| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अपदान-अट्ठकथा • Apadāna-aṭṭhakathā |
३. नन्दत्थेरअपदानवण्णना
3. Nandattheraapadānavaṇṇanā
पदुमुत्तरस्स भगवतोतिआदिकं आयस्मतो नन्दत्थेरस्स अपदानं। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयानि पुञ्ञानि उपचिनन्तो पदुमुत्तरस्स भगवतो काले हंसवतीनगरे एकस्मिं कुले निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो भगवतो सन्तिके धम्मं सुणन्तो सत्थारं एकं भिक्खुं इन्द्रियेसु गुत्तद्वारानं अग्गट्ठाने ठपेन्तं दिस्वा सयं तं ठानन्तरं पत्थेन्तो भगवतो भिक्खुसङ्घस्स च पूजासक्कारबहुलं महादानं पवत्तेत्वा ‘‘अहं, भन्ते, अनागते तुम्हादिसस्स बुद्धस्स एवरूपो सावको भवेय्य’’न्ति पणिधानं अकासि।
Padumuttarassabhagavatotiādikaṃ āyasmato nandattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare ekasmiṃ kule nibbattitvā viññutaṃ patto bhagavato santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ indriyesu guttadvārānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayaṃ taṃ ṭhānantaraṃ patthento bhagavato bhikkhusaṅghassa ca pūjāsakkārabahulaṃ mahādānaṃ pavattetvā ‘‘ahaṃ, bhante, anāgate tumhādisassa buddhassa evarūpo sāvako bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ akāsi.
सो ततो पट्ठाय देवमनुस्सेसु संसरन्तो अत्थदस्सिस्स भगवतो काले धम्मताय नाम नदिया महन्तो कच्छपो हुत्वा निब्बत्तो एकदिवसं सत्थारं नदिं तरितुं तीरे ठितं दिस्वा सयं भगवन्तं तारेतुकामो सत्थु पादमूले निपज्जि। सत्था तस्स अज्झासयं ञत्वा पिट्ठिं अभिरुहि। सो हट्ठतुट्ठो वेगेन सोतं छिन्दन्तो सीघतरं परतीरं पापेसि। भगवा तस्स अनुमोदनं वदन्तो भाविनिं सम्पत्तिं कथेत्वा पक्कामि।
So tato paṭṭhāya devamanussesu saṃsaranto atthadassissa bhagavato kāle dhammatāya nāma nadiyā mahanto kacchapo hutvā nibbatto ekadivasaṃ satthāraṃ nadiṃ tarituṃ tīre ṭhitaṃ disvā sayaṃ bhagavantaṃ tāretukāmo satthu pādamūle nipajji. Satthā tassa ajjhāsayaṃ ñatvā piṭṭhiṃ abhiruhi. So haṭṭhatuṭṭho vegena sotaṃ chindanto sīghataraṃ paratīraṃ pāpesi. Bhagavā tassa anumodanaṃ vadanto bhāviniṃ sampattiṃ kathetvā pakkāmi.
सो तेन पुञ्ञकम्मेन सुगतीसुयेव संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे कपिलवत्थुस्मिं सुद्धोदनमहाराजस्स अग्गमहेसिया महापजापतिगोतमिया कुच्छिम्हि निब्बत्तो, तस्स नामग्गहणदिवसे ञातिसङ्घं नन्दयन्तो जातोति ‘‘नन्दो’’त्वेव नामं अकंसु। तस्स वयप्पत्तकाले भगवा पवत्तितवरधम्मचक्को लोकानुग्गहं करोन्तो अनुक्कमेन कपिलवत्थुं गन्त्वा ञातिसमागमे पोक्खरवस्सं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा वेस्सन्तरजातकं (जा॰ २.२२.१६५५ आदयो) कथेत्वा दुतियदिवसे पिण्डाय पविट्ठो ‘‘उत्तिट्ठे नप्पमज्जेय्या’’ति (ध॰ प॰ १६८) गाथाय पितरं सोतापत्तिफले पतिट्ठापेत्वा निवेसनं गन्त्वा ‘‘धम्मञ्चरे सुचरित’’न्ति (ध॰ प॰ १६९) गाथाय महापजापतिं सोतापत्तिफले राजानं सकदागामिफले पतिट्ठापेत्वा ततियदिवसे नन्दकुमारस्स अभिसेकगेहपवेसनआवाहमङ्गलेसु वत्तमानेसु पिण्डाय पाविसि। सत्था नन्दकुमारस्स हत्थे पत्तं दत्वा मङ्गलं वत्वा तस्स हत्थतो पत्तं अग्गहेत्वाव विहारं गतो , तं पत्तहत्थं विहारं आगतं अनिच्छमानंयेव पब्बाजेत्वा तथापब्बाजितत्तायेव अनभिरतिया पीळितं ञत्वा उपायेन तस्स तं अनभिरतिं विनोदेसि। सो योनिसो पटिसङ्खाय विपस्सनं पट्ठपेत्वा नचिरस्सेव अरहत्तं पापुणि। थेरो पुन दिवसे भगवन्तं उपसङ्कमित्वा एवमाह – ‘‘यं मे, भन्ते, भगवा पाटिभोगो पञ्चन्नं अच्छरासतानं पटिलाभाय ककुटपादानं, मुञ्चामहं, भन्ते, भगवन्तं एतस्मा पटिस्सवा’’ति। भगवापि ‘‘यदेव ते, नन्द, अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुत्तं, तदाहं मुत्तो एतस्मा पटिस्सवा’’ति आह। अथस्स भगवा सविसेसं इन्द्रियेसु गुत्तद्वारतं ञत्वा तं गुणं विभावेन्तो ‘‘एतदग्गं, भिक्खवे, मम सावकानं भिक्खूनं इन्द्रियेसु गुत्तद्वारानं यदिदं नन्दो’’ति (अ॰ नि॰ १.२१९, २३०) इन्द्रियेसु गुत्तद्वारभावेन नं एतदग्गे ठपेसि। थेरो हि ‘‘इन्द्रियासंवरं निस्साय इमं विप्पकारं पत्तो, तमहं सुट्ठु निग्गण्हिस्सामी’’ति उस्साहजातो बलवहिरोत्तप्पो तत्थ च कताधिकारत्ता इन्द्रियसंवरे उक्कंसपारमिं अगमासि।
So tena puññakammena sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ suddhodanamahārājassa aggamahesiyā mahāpajāpatigotamiyā kucchimhi nibbatto, tassa nāmaggahaṇadivase ñātisaṅghaṃ nandayanto jātoti ‘‘nando’’tveva nāmaṃ akaṃsu. Tassa vayappattakāle bhagavā pavattitavaradhammacakko lokānuggahaṃ karonto anukkamena kapilavatthuṃ gantvā ñātisamāgame pokkharavassaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā vessantarajātakaṃ (jā. 2.22.1655 ādayo) kathetvā dutiyadivase piṇḍāya paviṭṭho ‘‘uttiṭṭhe nappamajjeyyā’’ti (dha. pa. 168) gāthāya pitaraṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā nivesanaṃ gantvā ‘‘dhammañcare sucarita’’nti (dha. pa. 169) gāthāya mahāpajāpatiṃ sotāpattiphale rājānaṃ sakadāgāmiphale patiṭṭhāpetvā tatiyadivase nandakumārassa abhisekagehapavesanaāvāhamaṅgalesu vattamānesu piṇḍāya pāvisi. Satthā nandakumārassa hatthe pattaṃ datvā maṅgalaṃ vatvā tassa hatthato pattaṃ aggahetvāva vihāraṃ gato , taṃ pattahatthaṃ vihāraṃ āgataṃ anicchamānaṃyeva pabbājetvā tathāpabbājitattāyeva anabhiratiyā pīḷitaṃ ñatvā upāyena tassa taṃ anabhiratiṃ vinodesi. So yoniso paṭisaṅkhāya vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Thero puna divase bhagavantaṃ upasaṅkamitvā evamāha – ‘‘yaṃ me, bhante, bhagavā pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādānaṃ, muñcāmahaṃ, bhante, bhagavantaṃ etasmā paṭissavā’’ti. Bhagavāpi ‘‘yadeva te, nanda, anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, tadāhaṃ mutto etasmā paṭissavā’’ti āha. Athassa bhagavā savisesaṃ indriyesu guttadvārataṃ ñatvā taṃ guṇaṃ vibhāvento ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ indriyesu guttadvārānaṃ yadidaṃ nando’’ti (a. ni. 1.219, 230) indriyesu guttadvārabhāvena naṃ etadagge ṭhapesi. Thero hi ‘‘indriyāsaṃvaraṃ nissāya imaṃ vippakāraṃ patto, tamahaṃ suṭṭhu niggaṇhissāmī’’ti ussāhajāto balavahirottappo tattha ca katādhikārattā indriyasaṃvare ukkaṃsapāramiṃ agamāsi.
२७. एवं सो एतदग्गट्ठानं पत्वा अत्तनो पुब्बकम्मं सरित्वा सोमनस्सप्पत्तो पुब्बचरितापदानं पकासेन्तो पदुमुत्तरस्स भगवतोतिआदिमाह। वत्थं खोमं मया दिन्नन्ति खोमरट्ठे जातं वत्थं भगवति चित्तप्पसादेन गारवबहुमानेन मया परमसुखुमं खोमवत्थं दिन्नन्ति अत्थो। सयम्भुस्साति सयमेव भूतस्स जातस्स अरियाय जातिया निब्बत्तस्स। महेसिनोति महन्ते सीलसमाधिपञ्ञाविमुत्तिविमुत्तिञाणदस्सनक्खन्धे एसि गवेसीति महेसि, तस्स महेसिनो सयम्भुस्स चीवरत्थाय खोमवत्थं मया दिन्नन्ति सम्बन्धो।
27. Evaṃ so etadaggaṭṭhānaṃ patvā attano pubbakammaṃ saritvā somanassappatto pubbacaritāpadānaṃ pakāsento padumuttarassa bhagavatotiādimāha. Vatthaṃ khomaṃ mayā dinnanti khomaraṭṭhe jātaṃ vatthaṃ bhagavati cittappasādena gāravabahumānena mayā paramasukhumaṃ khomavatthaṃ dinnanti attho. Sayambhussāti sayameva bhūtassa jātassa ariyāya jātiyā nibbattassa. Mahesinoti mahante sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanakkhandhe esi gavesīti mahesi, tassa mahesino sayambhussa cīvaratthāya khomavatthaṃ mayā dinnanti sambandho.
२८. तं मे बुद्धो वियाकासीति एत्थ तन्ति साम्यत्थे उपयोगवचनं, तस्स वत्थदायकस्स मे दानफलं विसेसेन अकासि कथेसि बुद्धोति अत्थो। जलजुत्तमनामकोति पदुमुत्तरनामको। ‘‘जलरुत्तमनायको’’तिपि पाठो, तस्स जलमानानं देवब्रह्मानं उत्तमनायको पधानोति अत्थो। इमिना वत्थदानेनाति इमिना वत्थदानस्स निस्सन्देन त्वं अनागते हेमवण्णो सुवण्णवण्णो भविस्ससि।
28.Taṃ me buddho viyākāsīti ettha tanti sāmyatthe upayogavacanaṃ, tassa vatthadāyakassa me dānaphalaṃ visesena akāsi kathesi buddhoti attho. Jalajuttamanāmakoti padumuttaranāmako. ‘‘Jalaruttamanāyako’’tipi pāṭho, tassa jalamānānaṃ devabrahmānaṃ uttamanāyako padhānoti attho. Iminā vatthadānenāti iminā vatthadānassa nissandena tvaṃ anāgate hemavaṇṇo suvaṇṇavaṇṇo bhavissasi.
२९. द्वे सम्पत्तिं अनुभोत्वाति दिब्बमनुस्ससङ्खाता द्वे सम्पत्तियो अनुभवित्वा। कुसलमूलेहि चोदितोति कुसलावयवेहि कुसलकोट्ठासेहि चोदितो पेसितो, ‘‘त्वं इमिना पुञ्ञेन सत्थु कुलं पसवाही’’ति पेसितो वियाति अत्थो। ‘‘गोतमस्स भगवतो कनिट्ठो त्वं भविस्ससी’’ति ब्याकासीति सम्बन्धो।
29.Dvesampattiṃ anubhotvāti dibbamanussasaṅkhātā dve sampattiyo anubhavitvā. Kusalamūlehi coditoti kusalāvayavehi kusalakoṭṭhāsehi codito pesito, ‘‘tvaṃ iminā puññena satthu kulaṃ pasavāhī’’ti pesito viyāti attho. ‘‘Gotamassa bhagavato kaniṭṭho tvaṃ bhavissasī’’ti byākāsīti sambandho.
३०. रागरत्तो सुखसीलोति किलेसकामेहि रत्तो अल्लीनो कायसुखचित्तसुखानुभवनसभावो। कामेसु गेधमायुतोति वत्थुकामेसु गेधसङ्खाताय तण्हाय आयुतो योजितोति अत्थो। बुद्धेन चोदितो सन्तो, तदा त्वन्ति यस्मा कामेसु गेधितो, तदा तस्मा त्वं अत्तनो भातुकेन गोतमबुद्धेन चोदितो पब्बज्जाय उय्योजितो तस्स सन्तिके पब्बजिस्ससीति सम्बन्धो।
30.Rāgaratto sukhasīloti kilesakāmehi ratto allīno kāyasukhacittasukhānubhavanasabhāvo. Kāmesu gedhamāyutoti vatthukāmesu gedhasaṅkhātāya taṇhāya āyuto yojitoti attho. Buddhena codito santo, tadā tvanti yasmā kāmesu gedhito, tadā tasmā tvaṃ attano bhātukena gotamabuddhena codito pabbajjāya uyyojito tassa santike pabbajissasīti sambandho.
३१. पब्बजित्वान त्वं तत्थाति तस्मिं गोतमस्स भगवतो सासने त्वं पब्बजित्वा कुसलमूलेन मूलभूतेन पुञ्ञसम्भारेन चोदितो भावनायं नियोजितो सब्बासवे सकलासवे परिञ्ञाय जानित्वा पजहित्वा अनामयो निद्दुक्खो निब्बायिस्ससि अदस्सनं पापेस्ससि, अपण्णत्तिकभावं गमिस्ससीति अत्थो।
31.Pabbajitvāna tvaṃ tatthāti tasmiṃ gotamassa bhagavato sāsane tvaṃ pabbajitvā kusalamūlena mūlabhūtena puññasambhārena codito bhāvanāyaṃ niyojito sabbāsave sakalāsave pariññāya jānitvā pajahitvā anāmayo niddukkho nibbāyissasi adassanaṃ pāpessasi, apaṇṇattikabhāvaṃ gamissasīti attho.
३२. सतकप्पसहस्सम्हीति इतो कप्पतो पुब्बे सतकप्पाधिके सहस्समे कप्पम्हि चेळनामका चत्तारो चक्कवत्तिराजानो अहेसुन्ति अत्थो। सट्ठि कप्पसहस्सानीति कप्पसहस्सानि सट्ठि च अतिक्कमित्वा हेट्ठा एकस्मिं कप्पे चत्तारो जना उपचेळा नाम चक्कवत्तिराजानो चतूसु जातीसु अहेसुन्ति अत्थो।
32.Satakappasahassamhīti ito kappato pubbe satakappādhike sahassame kappamhi ceḷanāmakā cattāro cakkavattirājāno ahesunti attho. Saṭṭhi kappasahassānīti kappasahassāni saṭṭhi ca atikkamitvā heṭṭhā ekasmiṃ kappe cattāro janā upaceḷā nāma cakkavattirājāno catūsu jātīsu ahesunti attho.
३३. पञ्चकप्पसहस्सम्हीति पञ्चकप्पाधिके सहस्समे कप्पम्हि चेळा नाम चत्तारो जना चक्कवत्तिराजानो सत्तहि रतनेहि सम्पन्ना समङ्गीभूता जम्बुदीपअपरगोयानउत्तरकुरुपुब्बविदेहदीपसङ्खाते चतुदीपम्हि इस्सरा पधाना विसुं अहेसुन्ति अत्थो। सेसं वुत्तनयमेवाति।
33.Pañcakappasahassamhīti pañcakappādhike sahassame kappamhi ceḷā nāma cattāro janā cakkavattirājāno sattahi ratanehi sampannā samaṅgībhūtā jambudīpaaparagoyānauttarakurupubbavidehadīpasaṅkhāte catudīpamhi issarā padhānā visuṃ ahesunti attho. Sesaṃ vuttanayamevāti.
नन्दत्थेरअपदानवण्णना समत्ता।
Nandattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / अपदानपाळि • Apadānapāḷi / ३. नन्दत्थेरअपदानं • 3. Nandattheraapadānaṃ
