Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๗. นนฺทกเตฺถรคาถาวณฺณนา
7. Nandakattheragāthāvaṇṇanā
ยถาปิ ภโทฺท อาชโญฺญติ อายสฺมโต นนฺทกเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรโนฺต สิขิสฺส ภควโต กาเล ปจฺจนฺตเทเส อุปฺปชฺชิตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต วนจาริโก หุตฺวา วิจรโนฺต เอกทิวสํ สตฺถุ จงฺกมนฎฺฐานํ ทิสฺวา ปสนฺนจิโตฺต วาลุกา โอกิริฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท จมฺปายํ คหปติกุเล นิพฺพตฺติ, ตสฺส นนฺทโกติ นามํ อกํสุฯ เชฎฺฐกภาตา ปนสฺส ภรโต นามฯ ตสฺส ปุพฺพโยโค อนนฺตรวตฺถุสฺมิํ อาวิภวิสฺสติฯ เต อุโภปิ วิญฺญุตํ ปตฺวา อายสฺมนฺตํ โสณํ โกฬิวิสํ ปพฺพชิตํ สุตฺวา ‘‘โสโณปิ นาม ตถาสุขุมาโล ปพฺพชิ, กิมงฺคํ ปน มย’’นฺติ ปพฺพชิํสุฯ เตสุ ภรโต นจิรเสฺสว วิปสฺสนํ วเฑฺฒตฺวา ฉฬภิโญฺญ อโหสิฯ นนฺทโก ปน กิเลสานํ พลวภาเวน ตาว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตุํ นาสกฺขิ, วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรติ เอวฯ อถสฺส ภรตเตฺถโร อาสยํ ญตฺวา อวสฺสโย ภวิตุกาโม ตํ ปจฺฉาสมณํ กตฺวา วิหารโต นิกฺขมิตฺวา มคฺคสมีเป นิสิโนฺน วิปสฺสนากถํ กเถสิฯ
Yathāpibhaddo ājaññoti āyasmato nandakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto sikhissa bhagavato kāle paccantadese uppajjitvā viññutaṃ patto vanacāriko hutvā vicaranto ekadivasaṃ satthu caṅkamanaṭṭhānaṃ disvā pasannacitto vālukā okiri. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde campāyaṃ gahapatikule nibbatti, tassa nandakoti nāmaṃ akaṃsu. Jeṭṭhakabhātā panassa bharato nāma. Tassa pubbayogo anantaravatthusmiṃ āvibhavissati. Te ubhopi viññutaṃ patvā āyasmantaṃ soṇaṃ koḷivisaṃ pabbajitaṃ sutvā ‘‘soṇopi nāma tathāsukhumālo pabbaji, kimaṅgaṃ pana maya’’nti pabbajiṃsu. Tesu bharato nacirasseva vipassanaṃ vaḍḍhetvā chaḷabhiñño ahosi. Nandako pana kilesānaṃ balavabhāvena tāva vipassanaṃ ussukkāpetuṃ nāsakkhi, vipassanāya kammaṃ karoti eva. Athassa bharatatthero āsayaṃ ñatvā avassayo bhavitukāmo taṃ pacchāsamaṇaṃ katvā vihārato nikkhamitvā maggasamīpe nisinno vipassanākathaṃ kathesi.
เตน จ สมเยน สกฎสเตฺถ คจฺฉเนฺต เอโก สกเฎ ยุโตฺต โคโณ จิกฺขลฺลฎฺฐาเน สกฎํ อุทฺธริตุํ อสโกฺกโนฺต ปริปติฯ ตโต นํ สตฺถวาโห สกฎา โมเจตฺวา ติณญฺจ ปานียญฺจ ทตฺวา ปริสฺสมํ อปเนตฺวา ปุน ธุเร โยเชสิฯ ตโต โคโณ วูปสนฺตปริสฺสโม ลทฺธพโล ตํ สกฎํ จิกฺขลฺลฎฺฐานโต อุทฺธริตฺวา ถเล ปติฎฺฐาเปสิฯ อถ ภรตเตฺถโร นนฺทกสฺส ‘‘ปสฺสสิ โน ตฺวํ, อาวุโส นนฺทก, อิมสฺส กมฺม’’นฺติ ตํ นิทเสฺสตฺวา เตน ‘‘ปสฺสามี’’ติ วุเตฺต ‘‘อิมมตฺถํ สุฎฺฐุ อุปธาเรหี’’ติ อาหฯ อิตโร ‘‘ยถายํ โคโณ วูปสนฺตปริสฺสโม ปงฺกฎฺฐานโต ภารํ อุพฺพหติ, เอวํ มยาปิ สํสารปงฺกโต อตฺตา อุทฺธริตโพฺพ’’ติ ตเมวารมฺมณํ กตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรโนฺต นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๔๘.๙๐-๙๕) –
Tena ca samayena sakaṭasatthe gacchante eko sakaṭe yutto goṇo cikkhallaṭṭhāne sakaṭaṃ uddharituṃ asakkonto paripati. Tato naṃ satthavāho sakaṭā mocetvā tiṇañca pānīyañca datvā parissamaṃ apanetvā puna dhure yojesi. Tato goṇo vūpasantaparissamo laddhabalo taṃ sakaṭaṃ cikkhallaṭṭhānato uddharitvā thale patiṭṭhāpesi. Atha bharatatthero nandakassa ‘‘passasi no tvaṃ, āvuso nandaka, imassa kamma’’nti taṃ nidassetvā tena ‘‘passāmī’’ti vutte ‘‘imamatthaṃ suṭṭhu upadhārehī’’ti āha. Itaro ‘‘yathāyaṃ goṇo vūpasantaparissamo paṅkaṭṭhānato bhāraṃ ubbahati, evaṃ mayāpi saṃsārapaṅkato attā uddharitabbo’’ti tamevārammaṇaṃ katvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.90-95) –
‘‘มิคลุโทฺท ปุเร อาสิํ, อรเญฺญ กานเน อหํ;
‘‘Migaluddo pure āsiṃ, araññe kānane ahaṃ;
วาตมิคํ คเวสโนฺต, จงฺกมํ อทฺทสํ อหํฯ
Vātamigaṃ gavesanto, caṅkamaṃ addasaṃ ahaṃ.
‘‘อุจฺฉเงฺคน ปุลินํ คยฺห, จงฺกเม โอกิริํ อหํ;
‘‘Ucchaṅgena pulinaṃ gayha, caṅkame okiriṃ ahaṃ;
ปสนฺนจิโตฺต สุมโน, สุคตสฺส สิรีมโตฯ
Pasannacitto sumano, sugatassa sirīmato.
‘‘เอกติํเส อิโต กเปฺป, ปุลินํ โอกิริํ อหํ;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, pulinaṃ okiriṃ ahaṃ;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ปุลินสฺส อิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, pulinassa idaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน เชฎฺฐภาติกสฺส ภรตเตฺถรสฺส สนฺติเก อญฺญํ พฺยากโรโนฺต –
Arahattaṃ pana patvā attano jeṭṭhabhātikassa bharatattherassa santike aññaṃ byākaronto –
๑๗๓.
173.
‘‘ยถาปิ ภโทฺท อาชโญฺญ, ขลิตฺวา ปติติฎฺฐติ;
‘‘Yathāpi bhaddo ājañño, khalitvā patitiṭṭhati;
ภิโยฺย ลทฺธาน สํเวคํ, อทีโน วหเต ธุรํฯ
Bhiyyo laddhāna saṃvegaṃ, adīno vahate dhuraṃ.
๑๗๔.
174.
‘‘เอวํ ทสฺสนสมฺปนฺนํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวกํ;
‘‘Evaṃ dassanasampannaṃ, sammāsambuddhasāvakaṃ;
อาชานียํ มํ ธาเรถ, ปุตฺตํ พุทฺธสฺส โอรส’’นฺติฯ – คาถาทฺวยํ อภาสิ;
Ājānīyaṃ maṃ dhāretha, puttaṃ buddhassa orasa’’nti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
ตตฺถ ภิโยฺย ลทฺธาน สํเวคํ, อทีโน วหเต ธุรนฺติ ‘‘มยฺหํ ชาติพลวีริยานํ อนนุจฺฉวิกเมตํ ยทิทํ อาคตสฺส ภารสฺส อวหน’’นฺติ สํเวคํ ลภิตฺวา อทีโน อทีนมานโส อลีนจิโตฺตฯ ‘‘อลีโน’’ติ วา ปาโฐ, โส เอว อโตฺถฯ ภิโยฺย ปุนปฺปุนํ ภิโยฺยโสมตฺตาย อตฺตโน ธุรํ ภารํ วหเต อุพฺพหติฯ เสสํ เหฎฺฐา รมณียวิหาริเตฺถรสฺส คาถาวณฺณนายํ วุตฺตนยเมวฯ
Tattha bhiyyo laddhāna saṃvegaṃ, adīno vahate dhuranti ‘‘mayhaṃ jātibalavīriyānaṃ ananucchavikametaṃ yadidaṃ āgatassa bhārassa avahana’’nti saṃvegaṃ labhitvā adīno adīnamānaso alīnacitto. ‘‘Alīno’’ti vā pāṭho, so eva attho. Bhiyyo punappunaṃ bhiyyosomattāya attano dhuraṃ bhāraṃ vahate ubbahati. Sesaṃ heṭṭhā ramaṇīyavihārittherassa gāthāvaṇṇanāyaṃ vuttanayameva.
นนฺทกเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Nandakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๗. นนฺทกเตฺถรคาถา • 7. Nandakattheragāthā