| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
५. नन्दियत्थेरगाथावण्णना
5. Nandiyattheragāthāvaṇṇanā
ओभासजातन्ति आयस्मतो नन्दियत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? सो किर पदुमुत्तरस्स भगवतो काले सत्थरि परिनिब्बुते चेतिये चन्दनसारेन वेदिकं कारेत्वा उळारं पूजासक्कारं पवत्तेसि। ततो पट्ठाय अज्झासयसम्पन्नो हुत्वा तत्थ तत्थ विवट्टूपनिस्सयं बहुं पुञ्ञकम्मं आचिनित्वा देवेसु च मनुस्सेसु च संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे कपिलवत्थुस्मिं सक्यराजकुले निब्बत्ति। तस्स मातापितरो नन्दिं जनेन्तो जातोति नन्दियोति नामं अकंसु। सो वयप्पत्तो अनुरुद्धादीसु सत्थु सन्तिके पब्बजन्तेसु सयम्पि पब्बजित्वा विपस्सनाय कम्मं करोन्तो कताधिकारताय नचिरस्सेव अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर १.१५.१५-२०) –
Obhāsajātanti āyasmato nandiyattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle satthari parinibbute cetiye candanasārena vedikaṃ kāretvā uḷāraṃ pūjāsakkāraṃ pavattesi. Tato paṭṭhāya ajjhāsayasampanno hutvā tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ bahuṃ puññakammaṃ ācinitvā devesu ca manussesu ca saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ sakyarājakule nibbatti. Tassa mātāpitaro nandiṃ janento jātoti nandiyoti nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto anuruddhādīsu satthu santike pabbajantesu sayampi pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto katādhikāratāya nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.15-20) –
‘‘पदुमुत्तरो नाम जिनो, लोकजेट्ठो नरासभो।
‘‘Padumuttaro nāma jino, lokajeṭṭho narāsabho;
जलित्वा अग्गिखन्धोव, सम्बुद्धो परिनिब्बुतो॥
Jalitvā aggikhandhova, sambuddho parinibbuto.
‘‘निब्बुते च महावीरे, थूपो वित्थारिको अहु।
‘‘Nibbute ca mahāvīre, thūpo vitthāriko ahu;
दूरतोव उपट्ठेन्ति, धातुगेहवरुत्तमे॥
Dūratova upaṭṭhenti, dhātugehavaruttame.
‘‘पसन्नचित्तो सुमनो, अकं चन्दनवेदिकं।
‘‘Pasannacitto sumano, akaṃ candanavedikaṃ;
दिस्सति थूपखन्धो च, थूपानुच्छविको तदा॥
Dissati thūpakhandho ca, thūpānucchaviko tadā.
‘‘भवे निब्बत्तमानम्हि, देवत्ते अथ मानुसे॥
‘‘Bhave nibbattamānamhi, devatte atha mānuse.
ओमत्तं मे न पस्सामि, पुब्बकम्मस्सिदं फलं॥
Omattaṃ me na passāmi, pubbakammassidaṃ phalaṃ.
‘‘पञ्चदसकप्पसते, इतो अट्ठ जना अहुं।
‘‘Pañcadasakappasate, ito aṭṭha janā ahuṃ;
सब्बे समत्तनामा ते चक्कवत्ती महब्बला॥
Sabbe samattanāmā te cakkavattī mahabbalā.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा अनुरुद्धत्थेरादीहि सद्धिं पाचीनवंसमिगदाये विहरन्ते इमस्मिं थेरे एकदिवसं मारो पापिमा भिंसापेतुकामो तस्स भेरवरूपं दस्सेति। थेरो तं ‘‘मारो अय’’न्ति ञत्वा ‘‘पापिम, ये मारधेय्यं वीतिवत्ता, तेसं तव किरिया किं करिस्सति, ततोनिदानं पन त्वं एव विघातं अनत्थं पापुणिस्ससी’’ति दस्सेन्तो ‘‘ओभासजातं फलग’’न्ति गाथं अभासि।
Arahattaṃ pana patvā anuruddhattherādīhi saddhiṃ pācīnavaṃsamigadāye viharante imasmiṃ there ekadivasaṃ māro pāpimā bhiṃsāpetukāmo tassa bheravarūpaṃ dasseti. Thero taṃ ‘‘māro aya’’nti ñatvā ‘‘pāpima, ye māradheyyaṃ vītivattā, tesaṃ tava kiriyā kiṃ karissati, tatonidānaṃ pana tvaṃ eva vighātaṃ anatthaṃ pāpuṇissasī’’ti dassento ‘‘obhāsajātaṃ phalaga’’nti gāthaṃ abhāsi.
२५. तत्थ ओभासजातन्ति ञाणोभासेन जातोभासं अग्गमग्गञाणस्स अधिगतत्ता। तेन अनवसेसतो किलेसन्धकारस्स विहतविद्धंसितभावतो अतिविय पभस्सरन्ति अत्थो। फलगन्ति फलं गतं उपगतं, अग्गफलञाणसहितन्ति अधिप्पायो। चित्तन्ति खीणासवस्स चित्तं सामञ्ञेन वदति। तेनाह ‘‘अभिण्हसो’’ति। तञ्हि निरोधनिन्नताय खीणासवानं निच्चकप्पं अरहत्तफलसमापत्तिसमापज्जनतो ‘‘फलेन सहित’’न्ति वत्तब्बतं अरहति। तादिसन्ति तथारूपं, अरहन्तन्ति अत्थो। आसज्जाति विसोधेत्वा परिभुय्य। कण्हाति मारं आलपति, सो हि कण्हकम्मत्ता कण्हाभिजातिताय च ‘‘कण्हो’’ति वुच्चति। दुक्खं निगच्छसीति इध कुच्छिअनुप्पवेसादिना निरत्थकं कायपरिस्समं दुक्खं, सम्पराये च अप्पतिकारं अपायदुक्खं उपगमिस्ससि पापुणिस्ससि। तं सुत्वा मारो ‘‘जानाति मं समणो’’ति तत्थेवन्तरधायीति।
25. Tattha obhāsajātanti ñāṇobhāsena jātobhāsaṃ aggamaggañāṇassa adhigatattā. Tena anavasesato kilesandhakārassa vihataviddhaṃsitabhāvato ativiya pabhassaranti attho. Phalaganti phalaṃ gataṃ upagataṃ, aggaphalañāṇasahitanti adhippāyo. Cittanti khīṇāsavassa cittaṃ sāmaññena vadati. Tenāha ‘‘abhiṇhaso’’ti. Tañhi nirodhaninnatāya khīṇāsavānaṃ niccakappaṃ arahattaphalasamāpattisamāpajjanato ‘‘phalena sahita’’nti vattabbataṃ arahati. Tādisanti tathārūpaṃ, arahantanti attho. Āsajjāti visodhetvā paribhuyya. Kaṇhāti māraṃ ālapati, so hi kaṇhakammattā kaṇhābhijātitāya ca ‘‘kaṇho’’ti vuccati. Dukkhaṃ nigacchasīti idha kucchianuppavesādinā niratthakaṃ kāyaparissamaṃ dukkhaṃ, samparāye ca appatikāraṃ apāyadukkhaṃ upagamissasi pāpuṇissasi. Taṃ sutvā māro ‘‘jānāti maṃ samaṇo’’ti tatthevantaradhāyīti.
नन्दियत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Nandiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ५. नन्दियत्थेरगाथा • 5. Nandiyattheragāthā
