Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[၂၈] ၈. နန္ဒိဝိသာလဇာတကဝဏ္ဏနာ
[28] 8. Nandivisālajātakavaṇṇanā
မနုညမေဝ ဘာသေယ္ယာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာနံ ဘိက္ခူနံ ဩမသဝာဒံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တသ္မိဉ္ဟိ သမယေ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ကလဟံ ကရောန္တာ ပေသလေ ဘိက္ခူ ခုံသေန္တိ ဝမ္ဘေန္တိ ဩဝိဇ္ဈန္တိ, ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသန္တိ။ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ ဘဂဝာ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ‘‘သစ္စံ ကိရ ဘိက္ခဝော’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဝိဂရဟိတ္ဝာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဖရုသဝာစာ နာမ တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ အမနာပာ, ပုဗ္ဗေပိ ဧကော တိရစ္ဆာနဂတော အတ္တာနံ ဖရုသေန သမုဒာစရန္တံ သဟသ္သံ ပရာဇေသီ’’တိ ဝတ္ဝာ အတီတံ အာဟရိ။
Manuññamevabhāseyyāti idaṃ satthā jetavane viharanto chabbaggiyānaṃ bhikkhūnaṃ omasavādaṃ ārabbha kathesi. Tasmiñhi samaye chabbaggiyā kalahaṃ karontā pesale bhikkhū khuṃsenti vambhenti ovijjhanti, dasahi akkosavatthūhi akkosanti. Bhikkhū bhagavato ārocesuṃ. Bhagavā chabbaggiye pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira bhikkhavo’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte vigarahitvā ‘‘bhikkhave, pharusavācā nāma tiracchānagatānampi amanāpā, pubbepi eko tiracchānagato attānaṃ pharusena samudācarantaṃ sahassaṃ parājesī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
အတီတေ ဂန္ဓာရရဋ္ဌေ တက္ကသိလာယံ ဂန္ဓာရရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒာ ဗောဓိသတ္တော ဂောယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထ နံ တရုဏဝစ္ဆကကာလေယေဝ ဧကော ဗ္ရာဟ္မဏော ဂောဒက္ခိဏာဒာယကာနံ သန္တိကာ လဘိတ္ဝာ ‘‘နန္ဒိဝိသာလော’’တိ နာမံ ကတ္ဝာ ပုတ္တဋ္ဌာနေ ဌပေတ္ဝာ သမ္ပိယာယမာနော ယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဒတ္ဝာ ပောသေသိ။ ဗောဓိသတ္တော ဝယပ္ပတ္တော စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဣမိနာ ဗ္ရာဟ္မဏေန ကိစ္ဆေန ပဋိဇဂ္ဂိတော, မယာ စ သဒ္ဓိံ သကလဇမ္ဗုဒီပေ အညော သမဓုရော ဂောဏော နာမ နတ္ထိ, ယံနူနာဟံ အတ္တနော ဗလံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ပောသာဝနိယံ ဒဒေယ္ယ’’န္တိ သော ဧကဒိဝသံ ဗ္ရာဟ္မဏံ အာဟ ‘‘ဂစ္ဆ, ဗ္ရာဟ္မဏ, ဧကံ ဂောဝိတ္တကသေဋ္ဌိံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘မယ္ဟံ ဗလိဗဒ္ဒော အတိဗဒ္ဓံ သကဋသတံ ပဝဋ္ဋေတီ’တိ ဝတ္ဝာ သဟသ္သေန အဗ္ဘုတံ ကရောဟီ’’တိ။ သော ဗ္ရာဟ္မဏော သေဋ္ဌိသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ ‘‘ဣမသ္မိံ နဂရေ ကသ္သ ဂောဏော ထာမသမ္ပန္နော’’တိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ ‘‘အသုကသ္သ စ အသုကသ္သ စာ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘သကလနဂရေ ပန အမ္ဟာကံ ဂောဏေဟိ သဒိသော နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ဗ္ရာဟ္မဏော ‘‘မယ္ဟံ ဧကော ဂောဏော အတိဗဒ္ဓံ သကဋသတံ ပဝဋ္ဋေတုံ သမတ္ထော အတ္ထီ’’တိ အာဟ။ သေဋ္ဌိ ဂဟပတိ ‘‘ကုတော ဧဝရူပော ဂောဏော’’တိ အာဟ။ ဗ္ရာဟ္မဏော ‘‘မယ္ဟံ ဂေဟေ အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ အဗ္ဘုတံ ကရောဟီ’’တိ။ ‘‘သာဓု ကရောမီ’’တိ သဟသ္သေန အဗ္ဘုတံ အကာသိ။
Atīte gandhāraraṭṭhe takkasilāyaṃ gandhārarājā rajjaṃ kāresi. Tadā bodhisatto goyoniyaṃ nibbatti. Atha naṃ taruṇavacchakakāleyeva eko brāhmaṇo godakkhiṇādāyakānaṃ santikā labhitvā ‘‘nandivisālo’’ti nāmaṃ katvā puttaṭṭhāne ṭhapetvā sampiyāyamāno yāgubhattādīni datvā posesi. Bodhisatto vayappatto cintesi ‘‘ahaṃ iminā brāhmaṇena kicchena paṭijaggito, mayā ca saddhiṃ sakalajambudīpe añño samadhuro goṇo nāma natthi, yaṃnūnāhaṃ attano balaṃ dassetvā brāhmaṇassa posāvaniyaṃ dadeyya’’nti so ekadivasaṃ brāhmaṇaṃ āha ‘‘gaccha, brāhmaṇa, ekaṃ govittakaseṭṭhiṃ upasaṅkamitvā ‘mayhaṃ balibaddo atibaddhaṃ sakaṭasataṃ pavaṭṭetī’ti vatvā sahassena abbhutaṃ karohī’’ti. So brāhmaṇo seṭṭhissa santikaṃ gantvā kathaṃ samuṭṭhāpesi ‘‘imasmiṃ nagare kassa goṇo thāmasampanno’’ti. Atha naṃ seṭṭhi ‘‘asukassa ca asukassa cā’’ti vatvā ‘‘sakalanagare pana amhākaṃ goṇehi sadiso nāma natthī’’ti āha. Brāhmaṇo ‘‘mayhaṃ eko goṇo atibaddhaṃ sakaṭasataṃ pavaṭṭetuṃ samattho atthī’’ti āha. Seṭṭhi gahapati ‘‘kuto evarūpo goṇo’’ti āha. Brāhmaṇo ‘‘mayhaṃ gehe atthī’’ti. ‘‘Tena hi abbhutaṃ karohī’’ti. ‘‘Sādhu karomī’’ti sahassena abbhutaṃ akāsi.
သော သကဋသတံ ဝာလုကာသက္ခရပာသာဏာနံယေဝ ပူရေတ္ဝာ ပဋိပာဋိယာ ဌပေတ္ဝာ သဗ္ဗာနိ အက္ခဗန္ဓနယောတ္တေန ဧကတော ဗန္ဓိတ္ဝာ နန္ဒိဝိသာလံ န္ဟာပေတ္ဝာ ဂန္ဓပဉ္စင္ဂုလိကံ ကတ္ဝာ ကဏ္ဌေ မာလံ ပိဠန္ဓိတ္ဝာ ပုရိမသကဋဓုရေ ဧကကမေဝ ယောဇေတ္ဝာ သယံ ဓုရေ နိသီဒိတ္ဝာ ပတောဒံ ဥက္ခိပိတ္ဝာ ‘‘ဂစ္ဆ ကူဋ, ဝဟသ္သု ကူဋာ’’တိ အာဟ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘အယံ မံ အကူဋံ ကူဋဝာဒေန သမုဒာစရတီ’’တိ စတ္တာရော ပာဒေ ထမ္ဘေ ဝိယ နိစ္စလေ ကတ္ဝာ အဋ္ဌာသိ။ သေဋ္ဌိ တင္ခဏညေဝ ဗ္ရာဟ္မဏံ သဟသ္သံ အာဟရာပေသိ။ ဗ္ရာဟ္မဏော သဟသ္သပရာဇိတော ဂောဏံ မုဉ္စိတ္ဝာ ဃရံ ဂန္တ္ဝာ သောကာဘိဘူတော နိပဇ္ဇိ။ နန္ဒိဝိသာလော စရိတ္ဝာ အာဂတော ဗ္ရာဟ္မဏံ သောကာဘိဘူတံ ဒိသ္ဝာ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘ကိံ, ဗ္ရာဟ္မဏ, နိဒ္ဒာယသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကုတော မေ, နိဒ္ဒာ, သဟသ္သပရာဇိတသ္သာတိ, ဗ္ရာဟ္မဏ, မယာ ဧတ္တကံ ကာလံ တဝ ဂေဟေ ဝသန္တေန အတ္ထိ ကိဉ္စိ ဘာဇနံ ဝာ ဘိန္ဒိတပုဗ္ဗံ, ကောစိ ဝာ မဒ္ဒိတပုဗ္ဗော, အဋ္ဌာနေ ဝာ ပန ဥစ္စာရပသ္သာဝော ကတပုဗ္ဗော’’တိ? ‘‘နတ္ထိ တာတာ’’တိ။ အထ တ္ဝံ မံ ကသ္မာ ကူဋဝာဒေန သမုဒာစရသိ, တဝေဝေသော ဒောသော, မယ္ဟံ ဒောသော နတ္ထိ, ဂစ္ဆ, တေန သဒ္ဓိံ ဒ္ဝီဟိ သဟသ္သေဟိ အဗ္ဘုတံ ကရောဟိ, ကေဝလံ မံ အကူဋံ ကူဋဝာဒေန မာ သမုဒာစရသီတိ။
So sakaṭasataṃ vālukāsakkharapāsāṇānaṃyeva pūretvā paṭipāṭiyā ṭhapetvā sabbāni akkhabandhanayottena ekato bandhitvā nandivisālaṃ nhāpetvā gandhapañcaṅgulikaṃ katvā kaṇṭhe mālaṃ piḷandhitvā purimasakaṭadhure ekakameva yojetvā sayaṃ dhure nisīditvā patodaṃ ukkhipitvā ‘‘gaccha kūṭa, vahassu kūṭā’’ti āha. Bodhisatto ‘‘ayaṃ maṃ akūṭaṃ kūṭavādena samudācaratī’’ti cattāro pāde thambhe viya niccale katvā aṭṭhāsi. Seṭṭhi taṅkhaṇaññeva brāhmaṇaṃ sahassaṃ āharāpesi. Brāhmaṇo sahassaparājito goṇaṃ muñcitvā gharaṃ gantvā sokābhibhūto nipajji. Nandivisālo caritvā āgato brāhmaṇaṃ sokābhibhūtaṃ disvā upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ, brāhmaṇa, niddāyasī’’ti āha. ‘‘Kuto me, niddā, sahassaparājitassāti, brāhmaṇa, mayā ettakaṃ kālaṃ tava gehe vasantena atthi kiñci bhājanaṃ vā bhinditapubbaṃ, koci vā madditapubbo, aṭṭhāne vā pana uccārapassāvo katapubbo’’ti? ‘‘Natthi tātā’’ti. Atha tvaṃ maṃ kasmā kūṭavādena samudācarasi, taveveso doso, mayhaṃ doso natthi, gaccha, tena saddhiṃ dvīhi sahassehi abbhutaṃ karohi, kevalaṃ maṃ akūṭaṃ kūṭavādena mā samudācarasīti.
ဗ္ရာဟ္မဏော တသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ ဂန္တ္ဝာ ဒ္ဝီဟိ သဟသ္သေဟိ အဗ္ဘုတံ ကတ္ဝာ ပုရိမနယေနေဝ သကဋသတံ အတိဗန္ဓိတ္ဝာ နန္ဒိဝိသာလံ မဏ္ဍေတ္ဝာ ပုရိမသကဋဓုရေ ယောဇေသိ။ ကထံ ယောဇေသီတိ? ယုဂံ ဓုရေ နိစ္စလံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ဧကာယ ကောဋိယာ နန္ဒိဝိသာလံ ယောဇေတ္ဝာ ဧကံ ကောဋိံ ဓုရယောတ္တေန ပလိဝေဌေတ္ဝာ ယုဂကောဋိဉ္စ အက္ခပာဒဉ္စ နိသ္သာယ မုဏ္ဍရုက္ခဒဏ္ဍကံ ဒတ္ဝာ တေန ယောတ္တေန နိစ္စလံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ဌပေသိ။ ဧဝဉ္ဟိ ကတေ ယုဂံ ဧတ္တော ဝာ ဣတော ဝာ န ဂစ္ဆတိ, သက္ကာ ဟောတိ ဧကေနေဝ ဂောဏေန အာကဍ္ဎိတုံ။ အထသ္သ ဗ္ရာဟ္မဏော ဓုရေ နိသီဒိတ္ဝာ နန္ဒိဝိသာလသ္သ ပိဋ္ဌိံ ပရိမဇ္ဇိတ္ဝာ ‘‘ဂစ္ဆ ဘဒ္ရ, ဝဟသ္သု, ဘန္ဒ္ရာ’’တိ အာဟ။ ဗောဓိသတ္တော အတိဗဒ္ဓံ သကဋသတံ ဧကဝေဂေနေဝ အာကဍ္ဎိတ္ဝာ ပစ္ဆာ ဌိတံ သကဋံ ပုရတော ဌိတသ္သ သကဋသ္သ ဌာနေ ဌပေသိ ။ ဂောဝိတ္တကသေဋ္ဌိ ပရာဇိတော ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ဒ္ဝေ သဟသ္သာနိ အဒာသိ။ အညေပိ မနုသ္သာ ဗောဓိသတ္တသ္သ ဗဟုံ ဓနံ အဒံသု, သဗ္ဗံ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သေဝ အဟောသိ။ ဧဝံ သော ဗောဓိသတ္တံ နိသ္သာယ ဗဟုံ ဓနံ လဘိ။
Brāhmaṇo tassa vacanaṃ sutvā gantvā dvīhi sahassehi abbhutaṃ katvā purimanayeneva sakaṭasataṃ atibandhitvā nandivisālaṃ maṇḍetvā purimasakaṭadhure yojesi. Kathaṃ yojesīti? Yugaṃ dhure niccalaṃ bandhitvā ekāya koṭiyā nandivisālaṃ yojetvā ekaṃ koṭiṃ dhurayottena paliveṭhetvā yugakoṭiñca akkhapādañca nissāya muṇḍarukkhadaṇḍakaṃ datvā tena yottena niccalaṃ bandhitvā ṭhapesi. Evañhi kate yugaṃ etto vā ito vā na gacchati, sakkā hoti ekeneva goṇena ākaḍḍhituṃ. Athassa brāhmaṇo dhure nisīditvā nandivisālassa piṭṭhiṃ parimajjitvā ‘‘gaccha bhadra, vahassu, bhandrā’’ti āha. Bodhisatto atibaddhaṃ sakaṭasataṃ ekavegeneva ākaḍḍhitvā pacchā ṭhitaṃ sakaṭaṃ purato ṭhitassa sakaṭassa ṭhāne ṭhapesi . Govittakaseṭṭhi parājito brāhmaṇassa dve sahassāni adāsi. Aññepi manussā bodhisattassa bahuṃ dhanaṃ adaṃsu, sabbaṃ brāhmaṇasseva ahosi. Evaṃ so bodhisattaṃ nissāya bahuṃ dhanaṃ labhi.
သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဖရုသဝစနံ နာမ ကသ္သစိ မနာပ’’န္တိ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ ဂရဟိတ္ဝာ သိက္ခာပဒံ ပညပေတ္ဝာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော ဟုတ္ဝာ ဣမံ ဂာထမာဟ –
Satthā ‘‘na, bhikkhave, pharusavacanaṃ nāma kassaci manāpa’’nti chabbaggiye bhikkhū garahitvā sikkhāpadaṃ paññapetvā abhisambuddho hutvā imaṃ gāthamāha –
၂၈.
28.
‘‘မနုညမေဝ ဘာသေယ္ယ၊ နာမနုညံ ကုဒာစနံ။
‘‘Manuññameva bhāseyya, nāmanuññaṃ kudācanaṃ;
မနုညံ ဘာသမာနသ္သ၊ ဂရုံ ဘာရံ ဥဒဒ္ဓရိ။
Manuññaṃ bhāsamānassa, garuṃ bhāraṃ udaddhari;
ဓနဉ္စ နံ အလာဘေသိ၊ တေန စတ္တမနော အဟူ’’တိ။
Dhanañca naṃ alābhesi, tena cattamano ahū’’ti.
တတ္ထ မနုညမေဝ ဘာသေယ္ယာတိ ပရေန သဒ္ဓိံ ဘာသမာနော စတုဒောသဝိရဟိတံ မဓုရံ မနာပံ သဏ္ဟံ မုဒုကံ ပိယဝစနမေဝ ဘာသေယ္ယ။ ဂရုံ ဘာရံ ဥဒဒ္ဓရီတိ နန္ဒိဝိသာလော ဗလိဗဒ္ဒော အမနာပံ ဘာသမာနသ္သ ဘာရံ အနုဒ္ဓရိတ္ဝာ ပစ္ဆာ မနာပံ ပိယဝစနံ ဘာသမာနသ္သ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ဂရုံ ဘာရံ ဥဒ္ဓရိ, ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ကဍ္ဎိတ္ဝာ ပဝဋ္ဋေသီတိ အတ္ထော, ဒ-ကာရော ပနေတ္ထ ဗ္ယဉ္ဇနသန္ဓိဝသေန ပဒသန္ဓိကရော။
Tattha manuññameva bhāseyyāti parena saddhiṃ bhāsamāno catudosavirahitaṃ madhuraṃ manāpaṃ saṇhaṃ mudukaṃ piyavacanameva bhāseyya. Garuṃ bhāraṃ udaddharīti nandivisālo balibaddo amanāpaṃ bhāsamānassa bhāraṃ anuddharitvā pacchā manāpaṃ piyavacanaṃ bhāsamānassa brāhmaṇassa garuṃ bhāraṃ uddhari, uddharitvā kaḍḍhitvā pavaṭṭesīti attho, da-kāro panettha byañjanasandhivasena padasandhikaro.
ဣတိ သတ္ထာ ‘‘မနုညမေဝ ဘာသေယ္ယာ’’တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတ္ဝာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒာ ဗ္ရာဟ္မဏော အာနန္ဒော အဟောသိ, နန္ဒိဝိသာလော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
Iti satthā ‘‘manuññameva bhāseyyā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā brāhmaṇo ānando ahosi, nandivisālo pana ahameva ahosi’’nti.
နန္ဒိဝိသာလဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
Nandivisālajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဇာတကပာဠိ • Jātakapāḷi / ၂၈. နန္ဒိဝိသာလဇာတကံ • 28. Nandivisālajātakaṃ