| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
४. नन्दकोवादसुत्तवण्णना
4. Nandakovādasuttavaṇṇanā
३९८. एवं मे सुतन्ति नन्दकोवादसुत्तं। तत्थ तेन खो पन समयेनाति भगवा महापजापतिया याचितो भिक्खुनिसङ्घं उय्योजेत्वा भिक्खुसङ्घं सन्निपातेत्वा – ‘‘थेरा भिक्खू वारेन भिक्खुनियो ओवदन्तू’’ति सङ्घस्स भारं अकासि। तं सन्धायेतं वुत्तं। तत्थ परियायेनाति वारेन। न इच्छतीति अत्तनो वारे सम्पत्ते दूरं गामं वा गन्त्वा सूचिकम्मादीनि वा आरभित्वा ‘‘अयं नामस्स पपञ्चो’’ति वदापेसि। इमं पन परियायेन ओवादं भगवा नन्दकत्थेरस्सेव कारणा अकासि। कस्मा? इमासञ्हि भिक्खुनीनं थेरं दिस्वा चित्तं एकग्गं होति पसीदति। तेन ता तस्स ओवादं सम्पटिच्छितुकामा, धम्मकथं सोतुकामा। तस्मा भगवा – ‘‘नन्दको अत्तनो वारे सम्पत्ते ओवादं दस्सति, धम्मकथं कथेस्सती’’ति वारेन ओवादं अकासि। थेरो पन अत्तनो वारं न करोति, कस्माति चे? ता किर भिक्खुनियो पुब्बे थेरस्स जम्बुदीपे रज्जं कारेन्तस्स ओरोधा अहेसुं। थेरो पुब्बेनिवासञाणेन तं कारणं ञत्वा चिन्तेसि – ‘‘मं इमस्स भिक्खुनिसङ्घस्स मज्झे निसिन्नं उपमायो च कारणानि च आहरित्वा धम्मं कथयमानं दिस्वा अञ्ञो पुब्बेनिवासञाणलाभी भिक्खु इमं कारणं ओलोकेत्वा ‘आयस्मा नन्दको यावज्जदिवसा ओरोधे न विस्सज्जेति, सोभतायमायस्मा ओरोधपरिवुतो’ति वत्तब्बं मञ्ञेय्या’’ति। एतमत्थं सम्पस्समानो थेरो अत्तनो वारं न करोति। इमासञ्च किर भिक्खुनीनं थेरस्सेव देसना सप्पाया भविस्सतीति ञत्वा अथ खो भगवा आयस्मन्तं नन्दकं आमन्तेसि।
398.Evaṃme sutanti nandakovādasuttaṃ. Tattha tena kho pana samayenāti bhagavā mahāpajāpatiyā yācito bhikkhunisaṅghaṃ uyyojetvā bhikkhusaṅghaṃ sannipātetvā – ‘‘therā bhikkhū vārena bhikkhuniyo ovadantū’’ti saṅghassa bhāraṃ akāsi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Tattha pariyāyenāti vārena. Na icchatīti attano vāre sampatte dūraṃ gāmaṃ vā gantvā sūcikammādīni vā ārabhitvā ‘‘ayaṃ nāmassa papañco’’ti vadāpesi. Imaṃ pana pariyāyena ovādaṃ bhagavā nandakattherasseva kāraṇā akāsi. Kasmā? Imāsañhi bhikkhunīnaṃ theraṃ disvā cittaṃ ekaggaṃ hoti pasīdati. Tena tā tassa ovādaṃ sampaṭicchitukāmā, dhammakathaṃ sotukāmā. Tasmā bhagavā – ‘‘nandako attano vāre sampatte ovādaṃ dassati, dhammakathaṃ kathessatī’’ti vārena ovādaṃ akāsi. Thero pana attano vāraṃ na karoti, kasmāti ce? Tā kira bhikkhuniyo pubbe therassa jambudīpe rajjaṃ kārentassa orodhā ahesuṃ. Thero pubbenivāsañāṇena taṃ kāraṇaṃ ñatvā cintesi – ‘‘maṃ imassa bhikkhunisaṅghassa majjhe nisinnaṃ upamāyo ca kāraṇāni ca āharitvā dhammaṃ kathayamānaṃ disvā añño pubbenivāsañāṇalābhī bhikkhu imaṃ kāraṇaṃ oloketvā ‘āyasmā nandako yāvajjadivasā orodhe na vissajjeti, sobhatāyamāyasmā orodhaparivuto’ti vattabbaṃ maññeyyā’’ti. Etamatthaṃ sampassamāno thero attano vāraṃ na karoti. Imāsañca kira bhikkhunīnaṃ therasseva desanā sappāyā bhavissatīti ñatvā atha kho bhagavā āyasmantaṃ nandakaṃ āmantesi.
तासं भिक्खुनीनं पुब्बे तस्स ओरोधभावजाननत्थं इदं वत्थुं – पुब्बे किर बाराणसियं पञ्च दाससतानि पञ्च दासिसतानि चाति जङ्घसहस्सं एकतोव कम्मं कत्वा एकस्मिं ठाने वसि। अयं नन्दकत्थेरो तस्मिं काले जेट्ठकदासो होति , गोतमी जेट्ठकदासी। सा जेट्ठकदासस्स पादपरिचारिका अहोसि पण्डिता ब्यत्ता। जङ्घसहस्सम्पि पुञ्ञकम्मं करोन्तं एकतो करोति। अथ वस्सूपनायिकसमये पञ्च पच्चेकबुद्धा नन्दमूलकपब्भारतो इसिपतने ओतरित्वा नगरे पिण्डाय चरित्वा इसिपतनमेव गन्त्वा – ‘‘वस्सूपनायिककुटिया अत्थाय हत्थकम्मं याचिस्सामा’’ति चीवरं पारुपित्वा सायन्हसमये नगरं पविसित्वा सेट्ठिस्स घरद्वारे अट्ठंसु। जेट्ठकदासी कुटं गहेत्वा उदकतित्थं गच्छन्ती पच्चेकबुद्धे नगरं पविसन्ते अद्दस। सेट्ठि तेसं आगतकारणं सुत्वा ‘‘अम्हाकं ओकासो नत्थि, गच्छन्तू’’ति आह।
Tāsaṃ bhikkhunīnaṃ pubbe tassa orodhabhāvajānanatthaṃ idaṃ vatthuṃ – pubbe kira bārāṇasiyaṃ pañca dāsasatāni pañca dāsisatāni cāti jaṅghasahassaṃ ekatova kammaṃ katvā ekasmiṃ ṭhāne vasi. Ayaṃ nandakatthero tasmiṃ kāle jeṭṭhakadāso hoti , gotamī jeṭṭhakadāsī. Sā jeṭṭhakadāsassa pādaparicārikā ahosi paṇḍitā byattā. Jaṅghasahassampi puññakammaṃ karontaṃ ekato karoti. Atha vassūpanāyikasamaye pañca paccekabuddhā nandamūlakapabbhārato isipatane otaritvā nagare piṇḍāya caritvā isipatanameva gantvā – ‘‘vassūpanāyikakuṭiyā atthāya hatthakammaṃ yācissāmā’’ti cīvaraṃ pārupitvā sāyanhasamaye nagaraṃ pavisitvā seṭṭhissa gharadvāre aṭṭhaṃsu. Jeṭṭhakadāsī kuṭaṃ gahetvā udakatitthaṃ gacchantī paccekabuddhe nagaraṃ pavisante addasa. Seṭṭhi tesaṃ āgatakāraṇaṃ sutvā ‘‘amhākaṃ okāso natthi, gacchantū’’ti āha.
अथ ते नगरा निक्खमन्ते जेट्ठकदासी कुटं गहेत्वा पविसन्ती दिस्वा कुटं ओतारेत्वा वन्दित्वा ओनमित्वा मुखं पिधाय – ‘‘अय्या नगरं पविट्ठमत्ताव निक्खन्ता, किं नु खो’’ति पुच्छि। वस्सूपनायिककुटिया हत्थकम्मं याचितुं आगमिम्हाति। लद्धं, भन्तेति। न लद्धं उपासिकेति? किं पनेसा कुटि इस्सरेहेव कातब्बा, दुग्गतेहिपि सक्का कातुन्ति। येन केनचि सक्काति? साधु, भन्ते, मयं करिस्साम। स्वे मय्हं भिक्खं गण्हथाति निमन्तेत्वा उदकं नेत्वा पुन कुटं गहेत्वा आगम्म तित्थमग्गे ठत्वा आगता अवसेसदासियो ‘‘एत्थेव होथा’’ति वत्वा सब्बासं आगतकाले आह – ‘‘अम्म किं निच्चमेव परस्स दासकम्मं करिस्सथ, उदाहु दासभावतो मुच्चितुं इच्छथा’’ति? अज्जेव मुच्चितुमिच्छाम अय्येति। यदि एवं मया पञ्च पच्चेकबुद्धा हत्थकम्मं अलभन्ता स्वातनाय निमन्तिता, तुम्हाकं सामिकेहि एकदिवसं हत्थकम्मं दापेथाति। ता साधूति सम्पटिच्छित्वा सायं अटवितो आगतकाले सामिकानं आरोचेसुं। ते साधूति जेट्ठकदासस्स गेहद्वारे सन्निपतिंसु।
Atha te nagarā nikkhamante jeṭṭhakadāsī kuṭaṃ gahetvā pavisantī disvā kuṭaṃ otāretvā vanditvā onamitvā mukhaṃ pidhāya – ‘‘ayyā nagaraṃ paviṭṭhamattāva nikkhantā, kiṃ nu kho’’ti pucchi. Vassūpanāyikakuṭiyā hatthakammaṃ yācituṃ āgamimhāti. Laddhaṃ, bhanteti. Na laddhaṃ upāsiketi? Kiṃ panesā kuṭi issareheva kātabbā, duggatehipi sakkā kātunti. Yena kenaci sakkāti? Sādhu, bhante, mayaṃ karissāma. Sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathāti nimantetvā udakaṃ netvā puna kuṭaṃ gahetvā āgamma titthamagge ṭhatvā āgatā avasesadāsiyo ‘‘ettheva hothā’’ti vatvā sabbāsaṃ āgatakāle āha – ‘‘amma kiṃ niccameva parassa dāsakammaṃ karissatha, udāhu dāsabhāvato muccituṃ icchathā’’ti? Ajjeva muccitumicchāma ayyeti. Yadi evaṃ mayā pañca paccekabuddhā hatthakammaṃ alabhantā svātanāya nimantitā, tumhākaṃ sāmikehi ekadivasaṃ hatthakammaṃ dāpethāti. Tā sādhūti sampaṭicchitvā sāyaṃ aṭavito āgatakāle sāmikānaṃ ārocesuṃ. Te sādhūti jeṭṭhakadāsassa gehadvāre sannipatiṃsu.
अथ ने जेट्ठकदासी स्वे ताता पच्चेकबुद्धानं हत्थकम्मं देथाति आनिसंसं आचिक्खित्वा येपि न कातुकामा, ते गाळ्हेन ओवादेन तज्जेत्वा पटिच्छापेसि। सा पुनदिवसे पच्चेकबुद्धानं भत्तं दत्वा सब्बेसं दासपुत्तानं सञ्ञं अदासि। ते तावदेव अरञ्ञं पविसित्वा दब्बसम्भारे समोधानेत्वा सतं सतं हुत्वा एकेककुटिं एकेकचङ्कमनादिपरिवारं कत्वा मञ्चपीठपानीयपरिभोजनीयभाजनादीनि ठपेत्वा पच्चेकबुद्धे तेमासं तत्थ वसनत्थाय पटिञ्ञं कारेत्वा वारभिक्खं पट्ठपेसुं। यो अत्तनो वारदिवसे न सक्कोति। तस्स जेट्ठकदासी सकगेहतो आहरित्वा देति। एवं तेमासं जग्गित्वा जेट्ठकदासी एकेकं दासं एकेकं साटकं विस्सज्जापेसि। पञ्च थूलसाटकसतानि अहेसुं। तानि परिवत्तापेत्वा पञ्चन्नं पच्चेकबुद्धानं तिचीवरानि कत्वा अदासि। पच्चेकबुद्धा यथाफासुकं अगमंसु। तम्पि जङ्घसहस्सं एकतो कुसलं कत्वा कायस्स भेदा देवलोके निब्बत्ति। तानि पञ्च मातुगामसतानि कालेन कालं तेसं पञ्चन्नं पुरिससतानं गेहे होन्ति, कालेन कालं सब्बापि जेट्ठकदासपुत्तस्सेव गेहे होन्ति। अथ एकस्मिं काले जेट्ठकदासपुत्तो देवलोकतो चवित्वा राजकुले निब्बत्तो। तापि पञ्चसता देवकञ्ञा महाभोगकुलेसु निब्बत्तित्वा तस्स रज्जे ठितस्स गेहं अगमंसु। एतेन नियामेन संसरन्तियो अम्हाकं भगवतो काले कोलियनगरे देवदहनगरे च खत्तियकुलेसु निब्बत्ता।
Atha ne jeṭṭhakadāsī sve tātā paccekabuddhānaṃ hatthakammaṃ dethāti ānisaṃsaṃ ācikkhitvā yepi na kātukāmā, te gāḷhena ovādena tajjetvā paṭicchāpesi. Sā punadivase paccekabuddhānaṃ bhattaṃ datvā sabbesaṃ dāsaputtānaṃ saññaṃ adāsi. Te tāvadeva araññaṃ pavisitvā dabbasambhāre samodhānetvā sataṃ sataṃ hutvā ekekakuṭiṃ ekekacaṅkamanādiparivāraṃ katvā mañcapīṭhapānīyaparibhojanīyabhājanādīni ṭhapetvā paccekabuddhe temāsaṃ tattha vasanatthāya paṭiññaṃ kāretvā vārabhikkhaṃ paṭṭhapesuṃ. Yo attano vāradivase na sakkoti. Tassa jeṭṭhakadāsī sakagehato āharitvā deti. Evaṃ temāsaṃ jaggitvā jeṭṭhakadāsī ekekaṃ dāsaṃ ekekaṃ sāṭakaṃ vissajjāpesi. Pañca thūlasāṭakasatāni ahesuṃ. Tāni parivattāpetvā pañcannaṃ paccekabuddhānaṃ ticīvarāni katvā adāsi. Paccekabuddhā yathāphāsukaṃ agamaṃsu. Tampi jaṅghasahassaṃ ekato kusalaṃ katvā kāyassa bhedā devaloke nibbatti. Tāni pañca mātugāmasatāni kālena kālaṃ tesaṃ pañcannaṃ purisasatānaṃ gehe honti, kālena kālaṃ sabbāpi jeṭṭhakadāsaputtasseva gehe honti. Atha ekasmiṃ kāle jeṭṭhakadāsaputto devalokato cavitvā rājakule nibbatto. Tāpi pañcasatā devakaññā mahābhogakulesu nibbattitvā tassa rajje ṭhitassa gehaṃ agamaṃsu. Etena niyāmena saṃsarantiyo amhākaṃ bhagavato kāle koliyanagare devadahanagare ca khattiyakulesu nibbattā.
नन्दकत्थेरोपि पब्बजित्वा अरहत्तं पत्तो, जेट्ठकदासिधीता वयं आगम्म सुद्धोदनमहाराजस्स अग्गमहेसिट्ठाने ठिता, इतरापि तेसं तेसं राजपुत्तानंयेव घरं गता। तासं सामिका पञ्चसता राजकुमारा उदकचुम्बटकलहे सत्थु धम्मदेसनं सुत्वा पब्बजिता, राजधीतरो तेसं उक्कण्ठनत्थं सासनं पेसेसुं। ते उक्कण्ठिते भगवा कुणालदहं नेत्वा सोतापत्तिफले पतिट्ठपेत्वा महासमयदिवसे अरहत्ते पतिट्ठापेसि। तापि पञ्चसता राजधीतरो निक्खमित्वा महापजापतिया सन्तिके पब्बजिंसु। अयमायस्मा नन्दको एत्ताव ता भिक्खुनियोति एवमेतं वत्थु दीपेतब्बं।
Nandakattheropi pabbajitvā arahattaṃ patto, jeṭṭhakadāsidhītā vayaṃ āgamma suddhodanamahārājassa aggamahesiṭṭhāne ṭhitā, itarāpi tesaṃ tesaṃ rājaputtānaṃyeva gharaṃ gatā. Tāsaṃ sāmikā pañcasatā rājakumārā udakacumbaṭakalahe satthu dhammadesanaṃ sutvā pabbajitā, rājadhītaro tesaṃ ukkaṇṭhanatthaṃ sāsanaṃ pesesuṃ. Te ukkaṇṭhite bhagavā kuṇāladahaṃ netvā sotāpattiphale patiṭṭhapetvā mahāsamayadivase arahatte patiṭṭhāpesi. Tāpi pañcasatā rājadhītaro nikkhamitvā mahāpajāpatiyā santike pabbajiṃsu. Ayamāyasmā nandako ettāva tā bhikkhuniyoti evametaṃ vatthu dīpetabbaṃ.
राजकारामोति पसेनदिना कारितो नगरस्स दक्खिणदिसाभागे थूपारामसदिसे ठाने विहारो।
Rājakārāmoti pasenadinā kārito nagarassa dakkhiṇadisābhāge thūpārāmasadise ṭhāne vihāro.
३९९. सम्मप्पञ्ञाय सुदिट्ठन्ति हेतुना कारणेन विपस्सनापञ्ञाय याथावसरसतो दिट्ठं।
399.Sammappaññāya sudiṭṭhanti hetunā kāraṇena vipassanāpaññāya yāthāvasarasato diṭṭhaṃ.
४०१. तज्जं तज्जन्ति तंसभावं तंसभावं, अत्थतो पन तं तं पच्चयं पटिच्च ता ता वेदना उप्पज्जन्तीति वुत्तं होति।
401.Tajjaṃ tajjanti taṃsabhāvaṃ taṃsabhāvaṃ, atthato pana taṃ taṃ paccayaṃ paṭicca tā tā vedanā uppajjantīti vuttaṃ hoti.
४०२. पगेवस्स छायाति मूलादीनि निस्साय निब्बत्ता छाया पठमतरंयेव अनिच्चा।
402.Pagevassa chāyāti mūlādīni nissāya nibbattā chāyā paṭhamataraṃyeva aniccā.
४१३. अनुपहच्चाति अनुपहनित्वा। तत्थ मंसं पिण्डं पिण्डं कत्वा चम्मं अल्लियापेन्तो मंसकायं उपहनति नाम। चम्मं बद्धं बद्धं कत्वा मंसे अल्लियापेन्तो मंसकायं उपहनति नाम। एवं अकत्वा। विलिमंसं न्हारुबन्धनन्ति सब्बचम्मे लग्गविलीपनमंसमेव। अन्तराकिलेससंयोजनबन्धनन्ति सब्बं अन्तरकिलेसमेव सन्धाय वुत्तं।
413.Anupahaccāti anupahanitvā. Tattha maṃsaṃ piṇḍaṃ piṇḍaṃ katvā cammaṃ alliyāpento maṃsakāyaṃ upahanati nāma. Cammaṃ baddhaṃ baddhaṃ katvā maṃse alliyāpento maṃsakāyaṃ upahanati nāma. Evaṃ akatvā. Vilimaṃsaṃ nhārubandhananti sabbacamme laggavilīpanamaṃsameva. Antarākilesasaṃyojanabandhananti sabbaṃ antarakilesameva sandhāya vuttaṃ.
४१४. सत्त खो पनिमेति कस्मा आहाति? या हि एसा पञ्ञा किलेसे छिन्दतीति वुत्ता, सा न एकिकाव अत्तनो धम्मताय छिन्दितुं सक्कोति। यथा पन कुठारी न अत्तनो धम्मताय छेज्जं छिन्दति, पुरिसस्स तज्जं वायामं पटिच्चेव छिन्दति, एवं न विना छहि बोज्झङ्गेहि पञ्ञा किलेसे छिन्दितुं सक्कोति। तस्मा एवमाह। तेन हीति येन कारणेन तया छ अज्झत्तिकानि आयतनानि, छ बाहिरानि , छ विञ्ञाणकाये, दीपोपमं, रुक्खोपमं, गावूपमञ्च दस्सेत्वा सत्तहि बोज्झङ्गेहि आसवक्खयेन देसना निट्ठपिता, तेन कारणेन त्वं स्वेपि ता भिक्खुनियो तेनेव ओवादेन ओवदेय्यासीति।
414.Satta kho panimeti kasmā āhāti? Yā hi esā paññā kilese chindatīti vuttā, sā na ekikāva attano dhammatāya chindituṃ sakkoti. Yathā pana kuṭhārī na attano dhammatāya chejjaṃ chindati, purisassa tajjaṃ vāyāmaṃ paṭicceva chindati, evaṃ na vinā chahi bojjhaṅgehi paññā kilese chindituṃ sakkoti. Tasmā evamāha. Tena hīti yena kāraṇena tayā cha ajjhattikāni āyatanāni, cha bāhirāni , cha viññāṇakāye, dīpopamaṃ, rukkhopamaṃ, gāvūpamañca dassetvā sattahi bojjhaṅgehi āsavakkhayena desanā niṭṭhapitā, tena kāraṇena tvaṃ svepi tā bhikkhuniyo teneva ovādena ovadeyyāsīti.
४१५. सा सोतापन्नाति या सा गुणेहि सब्बपच्छिमिका, सा सोतापन्ना। सेसा पन सकदागामिअनागामिनियो च खीणासवा च। यदि एवं कथं परिपुण्णसङ्कप्पाति। अज्झासयपारिपूरिया। यस्सा हि भिक्खुनिया एवमहोसि – ‘‘कदा नु खो अहं अय्यस्स नन्दकस्स धम्मदेसनं सुणन्ती तस्मिंयेव आसने सोतापत्तिफलं सच्छिकरेय्य’’न्ति, सा सोतापत्तिफलं सच्छाकासि। यस्सा अहोसि ‘‘सकदागामिफलं अनागामिफलं अरहत्त’’न्ति, सा अरहत्तं सच्छाकासि। तेनाह भगवा ‘‘अत्तमना चेव परिपुण्णसङ्कप्पा चा’’ति।
415.Sā sotāpannāti yā sā guṇehi sabbapacchimikā, sā sotāpannā. Sesā pana sakadāgāmianāgāminiyo ca khīṇāsavā ca. Yadi evaṃ kathaṃ paripuṇṇasaṅkappāti. Ajjhāsayapāripūriyā. Yassā hi bhikkhuniyā evamahosi – ‘‘kadā nu kho ahaṃ ayyassa nandakassa dhammadesanaṃ suṇantī tasmiṃyeva āsane sotāpattiphalaṃ sacchikareyya’’nti, sā sotāpattiphalaṃ sacchākāsi. Yassā ahosi ‘‘sakadāgāmiphalaṃ anāgāmiphalaṃ arahatta’’nti, sā arahattaṃ sacchākāsi. Tenāha bhagavā ‘‘attamanā ceva paripuṇṇasaṅkappā cā’’ti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
नन्दकोवादसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Nandakovādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ४. नन्दकोवादसुत्तं • 4. Nandakovādasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ४. नन्दकोवादसुत्तवण्णना • 4. Nandakovādasuttavaṇṇanā
