Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౯. నన్దత్థేరగాథావణ్ణనా
9. Nandattheragāthāvaṇṇanā
అయోనిసో మనసికారాతి ఆయస్మతో నన్దత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయం కిర పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో భగవతో సన్తికే ధమ్మం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా సయమ్పి తం ఠానన్తరం పత్థేన్తో భగవతో భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ పూజాసక్కారబహులం మహాదానం పవత్తేత్వా, ‘‘అహమ్పి అనాగతే తుమ్హాదిసస్స బుద్ధస్స ఏవరూపో సావకో భవేయ్య’’న్తి పణిధానం కత్వా తతో పట్ఠాయ దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే వినతాయ నామ నదియా మహన్తో కచ్ఛపో హుత్వా నిబ్బత్తో ఏకదివసం సత్థారం నదియా పారం గన్తుం తీరే ఠితం దిస్వా సయం భగవన్తం తారేతుకామో సత్థు పాదమూలే నిపజ్జి . సత్థా తస్స అజ్ఝాసయం ఓలోకేత్వా పిట్ఠిం అభిరుహి. సో హట్ఠతుట్ఠో వేగేన సోతం ఛిన్దన్తో సీఘతరం పరతీరమేవ పాపేసి. భగవా తస్స అనుమోదనం వదన్తో భావినిం సమ్పత్తిం కథేత్వా పక్కామి.
Ayoniso manasikārāti āyasmato nandattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto bhagavato santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ indriyesu guttadvārānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayampi taṃ ṭhānantaraṃ patthento bhagavato bhikkhusaṅghassa ca pūjāsakkārabahulaṃ mahādānaṃ pavattetvā, ‘‘ahampi anāgate tumhādisassa buddhassa evarūpo sāvako bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ katvā tato paṭṭhāya devamanussesu saṃsaranto atthadassissa bhagavato kāle vinatāya nāma nadiyā mahanto kacchapo hutvā nibbatto ekadivasaṃ satthāraṃ nadiyā pāraṃ gantuṃ tīre ṭhitaṃ disvā sayaṃ bhagavantaṃ tāretukāmo satthu pādamūle nipajji . Satthā tassa ajjhāsayaṃ oloketvā piṭṭhiṃ abhiruhi. So haṭṭhatuṭṭho vegena sotaṃ chindanto sīghataraṃ paratīrameva pāpesi. Bhagavā tassa anumodanaṃ vadanto bhāviniṃ sampattiṃ kathetvā pakkāmi.
సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన సుగతీసుయేవ సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కపిలవత్థుస్మిం సుద్ధోదనమహారాజస్స పుత్తో హుత్వా మహాపజాపతియా గోతమియా కుచ్ఛిమ్హి నిబ్బత్తి. తస్స నామగ్గహణదివసే ఞాతిసఙ్ఘం నన్దేన్తో జాతోతి నన్దోత్వేవ నామం అకంసు. తస్స వయప్పత్తకాలే సత్థా పవత్తవరధమ్మచక్కో లోకానుగ్గహం కరోన్తో కపిలవత్థుం గన్త్వా ఞాతిసమాగమే పోక్ఖరవస్సం అట్ఠుప్పత్తిం కత్వా వేస్సన్తరజాతకం (జా॰ ౨.౨౨.౧౬౫౫ ఆదయో) కథేత్వా దుతియదివసే పిణ్డాయ పవిట్ఠో ‘‘ఉత్తిట్ఠే నప్పమజ్జేయ్యా’’తి (ధ॰ ప॰ ౧౬౮) గాథాయ పితరం సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాపేత్వా నివేసనం గన్త్వా ‘‘ధమ్మం చరే సుచరిత’’న్తి (ధ॰ ప॰ ౧౬౯) గాథాయ మహాపజాపతిం సోతాపత్తిఫలే రాజానం సకదాగామిఫలే పతిట్ఠాపేత్వా తతియే దివసే నన్దకుమారస్స అభిసేకనివేసనప్పవేసనవివాహమఙ్గలేసు వత్తమానేసు పిణ్డాయ పవిసిత్వా నన్దకుమారస్స హత్థే పత్తం దత్వా మఙ్గలం వత్వా తస్స హత్థతో పత్తం అగహేత్వావ విహారం గతో తం పత్తహత్థం విహారం ఆగతం అనిచ్ఛమానంయేవ పబ్బాజేత్వా తథా పబ్బజితత్తాయేవ అనభిరతియా పీళితం ఞత్వా ఉపాయేన తస్స తం అనభిరతిం వినోదేసి. సో యోనిసో పటిసఙ్ఖాయ విపస్సనం పట్ఠపేత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౪౯.౧౪౮-౧౬౩) –
So tena puññakammena sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ suddhodanamahārājassa putto hutvā mahāpajāpatiyā gotamiyā kucchimhi nibbatti. Tassa nāmaggahaṇadivase ñātisaṅghaṃ nandento jātoti nandotveva nāmaṃ akaṃsu. Tassa vayappattakāle satthā pavattavaradhammacakko lokānuggahaṃ karonto kapilavatthuṃ gantvā ñātisamāgame pokkharavassaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā vessantarajātakaṃ (jā. 2.22.1655 ādayo) kathetvā dutiyadivase piṇḍāya paviṭṭho ‘‘uttiṭṭhe nappamajjeyyā’’ti (dha. pa. 168) gāthāya pitaraṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā nivesanaṃ gantvā ‘‘dhammaṃ care sucarita’’nti (dha. pa. 169) gāthāya mahāpajāpatiṃ sotāpattiphale rājānaṃ sakadāgāmiphale patiṭṭhāpetvā tatiye divase nandakumārassa abhisekanivesanappavesanavivāhamaṅgalesu vattamānesu piṇḍāya pavisitvā nandakumārassa hatthe pattaṃ datvā maṅgalaṃ vatvā tassa hatthato pattaṃ agahetvāva vihāraṃ gato taṃ pattahatthaṃ vihāraṃ āgataṃ anicchamānaṃyeva pabbājetvā tathā pabbajitattāyeva anabhiratiyā pīḷitaṃ ñatvā upāyena tassa taṃ anabhiratiṃ vinodesi. So yoniso paṭisaṅkhāya vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.49.148-163) –
‘‘అత్థదస్సీ తు భగవా, సయమ్భూ లోకనాయకో;
‘‘Atthadassī tu bhagavā, sayambhū lokanāyako;
వినతానదియా తీరం, ఉపాగచ్ఛి తథాగతో.
Vinatānadiyā tīraṃ, upāgacchi tathāgato.
‘‘ఉదకా అభినిక్ఖమ్మ, కచ్ఛపో వారిగోచరో;
‘‘Udakā abhinikkhamma, kacchapo vārigocaro;
బుద్ధం తారేతుకామోహం, ఉపేసిం లోకనాయకం.
Buddhaṃ tāretukāmohaṃ, upesiṃ lokanāyakaṃ.
‘‘అభిరూహతు మం బుద్ధో, అత్థదస్సీ మహాముని;
‘‘Abhirūhatu maṃ buddho, atthadassī mahāmuni;
అహం తం తారయిస్సామి, దుక్ఖస్సన్తకరో తువం.
Ahaṃ taṃ tārayissāmi, dukkhassantakaro tuvaṃ.
‘‘మమ సఙ్కప్పమఞ్ఞాయ, అత్థదస్సీ మహాయసో;
‘‘Mama saṅkappamaññāya, atthadassī mahāyaso;
అభిరూహిత్వా మే పిట్ఠిం, అట్ఠాసి లోకనాయకో.
Abhirūhitvā me piṭṭhiṃ, aṭṭhāsi lokanāyako.
‘‘యతో సరామి అత్తానం, యతో పత్తోస్మి విఞ్ఞుతం;
‘‘Yato sarāmi attānaṃ, yato pattosmi viññutaṃ;
సుఖం మే తాదిసం నత్థి, ఫుట్ఠే పాదతలే యథా.
Sukhaṃ me tādisaṃ natthi, phuṭṭhe pādatale yathā.
‘‘ఉత్తరిత్వాన సమ్బుద్ధో, అత్థదస్సీ మహాయసో;
‘‘Uttaritvāna sambuddho, atthadassī mahāyaso;
నదితీరమ్హి ఠత్వాన, ఇమా గాథా అభాసథ.
Naditīramhi ṭhatvāna, imā gāthā abhāsatha.
‘‘యావతా వత్తతే చిత్తం, గఙ్గాసోతం తరామహం;
‘‘Yāvatā vattate cittaṃ, gaṅgāsotaṃ tarāmahaṃ;
అయఞ్చ కచ్ఛపో రాజా, తారేసి మమ పఞ్ఞవా.
Ayañca kacchapo rājā, tāresi mama paññavā.
‘‘ఇమినా బుద్ధతరణేన, మేత్తచిత్తవతాయ చ;
‘‘Iminā buddhataraṇena, mettacittavatāya ca;
అట్ఠారసే కప్పసతే, దేవలోకే రమిస్సతి.
Aṭṭhārase kappasate, devaloke ramissati.
‘‘దేవలోకా ఇధాగన్త్వా, సుక్కమూలేన చోదితో;
‘‘Devalokā idhāgantvā, sukkamūlena codito;
ఏకాసనే నిసీదిత్వా, కఙ్ఖాసోతం తరిస్సతి.
Ekāsane nisīditvā, kaṅkhāsotaṃ tarissati.
‘‘యథాపి భద్దకే ఖేత్తే, బీజం అప్పమ్పి రోపితం;
‘‘Yathāpi bhaddake khette, bījaṃ appampi ropitaṃ;
సమ్మాధారం పవేచ్ఛన్తే, ఫలం తోసేతి కస్సకం.
Sammādhāraṃ pavecchante, phalaṃ toseti kassakaṃ.
‘‘తథేవిదం బుద్ధఖేత్తం, సమ్మాసమ్బుద్ధదేసితం;
‘‘Tathevidaṃ buddhakhettaṃ, sammāsambuddhadesitaṃ;
సమ్మాధారం పవేచ్ఛన్తే, ఫలం మం తోసయిస్సతి.
Sammādhāraṃ pavecchante, phalaṃ maṃ tosayissati.
‘‘పధానపహితత్తోమ్హి, ఉపసన్తో నిరూపధి;
‘‘Padhānapahitattomhi, upasanto nirūpadhi;
సబ్బాసవే పరిఞ్ఞాయ, విహరామి అనాసవో.
Sabbāsave pariññāya, viharāmi anāsavo.
‘‘అట్ఠారసే కప్పసతే, యం కమ్మమకరిం తదా;
‘‘Aṭṭhārase kappasate, yaṃ kammamakariṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, తరణాయ ఇదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, taraṇāya idaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా విముత్తిసుఖం అనుభవన్తో ‘‘అహో సత్థు ఉపాయకోసల్లం, యేనాహం భవపఙ్కతో ఉద్ధరిత్వా నిబ్బానథలే పతిట్ఠాపితో’’తి అత్తనో పహీనసంకిలేసం పటిలద్ధఞ్చ సుఖం పచ్చవేక్ఖిత్వా సఞ్జాతసోమనస్సో ఉదానవసేన –
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhaṃ anubhavanto ‘‘aho satthu upāyakosallaṃ, yenāhaṃ bhavapaṅkato uddharitvā nibbānathale patiṭṭhāpito’’ti attano pahīnasaṃkilesaṃ paṭiladdhañca sukhaṃ paccavekkhitvā sañjātasomanasso udānavasena –
౧౫౭.
157.
‘‘అయోనిసో మనసికారా, మణ్డనం అనుయుఞ్జిసం;
‘‘Ayoniso manasikārā, maṇḍanaṃ anuyuñjisaṃ;
ఉద్ధతో చపలో చాసిం, కామరాగేన అట్టితో.
Uddhato capalo cāsiṃ, kāmarāgena aṭṭito.
౧౫౮.
158.
‘‘ఉపాయకుసలేనాహం, బుద్ధేనాదిచ్చబన్ధునా;
‘‘Upāyakusalenāhaṃ, buddhenādiccabandhunā;
యోనిసో పటిపజ్జిత్వా, భవే చిత్తం ఉదబ్బహి’’న్తి. – గాథాద్వయం అభాసి;
Yoniso paṭipajjitvā, bhave cittaṃ udabbahi’’nti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
తత్థ అయోనిసో మనసికారాతి అనుపాయమనసికారతో అసుభం కాయం సుభతో మనసి కరిత్వా సుభతో మనసికారహేతు, అసుభం కాయం సుభసఞ్ఞాయాతి అత్థో. మణ్డనన్తి హత్థూపగాదిఆభరణేహి చేవ మాలాగన్ధాదీహి చ అత్తభావస్స అలఙ్కరణం. అనుయుఞ్జిసన్తి అనుయుఞ్జిం, సరీరస్స విభూసనప్పసుతో అహోసిన్తి అత్థో. ఉద్ధతోతి జాతిగోత్తరూపయోబ్బనమదాదీహి ఉద్ధతో అవూపసన్తచిత్తో. చపలోతి వనమక్కటో వియ అనవట్ఠితచిత్తతాయ లోలో, కాయమణ్డనవత్థమణ్డనాదిచాపల్యే యుత్తతాయ వా చపలో చ. ఆసిన్తి అహోసిం. కామరాగేనాతి వత్థుకామేసు ఛన్దరాగేన అట్టితో పీళితో విబాధితో ఆసిన్తి యోజనా.
Tattha ayoniso manasikārāti anupāyamanasikārato asubhaṃ kāyaṃ subhato manasi karitvā subhato manasikārahetu, asubhaṃ kāyaṃ subhasaññāyāti attho. Maṇḍananti hatthūpagādiābharaṇehi ceva mālāgandhādīhi ca attabhāvassa alaṅkaraṇaṃ. Anuyuñjisanti anuyuñjiṃ, sarīrassa vibhūsanappasuto ahosinti attho. Uddhatoti jātigottarūpayobbanamadādīhi uddhato avūpasantacitto. Capaloti vanamakkaṭo viya anavaṭṭhitacittatāya lolo, kāyamaṇḍanavatthamaṇḍanādicāpalye yuttatāya vā capalo ca. Āsinti ahosiṃ. Kāmarāgenāti vatthukāmesu chandarāgena aṭṭito pīḷito vibādhito āsinti yojanā.
ఉపాయకుసలేనాతి వినేయ్యానం దమనూపాయచ్ఛేకేన కోవిదేన బుద్ధేన భగవతా హేతుభూతేన. హేతుఅత్థే హి ఏతం కరణవచనం. పలుట్ఠమక్కటీదేవచ్ఛరాదస్సనేన హి ఉపక్కితవాదచోదనాయ అత్తనో కామరాగాపనయనం సన్ధాయ వదతి. భగవా హి ఆయస్మన్తం నన్దత్థేరం పఠమం జనపదకల్యాణిం ఉపాదాయ ‘‘యథాయం మక్కటీ, ఏవం కకుటపాదినియో ఉపాదాయ జనపదకల్యాణీ’’తి మహతియా ఆణియా ఖుద్దకం ఆణిం నీహరన్తో ఛడ్డకో వియ, సినేహపానేన సరీరం కిలేదేత్వా వమనవిరేచనేహి దోసం నీహరన్తో భిసక్కో వియ చ కకుటపాదినిదస్సనేన జనపదకల్యాణియం విరత్తచిత్తం కారేత్వా పున ఉపక్కితవాదేన కకుటపాదినీసుపి చిత్తం విరాజేత్వా సమ్మదేవ సమథవిపస్సనానుయోగేన అరియమగ్గే పతిట్ఠాపేసి. తేన వుత్తం ‘‘యోనిసో పటిపజ్జిత్వా, భవే చిత్తం ఉదబ్బహి’’న్తి. ఉపాయేన ఞాయేన సమ్మదేవ సమథవిపస్సనాయ విసుద్ధిపటిపదం పటిపజ్జిత్వా భవే సంసారపఙ్కే నిముగ్గఞ్చ మే చిత్తం అరియమగ్గేన హత్థేన ఉత్తారిం, నిబ్బానథలే పతిట్ఠాపేసిన్తి అత్థో.
Upāyakusalenāti vineyyānaṃ damanūpāyacchekena kovidena buddhena bhagavatā hetubhūtena. Hetuatthe hi etaṃ karaṇavacanaṃ. Paluṭṭhamakkaṭīdevaccharādassanena hi upakkitavādacodanāya attano kāmarāgāpanayanaṃ sandhāya vadati. Bhagavā hi āyasmantaṃ nandattheraṃ paṭhamaṃ janapadakalyāṇiṃ upādāya ‘‘yathāyaṃ makkaṭī, evaṃ kakuṭapādiniyo upādāya janapadakalyāṇī’’ti mahatiyā āṇiyā khuddakaṃ āṇiṃ nīharanto chaḍḍako viya, sinehapānena sarīraṃ kiledetvā vamanavirecanehi dosaṃ nīharanto bhisakko viya ca kakuṭapādinidassanena janapadakalyāṇiyaṃ virattacittaṃ kāretvā puna upakkitavādena kakuṭapādinīsupi cittaṃ virājetvā sammadeva samathavipassanānuyogena ariyamagge patiṭṭhāpesi. Tena vuttaṃ ‘‘yoniso paṭipajjitvā, bhave cittaṃ udabbahi’’nti. Upāyena ñāyena sammadeva samathavipassanāya visuddhipaṭipadaṃ paṭipajjitvā bhave saṃsārapaṅke nimuggañca me cittaṃ ariyamaggena hatthena uttāriṃ, nibbānathale patiṭṭhāpesinti attho.
ఇమం ఉదానం ఉదానేత్వా థేరో పునదివసే భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవమాహ – ‘‘యం మే, భన్తే, భగవా పాటిభోగో పఞ్చన్నం అచ్ఛరాసతానం పటిలాభాయ కకుటపాదానం, ముఞ్చామహం, భన్తే, భగవన్తం ఏతస్మా పటిస్సవా’’తి (ఉదా॰ ౨౨). భగవాపి, ‘‘యదేవ ఖో తే, నన్ద, అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముత్తం, అథాహం ముత్తో ఏతస్మా పటిస్సవా’’తి (ఉదా॰ ౨౨) ఆహ. అథస్స భగవా సవిసేసం ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారతం ఞత్వా తం గుణం విభావేన్తో, ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారానం యదిదం నన్దో’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౨౧౯, ౨౩౦) ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారభావేన అగ్గట్ఠానే ఠపేసి. థేరో హి ‘‘యమేవాహం ఇన్ద్రియానం అసంవరం నిస్సాయ ఇమం విప్పకారం పత్తో, తమేవాహం సుట్ఠు నిగ్గహేస్సామీ’’తి ఉస్సాహజాతో బలవహిరోత్తప్పో తత్థ చ కతాధికారత్తా ఇన్ద్రియసంవరే ఉక్కంసపారమిం అగమాసీతి.
Imaṃ udānaṃ udānetvā thero punadivase bhagavantaṃ upasaṅkamitvā evamāha – ‘‘yaṃ me, bhante, bhagavā pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādānaṃ, muñcāmahaṃ, bhante, bhagavantaṃ etasmā paṭissavā’’ti (udā. 22). Bhagavāpi, ‘‘yadeva kho te, nanda, anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, athāhaṃ mutto etasmā paṭissavā’’ti (udā. 22) āha. Athassa bhagavā savisesaṃ indriyesu guttadvārataṃ ñatvā taṃ guṇaṃ vibhāvento, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ indriyesu guttadvārānaṃ yadidaṃ nando’’ti (a. ni. 1.219, 230) indriyesu guttadvārabhāvena aggaṭṭhāne ṭhapesi. Thero hi ‘‘yamevāhaṃ indriyānaṃ asaṃvaraṃ nissāya imaṃ vippakāraṃ patto, tamevāhaṃ suṭṭhu niggahessāmī’’ti ussāhajāto balavahirottappo tattha ca katādhikārattā indriyasaṃvare ukkaṃsapāramiṃ agamāsīti.
నన్దత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Nandattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౯. నన్దత్థేరగాథా • 9. Nandattheragāthā