Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మసఙ్గణి-అట్ఠకథా • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
నవమచిత్తం
Navamacittaṃ
౪౧౩. నవమం ఛసు ఆరమ్మణేసు దోమనస్సితస్స పటిఘం ఉప్పాదయతో ఉప్పజ్జతి. తస్స సమయవవత్థానవారే తావ దుట్ఠు మనో, హీనవేదనత్తా వా కుచ్ఛితం మనోతి దుమ్మనో; దుమ్మనస్స భావో దోమనస్సం. తేన సహగతన్తి దోమనస్ససహగతం. అసమ్పియాయనభావేన ఆరమ్మణస్మిం పటిహఞ్ఞతీతి పటిఘం. తేన సమ్పయుత్తన్తి పటిఘసమ్పయుత్తం.
413. Navamaṃ chasu ārammaṇesu domanassitassa paṭighaṃ uppādayato uppajjati. Tassa samayavavatthānavāre tāva duṭṭhu mano, hīnavedanattā vā kucchitaṃ manoti dummano; dummanassa bhāvo domanassaṃ. Tena sahagatanti domanassasahagataṃ. Asampiyāyanabhāvena ārammaṇasmiṃ paṭihaññatīti paṭighaṃ. Tena sampayuttanti paṭighasampayuttaṃ.
ధమ్ముద్దేసే తీసుపి ఠానేసు దోమనస్సవేదనావ ఆగతా. తత్థ వేదనాపదం వుత్తమేవ. తథా దుక్ఖదోమనస్సపదాని లక్ఖణాదితో పన అనిట్ఠారమ్మణానుభవనలక్ఖణం దోమనస్సం, యథాతథా వా అనిట్ఠాకారసమ్భోగరసం, చేతసికాబాధపచ్చుపట్ఠానం, ఏకన్తేనేవ హదయవత్థుపదట్ఠానం.
Dhammuddese tīsupi ṭhānesu domanassavedanāva āgatā. Tattha vedanāpadaṃ vuttameva. Tathā dukkhadomanassapadāni lakkhaṇādito pana aniṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇaṃ domanassaṃ, yathātathā vā aniṭṭhākārasambhogarasaṃ, cetasikābādhapaccupaṭṭhānaṃ, ekanteneva hadayavatthupadaṭṭhānaṃ.
మూలకమ్మపథేసు యథా పురిమచిత్తేసు లోభో హోతి, అభిజ్ఝా హోతీతి ఆగతం, ఏవం దోసో హోతి, బ్యాపాదో హోతీతి వుత్తం. తత్థ దుస్సన్తి తేన, సయం వా దుస్సతి, దుస్సనమత్తమేవ వా తన్తి దోసో సో చణ్డిక్కలక్ఖణో పహటాసివిసో వియ, విసప్పనరసో విసనిపాతో వియ, అత్తనో నిస్సయదహనరసో వా దావగ్గి వియ, దుస్సనపచ్చుపట్ఠానో లద్ధోకాసో వియ సపత్తో, ఆఘాతవత్థుపదట్ఠానో విససంసట్ఠపూతిముత్తం వియ దట్ఠబ్బో.
Mūlakammapathesu yathā purimacittesu lobho hoti, abhijjhā hotīti āgataṃ, evaṃ doso hoti, byāpādo hotīti vuttaṃ. Tattha dussanti tena, sayaṃ vā dussati, dussanamattameva vā tanti doso so caṇḍikkalakkhaṇo pahaṭāsiviso viya, visappanaraso visanipāto viya, attano nissayadahanaraso vā dāvaggi viya, dussanapaccupaṭṭhāno laddhokāso viya sapatto, āghātavatthupadaṭṭhāno visasaṃsaṭṭhapūtimuttaṃ viya daṭṭhabbo.
బ్యాపజ్జతి తేన చిత్తం, పూతిభావం ఉపగచ్ఛతి, బ్యాపాదయతి వా వినయాచారరూపసమ్పత్తిహితసుఖాదీనీతి బ్యాపాదో. అత్థతో పనేస దోసోయేవ. ఇధ పదపటిపాటియా ఏకూనతింస పదాని హోన్తి. అగ్గహితగ్గహణేన చుద్దస. తేసం వసేన సవిభత్తికావిభత్తికరాసిభేదో వేదితబ్బో.
Byāpajjati tena cittaṃ, pūtibhāvaṃ upagacchati, byāpādayati vā vinayācārarūpasampattihitasukhādīnīti byāpādo. Atthato panesa dosoyeva. Idha padapaṭipāṭiyā ekūnatiṃsa padāni honti. Aggahitaggahaṇena cuddasa. Tesaṃ vasena savibhattikāvibhattikarāsibhedo veditabbo.
యేవాపనకేసు ఛన్దాధిమోక్ఖమనసికారఉద్ధచ్చాని నియతాని. ఇస్సామచ్ఛరియకుక్కుచ్చేసు పన అఞ్ఞతరేన సద్ధిం పఞ్చ పఞ్చ హుత్వాపి ఉప్పజ్జన్తి. ఏవమేపి తయో ధమ్మా అనియతయేవాపనకా నామ. తేసు ఇస్సతీతి ‘ఇస్సా’. సా పరసమ్పత్తీనం ఉసూయనలక్ఖణా, తత్థేవ అనభిరతిరసా, తతో విముఖభావపచ్చుపట్ఠానా, పరసమ్పత్తిపదట్ఠానా. సంయోజనన్తి దట్ఠబ్బా. మచ్ఛేరభావో ‘మచ్ఛరియం’. తం లద్ధానం వా లభితబ్బానం వా అత్తనో సమ్పత్తీనం నిగూహనలక్ఖణం, తాసంయేవ పరేహి సాధారణభావఅక్ఖమనరసం, సఙ్కోచనపచ్చుపట్ఠానం కటుకఞ్చుకతాపచ్చుపట్ఠానం వా, అత్తసమ్పత్తిపదట్ఠానం. చేతసో విరూపభావోతి దట్ఠబ్బం. కుచ్ఛితం కతం కుకతం. తస్స భావో ‘కుక్కుచ్చం’. తం పచ్ఛానుతాపలక్ఖణం, కతాకతానుసోచనరసం, విప్పటిసారపచ్చుపట్ఠానం, కతాకతపదట్ఠానం. దాసబ్యం వియ దట్ఠబ్బం. అయం తావ ఉద్దేసవారే విసేసో.
Yevāpanakesu chandādhimokkhamanasikārauddhaccāni niyatāni. Issāmacchariyakukkuccesu pana aññatarena saddhiṃ pañca pañca hutvāpi uppajjanti. Evamepi tayo dhammā aniyatayevāpanakā nāma. Tesu issatīti ‘issā’. Sā parasampattīnaṃ usūyanalakkhaṇā, tattheva anabhiratirasā, tato vimukhabhāvapaccupaṭṭhānā, parasampattipadaṭṭhānā. Saṃyojananti daṭṭhabbā. Maccherabhāvo ‘macchariyaṃ’. Taṃ laddhānaṃ vā labhitabbānaṃ vā attano sampattīnaṃ nigūhanalakkhaṇaṃ, tāsaṃyeva parehi sādhāraṇabhāvaakkhamanarasaṃ, saṅkocanapaccupaṭṭhānaṃ kaṭukañcukatāpaccupaṭṭhānaṃ vā, attasampattipadaṭṭhānaṃ. Cetaso virūpabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Kucchitaṃ kataṃ kukataṃ. Tassa bhāvo ‘kukkuccaṃ’. Taṃ pacchānutāpalakkhaṇaṃ, katākatānusocanarasaṃ, vippaṭisārapaccupaṭṭhānaṃ, katākatapadaṭṭhānaṃ. Dāsabyaṃ viya daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ tāva uddesavāre viseso.
౪౧౫. నిద్దేసవారే వేదనానిద్దేసే అసాతం సాతపటిపక్ఖవసేన వేదితబ్బం.
415. Niddesavāre vedanāniddese asātaṃ sātapaṭipakkhavasena veditabbaṃ.
౪౧౮. దోసనిద్దేసే దుస్సతీతి దోసో. దుస్సనాతి దుస్సనాకారో. దుస్సితత్తన్తి దుస్సితభావో. పకతిభావవిజహనట్ఠేన బ్యాపజ్జనం బ్యాపత్తి. బ్యాపజ్జనాతి బ్యాపజ్జనాకారో. విరుజ్ఝతీతి విరోధో. పునప్పునం విరుజ్ఝతీతి పటివిరోధో. విరుద్ధాకారపటివిరుద్ధాకారవసేన వా ఇదం వుత్తం. చణ్డికో వుచ్చతి చణ్డో, థద్ధపుగ్గలో; తస్స భావో చణ్డిక్కం. న ఏతేన సురోపితం వచనం హోతి, దురుత్తం అపరిపుణ్ణమేవ హోతీతి అసురోపో. కుద్ధకాలే హి పరిపుణ్ణవచనం నామ నత్థి. సచేపి కస్సచి హోతి తం అప్పమాణం. అపరే పన అస్సుజననట్ఠేన అస్సురోపనతో అస్సురోపోతి వదన్తి. తం అకారణం, సోమనస్సస్సాపి అస్సుజననతో. హేట్ఠా వుత్తఅత్తమనతాపటిపక్ఖతో న అత్తమనతాతి అనత్తమనతా. సా పన యస్మా చిత్తస్సేవ, న సత్తస్స, తస్మా చిత్తస్సాతి వుత్తం. సేసమేత్థ సఙ్గహసుఞ్ఞతవారేసు చ హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బన్తి.
418. Dosaniddese dussatīti doso. Dussanāti dussanākāro. Dussitattanti dussitabhāvo. Pakatibhāvavijahanaṭṭhena byāpajjanaṃ byāpatti. Byāpajjanāti byāpajjanākāro. Virujjhatīti virodho. Punappunaṃ virujjhatīti paṭivirodho. Viruddhākārapaṭiviruddhākāravasena vā idaṃ vuttaṃ. Caṇḍiko vuccati caṇḍo, thaddhapuggalo; tassa bhāvo caṇḍikkaṃ. Na etena suropitaṃ vacanaṃ hoti, duruttaṃ aparipuṇṇameva hotīti asuropo. Kuddhakāle hi paripuṇṇavacanaṃ nāma natthi. Sacepi kassaci hoti taṃ appamāṇaṃ. Apare pana assujananaṭṭhena assuropanato assuropoti vadanti. Taṃ akāraṇaṃ, somanassassāpi assujananato. Heṭṭhā vuttaattamanatāpaṭipakkhato na attamanatāti anattamanatā. Sā pana yasmā cittasseva, na sattassa, tasmā cittassāti vuttaṃ. Sesamettha saṅgahasuññatavāresu ca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbanti.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీపాళి • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ద్వాదస అకుసలాని • Dvādasa akusalāni
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ధమ్మసఙ్గణీ-మూలటీకా • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / నవమచిత్తవణ్ణనా • Navamacittavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ధమ్మసఙ్గణీ-అనుటీకా • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / నవమచిత్తవణ్ణనా • Navamacittavaṇṇanā