| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
५. नन्दुत्तराथेरीगाथावण्णना
5. Nanduttarātherīgāthāvaṇṇanā
अग्गिं चन्दञ्चातिआदिका नन्दुत्तराय थेरिया गाथा। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनित्वा इमस्मिं बुद्धुप्पादे कुरुरट्ठे कम्मासधम्मनिगमे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा , एकच्चानि विज्जाट्ठानानि सिप्पायतनानि च उग्गहेत्वा निगण्ठपब्बज्जं उपगन्त्वा, वादप्पसुता जम्बुसाखं गहेत्वा भद्दाकुण्डलकेसा विय जम्बुदीपतले विचरन्ती महामोग्गल्लानत्थेरं उपसङ्कमित्वा पञ्हं पुच्छित्वा पराजयं पत्ता थेरस्स ओवादे ठत्वा सासने पब्बजित्वा समणधम्मं करोन्ती न चिरस्सेव सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पत्वा अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा उदानवसेन –
Aggiṃcandañcātiādikā nanduttarāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde kururaṭṭhe kammāsadhammanigame brāhmaṇakule nibbattitvā , ekaccāni vijjāṭṭhānāni sippāyatanāni ca uggahetvā nigaṇṭhapabbajjaṃ upagantvā, vādappasutā jambusākhaṃ gahetvā bhaddākuṇḍalakesā viya jambudīpatale vicarantī mahāmoggallānattheraṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchitvā parājayaṃ pattā therassa ovāde ṭhatvā sāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ karontī na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena –
८७.
87.
‘‘अग्गिं चन्दञ्च सूरियञ्च, देवता च नमस्सिहं।
‘‘Aggiṃ candañca sūriyañca, devatā ca namassihaṃ;
नदीतित्थानि गन्त्वान, उदकं ओरुहामिहं॥
Nadītitthāni gantvāna, udakaṃ oruhāmihaṃ.
८८.
88.
‘‘बहूवतसमादाना, अड्ढं सीसस्स ओलिखिं।
‘‘Bahūvatasamādānā, aḍḍhaṃ sīsassa olikhiṃ;
छमाय सेय्यं कप्पेमि, रत्तिं भत्तं न भुञ्जहं॥
Chamāya seyyaṃ kappemi, rattiṃ bhattaṃ na bhuñjahaṃ.
८९.
89.
‘‘विभूसामण्डनरता, न्हापनुच्छादनेहि च।
‘‘Vibhūsāmaṇḍanaratā, nhāpanucchādanehi ca;
उपकासिं इमं कायं, कामरागेन अट्टिता॥
Upakāsiṃ imaṃ kāyaṃ, kāmarāgena aṭṭitā.
९०.
90.
‘‘ततो सद्धं लभित्वान, पब्बजिं अनगारियं।
‘‘Tato saddhaṃ labhitvāna, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
दिस्वा कायं यथाभूतं, कामरागो समूहतो॥
Disvā kāyaṃ yathābhūtaṃ, kāmarāgo samūhato.
९१.
91.
‘‘सब्बे भवा समुच्छिन्ना, इच्छा च पत्थनापि च।
‘‘Sabbe bhavā samucchinnā, icchā ca patthanāpi ca;
सब्बयोगविसंयुत्ता, सन्तिं पापुणि चेतसो’’ति॥ –
Sabbayogavisaṃyuttā, santiṃ pāpuṇi cetaso’’ti. –
इमा पञ्च गाथा अभासि।
Imā pañca gāthā abhāsi.
तत्थ अग्गिं चन्दञ्च सूरियञ्च, देवता च नमस्सिहन्ति अग्गिप्पमुखा देवाति इन्दानं देवानं आराधनत्थं आहुतिं पग्गहेत्वा अग्गिञ्च, मासे मासे सुक्कपक्खस्स दुतियाय चन्दञ्च, दिवसे दिवसे सायं पातं सूरियञ्च, अञ्ञा च बाहिरा हिरञ्ञगब्भादयो देवता च, विसुद्धिमग्गं गवेसन्ती नमस्सिहं नमक्कारं अहं अकासिं। नदीतित्थानि गन्त्वान, उदकं ओरुहामिहन्ति गङ्गादीनं नदीनं पूजातित्थानि उपगन्त्वा सायं पातं उदकं ओतरामि उदके निमुज्जित्वा अङ्गसिञ्चनं करोमि।
Tattha aggiṃ candañca sūriyañca, devatā ca namassihanti aggippamukhā devāti indānaṃ devānaṃ ārādhanatthaṃ āhutiṃ paggahetvā aggiñca, māse māse sukkapakkhassa dutiyāya candañca, divase divase sāyaṃ pātaṃ sūriyañca, aññā ca bāhirā hiraññagabbhādayo devatā ca, visuddhimaggaṃ gavesantī namassihaṃ namakkāraṃ ahaṃ akāsiṃ. Nadītitthānigantvāna, udakaṃ oruhāmihanti gaṅgādīnaṃ nadīnaṃ pūjātitthāni upagantvā sāyaṃ pātaṃ udakaṃ otarāmi udake nimujjitvā aṅgasiñcanaṃ karomi.
बहूवतसमादानाति पञ्चातपतप्पनादि बहुविधवतसमादाना। गाथासुखत्थं बहूति दीघकरणं। अड्ढं सीसस्स ओलिखिन्ति मय्हं सीसस्स अड्ढमेव मुण्डेमि। केचि ‘‘अड्ढं सीसस्स ओलिखिन्ति केसकलापस्स अड्ढं जटाबन्धनवसेन बन्धित्वा अड्ढं विस्सज्जेसि’’न्ति अत्थं वदन्ति। छमाय सेय्यं कप्पेमीति थण्डिलसायिनी हुत्वा अनन्तरहिताय भूमिया सयामि। रत्तिं भत्तं न भुञ्जहन्ति रत्तूपरता हुत्वा रत्तियं भोजनं न भुञ्जिं।
Bahūvatasamādānāti pañcātapatappanādi bahuvidhavatasamādānā. Gāthāsukhatthaṃ bahūti dīghakaraṇaṃ. Aḍḍhaṃ sīsassa olikhinti mayhaṃ sīsassa aḍḍhameva muṇḍemi. Keci ‘‘aḍḍhaṃ sīsassa olikhinti kesakalāpassa aḍḍhaṃ jaṭābandhanavasena bandhitvā aḍḍhaṃ vissajjesi’’nti atthaṃ vadanti. Chamāya seyyaṃ kappemīti thaṇḍilasāyinī hutvā anantarahitāya bhūmiyā sayāmi. Rattiṃ bhattaṃ na bhuñjahanti rattūparatā hutvā rattiyaṃ bhojanaṃ na bhuñjiṃ.
विभूसामण्डनरताति चिरकालं अत्तकिलमथानुयोगेन किलन्तकाया ‘‘एवं सरीरस्स किलमनेन नत्थि पञ्ञासुद्धि। सचे पन इन्द्रियानं तोसनवसेन सरीरस्स तप्पनेन सुद्धि सिया’’ति मन्त्वा इमं कायं अनुग्गण्हन्ती विभूसायं मण्डने च रता वत्थालङ्कारेहि अलङ्करणे गन्धमालादीहि मण्डने च अभिरता। न्हापनुच्छादनेहि चाति सम्बाहनादीनि कारेत्वा न्हापनेन उच्छादनेन च। उपकासिं इमं कायन्ति इमं मम कायं अनुग्गण्हिं सन्तप्पेसिं। कामरागेन अट्टिताति एवं कायदळ्हीबहुला हुत्वा अयोनिसोमनसिकारपच्चया परियुट्ठितेन कामरागेन अट्टिता अभिण्हं उपद्दुता अहोसिं।
Vibhūsāmaṇḍanaratāti cirakālaṃ attakilamathānuyogena kilantakāyā ‘‘evaṃ sarīrassa kilamanena natthi paññāsuddhi. Sace pana indriyānaṃ tosanavasena sarīrassa tappanena suddhi siyā’’ti mantvā imaṃ kāyaṃ anuggaṇhantī vibhūsāyaṃ maṇḍane ca ratā vatthālaṅkārehi alaṅkaraṇe gandhamālādīhi maṇḍane ca abhiratā. Nhāpanucchādanehi cāti sambāhanādīni kāretvā nhāpanena ucchādanena ca. Upakāsiṃ imaṃ kāyanti imaṃ mama kāyaṃ anuggaṇhiṃ santappesiṃ. Kāmarāgena aṭṭitāti evaṃ kāyadaḷhībahulā hutvā ayonisomanasikārapaccayā pariyuṭṭhitena kāmarāgena aṭṭitā abhiṇhaṃ upaddutā ahosiṃ.
ततो सद्धं लभित्वानाति एवं समादिन्नवतानि भिन्दित्वा कायदळ्हीबहुला वादप्पसुता हुत्वा तत्थ तत्थ विचरन्ती ततो पच्छा अपरभागे महामोग्गल्लानत्थेरस्स सन्तिके लद्धोवादानुसासना सद्धं पटिलभित्वा। दिस्वा कायं यथाभूतन्ति सह विपस्सनाय मग्गपञ्ञाय इमं मम कायं यथाभूतं दिस्वा अनागामिमग्गेन सब्बसो कामरागो समूहतो। ततो परं अग्गमग्गेन सब्बे भवा समुच्छिन्ना, इच्छा च पत्थनापि चाति पच्चुप्पन्नविसयाभिलाससङ्खाता इच्छा च आयतिभवाभिलाससङ्खाता पत्थनापि सब्बे भवापि समुच्छिन्नाति योजना । सन्तिं पापुणि चेतसोति अच्चन्तं सन्तिं अरहत्तफलं पापुणिं अधिगच्छिन्ति अत्थो।
Tato saddhaṃ labhitvānāti evaṃ samādinnavatāni bhinditvā kāyadaḷhībahulā vādappasutā hutvā tattha tattha vicarantī tato pacchā aparabhāge mahāmoggallānattherassa santike laddhovādānusāsanā saddhaṃ paṭilabhitvā. Disvā kāyaṃ yathābhūtanti saha vipassanāya maggapaññāya imaṃ mama kāyaṃ yathābhūtaṃ disvā anāgāmimaggena sabbaso kāmarāgo samūhato. Tato paraṃ aggamaggena sabbe bhavā samucchinnā, icchā ca patthanāpi cāti paccuppannavisayābhilāsasaṅkhātā icchā ca āyatibhavābhilāsasaṅkhātā patthanāpi sabbe bhavāpi samucchinnāti yojanā . Santiṃ pāpuṇi cetasoti accantaṃ santiṃ arahattaphalaṃ pāpuṇiṃ adhigacchinti attho.
नन्दुत्तराथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Nanduttarātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / ५. नन्दुत्तराथेरीगाथा • 5. Nanduttarātherīgāthā
