| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
४. नसन्तिसुत्तवण्णना
4. Nasantisuttavaṇṇanā
३४. चतुत्थे कमनीयानीति रूपादीनि इट्ठारम्मणानि। अपुनागमनं अनागन्ता पुरिसो मच्चुधेय्याति तेभूमकवट्टसङ्खाता मच्चुधेय्या अपुनागमनसङ्खातं निब्बानं अनागन्ता। निब्बानञ्हि सत्ता न पुनागच्छन्ति, तस्मा तं अपुनागमनन्ति वुच्चति। तं कामेसु बद्धो च पमत्तो च अनागन्ता नाम होति, सो तं पापुणितुं न सक्कोति, तस्मा एवमाह। छन्दजन्ति तण्हाछन्दतो जातं। अघन्ति पञ्चक्खन्धदुक्खं। दुतियपदं तस्सेव वेवचनं। छन्दविनया अघविनयोति तण्हाविनयेन पञ्चक्खन्धविनयो । अघविनया दुक्खविनयोति पञ्चक्खन्धविनयेन वट्टदुक्खं विनीतमेव होति। चित्रानीति आरम्मणचित्तानि। सङ्कप्परागोति सङ्कप्पितरागो। एवमेत्थ वत्थुकामं पटिक्खिपित्वा किलेसकामो कामोति वुत्तो। अयं पनत्थो पसूरसुत्तेन (सु॰ नि॰ ८३० आदयो) विभावेतब्बो। पसूरपरिब्बाजको हि थेरेन ‘‘सङ्कप्परागो पुरिसस्स कामो’’ति वुत्ते –
34. Catutthe kamanīyānīti rūpādīni iṭṭhārammaṇāni. Apunāgamanaṃ anāgantā puriso maccudheyyāti tebhūmakavaṭṭasaṅkhātā maccudheyyā apunāgamanasaṅkhātaṃ nibbānaṃ anāgantā. Nibbānañhi sattā na punāgacchanti, tasmā taṃ apunāgamananti vuccati. Taṃ kāmesu baddho ca pamatto ca anāgantā nāma hoti, so taṃ pāpuṇituṃ na sakkoti, tasmā evamāha. Chandajanti taṇhāchandato jātaṃ. Aghanti pañcakkhandhadukkhaṃ. Dutiyapadaṃ tasseva vevacanaṃ. Chandavinayā aghavinayoti taṇhāvinayena pañcakkhandhavinayo . Aghavinayā dukkhavinayoti pañcakkhandhavinayena vaṭṭadukkhaṃ vinītameva hoti. Citrānīti ārammaṇacittāni. Saṅkapparāgoti saṅkappitarāgo. Evamettha vatthukāmaṃ paṭikkhipitvā kilesakāmo kāmoti vutto. Ayaṃ panattho pasūrasuttena (su. ni. 830 ādayo) vibhāvetabbo. Pasūraparibbājako hi therena ‘‘saṅkapparāgo purisassa kāmo’’ti vutte –
‘‘न ते कामा यानि चित्रानि लोके,
‘‘Na te kāmā yāni citrāni loke,
सङ्कप्परागञ्च वदेसि कामं।
Saṅkapparāgañca vadesi kāmaṃ;
सङ्कप्पयं अकुसले वितक्के,
Saṅkappayaṃ akusale vitakke,
भिक्खूपि ते हेहिन्ति कामभोगी’’ति॥ –
Bhikkhūpi te hehinti kāmabhogī’’ti. –
आह। अथ नं थेरो अवोच –
Āha. Atha naṃ thero avoca –
‘‘ते चे कामा यानि चित्रानि लोके,
‘‘Te ce kāmā yāni citrāni loke,
सङ्कप्परागं न वदेसि कामं।
Saṅkapparāgaṃ na vadesi kāmaṃ;
पस्सन्तो रूपानि मनोरमानि,
Passanto rūpāni manoramāni,
सत्थापि ते हेहिति कामभोगी॥
Satthāpi te hehiti kāmabhogī.
सुणन्तो सद्दानि, घायन्तो गन्धानि।
Suṇanto saddāni, ghāyanto gandhāni;
सायन्तो रसानि, फुसन्तो फस्सानि मनोरमानि।
Sāyanto rasāni, phusanto phassāni manoramāni;
सत्थापि ते हेहिति कामभोगी’’ति॥
Satthāpi te hehiti kāmabhogī’’ti.
अथेत्थ धीराति अथ एतेसु आरम्मणेसु पण्डिता छन्दरागं विनयन्ति। संयोजनं सब्बन्ति दसविधम्पि संयोजनं। अकिञ्चनन्ति रागकिञ्चनादिविरहितं। नानुपतन्ति दुक्खाति वट्टदुक्खा पन तस्स उपरि न पतन्ति। इच्चायस्मा मोघराजाति, ‘‘पहासि सङ्ख’’न्ति गाथं सुत्वा तस्सं परिसति अनुसन्धिकुसलो मोघराजा नाम थेरो ‘‘इमिस्सा गाथाय अत्थो न यथानुसन्धिं गतो’’ति चिन्तेत्वा यथानुसन्धिं घटेन्तो एवमाह। तत्थ इध वा हुरं वाति इधलोके वा परलोके वा। नरुत्तमं अत्थचरं नरानन्ति किञ्चापि सब्बे खीणासवा नरुत्तमा चेव अत्थचरा च नरानं, थेरो पन दसबलं सन्धायेवमाह। ये तं नमस्सन्ति पसंसिया तेति यदि तथाविमुत्तं देवमनुस्सा नमस्सन्ति, अथ ये तं भगवन्तं कायेन वा वाचाय वा अनुपटिपत्तिया वा नमस्सन्ति, ते किं पसंसिया, उदाहु अपसंसियाति। भिक्खूति मोघराजत्थेरं आलपति। अञ्ञाय धम्मन्ति चतुसच्चधम्मं जानित्वा। सङ्गातिगा तेपि भवन्तीति ये तं कायेन वा वाचाय वा अनुपटिपत्तिया वा नमस्सन्ति। ते चतुसच्चधम्मं अञ्ञाय विचिकिच्छं पहाय सङ्गातिगापि होन्ति, पसंसियापि होन्तीति। चतुत्थं।
Athettha dhīrāti atha etesu ārammaṇesu paṇḍitā chandarāgaṃ vinayanti. Saṃyojanaṃ sabbanti dasavidhampi saṃyojanaṃ. Akiñcananti rāgakiñcanādivirahitaṃ. Nānupatanti dukkhāti vaṭṭadukkhā pana tassa upari na patanti. Iccāyasmāmogharājāti, ‘‘pahāsi saṅkha’’nti gāthaṃ sutvā tassaṃ parisati anusandhikusalo mogharājā nāma thero ‘‘imissā gāthāya attho na yathānusandhiṃ gato’’ti cintetvā yathānusandhiṃ ghaṭento evamāha. Tattha idha vā huraṃ vāti idhaloke vā paraloke vā. Naruttamaṃ atthacaraṃ narānanti kiñcāpi sabbe khīṇāsavā naruttamā ceva atthacarā ca narānaṃ, thero pana dasabalaṃ sandhāyevamāha. Ye taṃ namassanti pasaṃsiyā teti yadi tathāvimuttaṃ devamanussā namassanti, atha ye taṃ bhagavantaṃ kāyena vā vācāya vā anupaṭipattiyā vā namassanti, te kiṃ pasaṃsiyā, udāhu apasaṃsiyāti. Bhikkhūti mogharājattheraṃ ālapati. Aññāya dhammanti catusaccadhammaṃ jānitvā. Saṅgātigā tepi bhavantīti ye taṃ kāyena vā vācāya vā anupaṭipattiyā vā namassanti. Te catusaccadhammaṃ aññāya vicikicchaṃ pahāya saṅgātigāpi honti, pasaṃsiyāpi hontīti. Catutthaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ४. नसन्तिसुत्तं • 4. Nasantisuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ४. नसन्तिसुत्तवण्णना • 4. Nasantisuttavaṇṇanā
