| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१४४] ४. नङ्गुट्ठजातकवण्णना
[144] 4. Naṅguṭṭhajātakavaṇṇanā
बहुम्पेतं असब्भि जातवेदाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो आजीवकानं मिच्छातपं आरब्भ कथेसि। तदा किर आजीवका जेतवनपिट्ठियं नानप्पकारं मिच्छातपं चरन्ति। सम्बहुला भिक्खू तेसं उक्कुटिकप्पधानवग्गुलिवतकण्टकापस्सयपञ्चातपतपनादिभेदं मिच्छातपं दिस्वा भगवन्तं पुच्छिंसु ‘‘अत्थि नु खो, भन्ते, इमं मिच्छातपं निस्साय कुसलं वा वुड्ढि वा’’ति। सत्था ‘‘न, भिक्खवे, एवरूपं मिच्छातपं निस्साय कुसलं वा वुड्ढि वा अत्थि, पुब्बे पण्डिता ‘एवरूपं तपं निस्साय कुसलं वा वुड्ढि वा भविस्सती’ति सञ्ञाय जातग्गिं गहेत्वा अरञ्ञं पविसित्वा अग्गिजुहनादिवसेन किञ्चि वुड्ढिं अपस्सन्ता अग्गिं उदकेन निब्बापेत्वा कसिणपरिकम्मं कत्वा अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा ब्रह्मलोकपरायणा अहेसु’’न्ति वत्वा अतीतं आहरि।
Bahumpetaṃ asabbhi jātavedāti idaṃ satthā jetavane viharanto ājīvakānaṃ micchātapaṃ ārabbha kathesi. Tadā kira ājīvakā jetavanapiṭṭhiyaṃ nānappakāraṃ micchātapaṃ caranti. Sambahulā bhikkhū tesaṃ ukkuṭikappadhānavaggulivatakaṇṭakāpassayapañcātapatapanādibhedaṃ micchātapaṃ disvā bhagavantaṃ pucchiṃsu ‘‘atthi nu kho, bhante, imaṃ micchātapaṃ nissāya kusalaṃ vā vuḍḍhi vā’’ti. Satthā ‘‘na, bhikkhave, evarūpaṃ micchātapaṃ nissāya kusalaṃ vā vuḍḍhi vā atthi, pubbe paṇḍitā ‘evarūpaṃ tapaṃ nissāya kusalaṃ vā vuḍḍhi vā bhavissatī’ti saññāya jātaggiṃ gahetvā araññaṃ pavisitvā aggijuhanādivasena kiñci vuḍḍhiṃ apassantā aggiṃ udakena nibbāpetvā kasiṇaparikammaṃ katvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā brahmalokaparāyaṇā ahesu’’nti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो उदिच्चब्राह्मणकुले निब्बत्ति। तस्स जातदिवसे मातापितरो जातग्गिं गहेत्वा ठपेसुं। अथ नं सोळसवस्सकाले एतदवोचुं ‘‘मयं ते, पुत्त, जातदिवसे अग्गिं गण्हिम्ह। सचेसि अगारं अज्झावसितुकामो, तयो वेदे उग्गण्ह। अथ ब्रह्मलोकं गन्तुकामो, अग्गिं गहेत्वा अरञ्ञं पविसित्वा अग्गिं परिचरन्तो महाब्रह्मानं आराधेत्वा ब्रह्मलोकपरायणो होही’’ति। सो ‘‘न मय्हं अगारेन अत्थो’’ति अग्गिं गहेत्वा अरञ्ञं पविसित्वा अस्समपदं मापेत्वा अग्गिं परिचरन्तो अरञ्ञे विहासि। सो एकदिवसं पच्चन्तगामके गोदक्खिणं लभित्वा तं गोणं अस्समपदं नेत्वा चिन्तेसि ‘‘अग्गिभगवन्तं गोमंसं खादापेस्सामी’’ति। अथस्स एतदहोसि ‘‘इध लोणं नत्थि, अग्गिभगवा अलोणं खादितुं न सक्खिस्सति, गामतो लोणं आहरित्वा अग्गिभगवन्तं सलोणकं खादापेस्सामी’’ति। सो तं तत्थेव बन्धित्वा लोणत्थाय गामकं अगमासि। तस्मिं गते सम्बहुला लुद्दका तं ठानं आगता। गोणं दिस्वा वधित्वा मंसं पचित्वा खादित्वा नङ्गुट्ठञ्च जङ्घञ्च चम्मञ्च तत्थेव छड्डेत्वा अवसेसमंसं आदाय अगमंसु।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto udiccabrāhmaṇakule nibbatti. Tassa jātadivase mātāpitaro jātaggiṃ gahetvā ṭhapesuṃ. Atha naṃ soḷasavassakāle etadavocuṃ ‘‘mayaṃ te, putta, jātadivase aggiṃ gaṇhimha. Sacesi agāraṃ ajjhāvasitukāmo, tayo vede uggaṇha. Atha brahmalokaṃ gantukāmo, aggiṃ gahetvā araññaṃ pavisitvā aggiṃ paricaranto mahābrahmānaṃ ārādhetvā brahmalokaparāyaṇo hohī’’ti. So ‘‘na mayhaṃ agārena attho’’ti aggiṃ gahetvā araññaṃ pavisitvā assamapadaṃ māpetvā aggiṃ paricaranto araññe vihāsi. So ekadivasaṃ paccantagāmake godakkhiṇaṃ labhitvā taṃ goṇaṃ assamapadaṃ netvā cintesi ‘‘aggibhagavantaṃ gomaṃsaṃ khādāpessāmī’’ti. Athassa etadahosi ‘‘idha loṇaṃ natthi, aggibhagavā aloṇaṃ khādituṃ na sakkhissati, gāmato loṇaṃ āharitvā aggibhagavantaṃ saloṇakaṃ khādāpessāmī’’ti. So taṃ tattheva bandhitvā loṇatthāya gāmakaṃ agamāsi. Tasmiṃ gate sambahulā luddakā taṃ ṭhānaṃ āgatā. Goṇaṃ disvā vadhitvā maṃsaṃ pacitvā khāditvā naṅguṭṭhañca jaṅghañca cammañca tattheva chaḍḍetvā avasesamaṃsaṃ ādāya agamaṃsu.
ब्राह्मणो आगन्त्वा नङ्गुट्ठादिमत्तमेव दिस्वा चिन्तेसि ‘‘अयं अग्गिभगवा अत्तनो सन्तकम्पि रक्खितुं न सक्कोति, मं पन कदा रक्खिस्सति। इमिना अग्गिपरिचरणेन निरत्थकेन भवितब्बं, नत्थि इतोनिदानं कुसलं वा वुड्ढि वा’’ति। सो अग्गिपरिचरियाय विगतच्छन्दो ‘‘हम्भो अग्गिभगवा, त्वं अत्तनोपि सन्तकं रक्खितुं असक्कोन्तो मं कदा रक्खिस्ससि, मंसं नत्थि, एत्तकेनपि तुस्साही’’ति नङ्गुट्ठादीनि अग्गिम्हि पक्खिपन्तो इमं गाथमाह –
Brāhmaṇo āgantvā naṅguṭṭhādimattameva disvā cintesi ‘‘ayaṃ aggibhagavā attano santakampi rakkhituṃ na sakkoti, maṃ pana kadā rakkhissati. Iminā aggiparicaraṇena niratthakena bhavitabbaṃ, natthi itonidānaṃ kusalaṃ vā vuḍḍhi vā’’ti. So aggiparicariyāya vigatacchando ‘‘hambho aggibhagavā, tvaṃ attanopi santakaṃ rakkhituṃ asakkonto maṃ kadā rakkhissasi, maṃsaṃ natthi, ettakenapi tussāhī’’ti naṅguṭṭhādīni aggimhi pakkhipanto imaṃ gāthamāha –
१४४.
144.
‘‘बहुम्पेतं असब्भि जातवेद, यं तं वालधिनाभिपूजयाम।
‘‘Bahumpetaṃ asabbhi jātaveda, yaṃ taṃ vāladhinābhipūjayāma;
मंसारहस्स नत्थज्ज मंसं, नङ्गुट्ठम्पि भवं पटिग्गहातू’’ति॥
Maṃsārahassa natthajja maṃsaṃ, naṅguṭṭhampi bhavaṃ paṭiggahātū’’ti.
तत्थ बहुम्पेतन्ति एत्तकम्पि बहुं। असब्भीति असप्पुरिस असाधुजातिक। जातवेदाति अग्गिं आलपति। अग्गि हि जातमत्तोव वेदियति पञ्ञायति पाकटो होति, तस्मा ‘‘जातवेदो’’ति वुच्चति। यं तं वालधिनाभिपूजयामाति यं अज्ज मयं अत्तनोपि सन्तकं रक्खितुं असमत्थं भगवन्तं वालधिना अभिपूजयाम, एतम्पि तव बहुमेवाति दस्सेति। मंसारहस्साति मंसं अरहस्स तुय्हं नत्थि अज्ज मंसं। नङ्गुट्ठम्पि भवं पटिग्गहातूति अत्तनो सन्तकं रक्खितुं असक्कोन्तो भवं इमं सजङ्घचम्मं नङ्गुट्ठम्पि पटिग्गण्हातूति।
Tattha bahumpetanti ettakampi bahuṃ. Asabbhīti asappurisa asādhujātika. Jātavedāti aggiṃ ālapati. Aggi hi jātamattova vediyati paññāyati pākaṭo hoti, tasmā ‘‘jātavedo’’ti vuccati. Yaṃ taṃ vāladhinābhipūjayāmāti yaṃ ajja mayaṃ attanopi santakaṃ rakkhituṃ asamatthaṃ bhagavantaṃ vāladhinā abhipūjayāma, etampi tava bahumevāti dasseti. Maṃsārahassāti maṃsaṃ arahassa tuyhaṃ natthi ajja maṃsaṃ. Naṅguṭṭhampi bhavaṃ paṭiggahātūti attano santakaṃ rakkhituṃ asakkonto bhavaṃ imaṃ sajaṅghacammaṃ naṅguṭṭhampi paṭiggaṇhātūti.
एवं वत्वा महासत्तो अग्गिं उदकेन निब्बापेत्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।
Evaṃ vatvā mahāsatto aggiṃ udakena nibbāpetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā brahmalokaparāyaṇo ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘निब्बुतग्गितापसो अहमेव तेन समयेना’’ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘nibbutaggitāpaso ahameva tena samayenā’’ti.
नङ्गुट्ठजातकवण्णना चतुत्था।
Naṅguṭṭhajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १४४. नङ्गुट्ठजातकं • 144. Naṅguṭṭhajātakaṃ
