| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेतवत्थु-अट्ठकथा • Petavatthu-aṭṭhakathā |
३. नन्दकपेतवत्थुवण्णना
3. Nandakapetavatthuvaṇṇanā
राजा पिङ्गलको नामाति इदं नन्दकपेतवत्थु। तस्स का उप्पत्ति? सत्थु परिनिब्बानतो वस्ससतद्वयस्स अच्चयेन सुरट्ठविसये पिङ्गलो नाम राजा अहोसि। तस्स सेनापति नन्दको नाम मिच्छादिट्ठी विपरीतदस्सनो ‘‘नत्थि दिन्न’’न्तिआदिना मिच्छागाहं पग्गय्ह विचरि। तस्स धीता उत्तरा नाम उपासिका पतिरूपे कुले दिन्ना अहोसि। नन्दको पन कालं कत्वा विञ्झाटवियं महति निग्रोधरुक्खे वेमानिकपेतो हुत्वा निब्बत्ति। तस्मिं कालकते उत्तरा सुचिसीतलगन्धोदकपूरितं पानीयघटं कुम्मासाभिसङ्खतेहि वण्णगन्धरससम्पन्नेहि पूवेहि परिपुण्णसरावकञ्च अञ्ञतरस्स खीणासवत्थेरस्स दत्वा ‘‘अयं दक्खिणा मय्हं पितु उपकप्पतू’’ति उद्दिसि, तस्स तेन दानेन दिब्बपानीयं अपरिमिता च पूवा पातुभविंसु। तं दिस्वा सो एवं चिन्तेसि – ‘‘पापकं वत मया कतं, यं महाजनो ‘नत्थि दिन्न’न्तिआदिना मिच्छागाहं गाहितो। इदानि पन पिङ्गलो राजा धम्मासोकस्स रञ्ञो ओवादं दातुं गतो, सो तं तस्स दत्वा आगमिस्सति, हन्दाहं नत्थिकदिट्ठिं विनोदेस्सामी’’ति। न चिरेनेव च पिङ्गलो राजा धम्मासोकस्स रञ्ञो ओवादं दत्वा पटिनिवत्तन्तो मग्गं पटिपज्जि।
Rājā piṅgalako nāmāti idaṃ nandakapetavatthu. Tassa kā uppatti? Satthu parinibbānato vassasatadvayassa accayena suraṭṭhavisaye piṅgalo nāma rājā ahosi. Tassa senāpati nandako nāma micchādiṭṭhī viparītadassano ‘‘natthi dinna’’ntiādinā micchāgāhaṃ paggayha vicari. Tassa dhītā uttarā nāma upāsikā patirūpe kule dinnā ahosi. Nandako pana kālaṃ katvā viñjhāṭaviyaṃ mahati nigrodharukkhe vemānikapeto hutvā nibbatti. Tasmiṃ kālakate uttarā sucisītalagandhodakapūritaṃ pānīyaghaṭaṃ kummāsābhisaṅkhatehi vaṇṇagandharasasampannehi pūvehi paripuṇṇasarāvakañca aññatarassa khīṇāsavattherassa datvā ‘‘ayaṃ dakkhiṇā mayhaṃ pitu upakappatū’’ti uddisi, tassa tena dānena dibbapānīyaṃ aparimitā ca pūvā pātubhaviṃsu. Taṃ disvā so evaṃ cintesi – ‘‘pāpakaṃ vata mayā kataṃ, yaṃ mahājano ‘natthi dinna’ntiādinā micchāgāhaṃ gāhito. Idāni pana piṅgalo rājā dhammāsokassa rañño ovādaṃ dātuṃ gato, so taṃ tassa datvā āgamissati, handāhaṃ natthikadiṭṭhiṃ vinodessāmī’’ti. Na cireneva ca piṅgalo rājā dhammāsokassa rañño ovādaṃ datvā paṭinivattanto maggaṃ paṭipajji.
अथ सो पेतो अत्तनो वसनट्ठानाभिमुखं तं मग्गं निम्मिनि। राजा ठितमज्झन्हिके समये तेन मग्गेन गच्छति। तस्स गछन्तस्स पुरतो मग्गो दिस्सति, पिट्ठितो पनस्स अन्तरधायति। सब्बपच्छतो गच्छन्तो पुरिसो मग्गं अन्तरहितं दिस्वा भीतो विस्सरं विरवन्तो धावित्वा रञ्ञो आरोचेसि, तं सुत्वा राजा भीतो संविग्गमानसो हत्थिक्खन्धे ठत्वा चतस्सो दिसा ओलोकेन्तो पेतस्स वसननिग्रोधरुक्खं दिस्वा तदभिमुखो अगमासि सद्धिं चतुरङ्गिनिया सेनाय। अथानुक्कमेन रञ्ञे तं ठानं पत्ते पेतो सब्बाभरणविभूसितो राजानं उपसङ्कमित्वा पटिसन्थारं कत्वा पूवे च पानीयञ्च दापेसि। राजा सपरिजनो न्हत्वा पूवे खादित्वा पानीयं पिवित्वा पटिप्पस्सद्धमग्गकिलमथो ‘‘देवता नुसि गन्धब्बो’’तिआदिना पेतं पुच्छि। पेतो आदितो पट्ठाय अत्तनो पवत्तिं आचिक्खित्वा राजानं मिच्छादस्सनतो विमोचेत्वा सरणेसु सीलेसु च पतिट्ठापेसि। तमत्थं दस्सेतुं सङ्गीतिकारा –
Atha so peto attano vasanaṭṭhānābhimukhaṃ taṃ maggaṃ nimmini. Rājā ṭhitamajjhanhike samaye tena maggena gacchati. Tassa gachantassa purato maggo dissati, piṭṭhito panassa antaradhāyati. Sabbapacchato gacchanto puriso maggaṃ antarahitaṃ disvā bhīto vissaraṃ viravanto dhāvitvā rañño ārocesi, taṃ sutvā rājā bhīto saṃviggamānaso hatthikkhandhe ṭhatvā catasso disā olokento petassa vasananigrodharukkhaṃ disvā tadabhimukho agamāsi saddhiṃ caturaṅginiyā senāya. Athānukkamena raññe taṃ ṭhānaṃ patte peto sabbābharaṇavibhūsito rājānaṃ upasaṅkamitvā paṭisanthāraṃ katvā pūve ca pānīyañca dāpesi. Rājā saparijano nhatvā pūve khāditvā pānīyaṃ pivitvā paṭippassaddhamaggakilamatho ‘‘devatā nusi gandhabbo’’tiādinā petaṃ pucchi. Peto ādito paṭṭhāya attano pavattiṃ ācikkhitvā rājānaṃ micchādassanato vimocetvā saraṇesu sīlesu ca patiṭṭhāpesi. Tamatthaṃ dassetuṃ saṅgītikārā –
६५८.
658.
‘‘राजा पिङ्गलको नाम, सुरट्ठानं अधिपति अहु।
‘‘Rājā piṅgalako nāma, suraṭṭhānaṃ adhipati ahu;
मोरियानं उपट्ठानं गन्त्वा, सुरट्ठं पुनरागमा॥
Moriyānaṃ upaṭṭhānaṃ gantvā, suraṭṭhaṃ punarāgamā.
६५९.
659.
‘‘उण्हे मज्झन्हिके काले, राजा पङ्कं उपागमि।
‘‘Uṇhe majjhanhike kāle, rājā paṅkaṃ upāgami;
अद्दस मग्गं रमणीयं, पेतानं तं वण्णुपथं॥
Addasa maggaṃ ramaṇīyaṃ, petānaṃ taṃ vaṇṇupathaṃ.
६६०. सारथिं आमन्तयी राजा –
660. Sārathiṃ āmantayī rājā –
‘‘‘अयं मग्गो रमणीयो, खेमो सोवत्थिको सिवो।
‘‘‘Ayaṃ maggo ramaṇīyo, khemo sovatthiko sivo;
इमिना सारथि याम, सुरट्ठानं सन्तिके इतो’॥
Iminā sārathi yāma, suraṭṭhānaṃ santike ito’.
६६१.
661.
‘‘तेन पायासि सोरट्ठो, सेनाय चतुरङ्गिनिया।
‘‘Tena pāyāsi soraṭṭho, senāya caturaṅginiyā;
उब्बिग्गरूपो पुरिसो, सोरट्ठं एतदब्रवि॥
Ubbiggarūpo puriso, soraṭṭhaṃ etadabravi.
६६२.
662.
‘‘‘कुम्मग्गं पटिपन्नम्हा, भिंसनं लोमहंसनं।
‘‘‘Kummaggaṃ paṭipannamhā, bhiṃsanaṃ lomahaṃsanaṃ;
पुरतो दिस्सति मग्गो, पच्छतो च न दिस्सति॥
Purato dissati maggo, pacchato ca na dissati.
६६३.
663.
‘‘‘कुम्मग्गं पटिपन्नम्हा, यमपुरिसान सन्तिके।
‘‘‘Kummaggaṃ paṭipannamhā, yamapurisāna santike;
अमानुसो वायति गन्धो, घोसो सुय्यति दारुणो’॥
Amānuso vāyati gandho, ghoso suyyati dāruṇo’.
६६४.
664.
‘‘संविग्गो राजा सोरट्ठो, सारथिं एतदब्रवि।
‘‘Saṃviggo rājā soraṭṭho, sārathiṃ etadabravi;
‘कुम्मग्गं पटिपन्नम्हा, भिंसनं लोमहंसनं।
‘Kummaggaṃ paṭipannamhā, bhiṃsanaṃ lomahaṃsanaṃ;
पुरतो दिस्सति मग्गो, पच्छतो च न दिस्सति॥
Purato dissati maggo, pacchato ca na dissati.
६६५.
665.
‘‘‘कुम्मग्गं पटिपन्नम्हा, यमपुरिसान सन्तिके।
‘‘‘Kummaggaṃ paṭipannamhā, yamapurisāna santike;
अमानुसो वायति गन्धो, घोसो सुय्यति दारुणो’॥
Amānuso vāyati gandho, ghoso suyyati dāruṇo’.
६६६.
666.
‘‘हत्थिक्खन्धं समारुय्ह, ओलोकेन्तो चतुद्दिसा।
‘‘Hatthikkhandhaṃ samāruyha, olokento catuddisā;
अद्दस निग्रोधं रमणीयं, पादपं छायासम्पन्नं।
Addasa nigrodhaṃ ramaṇīyaṃ, pādapaṃ chāyāsampannaṃ;
नीलब्भवण्णसदिसं, मेघवण्णसिरीनिभं॥
Nīlabbhavaṇṇasadisaṃ, meghavaṇṇasirīnibhaṃ.
६६७.
667.
‘‘सारथिं आमन्तयी राजा, ‘किं एसो दिस्सति ब्रहा।
‘‘Sārathiṃ āmantayī rājā, ‘kiṃ eso dissati brahā;
नीलब्भवण्णसदिसो, मेघवण्णसिरीनिभो’॥
Nīlabbhavaṇṇasadiso, meghavaṇṇasirīnibho’.
६६८.
668.
‘‘निग्रोधो सो महाराज, पादपो छायासम्पन्नो।
‘‘Nigrodho so mahārāja, pādapo chāyāsampanno;
नीलब्भवण्णसदिसो, मेघवण्णसिरीनिभो॥
Nīlabbhavaṇṇasadiso, meghavaṇṇasirīnibho.
६६९.
669.
‘‘तेन पायासि सोरट्ठो, येन सो दिस्सते ब्रहा।
‘‘Tena pāyāsi soraṭṭho, yena so dissate brahā;
नीलब्भवण्णसदिसो, मेघवण्णसिरीनिभो॥
Nīlabbhavaṇṇasadiso, meghavaṇṇasirīnibho.
६७०.
670.
‘‘हत्थिक्खन्धतो ओरुय्ह, राजा रुक्खं उपागमि।
‘‘Hatthikkhandhato oruyha, rājā rukkhaṃ upāgami;
निसीदि रुक्खमूलस्मिं, सामच्चो सपरिज्जनो।
Nisīdi rukkhamūlasmiṃ, sāmacco saparijjano;
पूरं पानीयसरकं, पूवे वित्ते च अद्दस॥
Pūraṃ pānīyasarakaṃ, pūve vitte ca addasa.
६७१.
671.
‘‘पुरिसो च देववण्णी, सब्बाभरणभूसितो।
‘‘Puriso ca devavaṇṇī, sabbābharaṇabhūsito;
उपसङ्कमित्वा राजानं, सोरट्ठं एतदब्रवि॥
Upasaṅkamitvā rājānaṃ, soraṭṭhaṃ etadabravi.
६७२.
672.
‘‘‘स्वागतं ते महाराज, अथो ते अदुरागतं।
‘‘‘Svāgataṃ te mahārāja, atho te adurāgataṃ;
पिवतु देवो पानीयं, पूवे खाद अरिन्दम’॥
Pivatu devo pānīyaṃ, pūve khāda arindama’.
६७३.
673.
‘‘पिवित्वा राजा पानीयं, सामच्चो सपरिज्जनो।
‘‘Pivitvā rājā pānīyaṃ, sāmacco saparijjano;
पूवे खादित्वा पित्वा च, सोरट्ठो एतदब्रवि॥
Pūve khāditvā pitvā ca, soraṭṭho etadabravi.
६७४.
674.
‘‘देवता नुसि गन्धब्बो, अदु सक्को पुरिन्ददो।
‘‘Devatā nusi gandhabbo, adu sakko purindado;
अजानन्ता तं पुच्छाम, कथं जानेमु तं मयन्ति॥
Ajānantā taṃ pucchāma, kathaṃ jānemu taṃ mayanti.
६७५.
675.
‘‘नाम्हि देवो न गन्धब्बो, नापि सक्को पुरिन्ददो।
‘‘Nāmhi devo na gandhabbo, nāpi sakko purindado;
पेतो अहं महाराज, सुरट्ठा इध मागतोति॥
Peto ahaṃ mahārāja, suraṭṭhā idha māgatoti.
६७६.
676.
‘‘किंसीलो किंसमाचारो, सुरट्ठस्मिं पुरे तुवं।
‘‘Kiṃsīlo kiṃsamācāro, suraṭṭhasmiṃ pure tuvaṃ;
केन ते ब्रह्मचरियेन, आनुभावो अयं तवाति॥
Kena te brahmacariyena, ānubhāvo ayaṃ tavāti.
६७७.
677.
‘‘तं सुणोहि महाराज, अरिन्दम रट्ठवड्ढन।
‘‘Taṃ suṇohi mahārāja, arindama raṭṭhavaḍḍhana;
अमच्चा पारिसज्जा च, ब्राह्मणो च पुरोहितो॥
Amaccā pārisajjā ca, brāhmaṇo ca purohito.
६७८.
678.
‘‘सुरट्ठस्मिं अहं देव, पुरिसो पापचेतसो।
‘‘Suraṭṭhasmiṃ ahaṃ deva, puriso pāpacetaso;
मिच्छादिट्ठि च दुस्सीलो, कदरियो परिभासको॥
Micchādiṭṭhi ca dussīlo, kadariyo paribhāsako.
६७९.
679.
‘‘ददन्तानं करोन्तानं, वारयिस्सं बहुज्जनं।
‘‘Dadantānaṃ karontānaṃ, vārayissaṃ bahujjanaṃ;
अञ्ञेसं ददमानानं, अन्तरायकरो अहं॥
Aññesaṃ dadamānānaṃ, antarāyakaro ahaṃ.
६८०.
680.
‘‘विपाको नत्थि दानस्स, संयमस्स कुतो फलं।
‘‘Vipāko natthi dānassa, saṃyamassa kuto phalaṃ;
नत्थि आचरियो नाम, अदन्तं को दमेस्सति॥
Natthi ācariyo nāma, adantaṃ ko damessati.
६८१.
681.
‘‘समतुल्यानि भूतानि, कुतो जेट्ठापचायिको।
‘‘Samatulyāni bhūtāni, kuto jeṭṭhāpacāyiko;
नत्थि बलं वीरियं वा, कुतो उट्ठानपोरिसं॥
Natthi balaṃ vīriyaṃ vā, kuto uṭṭhānaporisaṃ.
६८२.
682.
‘‘नत्थि दानफलं नाम, न विसोधेति वेरिनं।
‘‘Natthi dānaphalaṃ nāma, na visodheti verinaṃ;
लद्धेय्यं लभते मच्चो, नियतिपरिणामजं॥
Laddheyyaṃ labhate macco, niyatipariṇāmajaṃ.
६८३.
683.
‘‘नत्थि माता पिता भाता, लोको नत्थि इतो परं।
‘‘Natthi mātā pitā bhātā, loko natthi ito paraṃ;
नत्थि दिन्नं नत्थि हुतं, सुनिहितं न विज्जति॥
Natthi dinnaṃ natthi hutaṃ, sunihitaṃ na vijjati.
६८४.
684.
‘‘योपि हनेय्य पुरिसं, परस्स छिन्दते सिरं।
‘‘Yopi haneyya purisaṃ, parassa chindate siraṃ;
न कोचि कञ्चि हनति, सत्तन्नं विवरमन्तरे॥
Na koci kañci hanati, sattannaṃ vivaramantare.
६८५.
685.
‘‘अच्छेज्जाभेज्जो हि जीवो, अट्ठंसो गुळपरिमण्डलो।
‘‘Acchejjābhejjo hi jīvo, aṭṭhaṃso guḷaparimaṇḍalo;
योजनानं सतं पञ्च, को जीवं छेत्तुमरहति॥
Yojanānaṃ sataṃ pañca, ko jīvaṃ chettumarahati.
६८६.
686.
‘‘यथा सुत्तगुळे खित्ते, निब्बेठेन्तं पलायति।
‘‘Yathā suttaguḷe khitte, nibbeṭhentaṃ palāyati;
एवमेव च सो जीवो, निब्बेठेन्तो पलायति॥
Evameva ca so jīvo, nibbeṭhento palāyati.
६८७.
687.
‘‘यथा गामतो निक्खम्म, अञ्ञं गामं पविसति।
‘‘Yathā gāmato nikkhamma, aññaṃ gāmaṃ pavisati;
एवमेव च सो जीवो, अञ्ञं बोन्दिं पविसति॥
Evameva ca so jīvo, aññaṃ bondiṃ pavisati.
६८८.
688.
‘‘यथा गेहतो निक्खम्म, अञ्ञं गेहं पविसति।
‘‘Yathā gehato nikkhamma, aññaṃ gehaṃ pavisati;
एवमेव च सो जीवो, अञ्ञं बोन्दिं पविसति॥
Evameva ca so jīvo, aññaṃ bondiṃ pavisati.
६८९.
689.
‘‘चुल्लासीति महाकप्पिनो, सतसहस्सानि हि।
‘‘Cullāsīti mahākappino, satasahassāni hi;
ये बाला ये च पण्डिता, संसारं खेपयित्वान।
Ye bālā ye ca paṇḍitā, saṃsāraṃ khepayitvāna;
दुक्खस्सन्तं करिस्सरे॥
Dukkhassantaṃ karissare.
६९०.
690.
‘‘मितानि सुखदुक्खानि, दोणेहि पिटकेहि च।
‘‘Mitāni sukhadukkhāni, doṇehi piṭakehi ca;
जिनो सब्बं पजानाति, सम्मूळ्हा इतरा पजा॥
Jino sabbaṃ pajānāti, sammūḷhā itarā pajā.
६९१.
691.
‘‘एवंदिट्ठि पुरे आसिं, सम्मूळ्हो मोहपारुतो।
‘‘Evaṃdiṭṭhi pure āsiṃ, sammūḷho mohapāruto;
मिच्छादिट्ठि च दुस्सीलो, कदरियो परिभासको॥
Micchādiṭṭhi ca dussīlo, kadariyo paribhāsako.
६९२.
692.
‘‘ओरं मे छहि मासेहि, कालकिरिया भविस्सति।
‘‘Oraṃ me chahi māsehi, kālakiriyā bhavissati;
एकन्तकटुकं घोरं, निरयं पपतिस्सहं॥
Ekantakaṭukaṃ ghoraṃ, nirayaṃ papatissahaṃ.
६९३.
693.
‘‘चतुक्कण्णं चतुद्वारं, विभत्तं भागसो मितं।
‘‘Catukkaṇṇaṃ catudvāraṃ, vibhattaṃ bhāgaso mitaṃ;
अयोपाकारपरियन्तं, अयसा पटिकुज्जितं॥
Ayopākārapariyantaṃ, ayasā paṭikujjitaṃ.
६९४.
694.
‘‘तस्स अयोमया भूमि, जलिता तेजसा युता।
‘‘Tassa ayomayā bhūmi, jalitā tejasā yutā;
समन्ता योजनसतं, फरित्वा तिट्ठति सब्बदा॥
Samantā yojanasataṃ, pharitvā tiṭṭhati sabbadā.
६९५.
695.
‘‘वस्सानि सतसहस्सानि, घोसो सुय्यति तावदे।
‘‘Vassāni satasahassāni, ghoso suyyati tāvade;
लक्खो एसो महाराज, सतभागवस्सकोटियो॥
Lakkho eso mahārāja, satabhāgavassakoṭiyo.
६९६.
696.
‘‘कोटिसतसहस्सानि, निरये पच्चरे जना।
‘‘Koṭisatasahassāni, niraye paccare janā;
मिच्छादिट्ठी च दुस्सीला, ये च अरियूपवादिनो॥
Micchādiṭṭhī ca dussīlā, ye ca ariyūpavādino.
६९७.
697.
‘‘तत्थाहं दीघमद्धानं, दुक्खं वेदिस्स वेदनं।
‘‘Tatthāhaṃ dīghamaddhānaṃ, dukkhaṃ vedissa vedanaṃ;
फलं पापस्स कम्मस्स, तस्मा सोचामहं भुसं॥
Phalaṃ pāpassa kammassa, tasmā socāmahaṃ bhusaṃ.
६९८.
698.
‘‘तं सुणोहि महाराज, अरिन्दम रट्ठवड्ढन।
‘‘Taṃ suṇohi mahārāja, arindama raṭṭhavaḍḍhana;
धीता मय्हं महाराज, उत्तरा भद्दमत्थु ते॥
Dhītā mayhaṃ mahārāja, uttarā bhaddamatthu te.
६९९.
699.
‘‘करोति भद्दकं कम्मं, सीलेसुपोसथे रता।
‘‘Karoti bhaddakaṃ kammaṃ, sīlesuposathe ratā;
सञ्ञता संविभागी च, वदञ्ञू वीतमच्छरा॥
Saññatā saṃvibhāgī ca, vadaññū vītamaccharā.
७००.
700.
‘‘अखण्डकारी सिक्खाय, सुण्हा परकुलेसु च।
‘‘Akhaṇḍakārī sikkhāya, suṇhā parakulesu ca;
उपासिका सक्यमुनिनो, सम्बुद्धस्स सिरीमतो॥
Upāsikā sakyamunino, sambuddhassa sirīmato.
७०१.
701.
‘‘भिक्खु च सीलसम्पन्नो, गामं पिण्डाय पाविसि।
‘‘Bhikkhu ca sīlasampanno, gāmaṃ piṇḍāya pāvisi;
ओक्खित्तचक्खु सतिमा, गुत्तद्वारो सुसंवुतो॥
Okkhittacakkhu satimā, guttadvāro susaṃvuto.
७०२.
702.
‘‘सपदानं चरमानो, अगमा तं निवेसनं।
‘‘Sapadānaṃ caramāno, agamā taṃ nivesanaṃ;
तमद्दस महाराज, उत्तरा भद्दमत्थु ते॥
Tamaddasa mahārāja, uttarā bhaddamatthu te.
७०३.
703.
‘‘पूरं पानीयसरकं, पूवे वित्ते च सा अदा।
‘‘Pūraṃ pānīyasarakaṃ, pūve vitte ca sā adā;
पिता मे कालकतो भन्ते, तस्सेतं उपकप्पतु॥
Pitā me kālakato bhante, tassetaṃ upakappatu.
७०४.
704.
‘‘समनन्तरानुद्दिट्ठे , विपाको उदपज्जथ।
‘‘Samanantarānuddiṭṭhe , vipāko udapajjatha;
भुञ्जामि कामकामीहं, राजा वेस्सवणो यथा॥
Bhuñjāmi kāmakāmīhaṃ, rājā vessavaṇo yathā.
७०५.
705.
‘‘तं सुणोहि महाराज, अरिन्दम रट्ठवड्ढन।
‘‘Taṃ suṇohi mahārāja, arindama raṭṭhavaḍḍhana;
सदेवकस्स लोकस्स, बुद्धो अग्गो पवुच्चति।
Sadevakassa lokassa, buddho aggo pavuccati;
तं बुद्धं सरणं गच्छ, सपुत्तदारो अरिन्दम॥
Taṃ buddhaṃ saraṇaṃ gaccha, saputtadāro arindama.
७०६.
706.
‘‘अट्ठङ्गिकेन मग्गेन, फुसन्ति अमतं पदं।
‘‘Aṭṭhaṅgikena maggena, phusanti amataṃ padaṃ;
तं धम्मं सरणं गच्छ, सपुत्तदारो अरिन्दम॥
Taṃ dhammaṃ saraṇaṃ gaccha, saputtadāro arindama.
७०७.
707.
‘‘चत्तारो च पटिपन्ना, चत्तारो च फले ठिता।
‘‘Cattāro ca paṭipannā, cattāro ca phale ṭhitā;
एस सङ्घो उजुभूतो, पञ्ञासीलसमाहितो।
Esa saṅgho ujubhūto, paññāsīlasamāhito;
तं सङ्घं सरणं गच्छ, सपुत्तदारो अरिन्दम॥
Taṃ saṅghaṃ saraṇaṃ gaccha, saputtadāro arindama.
७०८.
708.
‘‘पाणातिपाता विरमस्सु खिप्पं, लोके अदिन्नं परिवज्जयस्सु।
‘‘Pāṇātipātā viramassu khippaṃ, loke adinnaṃ parivajjayassu;
अमज्जपो मा च मुसा अभाणि, सकेन दारेन च होहि तुट्ठोति॥
Amajjapo mā ca musā abhāṇi, sakena dārena ca hohi tuṭṭhoti.
७०९.
709.
‘‘अत्थकामोसि मे यक्ख, हितकामोसि देवते।
‘‘Atthakāmosi me yakkha, hitakāmosi devate;
करोमि तुय्हं वचनं, त्वंसि आचरियो मम॥
Karomi tuyhaṃ vacanaṃ, tvaṃsi ācariyo mama.
७१०.
710.
‘‘उपेमि सरणं बुद्धं, धम्मञ्चापि अनुत्तरं।
‘‘Upemi saraṇaṃ buddhaṃ, dhammañcāpi anuttaraṃ;
सङ्घञ्च नरदेवस्स, गच्छामि सरणं अहं॥
Saṅghañca naradevassa, gacchāmi saraṇaṃ ahaṃ.
७११.
711.
‘‘पाणातिपाता विरमामि खिप्पं, लोके अदिन्नं परिवज्जयामि।
‘‘Pāṇātipātā viramāmi khippaṃ, loke adinnaṃ parivajjayāmi;
अमज्जपो नो च मुसा भणामि, सकेन दारेन च होमि तुट्ठो॥
Amajjapo no ca musā bhaṇāmi, sakena dārena ca homi tuṭṭho.
७१२.
712.
‘‘ओफुणामि महावाते, नदिया सीघगामिया।
‘‘Ophuṇāmi mahāvāte, nadiyā sīghagāmiyā;
वमामि पापिकं दिट्ठिं, बुद्धानं सासने रतो॥
Vamāmi pāpikaṃ diṭṭhiṃ, buddhānaṃ sāsane rato.
७१३.
713.
‘‘इदं वत्वान सोरट्ठो, विरमित्वा पापदस्सना।
‘‘Idaṃ vatvāna soraṭṭho, viramitvā pāpadassanā;
नमो भगवतो कत्वा, पामोक्खो रथमारुही’’ति॥ – गाथायो अवोचुं।
Namo bhagavato katvā, pāmokkho rathamāruhī’’ti. – gāthāyo avocuṃ;
६५८-९. तत्थ राजा पिङ्गलको नाम, सुरट्ठानं अधिपति अहूति पिङ्गलचक्खुताय ‘‘पिङ्गलो’’ति पाकटनामो सुरट्ठदेसस्स इस्सरो राजा अहोसि। मोरियानन्ति मोरियराजूनं, धम्मासोकं सन्धाय वदति। सुरट्ठं पुनरागमाति सुरट्ठस्स विसयं उद्दिस्स सुरट्ठगामिमग्गं पच्चागञ्छि। पङ्कन्ति मुदुभूमिं। वण्णुपथन्ति पेतेन निम्मितं मरूभूमिमग्गं।
658-9. Tattha rājā piṅgalako nāma, suraṭṭhānaṃ adhipati ahūti piṅgalacakkhutāya ‘‘piṅgalo’’ti pākaṭanāmo suraṭṭhadesassa issaro rājā ahosi. Moriyānanti moriyarājūnaṃ, dhammāsokaṃ sandhāya vadati. Suraṭṭhaṃ punarāgamāti suraṭṭhassa visayaṃ uddissa suraṭṭhagāmimaggaṃ paccāgañchi. Paṅkanti mudubhūmiṃ. Vaṇṇupathanti petena nimmitaṃ marūbhūmimaggaṃ.
६६०. खेमोति निब्भयो। सोवत्थिकोति सोत्थिभावावहो। सिवोति अनुपद्दवो। सुरट्ठानं सन्तिके इतोति इमिना मग्गेन गच्छन्ता मयं सुरट्ठविसयस्स समीपेयेव।
660.Khemoti nibbhayo. Sovatthikoti sotthibhāvāvaho. Sivoti anupaddavo. Suraṭṭhānaṃ santike itoti iminā maggena gacchantā mayaṃ suraṭṭhavisayassa samīpeyeva.
६६१-२. सोरट्ठोति सुरट्ठाधिपति। उब्बिग्गरूपोति उत्रस्तसभावो। भिंसनन्ति भयजननं । लोमहंसनन्ति भिंसनकभावेन लोमानं हंसापनं।
661-2.Soraṭṭhoti suraṭṭhādhipati. Ubbiggarūpoti utrastasabhāvo. Bhiṃsananti bhayajananaṃ . Lomahaṃsananti bhiṃsanakabhāvena lomānaṃ haṃsāpanaṃ.
६६३. यमपुरिसान सन्तिकेति पेतानं समीपे वत्ताम। अमानुसो वायति गन्धोति पेतानं सरीरगन्धो वायति। घोसो सुय्यति दारुणोति पच्चेकनिरयेसु कारणं कारियमानानं सत्तानं घोरतरो सद्दो सुय्यति।
663.Yamapurisāna santiketi petānaṃ samīpe vattāma. Amānuso vāyati gandhoti petānaṃ sarīragandho vāyati. Ghoso suyyati dāruṇoti paccekanirayesu kāraṇaṃ kāriyamānānaṃ sattānaṃ ghorataro saddo suyyati.
६६६. पादपन्ति पादसदिसेहि मूलावयवेहि उदकस्स पिवनतो ‘‘पादपो’’ति लद्धनामं तरुं। छायासम्पन्नन्ति सम्पन्नच्छायं। नीलब्भवण्णसदिसन्ति वण्णेन नीलमेघसदिसं। मेघवण्णसिरीनिभन्ति मेघवण्णसण्ठानं हुत्वा खायमानं।
666.Pādapanti pādasadisehi mūlāvayavehi udakassa pivanato ‘‘pādapo’’ti laddhanāmaṃ taruṃ. Chāyāsampannanti sampannacchāyaṃ. Nīlabbhavaṇṇasadisanti vaṇṇena nīlameghasadisaṃ. Meghavaṇṇasirīnibhanti meghavaṇṇasaṇṭhānaṃ hutvā khāyamānaṃ.
६७०. पूरं पानीयसरकन्ति पानीयेन पुण्णं पानीयभाजनं। पूवेति खज्जके। वित्तेति वित्तिजनने मधुरे मनुञ्ञे तहिं तहिं सरावे पूरेत्वा ठपितपूवे अद्दस।
670.Pūraṃ pānīyasarakanti pānīyena puṇṇaṃ pānīyabhājanaṃ. Pūveti khajjake. Vitteti vittijanane madhure manuññe tahiṃ tahiṃ sarāve pūretvā ṭhapitapūve addasa.
६७२. अथो ते अदुरागतन्ति एत्थ अथोति निपातमत्तं, अवधारणत्थे वा, महाराज, ते आगतं दुरागतं न होति, अथ खो स्वागतमेवाति मयं सम्पटिच्छामाति अत्थो। अरिन्दमाति अरीनं दमनसील।
672.Athote adurāgatanti ettha athoti nipātamattaṃ, avadhāraṇatthe vā, mahārāja, te āgataṃ durāgataṃ na hoti, atha kho svāgatamevāti mayaṃ sampaṭicchāmāti attho. Arindamāti arīnaṃ damanasīla.
६७७. अमच्चा पारिसज्जाति अमच्चा पारिसज्जा च वचनं सुणन्तु, ब्राह्मणो च तुय्हं पुरोहितो तं सुणातूति योजना।
677.Amaccā pārisajjāti amaccā pārisajjā ca vacanaṃ suṇantu, brāhmaṇo ca tuyhaṃ purohito taṃ suṇātūti yojanā.
६७८. सुरट्ठस्मिं अहन्ति सुरट्ठदेसे अहं। देवाति राजानं आलपति। मिच्छादिट्ठीति नत्थिकदिट्ठिया विपरीतदस्सनो। दुस्सीलोति निस्सीलो। कदरियोति थद्धमच्छरी। परिभासकोति समणब्राह्मणानं अक्कोसको।
678.Suraṭṭhasmiṃ ahanti suraṭṭhadese ahaṃ. Devāti rājānaṃ ālapati. Micchādiṭṭhīti natthikadiṭṭhiyā viparītadassano. Dussīloti nissīlo. Kadariyoti thaddhamaccharī. Paribhāsakoti samaṇabrāhmaṇānaṃ akkosako.
६७९. वारयिस्सन्ति वारेसिं। अन्तरायकरो अहन्ति दानं ददन्तानं उपकारं करोन्तानं अन्तरायकरो हुत्वा अञ्ञेसञ्च परेसं दानं ददमानानं दानमयपुञ्ञतो अहं बहुजनं वारयिस्सं वारेसिन्ति योजना।
679.Vārayissanti vāresiṃ. Antarāyakaro ahanti dānaṃ dadantānaṃ upakāraṃ karontānaṃ antarāyakaro hutvā aññesañca paresaṃ dānaṃ dadamānānaṃ dānamayapuññato ahaṃ bahujanaṃ vārayissaṃ vāresinti yojanā.
६८०. विपाको नत्थि दानस्सातिआदि वारिताकारदस्सनं। तत्थ विपाको नत्थि दानस्साति दानं ददतो तस्स विपाको आयतिं पत्तब्बफलं नत्थीति विपाकं पटिबाहति। संयमस्स कुतो फलन्ति सीलस्स पन कुतो नाम फलं, सब्बेन सब्बं तं नत्थीति अधिप्पायो। नत्थि आचरियो नामाति आचारसमाचारसिक्खापको आचरियो नाम कोचि नत्थि। सभावतो एव हि सत्ता दन्ता वा अदन्ता वा होन्तीति अधिप्पायो। तेनाह ‘‘अदन्तं को दमेस्सती’’ति।
680.Vipākonatthi dānassātiādi vāritākāradassanaṃ. Tattha vipāko natthi dānassāti dānaṃ dadato tassa vipāko āyatiṃ pattabbaphalaṃ natthīti vipākaṃ paṭibāhati. Saṃyamassa kuto phalanti sīlassa pana kuto nāma phalaṃ, sabbena sabbaṃ taṃ natthīti adhippāyo. Natthi ācariyo nāmāti ācārasamācārasikkhāpako ācariyo nāma koci natthi. Sabhāvato eva hi sattā dantā vā adantā vā hontīti adhippāyo. Tenāha ‘‘adantaṃ ko damessatī’’ti.
६८१. समतुल्यानि भूतानीति इमे सत्ता सब्बेपि अञ्ञमञ्ञं समसमा, तस्मा जेट्ठो एव नत्थि, कुतो जेट्ठापचायिको, जेट्ठापचायनपुञ्ञं नाम नत्थीति अत्थो। नत्थि बलन्ति यम्हि अत्तनो बले पतिट्ठिता सत्ता वीरियं कत्वा मनुस्ससोभग्यतं आदिं कत्वा यावअरहत्तं सम्पत्तियो पापुणन्ति, तं वीरियबलं पटिक्खिपति। वीरियं वा नत्थि कुतो उट्ठानपोरिसन्ति इदं नो पुरिसवीरियेन पुरिसकारेन पवत्तन्ति एवं पवत्तवादपटिक्खेपवसेन वुत्तं।
681.Samatulyāni bhūtānīti ime sattā sabbepi aññamaññaṃ samasamā, tasmā jeṭṭho eva natthi, kuto jeṭṭhāpacāyiko, jeṭṭhāpacāyanapuññaṃ nāma natthīti attho. Natthi balanti yamhi attano bale patiṭṭhitā sattā vīriyaṃ katvā manussasobhagyataṃ ādiṃ katvā yāvaarahattaṃ sampattiyo pāpuṇanti, taṃ vīriyabalaṃ paṭikkhipati. Vīriyaṃ vā natthi kuto uṭṭhānaporisanti idaṃ no purisavīriyena purisakārena pavattanti evaṃ pavattavādapaṭikkhepavasena vuttaṃ.
६८२. नत्थि दानफलं नामाति दानस्स फलं नाम किञ्चि नत्थि, देय्यधम्मपरिच्चागो भस्मनिहितं विय निप्फलो एवाति अत्थो। न विसोधेति वेरिनन्ति एत्थ वेरिनन्ति वेरवन्तं वेरानं वसेन पाणातिपातादीनं वसेन च कतपापं पुग्गलं दानसीलादिवततो न विसोधेति, कदाचिपि सुद्धं न करोति। पुब्बे ‘‘विपाको नत्थि दानस्सा’’तिआदि दानादितो अत्तनो परेसं निवारिताकारदस्सनं, ‘‘नत्थि दानफलं नामा’’तिआदि पन अत्थनो मिच्छाभिनिवेसदस्सनन्ति दट्ठब्बं। लद्धेय्यन्ति लद्धब्बं। कथं पन लद्धब्बन्ति आह ‘‘नियतिपरिणामज’’न्ति। अयं सत्तो सुखं वा दुक्खं वा लभन्तो नियतिविपरिणामवसेनेव लभति, न कम्मस्स कतत्ता, न इस्सरादिना चाति अधिप्पायो।
682.Natthidānaphalaṃ nāmāti dānassa phalaṃ nāma kiñci natthi, deyyadhammapariccāgo bhasmanihitaṃ viya nipphalo evāti attho. Na visodheti verinanti ettha verinanti veravantaṃ verānaṃ vasena pāṇātipātādīnaṃ vasena ca katapāpaṃ puggalaṃ dānasīlādivatato na visodheti, kadācipi suddhaṃ na karoti. Pubbe ‘‘vipāko natthi dānassā’’tiādi dānādito attano paresaṃ nivāritākāradassanaṃ, ‘‘natthi dānaphalaṃ nāmā’’tiādi pana atthano micchābhinivesadassananti daṭṭhabbaṃ. Laddheyyanti laddhabbaṃ. Kathaṃ pana laddhabbanti āha ‘‘niyatipariṇāmaja’’nti. Ayaṃ satto sukhaṃ vā dukkhaṃ vā labhanto niyativipariṇāmavaseneva labhati, na kammassa katattā, na issarādinā cāti adhippāyo.
६८३. नत्थि माता पिता भाताति मातादीसु सम्मापटिपत्तिमिच्छापटिपत्तीनं फलाभावं सन्धाय वदति। लोको नत्थि इतो परन्ति इतो इधलोकतो परलोको नाम कोचि नत्थि, तत्थ तत्थेव सत्ता उच्छिज्जन्तीति अधिप्पायो। दिन्नन्ति महादानं। हुतन्ति पहेनकसक्कारो, तदुभयम्पि फलाभावं सन्धाय ‘‘नत्थी’’ति पटिक्खिपति। सुनिहितन्ति सुट्ठु निहितं। न विज्जतीति यं समणब्राह्मणानं दानं नाम ‘‘अनुगामिकनिधी’’ति वदन्ति, तं न विज्जति। तेसं तं वाचावत्थुमत्तमेवाति अधिप्पायो।
683.Natthimātā pitā bhātāti mātādīsu sammāpaṭipattimicchāpaṭipattīnaṃ phalābhāvaṃ sandhāya vadati. Loko natthi ito paranti ito idhalokato paraloko nāma koci natthi, tattha tattheva sattā ucchijjantīti adhippāyo. Dinnanti mahādānaṃ. Hutanti pahenakasakkāro, tadubhayampi phalābhāvaṃ sandhāya ‘‘natthī’’ti paṭikkhipati. Sunihitanti suṭṭhu nihitaṃ. Na vijjatīti yaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ dānaṃ nāma ‘‘anugāmikanidhī’’ti vadanti, taṃ na vijjati. Tesaṃ taṃ vācāvatthumattamevāti adhippāyo.
६८४. न कोचि कञ्चि हनतीति यो पुरिसो परं पुरिसं हनेय्य, परस्स पुरिसस्स सीसं छिन्देय्य, तत्थ परमत्थतो न कोचि कञ्चि हनति, सत्तन्नं कायानं छिद्दभावतो हनन्तो विय होति। कथं सत्थपहारोति आह ‘‘सत्तन्नं विवरमन्तरे’’ति। पथवीआदीनं सत्तन्नं कायानं विवरभूते अन्तरे छिद्दे सत्थं पविसति, तेन सत्ता असिआदीहि पहता विय होन्ति, जीवो विय पन सेसकायापि निच्चसभावत्ता न छिज्जन्तीति अधिप्पायो।
684.Na koci kañci hanatīti yo puriso paraṃ purisaṃ haneyya, parassa purisassa sīsaṃ chindeyya, tattha paramatthato na koci kañci hanati, sattannaṃ kāyānaṃ chiddabhāvato hananto viya hoti. Kathaṃ satthapahāroti āha ‘‘sattannaṃ vivaramantare’’ti. Pathavīādīnaṃ sattannaṃ kāyānaṃ vivarabhūte antare chidde satthaṃ pavisati, tena sattā asiādīhi pahatā viya honti, jīvo viya pana sesakāyāpi niccasabhāvattā na chijjantīti adhippāyo.
६८५. अच्छेज्जाभेज्जो हि जीवोति अयं सत्तानं जीवो सत्थादीहि न छिन्दितब्बो न भिन्दितब्बो निच्चसभावत्ता। अट्ठंसो गुळपरिमण्डलोति सो पन जीवो कदाचि अट्ठंसो होति कदाचि गुळपरिमण्डलो । योजनानं सतं पञ्चाति केवलीभावं पत्तो पञ्चयोजनसतुब्बेधो होति। को जीवं छेत्तुमरहतीति निच्चं निब्बिकारं जीवं को नाम सत्थादीहि छिन्दितुं अरहति, न सो केनचि विकोपनेय्योति वदति।
685.Acchejjābhejjo hi jīvoti ayaṃ sattānaṃ jīvo satthādīhi na chinditabbo na bhinditabbo niccasabhāvattā. Aṭṭhaṃso guḷaparimaṇḍaloti so pana jīvo kadāci aṭṭhaṃso hoti kadāci guḷaparimaṇḍalo . Yojanānaṃ sataṃ pañcāti kevalībhāvaṃ patto pañcayojanasatubbedho hoti. Ko jīvaṃ chettumarahatīti niccaṃ nibbikāraṃ jīvaṃ ko nāma satthādīhi chindituṃ arahati, na so kenaci vikopaneyyoti vadati.
६८६. सुत्तगुळेति वेठेत्वा कतसुत्तगुळे। खित्तेति निब्बेठनवसेन खित्ते। निब्बेठेन्तं पलायतीति पब्बते वा रुक्खग्गे वा ठत्वा निब्बेठियमानं खित्तं सुत्तगुळं निब्बेठेन्तमेव गच्छति, सुत्ते खीणे न गच्छति। एवमेवन्ति यथा तं सुत्तगुळं निब्बेठियमानं गच्छति, सुत्ते खीणे न गच्छति, एवमेव सो जीवो ‘‘चुल्लासीति महाकप्पिनो सतसहस्सानी’’ति वुत्तकालमेव अत्तभावगुळं निब्बेठेन्तो पलायति पवत्तति, ततो उद्धं न पवत्तति।
686.Suttaguḷeti veṭhetvā katasuttaguḷe. Khitteti nibbeṭhanavasena khitte. Nibbeṭhentaṃ palāyatīti pabbate vā rukkhagge vā ṭhatvā nibbeṭhiyamānaṃ khittaṃ suttaguḷaṃ nibbeṭhentameva gacchati, sutte khīṇe na gacchati. Evamevanti yathā taṃ suttaguḷaṃ nibbeṭhiyamānaṃ gacchati, sutte khīṇe na gacchati, evameva so jīvo ‘‘cullāsīti mahākappino satasahassānī’’ti vuttakālameva attabhāvaguḷaṃ nibbeṭhento palāyati pavattati, tato uddhaṃ na pavattati.
६८७. एवमेव च सो जीवोति यथा कोचि पुरिसो अत्तनो निवासगामतो निक्खमित्वा ततो अञ्ञं गामं पविसति केनचिदेव करणीयेन, एवमेव सो जीवो इतो सरीरतो निक्खमित्वा अञ्ञं अपरं सरीरं नियतवसेन पविसतीति अधिप्पायो। बोन्दिन्ति कायं।
687.Evameva ca so jīvoti yathā koci puriso attano nivāsagāmato nikkhamitvā tato aññaṃ gāmaṃ pavisati kenacideva karaṇīyena, evameva so jīvo ito sarīrato nikkhamitvā aññaṃ aparaṃ sarīraṃ niyatavasena pavisatīti adhippāyo. Bondinti kāyaṃ.
६८९. चुल्लासीतीति चतुरासीति। महाकप्पिनोति महाकप्पानं। तत्थ ‘‘एकम्हा महासरा अनोतत्तादितो वस्ससते वस्ससते कुसग्गेन एकेकं उदकबिन्दुं नीहरन्ते इमिना उपक्कमेन सत्तक्खत्तुं तम्हि सरे निरुदके जाते एको महाकप्पो नाम होती’’ति वत्वा ‘‘एवरूपानं महाकप्पानं चतुरासीतिसतसहस्सानि संसारस्स परिमाण’’न्ति वदन्ति। ये बाला ये च पण्डिताति ये अन्धबाला, ये च सप्पञ्ञा, सब्बेपि ते। संसारं खेपयित्वानाति यथावुत्तकालपरिच्छेदं संसारं अपरापरुप्पत्तिवसेन खेपेत्वा। दुक्खस्सन्तं करिस्सरेति वट्टदुक्खस्स परियन्तं परियोसानं करिस्सन्ति। पण्डितापि अन्तरा सुज्झितुं न सक्कोन्ति, बालापि ततो उद्धं नप्पवत्तन्तीति तस्स लद्धि।
689.Cullāsītīti caturāsīti. Mahākappinoti mahākappānaṃ. Tattha ‘‘ekamhā mahāsarā anotattādito vassasate vassasate kusaggena ekekaṃ udakabinduṃ nīharante iminā upakkamena sattakkhattuṃ tamhi sare nirudake jāte eko mahākappo nāma hotī’’ti vatvā ‘‘evarūpānaṃ mahākappānaṃ caturāsītisatasahassāni saṃsārassa parimāṇa’’nti vadanti. Ye bālā ye ca paṇḍitāti ye andhabālā, ye ca sappaññā, sabbepi te. Saṃsāraṃ khepayitvānāti yathāvuttakālaparicchedaṃ saṃsāraṃ aparāparuppattivasena khepetvā. Dukkhassantaṃ karissareti vaṭṭadukkhassa pariyantaṃ pariyosānaṃ karissanti. Paṇḍitāpi antarā sujjhituṃ na sakkonti, bālāpi tato uddhaṃ nappavattantīti tassa laddhi.
६९०. मितानि सुखदुक्खानि, दोणेहि पिटकेहि चाति सत्तानं सुखदुक्खानि नाम दोणेहि पिटकेहि मानभाजनेहि मितानि विय यथावुत्तकालपरिच्छेदेनेव परिमितत्ता पच्चेकञ्च तेसं तेसं सत्तानं तानि नियतिपरिणामजानि परिमितानि। तयिदं जिनो सब्बं पजानाति जिनभूमियं ठितो केवलं पजानाति संसारस्स समतिक्कन्तत्ता। संसारे पन परिब्भमति सम्मूळ्हायं इतरा पजा।
690.Mitāni sukhadukkhāni, doṇehi piṭakehi cāti sattānaṃ sukhadukkhāni nāma doṇehi piṭakehi mānabhājanehi mitāni viya yathāvuttakālaparicchedeneva parimitattā paccekañca tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tāni niyatipariṇāmajāni parimitāni. Tayidaṃ jino sabbaṃ pajānāti jinabhūmiyaṃ ṭhito kevalaṃ pajānāti saṃsārassa samatikkantattā. Saṃsāre pana paribbhamati sammūḷhāyaṃ itarā pajā.
६९१. एवंदिट्ठि पुरे आसिन्ति यथावुत्तनत्थिकदिट्ठिको पुब्बेव अहं अहोसिं। सम्मूळ्हो मोहपारुतोति यथावुत्ताय दिट्ठिया हेतुभूतेन सम्मोहेन सम्मूळ्हो, तंसहजातेन पन मोहेन पारुतो, पटिच्छादितकुसलबीजोति अधिप्पायो।
691.Evaṃdiṭṭhi pure āsinti yathāvuttanatthikadiṭṭhiko pubbeva ahaṃ ahosiṃ. Sammūḷho mohapārutoti yathāvuttāya diṭṭhiyā hetubhūtena sammohena sammūḷho, taṃsahajātena pana mohena pāruto, paṭicchāditakusalabījoti adhippāyo.
६९२. एवं पुब्बे या अत्तनो उप्पन्ना पापदिट्ठि, तस्सा वसेन कतं पापकम्मं दस्सेत्वा इदानि अत्तना आयतिं अनुभवितब्बं तस्स फलं दस्सेन्तो ‘‘ओरं मे छहि मासेही’’तिआदिमाह।
692. Evaṃ pubbe yā attano uppannā pāpadiṭṭhi, tassā vasena kataṃ pāpakammaṃ dassetvā idāni attanā āyatiṃ anubhavitabbaṃ tassa phalaṃ dassento ‘‘oraṃ me chahi māsehī’’tiādimāha.
६९५-७. तत्थ वस्सानि सतसहस्सानीति वस्सानं सतसहस्सानि, अतिक्कमित्वाति वचनसेसो। भुम्मत्थे वा एतं पच्चत्तवचनं, वस्सेसु सतसहस्सेसु वीतिवत्तेसूति अत्थो। घोसो सुय्यति तावदेति यदा एत्तको कालो अतिक्कन्तो होति, तावदेव तस्मिं काले ‘‘इध पच्चन्तानं वो मारिसा वस्ससतसहस्सपरिमाणो कालो अतीतो’’ति एवं तस्मिं निरये सद्दो सुय्यति। लक्खो एसो, महाराज, सतभागवस्सकोटियोति सतभागा सतकोट्ठासा वस्सकोटियो, महाराज, निरये पच्चन्तानं सत्तानं आयुनो एसो लक्खो एसो परिच्छेदोति अत्थो। इदं वुत्तं होति – दसदसकं सतं नाम, दस सतानि सहस्सं नाम, दसदससहस्सानि सतसहस्सं नाम, सतसतसहस्सानि कोटि नाम, तासं कोटीनं वसेन सतसहस्सवस्सकोटियो सतभागा वस्सकोटियो। सा च खो नेरयिकानंयेव वस्सगणनावसेन वेदितब्बा, न मनुस्सानं, देवानं वा। ईदिसानि अनेकानि वस्सकोटिसतसहस्सानि नेरयिकानं आयु। तेनाह ‘‘कोटिसतसहस्सानि, निरये पच्चरे जना’’ति। यादिसेन पन पापेन सत्ता एवं निरयेसु पच्चन्ति , तं निगमनवसेन दस्सेतुं ‘‘मिच्छादिट्ठी च दुस्सीला, ये च अरियूपवादिनो’’ति वुत्तं। वेदिस्सन्ति अनुभविस्सं।
695-7. Tattha vassāni satasahassānīti vassānaṃ satasahassāni, atikkamitvāti vacanaseso. Bhummatthe vā etaṃ paccattavacanaṃ, vassesu satasahassesu vītivattesūti attho. Ghoso suyyati tāvadeti yadā ettako kālo atikkanto hoti, tāvadeva tasmiṃ kāle ‘‘idha paccantānaṃ vo mārisā vassasatasahassaparimāṇo kālo atīto’’ti evaṃ tasmiṃ niraye saddo suyyati. Lakkho eso, mahārāja, satabhāgavassakoṭiyoti satabhāgā satakoṭṭhāsā vassakoṭiyo, mahārāja, niraye paccantānaṃ sattānaṃ āyuno eso lakkho eso paricchedoti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – dasadasakaṃ sataṃ nāma, dasa satāni sahassaṃ nāma, dasadasasahassāni satasahassaṃ nāma, satasatasahassāni koṭi nāma, tāsaṃ koṭīnaṃ vasena satasahassavassakoṭiyo satabhāgā vassakoṭiyo. Sā ca kho nerayikānaṃyeva vassagaṇanāvasena veditabbā, na manussānaṃ, devānaṃ vā. Īdisāni anekāni vassakoṭisatasahassāni nerayikānaṃ āyu. Tenāha ‘‘koṭisatasahassāni, niraye paccare janā’’ti. Yādisena pana pāpena sattā evaṃ nirayesu paccanti , taṃ nigamanavasena dassetuṃ ‘‘micchādiṭṭhī ca dussīlā, ye ca ariyūpavādino’’ti vuttaṃ. Vedissanti anubhavissaṃ.
६९८-७०६. एवं आयतिं अत्तना अनुभवितब्बं पापफलं दस्सेत्वा इदानि ‘‘केन ते ब्रह्मचरियेन , आनुभावो अयं तवा’’ति रञ्ञा पुच्छितमत्थं आचिक्खित्वा तं सरणेसु चेव सीलेसु च पतिट्ठापेतुकामो ‘‘तं सुणोहि महाराजा’’तिआदिमाह। तत्थ सीलेसुपोसथे रताति निच्चसीलेसु च उपोसथसीलेसु च अभिरता। अदाति अदासि। तं धम्मन्ति तं अट्ठङ्गिकं मग्गं अमतपदञ्च।
698-706. Evaṃ āyatiṃ attanā anubhavitabbaṃ pāpaphalaṃ dassetvā idāni ‘‘kena te brahmacariyena , ānubhāvo ayaṃ tavā’’ti raññā pucchitamatthaṃ ācikkhitvā taṃ saraṇesu ceva sīlesu ca patiṭṭhāpetukāmo ‘‘taṃ suṇohi mahārājā’’tiādimāha. Tattha sīlesuposathe ratāti niccasīlesu ca uposathasīlesu ca abhiratā. Adāti adāsi. Taṃ dhammanti taṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ amatapadañca.
७०९-१२. एवं पेतेन सरणेसु सीलेसु च समादपितो राजा पसन्नमानसो तेन अत्तनो कतं उपकारं ताव कित्तेत्वा सरणादीसु पतिट्ठहन्तो ‘‘अत्थकामो’’तिआदिका तिस्सो गाथा वत्वा पुब्बे अत्तना गहिताय पापिकाय दिट्ठिया पटिनिस्सट्ठभावं पकासेन्तो ‘‘ओफुणामी’’ति गाथमाह।
709-12. Evaṃ petena saraṇesu sīlesu ca samādapito rājā pasannamānaso tena attano kataṃ upakāraṃ tāva kittetvā saraṇādīsu patiṭṭhahanto ‘‘atthakāmo’’tiādikā tisso gāthā vatvā pubbe attanā gahitāya pāpikāya diṭṭhiyā paṭinissaṭṭhabhāvaṃ pakāsento ‘‘ophuṇāmī’’ti gāthamāha.
तत्थ ओफुणामि महावातेति महन्ते वाते वायन्ते भुसं विय तं पापकं दिट्ठिं, यक्ख, तव धम्मदेसनावाते ओफुणामि निद्धुनामि। नदिया वा सीघगामियाति सीघसोताय महानदिया वा तिणकट्ठपण्णकसटं विय पापिकं दिट्ठिं पवाहेमीति अधिप्पायो। वमामि पापिकं दिट्ठिन्ति मम मनोमुखगतं पापिकं दिट्ठिं उच्छड्डयामि। तत्थ कारणमाह ‘‘बुद्धानं सासने रतो’’ति। यस्मा एकंसेन अमतावहे बुद्धानं भगवन्तानं सासने रतो अभिरतो, तस्मा तं दिट्ठिसङ्खातं विसं वमामीति योजना।
Tattha ophuṇāmi mahāvāteti mahante vāte vāyante bhusaṃ viya taṃ pāpakaṃ diṭṭhiṃ, yakkha, tava dhammadesanāvāte ophuṇāmi niddhunāmi. Nadiyā vā sīghagāmiyāti sīghasotāya mahānadiyā vā tiṇakaṭṭhapaṇṇakasaṭaṃ viya pāpikaṃ diṭṭhiṃ pavāhemīti adhippāyo. Vamāmi pāpikaṃ diṭṭhinti mama manomukhagataṃ pāpikaṃ diṭṭhiṃ ucchaḍḍayāmi. Tattha kāraṇamāha ‘‘buddhānaṃ sāsane rato’’ti. Yasmā ekaṃsena amatāvahe buddhānaṃ bhagavantānaṃ sāsane rato abhirato, tasmā taṃ diṭṭhisaṅkhātaṃ visaṃ vamāmīti yojanā.
७१३. ति ओसानगाथा सङ्गीतिकारेहि ठपिता। तत्थ पामोक्खोतिपाचीनदिसाभिमुखो हुत्वा। रथमारुहीति राजा गमनसज्जं अत्तनो राजरथं अभिरुहि, आरुय्ह यक्खानुभावेन तं दिवसमेव अत्तनो नगरं पत्वा राजभवनं पाविसि। सो अपरेन समयेन इमं पवत्तिं भिक्खूनं आरोचेसि, भिक्खू तं थेरानं आरोचेसुं, थेरा ततियसङ्गीतियं सङ्गहं आरोपेसुं।
713. Ti osānagāthā saṅgītikārehi ṭhapitā. Tattha pāmokkhotipācīnadisābhimukho hutvā. Rathamāruhīti rājā gamanasajjaṃ attano rājarathaṃ abhiruhi, āruyha yakkhānubhāvena taṃ divasameva attano nagaraṃ patvā rājabhavanaṃ pāvisi. So aparena samayena imaṃ pavattiṃ bhikkhūnaṃ ārocesi, bhikkhū taṃ therānaṃ ārocesuṃ, therā tatiyasaṅgītiyaṃ saṅgahaṃ āropesuṃ.
नन्दकपेतवत्थुवण्णना निट्ठिता।
Nandakapetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पेतवत्थुपाळि • Petavatthupāḷi / ३. नन्दकपेतवत्थु • 3. Nandakapetavatthu
