| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรีคาถา-อฎฺฐกถา • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
๕. นนฺทุตฺตราเถรีคาถาวณฺณนา
5. Nanduttarātherīgāthāvaṇṇanā
อคฺคิํ จนฺทญฺจาติอาทิกา นนฺทุตฺตราย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุรุรเฎฺฐ กมฺมาสธมฺมนิคเม พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา , เอกจฺจานิ วิชฺชาฎฺฐานานิ สิปฺปายตนานิ จ อุคฺคเหตฺวา นิคณฺฐปพฺพชฺชํ อุปคนฺตฺวา, วาทปฺปสุตา ชมฺพุสาขํ คเหตฺวา ภทฺทากุณฺฑลเกสา วิย ชมฺพุทีปตเล วิจรนฺตี มหาโมคฺคลฺลานเตฺถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา ปราชยํ ปตฺตา เถรสฺส โอวาเท ฐตฺวา สาสเน ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺตี น จิรเสฺสว สห ปฎิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปฎิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –
Aggiṃcandañcātiādikā nanduttarāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde kururaṭṭhe kammāsadhammanigame brāhmaṇakule nibbattitvā , ekaccāni vijjāṭṭhānāni sippāyatanāni ca uggahetvā nigaṇṭhapabbajjaṃ upagantvā, vādappasutā jambusākhaṃ gahetvā bhaddākuṇḍalakesā viya jambudīpatale vicarantī mahāmoggallānattheraṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchitvā parājayaṃ pattā therassa ovāde ṭhatvā sāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ karontī na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena –
๘๗.
87.
‘‘อคฺคิํ จนฺทญฺจ สูริยญฺจ, เทวตา จ นมสฺสิหํ;
‘‘Aggiṃ candañca sūriyañca, devatā ca namassihaṃ;
นทีติตฺถานิ คนฺตฺวาน, อุทกํ โอรุหามิหํฯ
Nadītitthāni gantvāna, udakaṃ oruhāmihaṃ.
๘๘.
88.
‘‘พหูวตสมาทานา, อฑฺฒํ สีสสฺส โอลิขิํ;
‘‘Bahūvatasamādānā, aḍḍhaṃ sīsassa olikhiṃ;
ฉมาย เสยฺยํ กเปฺปมิ, รตฺติํ ภตฺตํ น ภุญฺชหํฯ
Chamāya seyyaṃ kappemi, rattiṃ bhattaṃ na bhuñjahaṃ.
๘๙.
89.
‘‘วิภูสามณฺฑนรตา, นฺหาปนุจฺฉาทเนหิ จ;
‘‘Vibhūsāmaṇḍanaratā, nhāpanucchādanehi ca;
อุปกาสิํ อิมํ กายํ, กามราเคน อฎฺฎิตาฯ
Upakāsiṃ imaṃ kāyaṃ, kāmarāgena aṭṭitā.
๙๐.
90.
‘‘ตโต สทฺธํ ลภิตฺวาน, ปพฺพชิํ อนคาริยํ;
‘‘Tato saddhaṃ labhitvāna, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
ทิสฺวา กายํ ยถาภูตํ, กามราโค สมูหโตฯ
Disvā kāyaṃ yathābhūtaṃ, kāmarāgo samūhato.
๙๑.
91.
‘‘สเพฺพ ภวา สมุจฺฉินฺนา, อิจฺฉา จ ปตฺถนาปิ จ;
‘‘Sabbe bhavā samucchinnā, icchā ca patthanāpi ca;
สพฺพโยควิสํยุตฺตา, สนฺติํ ปาปุณิ เจตโส’’ติฯ –
Sabbayogavisaṃyuttā, santiṃ pāpuṇi cetaso’’ti. –
อิมา ปญฺจ คาถา อภาสิฯ
Imā pañca gāthā abhāsi.
ตตฺถ อคฺคิํ จนฺทญฺจ สูริยญฺจ, เทวตา จ นมสฺสิหนฺติ อคฺคิปฺปมุขา เทวาติ อินฺทานํ เทวานํ อาราธนตฺถํ อาหุติํ ปคฺคเหตฺวา อคฺคิญฺจ, มาเส มาเส สุกฺกปกฺขสฺส ทุติยาย จนฺทญฺจ, ทิวเส ทิวเส สายํ ปาตํ สูริยญฺจ, อญฺญา จ พาหิรา หิรญฺญคพฺภาทโย เทวตา จ, วิสุทฺธิมคฺคํ คเวสนฺตี นมสฺสิหํ นมกฺการํ อหํ อกาสิํฯ นทีติตฺถานิ คนฺตฺวาน, อุทกํ โอรุหามิหนฺติ คงฺคาทีนํ นทีนํ ปูชาติตฺถานิ อุปคนฺตฺวา สายํ ปาตํ อุทกํ โอตรามิ อุทเก นิมุชฺชิตฺวา องฺคสิญฺจนํ กโรมิฯ
Tattha aggiṃ candañca sūriyañca, devatā ca namassihanti aggippamukhā devāti indānaṃ devānaṃ ārādhanatthaṃ āhutiṃ paggahetvā aggiñca, māse māse sukkapakkhassa dutiyāya candañca, divase divase sāyaṃ pātaṃ sūriyañca, aññā ca bāhirā hiraññagabbhādayo devatā ca, visuddhimaggaṃ gavesantī namassihaṃ namakkāraṃ ahaṃ akāsiṃ. Nadītitthānigantvāna, udakaṃ oruhāmihanti gaṅgādīnaṃ nadīnaṃ pūjātitthāni upagantvā sāyaṃ pātaṃ udakaṃ otarāmi udake nimujjitvā aṅgasiñcanaṃ karomi.
พหูวตสมาทานาติ ปญฺจาตปตปฺปนาทิ พหุวิธวตสมาทานาฯ คาถาสุขตฺถํ พหูติ ทีฆกรณํฯ อฑฺฒํ สีสสฺส โอลิขินฺติ มยฺหํ สีสสฺส อฑฺฒเมว มุเณฺฑมิฯ เกจิ ‘‘อฑฺฒํ สีสสฺส โอลิขินฺติ เกสกลาปสฺส อฑฺฒํ ชฎาพนฺธนวเสน พนฺธิตฺวา อฑฺฒํ วิสฺสเชฺชสิ’’นฺติ อตฺถํ วทนฺติฯ ฉมาย เสยฺยํ กเปฺปมีติ ถณฺฑิลสายินี หุตฺวา อนนฺตรหิตาย ภูมิยา สยามิฯ รตฺติํ ภตฺตํ น ภุญฺชหนฺติ รตฺตูปรตา หุตฺวา รตฺติยํ โภชนํ น ภุญฺชิํฯ
Bahūvatasamādānāti pañcātapatappanādi bahuvidhavatasamādānā. Gāthāsukhatthaṃ bahūti dīghakaraṇaṃ. Aḍḍhaṃ sīsassa olikhinti mayhaṃ sīsassa aḍḍhameva muṇḍemi. Keci ‘‘aḍḍhaṃ sīsassa olikhinti kesakalāpassa aḍḍhaṃ jaṭābandhanavasena bandhitvā aḍḍhaṃ vissajjesi’’nti atthaṃ vadanti. Chamāya seyyaṃ kappemīti thaṇḍilasāyinī hutvā anantarahitāya bhūmiyā sayāmi. Rattiṃ bhattaṃ na bhuñjahanti rattūparatā hutvā rattiyaṃ bhojanaṃ na bhuñjiṃ.
วิภูสามณฺฑนรตาติ จิรกาลํ อตฺตกิลมถานุโยเคน กิลนฺตกายา ‘‘เอวํ สรีรสฺส กิลมเนน นตฺถิ ปญฺญาสุทฺธิฯ สเจ ปน อินฺทฺริยานํ โตสนวเสน สรีรสฺส ตปฺปเนน สุทฺธิ สิยา’’ติ มนฺตฺวา อิมํ กายํ อนุคฺคณฺหนฺตี วิภูสายํ มณฺฑเน จ รตา วตฺถาลงฺกาเรหิ อลงฺกรเณ คนฺธมาลาทีหิ มณฺฑเน จ อภิรตาฯ นฺหาปนุจฺฉาทเนหิ จาติ สมฺพาหนาทีนิ กาเรตฺวา นฺหาปเนน อุจฺฉาทเนน จฯ อุปกาสิํ อิมํ กายนฺติ อิมํ มม กายํ อนุคฺคณฺหิํ สนฺตเปฺปสิํฯ กามราเคน อฎฺฎิตาติ เอวํ กายทฬฺหีพหุลา หุตฺวา อโยนิโสมนสิการปจฺจยา ปริยุฎฺฐิเตน กามราเคน อฎฺฎิตา อภิณฺหํ อุปทฺทุตา อโหสิํฯ
Vibhūsāmaṇḍanaratāti cirakālaṃ attakilamathānuyogena kilantakāyā ‘‘evaṃ sarīrassa kilamanena natthi paññāsuddhi. Sace pana indriyānaṃ tosanavasena sarīrassa tappanena suddhi siyā’’ti mantvā imaṃ kāyaṃ anuggaṇhantī vibhūsāyaṃ maṇḍane ca ratā vatthālaṅkārehi alaṅkaraṇe gandhamālādīhi maṇḍane ca abhiratā. Nhāpanucchādanehi cāti sambāhanādīni kāretvā nhāpanena ucchādanena ca. Upakāsiṃ imaṃ kāyanti imaṃ mama kāyaṃ anuggaṇhiṃ santappesiṃ. Kāmarāgena aṭṭitāti evaṃ kāyadaḷhībahulā hutvā ayonisomanasikārapaccayā pariyuṭṭhitena kāmarāgena aṭṭitā abhiṇhaṃ upaddutā ahosiṃ.
ตโต สทฺธํ ลภิตฺวานาติ เอวํ สมาทินฺนวตานิ ภินฺทิตฺวา กายทฬฺหีพหุลา วาทปฺปสุตา หุตฺวา ตตฺถ ตตฺถ วิจรนฺตี ตโต ปจฺฉา อปรภาเค มหาโมคฺคลฺลานเตฺถรสฺส สนฺติเก ลโทฺธวาทานุสาสนา สทฺธํ ปฎิลภิตฺวาฯ ทิสฺวา กายํ ยถาภูตนฺติ สห วิปสฺสนาย มคฺคปญฺญาย อิมํ มม กายํ ยถาภูตํ ทิสฺวา อนาคามิมเคฺคน สพฺพโส กามราโค สมูหโตฯ ตโต ปรํ อคฺคมเคฺคน สเพฺพ ภวา สมุจฺฉินฺนา, อิจฺฉา จ ปตฺถนาปิ จาติ ปจฺจุปฺปนฺนวิสยาภิลาสสงฺขาตา อิจฺฉา จ อายติภวาภิลาสสงฺขาตา ปตฺถนาปิ สเพฺพ ภวาปิ สมุจฺฉินฺนาติ โยชนา ฯ สนฺติํ ปาปุณิ เจตโสติ อจฺจนฺตํ สนฺติํ อรหตฺตผลํ ปาปุณิํ อธิคจฺฉินฺติ อโตฺถฯ
Tato saddhaṃ labhitvānāti evaṃ samādinnavatāni bhinditvā kāyadaḷhībahulā vādappasutā hutvā tattha tattha vicarantī tato pacchā aparabhāge mahāmoggallānattherassa santike laddhovādānusāsanā saddhaṃ paṭilabhitvā. Disvā kāyaṃ yathābhūtanti saha vipassanāya maggapaññāya imaṃ mama kāyaṃ yathābhūtaṃ disvā anāgāmimaggena sabbaso kāmarāgo samūhato. Tato paraṃ aggamaggena sabbe bhavā samucchinnā, icchā ca patthanāpi cāti paccuppannavisayābhilāsasaṅkhātā icchā ca āyatibhavābhilāsasaṅkhātā patthanāpi sabbe bhavāpi samucchinnāti yojanā . Santiṃ pāpuṇi cetasoti accantaṃ santiṃ arahattaphalaṃ pāpuṇiṃ adhigacchinti attho.
นนฺทุตฺตราเถรีคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Nanduttarātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรีคาถาปาฬิ • Therīgāthāpāḷi / ๕. นนฺทุตฺตราเถรีคาถา • 5. Nanduttarātherīgāthā
