝདེཡྻུཾ, ཏེ ‘‘ནིརོདྷཱ ཝུཊྛཧནྟསྶ ནེཝསཉྙཱནཱསཉྙཱཡཏནཾ ཕལསམཱཔཏྟིཡཱ ཨནནྟརཔཙྩཡེན པཙྩཡོ’’ཏི (པཊྛཱ॰ ༡.༡.༤༡༧) ཨིམཱཡ པཱལི༹ཡཱ པཊིསེདྷེཏབྦཱ།
Saññāmanasikārānaṃ kāmādidutiyajjhānādipakkhandanāni ‘‘hānabhāgiyavisesabhāgiyadhammā’’ti dassitāni, tehi pana jhānānaṃ taṃsabhāvatā dhamma-saddena vuttā. Paguṇabhāvavodānaṃ paguṇavodānaṃ. Tadeva paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhahitvā dutiyajjhānādiadhigamassa paccayattā ‘‘vuṭṭhānaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. ‘‘Vodānampi vuṭṭhānaṃ, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti imāya vuṭṭhānapāḷiyā asaṅgahitattā nirodhasamāpattiyā vuṭṭhānaṃ ‘‘pāḷimuttakavuṭṭhānaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Ye pana ‘‘nirodhato phalasamāpattiyā vuṭṭhāna’’nti pāḷi natthīti vadeyyuṃ, te ‘‘nirodhā vuṭṭhahantassa nevasaññānāsaññāyatanaṃ phalasamāpattiyā anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.417) imāya pāḷiyā paṭisedhetabbā.
སཏྟམབལནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Sattamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
དསམབལནིདྡེསཝཎྞནཱ
Dasamabalaniddesavaṇṇanā
༨༣༡. རཱགཱདཱིཧི ཙེཏསོ ཝིམུཏྟིབྷཱུཏོ སམཱདྷི ཙེཏོཝིམུཏྟི། པཉྙཱཝ ཝིམུཏྟི པཉྙཱཝིམུཏྟི། ཀམྨནྟརཝིཔཱཀནྟརམེཝཱཏི ཀམྨནྟརསྶ ཝིཔཱཀནྟརམེཝཱཏི ཨཏྠོ། ཙེཏནཱཙེཏནཱསམྤཡུཏྟཀདྷམྨེ ནིརཡཱདིནིབྦཱནགཱམིནིཔཊིཔདཱབྷཱུཏེ ཀམྨནྟི གཧེཏྭཱ ཨཱཧ ‘‘ཀམྨཔརིཙྪེདམེཝཱ’’ཏི། ཨཔྤེཏུཾ ན སཀྐོཏི ཨཊྛམནཝམབལཱནི ཝིཡ, ཏཾསདིསཾ ཨིདྡྷིཝིདྷཉཱཎཾ ཝིཡ ཝིཀུབྦིཏུཾ། ཨེཏེན དསབལསདིསཏཉྩ ཝཱརེཏི, ཛྷཱནཱདིཉཱཎཾ ཝིཡ ཝཱ ཨཔྤེཏུཾ ཝིཀུབྦིཏུཉྩ། ཡདིཔི ཧི ཛྷཱནཱདིཔཙྩཝེཀྑཎཉཱཎཾ སཏྟམབལནྟི ཏསྶ སཝིཏཀྐསཝིཙཱརཏཱ ཝུཏྟཱ, ཏཐཱཔི ཛྷཱནཱདཱིཧི ཝིནཱ པཙྩཝེཀྑཎཱ ནཏྠཱིཏི ཛྷཱནཱདིསཧགཏཾ ཉཱཎཾ ཏདནྟོགདྷཾ ཀཏྭཱ ཨེཝཾ ཝུཏྟནྟི ཝེདིཏབྦཾ། ཨཐ ཝཱ སབྦཉྙུཏཉྙཱཎཾ ཛྷཱནཱདིཀིཙྩཾ ཝིཡ ན སབྦཾ བལཀིཙྩཾ ཀཱཏུཾ སཀྐོཏཱིཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཏཉྷི ཛྷཱནཾ ཧུཏྭཱ ཨཔྤེཏུཾ ཨིདྡྷི ཧུཏྭཱ ཝིཀུབྦིཏུཉྩ ན སཀྐོཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ, ན པན ཀསྶཙི བལསྶ ཛྷཱནཨིདྡྷིབྷཱཝཏོཏི དཊྛབྦཾ།
831. Rāgādīhi cetaso vimuttibhūto samādhi cetovimutti. Paññāva vimutti paññāvimutti. Kammantaravipākantaramevāti kammantarassa vipākantaramevāti attho. Cetanācetanāsampayuttakadhamme nirayādinibbānagāminipaṭipadābhūte kammanti gahetvā āha ‘‘kammaparicchedamevā’’ti. Appetuṃ na sakkoti aṭṭhamanavamabalāni viya, taṃsadisaṃ iddhividhañāṇaṃ viya vikubbituṃ. Etena dasabalasadisatañca vāreti, jhānādiñāṇaṃ viya vā appetuṃ vikubbituñca. Yadipi hi jhānādipaccavekkhaṇañāṇaṃ sattamabalanti tassa savitakkasavicāratā vuttā, tathāpi jhānādīhi vinā paccavekkhaṇā natthīti jhānādisahagataṃ ñāṇaṃ tadantogadhaṃ katvā evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Atha vā sabbaññutaññāṇaṃ jhānādikiccaṃ viya na sabbaṃ balakiccaṃ kātuṃ sakkotīti dassetuṃ ‘‘tañhi jhānaṃ hutvā appetuṃ iddhi hutvā vikubbituñca na sakkotī’’ti vuttaṃ, na pana kassaci balassa jhānaiddhibhāvatoti daṭṭhabbaṃ.
དསམབལནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Dasamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ཉཱཎཝིབྷངྒཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Ñāṇavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ • Abhidhammapiṭaka / ཝིབྷངྒཔཱལི༹ • Vibhaṅgapāḷi / ༡༦. ཉཱཎཝིབྷངྒོ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ཨཊྛཀཐཱ • Aṭṭhakathā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཨཊྛཀཐཱ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / སམྨོཧཝིནོདནཱི-ཨཊྛཀཐཱ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
༡. ཨེཀཀམཱཏིཀཱདིཝཎྞནཱ • 1. Ekakamātikādivaṇṇanā
༡༠. དསཀམཱཏིཀཱཝཎྞནཱ • 10. Dasakamātikāvaṇṇanā
(༡.) ཨེཀཀནིདྡེསཝཎྞནཱ • (1.) Ekakaniddesavaṇṇanā
(༢.) དུཀནིདྡེསཝཎྞནཱ • (2.) Dukaniddesavaṇṇanā
(༣.) ཏིཀནིདྡེསཝཎྞནཱ • (3.) Tikaniddesavaṇṇanā
(༤.) ཙཏུཀྐནིདྡེསཝཎྞནཱ • (4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
(༥.) པཉྩཀནིདྡེསཝཎྞནཱ • (5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
(༦.) ཚཀྐནིདྡེསཝཎྞནཱ • (6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
(༧.) སཏྟཀནིདྡེསཱདིཝཎྞནཱ • (7.) Sattakaniddesādivaṇṇanā
(༡༠.) དསཀནིདྡེསཝཎྞནཱ • (10.) Dasakaniddesavaṇṇanā
ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ཝིབྷངྒ-ཨནུཊཱིཀཱ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ༡༦. ཉཱཎཝིབྷངྒོ • 16. Ñāṇavibhaṅgo