| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi |
७. नन्दमाणवपुच्छानिद्देसो
7. Nandamāṇavapucchāniddeso
४६.
46.
सन्ति लोके मुनयो, [इच्चायस्मा नन्दो]
Santiloke munayo, [iccāyasmā nando]
जना वदन्ति तयिदं कथंसु।
Janā vadanti tayidaṃ kathaṃsu;
ञाणूपपन्नं मुनि नो वदन्ति, उदाहु वे जीवितेनूपपन्नं 1 ॥
Ñāṇūpapannaṃ muni no vadanti, udāhu ve jīvitenūpapannaṃ2.
सन्ति लोके मुनयोति। सन्तीति सन्ति संविज्जन्ति अत्थि उपलब्भन्ति। लोकेति अपायलोके…पे॰… आयतनलोके। मुनयोति मुनिनामका आजीवका निगण्ठा जटिला तापसा । (देवा लोके मुनयोति सञ्जानन्ति, न च ते मुनयो) 3 ति। सन्ति लोके मुनयो। इच्चायस्मा नन्दोति। इच्चाति पदसन्धि…पे॰…। आयस्माति पियवचनं…पे॰…। नन्दोति तस्स ब्राह्मणस्स नामं…पे॰… अभिलापोति – इच्चायस्मा नन्दो।
Santi loke munayoti. Santīti santi saṃvijjanti atthi upalabbhanti. Loketi apāyaloke…pe… āyatanaloke. Munayoti munināmakā ājīvakā nigaṇṭhā jaṭilā tāpasā . (Devā loke munayoti sañjānanti, na ca te munayo) 4 ti. Santi loke munayo. Iccāyasmā nandoti. Iccāti padasandhi…pe…. Āyasmāti piyavacanaṃ…pe…. Nandoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā nando.
जना वदन्ति तयिदं कथंसूति। जनाति खत्तिया च ब्राह्मणा च वेस्सा च सुद्दा च गहट्ठा च पब्बजिता च देवा च मनुस्सा च। वदन्तीति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति। तयिदं कथंसूति संसयपुच्छा विमतिपुच्छा द्वेळ्हकपुच्छा अनेकंसपुच्छा ‘‘एवं नु खो, न नु खो, किं नु खो, कथं नु खो’’ति – जना वदन्ति तयिदं कथंसु।
Janāvadanti tayidaṃ kathaṃsūti. Janāti khattiyā ca brāhmaṇā ca vessā ca suddā ca gahaṭṭhā ca pabbajitā ca devā ca manussā ca. Vadantīti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. Tayidaṃ kathaṃsūti saṃsayapucchā vimatipucchā dveḷhakapucchā anekaṃsapucchā ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti – janā vadanti tayidaṃ kathaṃsu.
ञाणूपपन्नं मुनि नो वदन्तीति । अट्ठ समापत्तिञाणेन वा पञ्चाभिञ्ञाञाणेन वा उपेतं समुपेतं उपागतं समुपागतं उपपन्नं समुपपन्नं समन्नागतं मुनिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – ञाणूपपन्नं मुनि नो वदन्ति।
Ñāṇūpapannaṃ muni no vadantīti . Aṭṭha samāpattiñāṇena vā pañcābhiññāñāṇena vā upetaṃ samupetaṃ upāgataṃ samupāgataṃ upapannaṃ samupapannaṃ samannāgataṃ muniṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – ñāṇūpapannaṃ muni no vadanti.
उदाहु वे जीवितेनूपपन्नन्ति उदाहु अनेकविविधअतिपरमदुक्करकारिकलूखजीवितानुयोगेन उपेतं समुपेतं उपागतं समुपागतं उपपन्नं समुपपन्नं समन्नागतं मुनिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – उदाहु वे जीवितेनूपपन्नं। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Udāhu ve jīvitenūpapannanti udāhu anekavividhaatiparamadukkarakārikalūkhajīvitānuyogena upetaṃ samupetaṃ upāgataṃ samupāgataṃ upapannaṃ samupapannaṃ samannāgataṃ muniṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – udāhu ve jīvitenūpapannaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘सन्ति लोके मुनयो, [इच्चायस्मा नन्दो]
‘‘Santi loke munayo, [iccāyasmā nando]
जना वदन्ति तयिदं कथंसु।
Janā vadanti tayidaṃ kathaṃsu;
ञाणूपपन्नं मुनि नो वदन्ति, उदाहु वे जीवितेनूपपन्न’’न्ति॥
Ñāṇūpapannaṃ muni no vadanti, udāhu ve jīvitenūpapanna’’nti.
४७.
47.
न दिट्ठिया न सुतिया न ञाणेन,
Na diṭṭhiyā na sutiyā na ñāṇena,
मुनीध नन्द कुसला वदन्ति।
Munīdha nanda kusalā vadanti;
विसेनिकत्वा 5 अनीघा निरासा, चरन्ति ये ते मुनयोति ब्रूमि॥
Visenikatvā6anīghā nirāsā, caranti ye te munayoti brūmi.
न दिट्ठिया न सुतिया न ञाणेनाति। न दिट्ठियाति न दिट्ठसुद्धिया। न सुतियाति न सुतसुद्धिया। न ञाणेनाति नपि अट्ठसमापत्तिञाणेन नपि पञ्चाभिञ्ञाञाणेन नपि मिच्छाञाणेनाति – न दिट्ठिया न सुतिया न ञाणेन।
Na diṭṭhiyā na sutiyā na ñāṇenāti. Na diṭṭhiyāti na diṭṭhasuddhiyā. Na sutiyāti na sutasuddhiyā. Na ñāṇenāti napi aṭṭhasamāpattiñāṇena napi pañcābhiññāñāṇena napi micchāñāṇenāti – na diṭṭhiyā na sutiyā na ñāṇena.
मुनीध नन्द कुसला वदन्तीति। कुसलाति ये ते खन्धकुसला धातुकुसला आयतनकुसला पटिच्चसमुप्पादकुसला सतिपट्ठानकुसला सम्मप्पधानकुसला इद्धिपादकुसला इन्द्रियकुसला बलकुसला बोज्झङ्गकुसला मग्गकुसला फलकुसला निब्बानकुसला दिट्ठसुद्धिया वा सुतसुद्धिया वा अट्ठसमापत्तिञाणेन वा पञ्चाभिञ्ञाञाणेन वा मिच्छाञाणेन वा दिट्ठेन वा सुतेन वा उपेतं समुपेतं उपागतं समुपागतं उपपन्नं समुपपन्नं समन्नागतं मुनिं न वदन्ति न कथेन्ति न भणन्ति न दीपयन्ति न वोहरन्तीति – मुनीध नन्द कुसला वदन्ति।
Munīdha nanda kusalā vadantīti. Kusalāti ye te khandhakusalā dhātukusalā āyatanakusalā paṭiccasamuppādakusalā satipaṭṭhānakusalā sammappadhānakusalā iddhipādakusalā indriyakusalā balakusalā bojjhaṅgakusalā maggakusalā phalakusalā nibbānakusalā diṭṭhasuddhiyā vā sutasuddhiyā vā aṭṭhasamāpattiñāṇena vā pañcābhiññāñāṇena vā micchāñāṇena vā diṭṭhena vā sutena vā upetaṃ samupetaṃ upāgataṃ samupāgataṃ upapannaṃ samupapannaṃ samannāgataṃ muniṃ na vadanti na kathenti na bhaṇanti na dīpayanti na voharantīti – munīdha nanda kusalā vadanti.
विसेनिकत्वा अनीघा निरासा, चरन्ति ये ते मुनयोति ब्रूमीति सेना वुच्चति मारसेना, कायदुच्चरितं मारसेना, वचीदुच्चरितं मारसेना, मनोदुच्चरितं मारसेना, रागो मारसेना, दोसो मारसेना, मोहो मारसेना, कोधो…पे॰… उपनाहो… मक्खो… पळासो… इस्सा… मच्छरियं… माया… साठेय्यं… थम्भो… सारम्भो… मानो… अतिमानो… मदो… पमादो… सब्बे किलेसा सब्बे दुच्चरिता सब्बे दरथा सब्बे परिळाहा सब्बे सन्तापा सब्बाकुसलाभिसङ्खारा मारसेना। वुत्तञ्हेतं भगवता –
Visenikatvā anīghā nirāsā, caranti ye te munayoti brūmīti senā vuccati mārasenā, kāyaduccaritaṃ mārasenā, vacīduccaritaṃ mārasenā, manoduccaritaṃ mārasenā, rāgo mārasenā, doso mārasenā, moho mārasenā, kodho…pe… upanāho… makkho… paḷāso… issā… macchariyaṃ… māyā… sāṭheyyaṃ… thambho… sārambho… māno… atimāno… mado… pamādo… sabbe kilesā sabbe duccaritā sabbe darathā sabbe pariḷāhā sabbe santāpā sabbākusalābhisaṅkhārā mārasenā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘कामा ते पठमा सेना, दुतिया अरति वुच्चति।
‘‘Kāmā te paṭhamā senā, dutiyā arati vuccati;
ततिया खुप्पिपासा ते, चतुत्थी तण्हा पवुच्चति॥
Tatiyā khuppipāsā te, catutthī taṇhā pavuccati.
‘‘पञ्चमं थिनमिद्धं ते, छट्ठा भीरू पवुच्चति।
‘‘Pañcamaṃ thinamiddhaṃ te, chaṭṭhā bhīrū pavuccati;
सत्तमी विचिकिच्छा ते, मक्खो थम्भो ते अट्ठमो।
Sattamī vicikicchā te, makkho thambho te aṭṭhamo;
लाभो सिलोको सक्कारो, मिच्छालद्धो च यो यसो॥
Lābho siloko sakkāro, micchāladdho ca yo yaso.
‘‘यो चत्तानं समुक्कंसे, परे च अवजानाति।
‘‘Yo cattānaṃ samukkaṃse, pare ca avajānāti;
न नं असूरो जिनाति, जेत्वा च लभते सुख’’न्ति॥
Na naṃ asūro jināti, jetvā ca labhate sukha’’nti.
यतो चतूहि अरियमग्गेहि सब्बा च मारसेना सब्बे च पटिसेनिकरा 9 किलेसा जिता च पराजिता च भग्गा विप्पलुग्गा 10 परम्मुखा, तेन वुच्चन्ति विसेनिकत्वा। अनीघाति रागो नीघो, दोसो नीघो, मोहो नीघो, कोधो नीघो, उपनाहो नीघो…पे॰… सब्बाकुसलाभिसङ्खारा नीघा। येसं एते नीघा पहीना समुच्छिन्ना वूपसन्ता पटिप्पस्सद्धा अभब्बुप्पत्तिका ञाणग्गिना दड्ढा ते वुच्चन्ति अनीघा। निरासाति आसा वुच्चति तण्हा। यो रागो सारागो…पे॰… अविज्जा लोभो अकुसलमूलं। येसं एसा आसा तण्हा पहीना समुच्छिन्ना वूपसन्ता पटिप्पस्सद्धा अभब्बुप्पत्तिका ञाणग्गिना दड्ढा, ते वुच्चन्ति निरासा अरहन्तो खीणासवा। विसेनिकत्वा अनीघा निरासा, चरन्ति ये ते मुनयोति ब्रूमीति ये ते विसेनिकत्वाव अनीघा च निरासा च चरन्ति विहरन्ति इरियन्ति वत्तेन्ति पालेन्ति यपेन्ति यापेन्ति, ते लोके मुनयोति ब्रूमि आचिक्खामि देसेमि पञ्ञपेमि पट्ठपेमि विवरामि विभजामि उत्तानीकरोमि पकासेमीति – विसेनिकत्वा अनीघा निरासा, चरन्ति ये ते मुनयोति ब्रूमि। तेनाह भगवा –
Yato catūhi ariyamaggehi sabbā ca mārasenā sabbe ca paṭisenikarā 11 kilesā jitā ca parājitā ca bhaggā vippaluggā 12 parammukhā, tena vuccanti visenikatvā. Anīghāti rāgo nīgho, doso nīgho, moho nīgho, kodho nīgho, upanāho nīgho…pe… sabbākusalābhisaṅkhārā nīghā. Yesaṃ ete nīghā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā te vuccanti anīghā. Nirāsāti āsā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… avijjā lobho akusalamūlaṃ. Yesaṃ esā āsā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, te vuccanti nirāsā arahanto khīṇāsavā. Visenikatvā anīghā nirāsā, caranti ye te munayoti brūmīti ye te visenikatvāva anīghā ca nirāsā ca caranti viharanti iriyanti vattenti pālenti yapenti yāpenti, te loke munayoti brūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti – visenikatvā anīghā nirāsā, caranti ye te munayoti brūmi. Tenāha bhagavā –
‘‘न दिट्ठिया न सुतिया न ञाणेन, मुनीध नन्द कुसला वदन्ति।
‘‘Na diṭṭhiyā na sutiyā na ñāṇena, munīdha nanda kusalā vadanti;
विसेनिकत्वा अनीघा निरासा, चरन्ति ये ते मुनयोति ब्रूमी’’ति॥
Visenikatvā anīghā nirāsā, caranti ye te munayoti brūmī’’ti.
४८.
48.
ये केचिमे समणब्राह्मणासे, [इच्चायस्मा नन्दो]
Ye kecime samaṇabrāhmaṇāse, [iccāyasmā nando]
दिट्ठस्सुतेनापि वदन्ति सुद्धिं।
Diṭṭhassutenāpi vadanti suddhiṃ;
सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिं, अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिं॥
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ, anekarūpena vadanti suddhiṃ.
कच्चिस्सु ते भगवा तत्थ यता चरन्ता, अतारु जातिञ्च जरञ्च मारिस।
Kaccissu te bhagavā tattha yatā carantā, atāru jātiñca jarañca mārisa;
पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मेतं॥
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ.
ये केचिमे समणब्राह्मणासेति। ये केचीति सब्बेन सब्बं सब्बथा सब्बं असेसं निस्सेसं परियादियनवचनमेतं – ये केचीति। समणाति ये केचि इतो बहिद्धा पब्बज्जूपगता परिब्बाजकसमापन्ना। ब्राह्मणाति ये केचि भोवादिकाति – ये केचिमे समणब्राह्मणासे। इच्चायस्मा नन्दोति। इच्चाति पदसन्धि…पे॰…। आयस्माति पियवचनं…पे॰…। नन्दोति। तस्स ब्राह्मणस्स नामं…पे॰… अभिलापोति – इच्चायस्मा नन्दो।
Ye kecime samaṇabrāhmaṇāseti. Ye kecīti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ – ye kecīti. Samaṇāti ye keci ito bahiddhā pabbajjūpagatā paribbājakasamāpannā. Brāhmaṇāti ye keci bhovādikāti – ye kecime samaṇabrāhmaṇāse. Iccāyasmā nandoti. Iccāti padasandhi…pe…. Āyasmāti piyavacanaṃ…pe…. Nandoti. Tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā nando.
दिट्ठस्सुतेनापि वदन्ति सुद्धिन्ति दिट्ठेनपि सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति ; सुतेनपि सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति; दिट्ठस्सुतेनपि सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – दिट्ठस्सुतेनापि वदन्ति सुद्धिं।
Diṭṭhassutenāpi vadanti suddhinti diṭṭhenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti ; sutenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti; diṭṭhassutenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – diṭṭhassutenāpi vadanti suddhiṃ.
सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिन्ति सीलेनपि सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति; वतेनपि सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति; सीलब्बतेनापि सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिं।
Sīlabbatenāpi vadanti suddhinti sīlenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti; vatenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti; sīlabbatenāpi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ.
अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिन्ति अनेकविधकोतूहलमङ्गलेन 13 सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिं।
Anekarūpena vadanti suddhinti anekavidhakotūhalamaṅgalena 14 suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – anekarūpena vadanti suddhiṃ.
कच्चिसु ते भगवा तत्थ यता चरन्ताति। कच्चिस्सूति संसयपुच्छा विमतिपुच्छा द्वेळ्हकपुच्छा अनेकंसपुच्छा, ‘‘एवं नु खो, न नु खो, किं नु खो, कथं नु खो’’ति – कच्चिस्सु। तेति दिट्ठिगतिका। भगवाति गारवाधिवचनमेतं…पे॰… सच्छिका पञ्ञत्ति, यदिदं भगवाति – कच्चिस्सु ते भगवा। तत्थ यता चरन्ताति। तत्थाति सकाय दिट्ठिया सकाय खन्तिया सकाय रुचिया सकाय लद्धिया। यताति यत्ता पटियत्ता 15 गुत्ता गोपिता रक्खिता संवुता। चरन्ताति चरन्ता विहरन्ता इरियन्ता वत्तेन्ता पालेन्ता यपेन्ता यापेन्ताति – कच्चिस्सु ते भगवा तत्थ यता चरन्ता।
Kaccisu te bhagavā tattha yatā carantāti. Kaccissūti saṃsayapucchā vimatipucchā dveḷhakapucchā anekaṃsapucchā, ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti – kaccissu. Teti diṭṭhigatikā. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – kaccissu te bhagavā. Tattha yatā carantāti. Tatthāti sakāya diṭṭhiyā sakāya khantiyā sakāya ruciyā sakāya laddhiyā. Yatāti yattā paṭiyattā 16 guttā gopitā rakkhitā saṃvutā. Carantāti carantā viharantā iriyantā vattentā pālentā yapentā yāpentāti – kaccissu te bhagavā tattha yatā carantā.
अतारु जातिञ्च जरञ्च मारिसाति जातिजरामरणं अतरिंसु उत्तरिंसु पतरिंसु समतिक्कमिंसु वीतिवत्तिंसु। मारिसाति पियवचनं गरुवचनं सगारवसप्पतिस्साधिवचनमेतं – मारिसाति – अतारु जातिञ्च जरञ्च मारिस।
Atāru jātiñca jarañca mārisāti jātijarāmaraṇaṃ atariṃsu uttariṃsu patariṃsu samatikkamiṃsu vītivattiṃsu. Mārisāti piyavacanaṃ garuvacanaṃ sagāravasappatissādhivacanametaṃ – mārisāti – atāru jātiñca jarañca mārisa.
पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मेतन्ति। पुच्छामि तन्ति पुच्छामि तं याचामि तं अज्झेसामि तं, कथयस्सु मेति पुच्छामि तं। भगवाति…पे॰… सच्छिका पञ्ञत्ति, यदिदं भगवाति। ब्रूहि मेतन्ति ब्रूहि आचिक्खाहि देसेहि पञ्ञपेहि पट्ठपेहि विवराहि विभजाहि उत्तानीकरोहि पकासेहीति – पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मेतं। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metanti. Pucchāmi tanti pucchāmi taṃ yācāmi taṃ ajjhesāmi taṃ, kathayassu meti pucchāmi taṃ. Bhagavāti…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti. Brūhi metanti brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘ये केचिमे समणब्राह्मणासे, [इच्चायस्मा नन्दो]
‘‘Ye kecime samaṇabrāhmaṇāse, [iccāyasmā nando]
दिट्ठस्सुतेनापि वदन्ति सुद्धिं।
Diṭṭhassutenāpi vadanti suddhiṃ;
सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिं, अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिं॥
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ, anekarūpena vadanti suddhiṃ.
‘‘कच्चिस्सु ते भगवा तत्थ यता चरन्ता,
‘‘Kaccissu te bhagavā tattha yatā carantā,
अतारु जातिञ्च जरञ्च मारिस।
Atāru jātiñca jarañca mārisa;
पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मेत’’न्ति॥
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi meta’’nti.
४९.
49.
ये केचिमे समणब्राह्मणासे, [नन्दाति भगवा]
Ye kecime samaṇabrāhmaṇāse, [nandāti bhagavā]
दिट्ठस्सुतेनापि वदन्ति सुद्धिं।
Diṭṭhassutenāpivadanti suddhiṃ;
सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिं, अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिं।
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ, anekarūpena vadanti suddhiṃ;
किञ्चापि ते तत्थ यता चरन्ति, नातरिंसु जातिजरन्ति ब्रूमि॥
Kiñcāpi te tattha yatā caranti, nātariṃsu jātijaranti brūmi.
ये केचिमे समणब्राह्मणासेति। ये केचीति सब्बेन सब्बं सब्बथा सब्बं असेसं निस्सेसं परियादियनवचनमेतं – ये केचीति। समणाति ये केचि इतो बहिद्धा पब्बज्जूपगता परिब्बाजकसमापन्ना। ब्राह्मणाति ये केचि भोवादिकाति – ये केचिमे समणब्राह्मणासे। नन्दाति भगवाति। नन्दाति भगवा तं ब्राह्मणं नामेन आलपति। भगवाति गारवाधिवचनमेतं…पे॰… सच्छिका पञ्ञत्ति, यदिदं भगवाति – नन्दाति भगवा।
Ye kecime samaṇabrāhmaṇāseti. Ye kecīti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ – ye kecīti. Samaṇāti ye keci ito bahiddhā pabbajjūpagatā paribbājakasamāpannā. Brāhmaṇāti ye keci bhovādikāti – ye kecime samaṇabrāhmaṇāse. Nandāti bhagavāti. Nandāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – nandāti bhagavā.
दिट्ठस्सुतेनापि वदन्ति सुद्धिन्ति दिट्ठेनपि सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति; सुतेनपि सुद्धिं…पे॰… दिट्ठस्सुतेनपि सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – दिट्ठस्सुतेनापि वदन्ति सुद्धिं।
Diṭṭhassutenāpi vadanti suddhinti diṭṭhenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti; sutenapi suddhiṃ…pe… diṭṭhassutenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – diṭṭhassutenāpi vadanti suddhiṃ.
सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिन्ति सीलेनपि सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति ; वतेनपि सुद्धिं…पे॰… वोहरन्ति; सीलब्बतेनापि सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिं।
Sīlabbatenāpi vadanti suddhinti sīlenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti ; vatenapi suddhiṃ…pe… voharanti; sīlabbatenāpi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ.
अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिन्ति अनेकविधकोतूहलमङ्गलेन सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिं।
Anekarūpena vadanti suddhinti anekavidhakotūhalamaṅgalena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – anekarūpena vadanti suddhiṃ.
किञ्चापि ते तत्थ यता चरन्तीति। किञ्चापीति पदसन्धि पदसंसग्गो पदपारिपूरी अक्खरसमवायो ब्यञ्जनसिलिट्ठता पदानुपुब्बतापेतं – किञ्चापीति। तेति दिट्ठिगतिका। तत्थाति सकाय दिट्ठिया सकाय खन्तिया सकाय रुचिया सकाय लद्धिया। यताति यत्ता पटियत्ता गुत्ता गोपिता रक्खिता संवुता। चरन्तीति चरन्ति विहरन्ति इरियन्ति वत्तेन्ति पालेन्ति यपेन्ति यापेन्तीति – किञ्चापि ते तत्थ यता चरन्ति।
Kiñcāpi te tattha yatā carantīti. Kiñcāpīti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūrī akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ – kiñcāpīti. Teti diṭṭhigatikā. Tatthāti sakāya diṭṭhiyā sakāya khantiyā sakāya ruciyā sakāya laddhiyā. Yatāti yattā paṭiyattā guttā gopitā rakkhitā saṃvutā. Carantīti caranti viharanti iriyanti vattenti pālenti yapenti yāpentīti – kiñcāpi te tattha yatā caranti.
नातरिंसु जातिजरन्ति ब्रूमीति जातिजरामरणं न तरिंसु न उत्तरिंसु न पतरिंसु न समतिक्कमिंसु न वीतिवत्तिंसु, जातिजरामरणा अनिक्खन्ता अनिस्सटा अनतिक्कन्ता असमतिक्कन्ता अवीतिवत्ता, अन्तोजातिजरामरणे परिवत्तेन्ति, अन्तोसंसारपथे परिवत्तेन्ति, जातिया अनुगता, जराय अनुसटा, ब्याधिना अभिभूता, मरणेन अब्भाहता अताणा अलेणा असरणा असरणीभूताति ब्रूमि आचिक्खामि देसेमि पञ्ञपेमि पट्ठपेमि विवरामि विभजामि उत्तानीकरोमि पकासेमीति – नातरिंसु जातिजरन्ति ब्रूमि। तेनाह भगवा –
Nātariṃsu jātijaranti brūmīti jātijarāmaraṇaṃ na tariṃsu na uttariṃsu na patariṃsu na samatikkamiṃsu na vītivattiṃsu, jātijarāmaraṇā anikkhantā anissaṭā anatikkantā asamatikkantā avītivattā, antojātijarāmaraṇe parivattenti, antosaṃsārapathe parivattenti, jātiyā anugatā, jarāya anusaṭā, byādhinā abhibhūtā, maraṇena abbhāhatā atāṇā aleṇā asaraṇā asaraṇībhūtāti brūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti – nātariṃsu jātijaranti brūmi. Tenāha bhagavā –
‘‘ये केचिमे समणब्राह्मणासे, [नन्दाति भगवा]
‘‘Ye kecime samaṇabrāhmaṇāse, [nandāti bhagavā]
दिट्ठस्सुतेनापि वदन्ति सुद्धिं।
Diṭṭhassutenāpi vadanti suddhiṃ;
सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिं, अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिं।
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ, anekarūpena vadanti suddhiṃ;
किञ्चापि ते तत्थ यता चरन्ति, नातरिंसु जातिजरन्ति ब्रूमी’’ति॥
Kiñcāpi te tattha yatā caranti, nātariṃsu jātijaranti brūmī’’ti.
५०.
50.
ये केचिमे समणब्राह्मणासे, [इच्चायस्मा नन्दो]
Ye kecime samaṇabrāhmaṇāse, [iccāyasmā nando]
दिट्ठस्सुतेनापि वदन्ति सुद्धिं।
Diṭṭhassutenāpi vadanti suddhiṃ;
सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिं, अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिं॥
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ, anekarūpena vadanti suddhiṃ.
ते चे मुनी ब्रूसि अनोघतिण्णे, अथ को चरहि देवमनुस्सलोके।
Tece munī brūsi anoghatiṇṇe, atha ko carahi devamanussaloke;
अतारि जातिञ्च जरञ्च मारिस, पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मेतं॥
Atāri jātiñca jarañca mārisa, pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ.
ये केचिमे समणब्राह्मणासेति। ये केचीति सब्बेन सब्बं सब्बथा सब्बं असेसं निस्सेसं परियादियनवचनमेतं – ये केचीति। समणाति ये केचि इतो बहिद्धा पब्बज्जूपगता परिब्बाजकसमापन्ना। ब्राह्मणाति ये केचि भोवादिकाति – ये केचिमे समणब्राह्मणासे। इच्चायस्मा नन्दोति। इच्चाति पदसन्धि…पे॰… इच्चायस्मा नन्दो।
Ye kecime samaṇabrāhmaṇāseti. Ye kecīti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ – ye kecīti. Samaṇāti ye keci ito bahiddhā pabbajjūpagatā paribbājakasamāpannā. Brāhmaṇāti ye keci bhovādikāti – ye kecime samaṇabrāhmaṇāse. Iccāyasmānandoti. Iccāti padasandhi…pe… iccāyasmā nando.
दिट्ठस्सुतेनापि वदन्ति सुद्धिन्ति दिट्ठेनपि सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति; सुतेनापि सुद्धिं…पे॰… दिट्ठस्सुतेनापि सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – दिट्ठस्सुतेनापि वदन्ति सुद्धिं।
Diṭṭhassutenāpi vadanti suddhinti diṭṭhenapi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti; sutenāpi suddhiṃ…pe… diṭṭhassutenāpi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – diṭṭhassutenāpi vadanti suddhiṃ.
सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिन्ति सीलेनापि सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति; वतेनापि सुद्धिं…पे॰… वोहरन्ति; सीलब्बतेनापि सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिं।
Sīlabbatenāpi vadanti suddhinti sīlenāpi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti; vatenāpi suddhiṃ…pe… voharanti; sīlabbatenāpi suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ.
अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिन्ति अनेकविधकोतूहलमङ्गलेन सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिं।
Anekarūpena vadanti suddhinti anekavidhakotūhalamaṅgalena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – anekarūpena vadanti suddhiṃ.
ते चे मुनी ब्रूसि अनोघतिण्णेति। ते चेति दिट्ठिगतिके। मुनीति मोनं वुच्चति ञाणं…पे॰… सङ्गजालमतिच्च सो मुनि । ब्रूसि अनोघतिण्णेति कामोघं भवोघं दिट्ठोघं अविज्जोघं अतिण्णे अनतिक्कन्ते असमतिक्कन्ते अवीतिवत्ते अन्तोजातिजरामरणे परिवत्तेन्ते अन्तोसंसारपथे परिवत्तेन्ते जातिया अनुगते जराय अनुसटे ब्याधिना अभिभूते मरणेन अब्भाहते अताणे अलेणे असरणे असरणीभूते। ब्रूसीति ब्रूसि आचिक्खसि देसेसि पञ्ञपेसि पट्ठपेसि विवरसि विभजसि उत्तानीकरोसि पकासेसीति – ते चे मुनी ब्रूसि अनोघतिण्णे।
Te ce munī brūsi anoghatiṇṇeti. Te ceti diṭṭhigatike. Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ…pe… saṅgajālamaticca so muni . Brūsi anoghatiṇṇeti kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ atiṇṇe anatikkante asamatikkante avītivatte antojātijarāmaraṇe parivattente antosaṃsārapathe parivattente jātiyā anugate jarāya anusaṭe byādhinā abhibhūte maraṇena abbhāhate atāṇe aleṇe asaraṇe asaraṇībhūte. Brūsīti brūsi ācikkhasi desesi paññapesi paṭṭhapesi vivarasi vibhajasi uttānīkarosi pakāsesīti – te ce munī brūsi anoghatiṇṇe.
अथ को चरहि देवमनुस्सलोके, अतारि जातिञ्च जरञ्च मारिसाति अथ को एसो सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय जातिजरामरणं अतरि उत्तरि पतरि समतिक्कमि वीतिवत्तयि। मारिसाति पियवचनं गरुवचनं सगारवसप्पतिस्साधिवचनमेतं मारिसाति – अथ को चरहि देवमनुस्सलोके, अतारि जातिञ्च जरञ्च मारिस।
Atha ko carahi devamanussaloke, atāri jātiñca jarañca mārisāti atha ko eso sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya jātijarāmaraṇaṃ atari uttari patari samatikkami vītivattayi. Mārisāti piyavacanaṃ garuvacanaṃ sagāravasappatissādhivacanametaṃ mārisāti – atha ko carahi devamanussaloke, atāri jātiñca jarañca mārisa.
पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मेतन्ति। पुच्छामि तन्ति पुच्छामि तं याचामि तं अज्झेसामि तं पसादेमि तं। भगवाति गारवाधिवचनमेतं…पे॰… सच्छिका पञ्ञत्ति, यदिदं भगवाति। ब्रूहि मेतन्ति ब्रूहि आचिक्खाहि देसेहि पञ्ञपेहि पट्ठपेहि विवराहि विभजाहि उत्तानीकरोहि पकासेहीति – पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मेतं। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metanti. Pucchāmi tanti pucchāmi taṃ yācāmi taṃ ajjhesāmi taṃ pasādemi taṃ. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti. Brūhi metanti brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘ये केचिमे समणब्राह्मणासे, [इच्चायस्मा नन्दो]
‘‘Ye kecime samaṇabrāhmaṇāse, [iccāyasmā nando]
दिट्ठस्सुतेनापि वदन्ति सुद्धिं।
Diṭṭhassutenāpi vadanti suddhiṃ;
सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिं, अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिं॥
Sīlabbatenāpi vadanti suddhiṃ, anekarūpena vadanti suddhiṃ.
ते चे मुनी ब्रूसि अनोघतिण्णे, अथ को चरहि देवमनुस्सलोके।
Te ce munī brūsi anoghatiṇṇe, atha ko carahi devamanussaloke;
अतारि जातिञ्च जरञ्च मारिस, पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मेत’’न्ति॥
Atāri jātiñca jarañca mārisa, pucchāmi taṃ bhagavā brūhi meta’’nti.
५१.
51.
नाहं सब्बे समणब्राह्मणासे, [नन्दाति भगवा]
Nāhaṃ sabbe samaṇabrāhmaṇāse, [nandāti bhagavā]
जातिजराय निवुताति ब्रूमि।
Jātijarāya nivutāti brūmi;
ये सीध दिट्ठं व सुतं मुतं वा, सीलब्बतं वापि पहाय सब्बं॥
Ye sīdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā, sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ.
अनेकरूपम्पि पहाय सब्बं, तण्हं परिञ्ञाय अनासवासे 17 ।
Anekarūpampi pahāya sabbaṃ, taṇhaṃ pariññāya anāsavāse18;
ते वे नरा ओघतिण्णाति ब्रूमि॥
Te ve narā oghatiṇṇāti brūmi.
नाहं सब्बे समणब्राह्मणासे, नन्दाति भगवा जातिजराय निवुताति ब्रूमीति नाहं, नन्द, सब्बे समणब्राह्मणा जातिजराय आवुता निवुता ओवुता पिहिता पटिच्छन्ना पटिकुज्जिताति वदामि। अत्थि ते समणब्राह्मणा येसं जाति च जरामरणञ्च पहीना उच्छिन्नमूला तालावत्थुकता अनभावंकता आयतिं अनुप्पादधम्माति ब्रूमि आचिक्खामि देसेमि पञ्ञपेमि पट्ठपेमि विवरामि विभजामि उत्तानीकरोमि पकासेमीति – नाहं सब्बे समणब्राह्मणासे नन्दाति भगवा जातिजराय निवुताति ब्रूमि।
Nāhaṃsabbe samaṇabrāhmaṇāse, nandāti bhagavā jātijarāya nivutāti brūmīti nāhaṃ, nanda, sabbe samaṇabrāhmaṇā jātijarāya āvutā nivutā ovutā pihitā paṭicchannā paṭikujjitāti vadāmi. Atthi te samaṇabrāhmaṇā yesaṃ jāti ca jarāmaraṇañca pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammāti brūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti – nāhaṃ sabbe samaṇabrāhmaṇāse nandāti bhagavā jātijarāya nivutāti brūmi.
ये सीध दिट्ठं व सुतं मुतं वा, सीलब्बतं वापि पहाय सब्बन्ति ये सब्बा दिट्ठसुद्धियो पहाय जहित्वा पजहित्वा विनोदेत्वा ब्यन्तीकरित्वा अनभावं गमेत्वा। ये सब्बा सुतसुद्धियो पहाय…पे॰… ये सब्बा मुतसुद्धियो पहाय, ये सब्बा दिट्ठसुतमुतसुद्धियो पहाय ये सब्बा सीलसुद्धियो पहाय, ये सब्बा वतसुद्धियो पहाय, ये सब्बा सीलब्बतसुद्धियो पहाय जहित्वा पजहित्वा विनोदेत्वा ब्यन्तीकरित्वा अनभावं गमेत्वाति – ये सीध दिट्ठंव सुतं मुतं वा, सीलब्बतं वापि पहाय सब्बं।
Ye sīdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā, sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbanti ye sabbā diṭṭhasuddhiyo pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā. Ye sabbā sutasuddhiyo pahāya…pe… ye sabbā mutasuddhiyo pahāya, ye sabbā diṭṭhasutamutasuddhiyo pahāya ye sabbā sīlasuddhiyo pahāya, ye sabbā vatasuddhiyo pahāya, ye sabbā sīlabbatasuddhiyo pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti – ye sīdha diṭṭhaṃva sutaṃ mutaṃ vā, sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ.
अनेकरूपम्पि पहाय सब्बन्ति अनेकविधकोतूहलमङ्गलेन सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं पहाय जहित्वा पजहित्वा विनोदेत्वा ब्यन्तीकरित्वा अनभावं गमेत्वाति – अनेकरूपम्पि पहाय सब्बं।
Anekarūpampi pahāya sabbanti anekavidhakotūhalamaṅgalena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti – anekarūpampi pahāya sabbaṃ.
तण्हं परिञ्ञाय अनासवा से, ते वे नरा ओघतिण्णाति ब्रूमीति। तण्हाति रूपतण्हा सद्दतण्हा गन्धतण्हा रसतण्हा फोट्ठब्बतण्हा धम्मतण्हा। तण्हं परिञ्ञायाति तण्हं तीहि परिञ्ञाहि परिजानित्वा – ञातपरिञ्ञाय, तीरणपरिञ्ञाय, पहानपरिञ्ञाय। कतमा ञातपरिञ्ञा? तण्हं जानाति 19 ‘‘अयं रूपतण्हा, अयं सद्दतण्हा, अयं गन्धतण्हा, अयं रसतण्हा, अयं फोट्ठब्बतण्हा, अयं धम्मतण्हा’’ति जानाति पस्सति – अयं ञातपरिञ्ञा।
Taṇhaṃpariññāya anāsavā se, te ve narā oghatiṇṇāti brūmīti. Taṇhāti rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā. Taṇhaṃ pariññāyāti taṇhaṃ tīhi pariññāhi parijānitvā – ñātapariññāya, tīraṇapariññāya, pahānapariññāya. Katamā ñātapariññā? Taṇhaṃ jānāti 20 ‘‘ayaṃ rūpataṇhā, ayaṃ saddataṇhā, ayaṃ gandhataṇhā, ayaṃ rasataṇhā, ayaṃ phoṭṭhabbataṇhā, ayaṃ dhammataṇhā’’ti jānāti passati – ayaṃ ñātapariññā.
कतमा तीरणपरिञ्ञा? एवं ञातं कत्वा तण्हं तीरेति अनिच्चतो दुक्खतो रोगतो गण्डतो…पे॰… निस्सरणतो तीरेति – अयं तीरणपरिञ्ञा।
Katamā tīraṇapariññā? Evaṃ ñātaṃ katvā taṇhaṃ tīreti aniccato dukkhato rogato gaṇḍato…pe… nissaraṇato tīreti – ayaṃ tīraṇapariññā.
कतमा पहानपरिञ्ञा? एवं तीरयित्वा तण्हं पजहति विनोदेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति। वुत्तञ्हेतं भगवता – ‘‘यो, भिक्खवे, तण्हाय छन्दरागो तं पजहथ। एवं सा तण्हा पहीना भविस्सति उच्छिन्नमूला तालावत्थुकता अनभावंकता आयतिं अनुप्पादधम्मा’’। अयं पहानपरिञ्ञा। तण्हं परिञ्ञायाति तण्हं इमाहि तीहि परिञ्ञाहि परिजानित्वा। अनासवाति चत्तारो आसवा – कामासवो, भवासवो, दिट्ठासवो, अविज्जासवो। येसं इमे आसवा पहीना उच्छिन्नमूला तालावत्थुकता अनभावंकता आयतिं अनुप्पादधम्मा, ते वुच्चन्ति अनासवा अरहन्तो खीणासवा – तण्हं परिञ्ञाय अनासवा।
Katamā pahānapariññā? Evaṃ tīrayitvā taṇhaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘yo, bhikkhave, taṇhāya chandarāgo taṃ pajahatha. Evaṃ sā taṇhā pahīnā bhavissati ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā’’. Ayaṃ pahānapariññā. Taṇhaṃ pariññāyāti taṇhaṃ imāhi tīhi pariññāhi parijānitvā. Anāsavāti cattāro āsavā – kāmāsavo, bhavāsavo, diṭṭhāsavo, avijjāsavo. Yesaṃ ime āsavā pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā, te vuccanti anāsavā arahanto khīṇāsavā – taṇhaṃ pariññāya anāsavā.
ते वे नरा ओघतिण्णाति ब्रूमीति ये तण्हं परिञ्ञाय अनासवा, ते कामोघं तिण्णा भवोघं तिण्णा दिट्ठोघं तिण्णा अविज्जोघं तिण्णा सब्बसंसारपथं तिण्णा उत्तिण्णा नित्तिण्णा अतिक्कन्ता समतिक्कन्ता वीतिवत्ताति ब्रूमि आचिक्खामि देसेमि पञ्ञपेमि पट्ठपेमि विवरामि विभजामि उत्तानीकरोमि पकासेमीति – तण्हं परिञ्ञाय अनासवासे ते वे नरा ओघतिण्णाति ब्रूमि। तेनाह भगवा –
Te ve narā oghatiṇṇāti brūmīti ye taṇhaṃ pariññāya anāsavā, te kāmoghaṃ tiṇṇā bhavoghaṃ tiṇṇā diṭṭhoghaṃ tiṇṇā avijjoghaṃ tiṇṇā sabbasaṃsārapathaṃ tiṇṇā uttiṇṇā nittiṇṇā atikkantā samatikkantā vītivattāti brūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti – taṇhaṃ pariññāya anāsavāse te ve narā oghatiṇṇāti brūmi. Tenāha bhagavā –
‘‘नाहं सब्बे समणब्राह्मणासे, [नन्दाति भगवा]
‘‘Nāhaṃ sabbe samaṇabrāhmaṇāse, [nandāti bhagavā]
जातिजराय निवुताति ब्रूमि।
Jātijarāya nivutāti brūmi;
ये सीध दिट्ठं व सुतं मुतं वा, सीलब्बतं वापि पहाय सब्बं॥
Ye sīdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā, sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ.
अनेकरूपम्पि पहाय सब्बं, तण्हं परिञ्ञाय अनासवासे।
Anekarūpampi pahāya sabbaṃ, taṇhaṃ pariññāya anāsavāse;
ते वे नरा ओघतिण्णाति ब्रूमी’’ति॥
Te ve narā oghatiṇṇāti brūmī’’ti.
५२.
52.
एताभिनन्दामि वचो महेसिनो, सुकित्तितं गोतमनूपधीकं।
Etābhinandāmivaco mahesino, sukittitaṃ gotamanūpadhīkaṃ;
ये सीध दिट्ठं व सुतं मुतं वा, सीलब्बतं वापि पहाय सब्बं॥
Ye sīdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā, sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ.
अनेकरूपम्पि पहाय सब्बं, तण्हं परिञ्ञाय अनासवासे।
Anekarūpampi pahāya sabbaṃ, taṇhaṃ pariññāya anāsavāse;
अहम्पि ते ओघतिण्णाति ब्रूमि॥
Ahampi te oghatiṇṇāti brūmi.
एताभिनन्दामि वचो महेसिनोति। एतन्ति तुय्हं वचनं ब्यप्पथं देसनं अनुसासनं अनुसिट्ठं नन्दामि अभिनन्दामि मोदामि अनुमोदामि इच्छामि सादियामि पत्थयामि पिहयामि अभिजप्पामि। महेसिनोति किं महेसि भगवा? महन्तं सीलक्खन्धं एसी गवेसी परियेसीति महेसि…पे॰… कहं नरासभोति महेसीति – एताभिनन्दामि वचो महेसिनो।
Etābhinandāmivaco mahesinoti. Etanti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusāsanaṃ anusiṭṭhaṃ nandāmi abhinandāmi modāmi anumodāmi icchāmi sādiyāmi patthayāmi pihayāmi abhijappāmi. Mahesinoti kiṃ mahesi bhagavā? Mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi…pe… kahaṃ narāsabhoti mahesīti – etābhinandāmi vaco mahesino.
सुकित्तितं गोतमनूपधीकन्ति। सुकित्तितन्ति सुकित्तितं सुआचिक्खितं 21 सुदेसितं सुपञ्ञपितं सुपट्ठपितं सुविवटं सुविभत्तं सुउत्तानीकतं सुपकासितं। गोतमनूपधीकन्ति उपधी वुच्चन्ति किलेसा च खन्धा च अभिसङ्खारा च। उपधिप्पहानं उपधिवूपसमं उपधिनिस्सग्गं उपधिपटिप्पस्सद्धं अमतं निब्बानन्ति – सुकित्तितं गोतमनूपधीकं।
Sukittitaṃgotamanūpadhīkanti. Sukittitanti sukittitaṃ suācikkhitaṃ 22 sudesitaṃ supaññapitaṃ supaṭṭhapitaṃ suvivaṭaṃ suvibhattaṃ suuttānīkataṃ supakāsitaṃ. Gotamanūpadhīkanti upadhī vuccanti kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Upadhippahānaṃ upadhivūpasamaṃ upadhinissaggaṃ upadhipaṭippassaddhaṃ amataṃ nibbānanti – sukittitaṃ gotamanūpadhīkaṃ.
ये सीध दिट्ठं व सुतं मुतं वा, सीलब्बतं वापि पहाय सब्बन्ति ये सब्बा दिट्ठसुद्धियो पहाय जहित्वा पजहित्वा विनोदेत्वा ब्यन्तीकरित्वा अनभावं गमेत्वा। ये सब्बा सुतसुद्धियो…पे॰… ये सब्बा मुतसुद्धियो… ये सब्बा दिट्ठसुतमुतसुद्धियो… ये सब्बा सीलसुद्धियो… ये सब्बा वतसुद्धियो… ये सब्बा सीलब्बतसुद्धियो पहाय जहित्वा पजहित्वा विनोदेत्वा ब्यन्तीकरित्वा अनभावं गमेत्वाति – ये सीध दिट्ठं व सुतं मुतं वा, सीलब्बतं वापि पहाय सब्बं।
Ye sīdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā, sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbanti ye sabbā diṭṭhasuddhiyo pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā. Ye sabbā sutasuddhiyo…pe… ye sabbā mutasuddhiyo… ye sabbā diṭṭhasutamutasuddhiyo… ye sabbā sīlasuddhiyo… ye sabbā vatasuddhiyo… ye sabbā sīlabbatasuddhiyo pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti – ye sīdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā, sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ.
अनेकरूपम्पि पहाय सब्बन्ति अनेकविधकोतूहलमङ्गलेन सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं पहाय जहित्वा पजहित्वा विनोदेत्वा ब्यन्तीकरित्वा अनभावं गमेत्वाति – अनेकरूपम्पि पहाय सब्बं।
Anekarūpampi pahāya sabbanti anekavidhakotūhalamaṅgalena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ pahāya jahitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti – anekarūpampi pahāya sabbaṃ.
तण्हं परिञ्ञाय अनासवासे, अहम्पि ते ओघतिण्णाति ब्रूमीति। तण्हाति रूपतण्हा सद्दतण्हा गन्धतण्हा रसतण्हा फोट्ठब्बतण्हा धम्मतण्हा। तण्हं परिञ्ञायाति तण्हं तीहि परिञ्ञाहि परिजानित्वा – ञातपरिञ्ञाय, तीरणपरिञ्ञाय 23, पहानपरिञ्ञाय। कतमा ञातपरिञ्ञा ? तण्हं जानाति – अयं रूपतण्हा, अयं सद्दतण्हा, अयं गन्धतण्हा, अयं रसतण्हा, अयं फोट्ठब्बतण्हा, अयं धम्मतण्हाति जानाति पस्सति – अयं ञातपरिञ्ञा।
Taṇhaṃ pariññāya anāsavāse, ahampi te oghatiṇṇāti brūmīti. Taṇhāti rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā. Taṇhaṃ pariññāyāti taṇhaṃ tīhi pariññāhi parijānitvā – ñātapariññāya, tīraṇapariññāya 24, pahānapariññāya. Katamā ñātapariññā ? Taṇhaṃ jānāti – ayaṃ rūpataṇhā, ayaṃ saddataṇhā, ayaṃ gandhataṇhā, ayaṃ rasataṇhā, ayaṃ phoṭṭhabbataṇhā, ayaṃ dhammataṇhāti jānāti passati – ayaṃ ñātapariññā.
कतमा तीरणपरिञ्ञा? एवं ञातं कत्वा तण्हं तीरेति 25 अनिच्चतो दुक्खतो रोगतो गण्डतो सल्लतो अघतो आबाधतो परतो पलोकतो ईतितो उपद्दवतो भयतो उपसग्गतो चलतो पभङ्गुतो अद्धुवतो अताणतो अलेणतो असरणतो असरणीभूततो रित्ततो तुच्छतो सुञ्ञतो अनत्ततो आदीनवतो विपरिणामधम्मतो असारकतो अघमूलतो वधकतो विभवतो सासवतो सङ्खततो मारामिसतो जातिधम्मतो जराधम्मतो ब्याधिधम्मतो मरणधम्मतो सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासधम्मतो संकिलेसधम्मतो समुदयतो अत्थङ्गमतो अस्सादतो आदीनवतो निस्सरणतो तीरेति – अयं तीरणपरिञ्ञा।
Katamā tīraṇapariññā? Evaṃ ñātaṃ katvā taṇhaṃ tīreti 26 aniccato dukkhato rogato gaṇḍato sallato aghato ābādhato parato palokato ītito upaddavato bhayato upasaggato calato pabhaṅguto addhuvato atāṇato aleṇato asaraṇato asaraṇībhūtato rittato tucchato suññato anattato ādīnavato vipariṇāmadhammato asārakato aghamūlato vadhakato vibhavato sāsavato saṅkhatato mārāmisato jātidhammato jarādhammato byādhidhammato maraṇadhammato sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammato saṃkilesadhammato samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato nissaraṇato tīreti – ayaṃ tīraṇapariññā.
कतमा पहानपरिञ्ञा? एवं तीरयित्वा तण्हं पजहति विनोदेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति – अयं पहानपरिञ्ञा।
Katamā pahānapariññā? Evaṃ tīrayitvā taṇhaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti – ayaṃ pahānapariññā.
तण्हं परिञ्ञायाति तण्हं इमाहि तीहि परिञ्ञाहि परिजानित्वा। अनासवाति चत्तारो आसवा – कामासवो, भवासवो, दिट्ठासवो, अविज्जासवो। येसं इमे आसवा पहीना उच्छिन्नमूला तालावत्थुकता अनभावंकता आयतिं अनुप्पादधम्मा, ते वुच्चन्ति अनासवा अरहन्तो खीणासवा। तण्हं परिञ्ञाय अनासवासे, अहम्पि ते ओघतिण्णाति। ब्रूमीति ये तण्हं परिञ्ञाय अनासवा, अहम्पि ते कामोघं तिण्णा भवोघं तिण्णा दिट्ठोघं तिण्णा अविज्जोघं तिण्णा सब्बसंसारपथं तिण्णा उत्तिण्णा नित्तिण्णा अतिक्कन्ता समतिक्कन्ता वीतिवत्ताति ब्रूमि वदामिति – तण्हं परिञ्ञाय अनासवासे, अहम्पि ते ओघतिण्णाति ब्रूमि। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Taṇhaṃ pariññāyāti taṇhaṃ imāhi tīhi pariññāhi parijānitvā. Anāsavāti cattāro āsavā – kāmāsavo, bhavāsavo, diṭṭhāsavo, avijjāsavo. Yesaṃ ime āsavā pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā, te vuccanti anāsavā arahanto khīṇāsavā. Taṇhaṃ pariññāya anāsavāse, ahampi te oghatiṇṇāti. Brūmīti ye taṇhaṃ pariññāya anāsavā, ahampi te kāmoghaṃ tiṇṇā bhavoghaṃ tiṇṇā diṭṭhoghaṃ tiṇṇā avijjoghaṃ tiṇṇā sabbasaṃsārapathaṃ tiṇṇā uttiṇṇā nittiṇṇā atikkantā samatikkantā vītivattāti brūmi vadāmiti – taṇhaṃ pariññāya anāsavāse, ahampi te oghatiṇṇāti brūmi. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘एताभिनन्दामि वचो महेसिनो, सुकित्तितं गोतमनूपधीकं।
‘‘Etābhinandāmi vaco mahesino, sukittitaṃ gotamanūpadhīkaṃ;
ये सीध दिट्ठं व सुतं मुतं वा, सीलब्बतं वापि पहाय सब्बं॥
Ye sīdha diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā, sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ.
अनेकरूपम्पि पहाय सब्बं, तण्हं परिञ्ञाय अनासवासे।
Anekarūpampi pahāya sabbaṃ, taṇhaṃ pariññāya anāsavāse;
अहम्पि ते ओघतिण्णाति ब्रूमी’’ति॥
Ahampi te oghatiṇṇāti brūmī’’ti.
नन्दमाणवपुच्छानिद्देसो सत्तमो।
Nandamāṇavapucchāniddeso sattamo.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / चूळनिद्देस-अट्ठकथा • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / ७. नन्दमाणवसुत्तनिद्देसवण्णना • 7. Nandamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
