| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सम्मोहविनोदनी-अट्ठकथा • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
(९.) नवकनिद्देसवण्णना
(9.) Navakaniddesavaṇṇanā
९६०. नवकनिद्देसे नव आघातवत्थूनीति सत्तेसु उप्पत्तिवसेनेव कथितानि। पुरिसानं मलानीति पुरिसमलानि। नवविधाति नवकोट्ठासा नवप्पभेदा वा।
960. Navakaniddese nava āghātavatthūnīti sattesu uppattivaseneva kathitāni. Purisānaṃ malānīti purisamalāni. Navavidhāti navakoṭṭhāsā navappabhedā vā.
९६३. तण्हं पटिच्चाति तण्हं निस्साय। परियेसनाति रूपादिआरम्मणपरियेसना। सा हि तण्हाय सति होति। लाभोति रूपादिआरम्मणपटिलाभो। सो हि परियेसनाय सति होति। विनिच्छयो पन ञाणतण्हादिट्ठिवितक्कवसेन चतुब्बिधो। तत्थ ‘‘सुखविनिच्छयं जञ्ञा, सुखविनिच्छयं ञत्वा अज्झत्तं सुखमनुयुञ्जेय्या’’ति (म॰ नि॰ ३.३२३) अयं ञाणविनिच्छयो। ‘‘विनिच्छयोति द्वे विनिच्छया – तण्हाविनिच्छयो च दिट्ठिविनिच्छयो चा’’ति (महानि॰ १०२) एवं आगतानि अट्ठसततण्हाविचरितानि तण्हाविनिच्छयो। द्वासट्ठि दिट्ठियो दिट्ठिविनिच्छयो। ‘‘छन्दो खो, देवानमिन्द, वितक्कनिदानो’’ति (दी॰ नि॰ २.३५८) इमस्मिं पन सुत्ते इध विनिच्छयोति वुत्तो वितक्कोयेव आगतो। लाभं लभित्वा हि इट्ठानिट्ठं सुन्दरासुन्दरञ्च वितक्केनेव विनिच्छिनाति – ‘एत्तकं मे रूपारम्मणत्थाय भविस्सति , एत्तकं सद्दादिआरम्मणत्थाय , एत्तकं मय्हं भविस्सति, एत्तकं परस्स, एत्तकं परिभुञ्जिस्सामि, एत्तकं निदहिस्सामी’ति। तेन वुत्तं ‘‘लाभं पटिच्च विनिच्छयो’’ति।
963. Taṇhaṃ paṭiccāti taṇhaṃ nissāya. Pariyesanāti rūpādiārammaṇapariyesanā. Sā hi taṇhāya sati hoti. Lābhoti rūpādiārammaṇapaṭilābho. So hi pariyesanāya sati hoti. Vinicchayo pana ñāṇataṇhādiṭṭhivitakkavasena catubbidho. Tattha ‘‘sukhavinicchayaṃ jaññā, sukhavinicchayaṃ ñatvā ajjhattaṃ sukhamanuyuñjeyyā’’ti (ma. ni. 3.323) ayaṃ ñāṇavinicchayo. ‘‘Vinicchayoti dve vinicchayā – taṇhāvinicchayo ca diṭṭhivinicchayo cā’’ti (mahāni. 102) evaṃ āgatāni aṭṭhasatataṇhāvicaritāni taṇhāvinicchayo. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhivinicchayo. ‘‘Chando kho, devānaminda, vitakkanidāno’’ti (dī. ni. 2.358) imasmiṃ pana sutte idha vinicchayoti vutto vitakkoyeva āgato. Lābhaṃ labhitvā hi iṭṭhāniṭṭhaṃ sundarāsundarañca vitakkeneva vinicchināti – ‘ettakaṃ me rūpārammaṇatthāya bhavissati , ettakaṃ saddādiārammaṇatthāya , ettakaṃ mayhaṃ bhavissati, ettakaṃ parassa, ettakaṃ paribhuñjissāmi, ettakaṃ nidahissāmī’ti. Tena vuttaṃ ‘‘lābhaṃ paṭicca vinicchayo’’ti.
छन्दरागोति एवं अकुसलवितक्केन वितक्किते वत्थुस्मिं दुब्बलरागो च बलवरागो च उप्पज्जति। इदञ्हि इध छन्दोति दुब्बलरागस्साधिवचनं । अज्झोसानन्ति अहं ममन्ति बलवसन्निट्ठानं। परिग्गहोति तण्हादिट्ठिवसेन परिग्गहकरणं। मच्छरियन्ति परेहि साधारणभावस्स असहनता। तेनेवस्स पोराणा एवं वचनत्थं वदन्ति – ‘‘इदं अच्छरियं मय्हमेव होतु, मा अञ्ञस्स अच्छरियं होतूति पवत्तत्ता मच्छरियन्ति वुच्चती’’ति। आरक्खोति द्वारपिदहनमञ्जुसगोपनादिवसेन सुट्ठु रक्खणं। अधिकरोतीति अधिकरणं; कारणस्सेतं नामं। आरक्खाधिकरणन्ति भावनपुंसकं; आरक्खहेतूति अत्थो। दण्डादानादीसु परनिसेधनत्थं दण्डस्स आदानं दण्डादानं। एकतोधारादिनो सत्थस्स आदानं सत्थादानं। कलहोति कायकलहोपि वाचाकलहोपि। पुरिमो पुरिमो विरोधो विग्गहो, पच्छिमो पच्छिमो विवादो। तुवं तुवन्ति अगारववचनं, त्वं त्वन्ति अत्थो।
Chandarāgoti evaṃ akusalavitakkena vitakkite vatthusmiṃ dubbalarāgo ca balavarāgo ca uppajjati. Idañhi idha chandoti dubbalarāgassādhivacanaṃ . Ajjhosānanti ahaṃ mamanti balavasanniṭṭhānaṃ. Pariggahoti taṇhādiṭṭhivasena pariggahakaraṇaṃ. Macchariyanti parehi sādhāraṇabhāvassa asahanatā. Tenevassa porāṇā evaṃ vacanatthaṃ vadanti – ‘‘idaṃ acchariyaṃ mayhameva hotu, mā aññassa acchariyaṃ hotūti pavattattā macchariyanti vuccatī’’ti. Ārakkhoti dvārapidahanamañjusagopanādivasena suṭṭhu rakkhaṇaṃ. Adhikarotīti adhikaraṇaṃ; kāraṇassetaṃ nāmaṃ. Ārakkhādhikaraṇanti bhāvanapuṃsakaṃ; ārakkhahetūti attho. Daṇḍādānādīsu paranisedhanatthaṃ daṇḍassa ādānaṃ daṇḍādānaṃ. Ekatodhārādino satthassa ādānaṃ satthādānaṃ. Kalahoti kāyakalahopi vācākalahopi. Purimo purimo virodho viggaho, pacchimo pacchimo vivādo. Tuvaṃ tuvanti agāravavacanaṃ, tvaṃ tvanti attho.
९६४. इञ्जितानीति इञ्जनानि चलनानि। अस्मीति इञ्जितमेतन्तिआदीहि सब्बपदेहि मानोव कथितो। अहन्ति पवत्तोपि हि मानो इञ्जितमेव, अयमहन्ति पवत्तोपि, नेवसञ्ञीनासञ्ञी भविस्सन्ति पवत्तोपि। सेसनवकेहिपि मानोव कथितो। मानो हि इञ्जनतो इञ्जितं, मञ्ञनतो मञ्ञितं, फन्दनतो फन्दितं, पपञ्चनतो पपञ्चितं। तेहि तेहि कारणेहि सङ्खतत्ता सङ्खतन्ति च वुच्चति। सेसं सब्बत्थ उत्तानत्थमेवाति।
964. Iñjitānīti iñjanāni calanāni. Asmīti iñjitametantiādīhi sabbapadehi mānova kathito. Ahanti pavattopi hi māno iñjitameva, ayamahanti pavattopi, nevasaññīnāsaññī bhavissanti pavattopi. Sesanavakehipi mānova kathito. Māno hi iñjanato iñjitaṃ, maññanato maññitaṃ, phandanato phanditaṃ, papañcanato papañcitaṃ. Tehi tehi kāraṇehi saṅkhatattā saṅkhatanti ca vuccati. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
नवकनिद्देसवण्णना।
Navakaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / विभङ्गपाळि • Vibhaṅgapāḷi / १७. खुद्दकवत्थुविभङ्गो • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-मूलटीका • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / १७. खुद्दकवत्थुविभङ्गो • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-अनुटीका • Vibhaṅga-anuṭīkā / १७. खुद्दकवत्थुविभङ्गो • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
