| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
२. नन्दनवग्गो
2. Nandanavaggo
१. नन्दनसुत्तवण्णना
1. Nandanasuttavaṇṇanā
११. ‘‘तत्र भगवा’’ति वुत्ते न तथा ब्यञ्जनानं सिलिट्ठता, यथा ‘‘तत्र खो भगवा’’ति वुत्तेति आह ‘‘ब्यञ्जनसिलिट्ठतावसेना’’ति। परिसजेट्ठकेति परिसाय जेट्ठके, ये तस्सा देसनाय विसेसतो भाजनभूता। परिसजेट्ठके भिक्खूति चतुपरिसजेट्ठके भिक्खू। चतुन्नं हि परिसानं जेट्ठा भिक्खुपरिसा पठमुप्पन्नत्ता। आमन्तेसीति सम्बोधेसि, सम्बोधनञ्च जानापनन्ति आह ‘‘जानापेसी’’ति। भदन्तेति गरुगारवसप्पतिस्सववचनमेतं, अत्थतो पन भदन्तेति भद्दं तव होतु अत्तनो निट्ठानपरियोसानत्ता परेसञ्च सन्ततावहत्ता। भगवतो पच्चस्सोसुन्ति एत्थ भगवतोति सामिवचनं आमन्तनमेव सम्बन्धिअत्थपदं अपेक्खतीति अधिप्पायेनाह ‘‘भगवतो वचनं पतिअस्सोसु’’न्ति। भगवतोति पन इदं पतिस्सवनसम्बन्धेन सम्पदानवचनं यथा ‘‘देवदत्तस्स पटिस्सुणाती’’ति। यं पनेत्थ वत्तब्बं, तं निदानवग्गस्स आदिसुत्तवण्णनायं आगमिस्सति।
11. ‘‘Tatra bhagavā’’ti vutte na tathā byañjanānaṃ siliṭṭhatā, yathā ‘‘tatra kho bhagavā’’ti vutteti āha ‘‘byañjanasiliṭṭhatāvasenā’’ti. Parisajeṭṭhaketi parisāya jeṭṭhake, ye tassā desanāya visesato bhājanabhūtā. Parisajeṭṭhake bhikkhūti catuparisajeṭṭhake bhikkhū. Catunnaṃ hi parisānaṃ jeṭṭhā bhikkhuparisā paṭhamuppannattā. Āmantesīti sambodhesi, sambodhanañca jānāpananti āha ‘‘jānāpesī’’ti. Bhadanteti garugāravasappatissavavacanametaṃ, atthato pana bhadanteti bhaddaṃ tava hotu attano niṭṭhānapariyosānattā paresañca santatāvahattā. Bhagavato paccassosunti ettha bhagavatoti sāmivacanaṃ āmantanameva sambandhiatthapadaṃ apekkhatīti adhippāyenāha ‘‘bhagavato vacanaṃ patiassosu’’nti. Bhagavatoti pana idaṃ patissavanasambandhena sampadānavacanaṃ yathā ‘‘devadattassa paṭissuṇātī’’ti. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ nidānavaggassa ādisuttavaṇṇanāyaṃ āgamissati.
तावतिंसकायोति तावतिंससञ्ञितो देवनिकायो। दुतियदेवलोकोति छसु कामलोकेसु दुतियो देवलोको। तेत्तिंस जना सहपुञ्ञकारिनो तत्थ उप्पन्ना, तंसहचरितट्ठानं तावतिंसं , तन्निवासिनोपि तावतिंसनामका सहचरणञायेनाति आह ‘‘मघेन माणवेना’’तिआदि। अयं पन केचिवादो ब्यापन्नो होतीति तं अरोचेन्तेन ‘‘वदन्ती’’ति वुत्तं। ब्यापन्नतं दस्सेन्तो ‘‘यस्मा पना’’तिआदिमाह। तथा हि वक्खति ‘‘एवं हि निद्दोसं पदं होती’’ति। नामपण्णत्तियेवाति अत्थनिरपेक्खत्ता निरुळ्हसमञ्ञा एव।
Tāvatiṃsakāyoti tāvatiṃsasaññito devanikāyo. Dutiyadevalokoti chasu kāmalokesu dutiyo devaloko. Tettiṃsa janā sahapuññakārino tattha uppannā, taṃsahacaritaṭṭhānaṃ tāvatiṃsaṃ, tannivāsinopi tāvatiṃsanāmakā sahacaraṇañāyenāti āha ‘‘maghena māṇavenā’’tiādi. Ayaṃ pana kecivādo byāpanno hotīti taṃ arocentena ‘‘vadantī’’ti vuttaṃ. Byāpannataṃ dassento ‘‘yasmā panā’’tiādimāha. Tathā hi vakkhati ‘‘evaṃ hi niddosaṃ padaṃ hotī’’ti. Nāmapaṇṇattiyevāti atthanirapekkhattā niruḷhasamaññā eva.
तं वनन्ति तं उपवनं। पविट्ठे पविट्ठे दुक्खप्पत्तेपि अत्तनो सम्पत्तिया नन्दयति, पगेव अदुक्खप्पत्तेति दस्सेतुं ‘‘पञ्चसु ही’’तिआदि वुत्तं। पवेसितानन्ति पकोट्ठवारेन पवेसितानम्पीति अधिप्पायो। चवनकालेयेव थोकं दिस्समानविकारा हुत्वा चवन्ति, ते सन्धाय ‘‘हिमपिण्डो विय विलीयन्ती’’ति वुत्तं। ये पन अदिस्समानविकारा सहसा अन्तरधायन्ति, ते सन्धाय ‘‘दीपसिखा विय विज्झायन्ती’’ति वुत्तन्ति वदन्ति। नन्दयति पकतिया सोमनस्सितं दोमनस्सितञ्च। नन्दनेति एवंअन्वत्थनामके उय्याने। परिवुताति ‘‘देवता’’ति वचनं उपादाय इत्थिलिङ्गवसेन वुत्तं। देवपुत्तो हि सो।
Taṃ vananti taṃ upavanaṃ. Paviṭṭhe paviṭṭhe dukkhappattepi attano sampattiyā nandayati, pageva adukkhappatteti dassetuṃ ‘‘pañcasu hī’’tiādi vuttaṃ. Pavesitānanti pakoṭṭhavārena pavesitānampīti adhippāyo. Cavanakāleyeva thokaṃ dissamānavikārā hutvā cavanti, te sandhāya ‘‘himapiṇḍo viya vilīyantī’’ti vuttaṃ. Ye pana adissamānavikārā sahasā antaradhāyanti, te sandhāya ‘‘dīpasikhā viya vijjhāyantī’’ti vuttanti vadanti. Nandayati pakatiyā somanassitaṃ domanassitañca. Nandaneti evaṃanvatthanāmake uyyāne. Parivutāti ‘‘devatā’’ti vacanaṃ upādāya itthiliṅgavasena vuttaṃ. Devaputto hi so.
दिवि भवत्ता दिब्बाति आह ‘‘देवलोके निब्बत्तेही’’ति। कामेतब्बताय कामबन्धनेहि, तथा अञ्ञमञ्ञं असंकिण्णसभावताय कामकोट्ठासेहि। उपेताति उपगता समन्नागता। परिचारयमानाति परिरममाना। इदञ्हि पदं अपेक्खित्वा ‘‘कामगुणेही’’ति कत्तरि करणवचनं, पुरिमानि अपेक्खित्वा सहयोगे। रममाना चरन्तीति कत्वा वुत्तं ‘‘रममाना’’ति। परिचारयमानाति वा परितो समन्ततो चारयमानाति अत्थोति आह ‘‘इन्द्रियानि सञ्चारयमाना’’ति। पठमनये हि अनुभवनत्थो परिचरणसद्दो, दुतियनये परिवत्तनत्थो। सो पनाति ‘‘तायं वेलाय’’न्ति वुत्तकालो। अधुनाति सम्पति। सो विचरीति सम्बन्धो। कामगुणेहीति हेतुम्हि करणवचनं। ओवुतोति यथा तं न ञायति, एवं पिहितचित्तो। निवुतो परियोनद्धोति तस्सेव वेवचनं। तेनाह ‘‘लोकाभिभूतो’’ति। आसभिन्ति सेट्ठं ‘‘अग्गोहमस्मि लोकस्सा’’तिआदिना (दी॰ नि॰ २.३१; म॰ नि॰ ३.२०७) भासन्तो बोधिसत्तो विय।
Divi bhavattā dibbāti āha ‘‘devaloke nibbattehī’’ti. Kāmetabbatāya kāmabandhanehi, tathā aññamaññaṃ asaṃkiṇṇasabhāvatāya kāmakoṭṭhāsehi. Upetāti upagatā samannāgatā. Paricārayamānāti pariramamānā. Idañhi padaṃ apekkhitvā ‘‘kāmaguṇehī’’ti kattari karaṇavacanaṃ, purimāni apekkhitvā sahayoge. Ramamānā carantīti katvā vuttaṃ ‘‘ramamānā’’ti. Paricārayamānāti vā parito samantato cārayamānāti atthoti āha ‘‘indriyāni sañcārayamānā’’ti. Paṭhamanaye hi anubhavanattho paricaraṇasaddo, dutiyanaye parivattanattho. So panāti ‘‘tāyaṃ velāya’’nti vuttakālo. Adhunāti sampati. So vicarīti sambandho. Kāmaguṇehīti hetumhi karaṇavacanaṃ. Ovutoti yathā taṃ na ñāyati, evaṃ pihitacitto. Nivuto pariyonaddhoti tasseva vevacanaṃ. Tenāha ‘‘lokābhibhūto’’ti. Āsabhinti seṭṭhaṃ ‘‘aggohamasmi lokassā’’tiādinā (dī. ni. 2.31; ma. ni. 3.207) bhāsanto bodhisatto viya.
केवलं दस्सनं किमत्थियन्ति आह – ‘‘ये…पे॰… वसेना’’ति, तस्मिं नन्दनवने अवट्ठितकामभागानुभवनवसेनाति अत्थो। नरदेवानन्ति पुरिसभूतदेवतानं। तेनाह ‘‘देवपुरिसान’’न्ति। अप्पकं अधिकं ऊनं वा गणनूपगं नाम न होतीति ‘‘तिक्खत्तुं दसन्न’’न्ति वुत्तं। ‘‘तेत्तिंसान’’न्ति हि वत्तब्बे अयं रुळ्ही। परिवारसङ्खातेन, न कित्तिसङ्खातेनाति अधिप्पायो। सीलाचारादिगुणनेमित्तिका हि कित्ति। ‘‘तावतिंसा देवा दीघायुका वण्णवन्तो सुखबहुला’’ति एवमादिवचनेन यसे इच्छिते अविसेसेत्वाव ‘‘यसेन सम्पन्नान’’न्ति सक्का वत्तुं।
Kevalaṃ dassanaṃ kimatthiyanti āha – ‘‘ye…pe… vasenā’’ti, tasmiṃ nandanavane avaṭṭhitakāmabhāgānubhavanavasenāti attho. Naradevānanti purisabhūtadevatānaṃ. Tenāha ‘‘devapurisāna’’nti. Appakaṃ adhikaṃ ūnaṃ vā gaṇanūpagaṃ nāma na hotīti ‘‘tikkhattuṃ dasanna’’nti vuttaṃ. ‘‘Tettiṃsāna’’nti hi vattabbe ayaṃ ruḷhī. Parivārasaṅkhātena, na kittisaṅkhātenāti adhippāyo. Sīlācārādiguṇanemittikā hi kitti. ‘‘Tāvatiṃsā devā dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulā’’ti evamādivacanena yase icchite avisesetvāva ‘‘yasena sampannāna’’nti sakkā vattuṃ.
अरियसाविकाति सोतापन्ना। ‘‘सकदागामिनी’’ति केचि। अधिप्पायं विवट्टेत्वाति यथा त्वं अन्धबाले मञ्ञसि, धम्मसभावो एवं न होतीति तस्सा देवताय अधिप्पायं विपरिवत्तेत्वा। एकन्ततो सुखं नाम निब्बानमेव। कामा हि दुक्खा विपरिणामधम्माति इमिना अधिप्पायेन तस्सा अधिप्पायं पटिक्खिपित्वा। कामं चतुत्थभूमकापि सङ्खारा अनिच्चा एव, ते पन सम्मसनूपगा न होन्तीति तेभूमकग्गहणं सम्मसनयोग्गेन। हुत्वाति पुब्बे अविज्जमाना पच्चयसमवायेन भवित्वा उप्पज्जित्वा। एतेन नेसं भावभागो दस्सितो। अभावत्थेनाति सरसनिरोधभूतेन विद्धंसनभावेन।
Ariyasāvikāti sotāpannā. ‘‘Sakadāgāminī’’ti keci. Adhippāyaṃ vivaṭṭetvāti yathā tvaṃ andhabāle maññasi, dhammasabhāvo evaṃ na hotīti tassā devatāya adhippāyaṃ viparivattetvā. Ekantato sukhaṃ nāma nibbānameva. Kāmā hi dukkhā vipariṇāmadhammāti iminā adhippāyena tassā adhippāyaṃ paṭikkhipitvā. Kāmaṃ catutthabhūmakāpi saṅkhārā aniccā eva, te pana sammasanūpagā na hontīti tebhūmakaggahaṇaṃ sammasanayoggena. Hutvāti pubbe avijjamānā paccayasamavāyena bhavitvā uppajjitvā. Etena nesaṃ bhāvabhāgo dassito. Abhāvatthenāti sarasanirodhabhūtena viddhaṃsanabhāvena.
अनिच्चा अद्धुवा, ततो एव ‘‘मय्हं इमे सुखा’’ति वा न इच्चाति अनिच्चा। उप्पादवयसभावाति खणे खणे उप्पज्जननिरुज्झनसभावा। तेनाह ‘‘उप्प…पे॰… वेवचन’’न्ति। पुरिमस्स वा पच्छिमं कारणवेवचनन्ति आह ‘‘यस्मा वा’’तिआदि। तदनन्तराति तेसं उप्पादवयानं अन्तरे। वेमज्झट्ठानन्ति ठितिक्खणं वदति। ये पन ‘‘सङ्खारानं ठिति नत्थी’’ति वदन्ति, तेसं तं मिच्छा। यथा हि तस्सेव धम्मस्स उप्पादावत्थाय भिन्ना भङ्गावत्था इच्छिता, अञ्ञथा अञ्ञं उप्पज्जति, अञ्ञं निरुज्झतीति आपज्जति, एवं उप्पन्नस्स भङ्गाभिमुखावत्था इच्छितब्बा, साव ठितिक्खणो। न हि उप्पज्जमानो भिज्जतीति सक्का विञ्ञातुन्ति। वूपसमसङ्खातन्ति अच्चन्तं वूपसमसङ्खातं निब्बानमेव सुखं, न तया अधिप्पेता कामाति अधिप्पायो।
Aniccā addhuvā, tato eva ‘‘mayhaṃ ime sukhā’’ti vā na iccāti aniccā. Uppādavayasabhāvāti khaṇe khaṇe uppajjananirujjhanasabhāvā. Tenāha ‘‘uppa…pe… vevacana’’nti. Purimassa vā pacchimaṃ kāraṇavevacananti āha ‘‘yasmā vā’’tiādi. Tadanantarāti tesaṃ uppādavayānaṃ antare. Vemajjhaṭṭhānanti ṭhitikkhaṇaṃ vadati. Ye pana ‘‘saṅkhārānaṃ ṭhiti natthī’’ti vadanti, tesaṃ taṃ micchā. Yathā hi tasseva dhammassa uppādāvatthāya bhinnā bhaṅgāvatthā icchitā, aññathā aññaṃ uppajjati, aññaṃ nirujjhatīti āpajjati, evaṃ uppannassa bhaṅgābhimukhāvatthā icchitabbā, sāva ṭhitikkhaṇo. Na hi uppajjamāno bhijjatīti sakkā viññātunti. Vūpasamasaṅkhātanti accantaṃ vūpasamasaṅkhātaṃ nibbānameva sukhaṃ, na tayā adhippetā kāmāti adhippāyo.
नन्दनसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Nandanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. नन्दनसुत्तं • 1. Nandanasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १. नन्दनसुत्तवण्णना • 1. Nandanasuttavaṇṇanā
