| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
នវមចិត្តំ
Navamacittaṃ
៤១៣. នវមំ ឆសុ អារម្មណេសុ ទោមនស្សិតស្ស បដិឃំ ឧប្បាទយតោ ឧប្បជ្ជតិ។ តស្ស សមយវវត្ថានវារេ តាវ ទុដ្ឋុ មនោ, ហីនវេទនត្តា វា កុច្ឆិតំ មនោតិ ទុម្មនោ; ទុម្មនស្ស ភាវោ ទោមនស្សំ។ តេន សហគតន្តិ ទោមនស្សសហគតំ។ អសម្បិយាយនភាវេន អារម្មណស្មិំ បដិហញ្ញតីតិ បដិឃំ។ តេន សម្បយុត្តន្តិ បដិឃសម្បយុត្តំ។
413. Navamaṃ chasu ārammaṇesu domanassitassa paṭighaṃ uppādayato uppajjati. Tassa samayavavatthānavāre tāva duṭṭhu mano, hīnavedanattā vā kucchitaṃ manoti dummano; dummanassa bhāvo domanassaṃ. Tena sahagatanti domanassasahagataṃ. Asampiyāyanabhāvena ārammaṇasmiṃ paṭihaññatīti paṭighaṃ. Tena sampayuttanti paṭighasampayuttaṃ.
ធម្មុទ្ទេសេ តីសុបិ ឋានេសុ ទោមនស្សវេទនាវ អាគតា។ តត្ថ វេទនាបទំ វុត្តមេវ។ តថា ទុក្ខទោមនស្សបទានិ លក្ខណាទិតោ បន អនិដ្ឋារម្មណានុភវនលក្ខណំ ទោមនស្សំ, យថាតថា វា អនិដ្ឋាការសម្ភោគរសំ, ចេតសិកាពាធបច្ចុបដ្ឋានំ, ឯកន្តេនេវ ហទយវត្ថុបទដ្ឋានំ។
Dhammuddese tīsupi ṭhānesu domanassavedanāva āgatā. Tattha vedanāpadaṃ vuttameva. Tathā dukkhadomanassapadāni lakkhaṇādito pana aniṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇaṃ domanassaṃ, yathātathā vā aniṭṭhākārasambhogarasaṃ, cetasikābādhapaccupaṭṭhānaṃ, ekanteneva hadayavatthupadaṭṭhānaṃ.
មូលកម្មបថេសុ យថា បុរិមចិត្តេសុ លោភោ ហោតិ, អភិជ្ឈា ហោតីតិ អាគតំ, ឯវំ ទោសោ ហោតិ, ព្យាបាទោ ហោតីតិ វុត្តំ។ តត្ថ ទុស្សន្តិ តេន, សយំ វា ទុស្សតិ, ទុស្សនមត្តមេវ វា តន្តិ ទោសោ សោ ចណ្ឌិក្កលក្ខណោ បហដាសិវិសោ វិយ, វិសប្បនរសោ វិសនិបាតោ វិយ, អត្តនោ និស្សយទហនរសោ វា ទាវគ្គិ វិយ, ទុស្សនបច្ចុបដ្ឋានោ លទ្ធោកាសោ វិយ សបត្តោ, អាឃាតវត្ថុបទដ្ឋានោ វិសសំសដ្ឋបូតិមុត្តំ វិយ ទដ្ឋព្ពោ។
Mūlakammapathesu yathā purimacittesu lobho hoti, abhijjhā hotīti āgataṃ, evaṃ doso hoti, byāpādo hotīti vuttaṃ. Tattha dussanti tena, sayaṃ vā dussati, dussanamattameva vā tanti doso so caṇḍikkalakkhaṇo pahaṭāsiviso viya, visappanaraso visanipāto viya, attano nissayadahanaraso vā dāvaggi viya, dussanapaccupaṭṭhāno laddhokāso viya sapatto, āghātavatthupadaṭṭhāno visasaṃsaṭṭhapūtimuttaṃ viya daṭṭhabbo.
ព្យាបជ្ជតិ តេន ចិត្តំ, បូតិភាវំ ឧបគច្ឆតិ, ព្យាបាទយតិ វា វិនយាចាររូបសម្បត្តិហិតសុខាទីនីតិ ព្យាបាទោ។ អត្ថតោ បនេស ទោសោយេវ។ ឥធ បទបដិបាដិយា ឯកូនតិំស បទានិ ហោន្តិ។ អគ្គហិតគ្គហណេន ចុទ្ទស។ តេសំ វសេន សវិភត្តិកាវិភត្តិករាសិភេទោ វេទិតព្ពោ។
Byāpajjati tena cittaṃ, pūtibhāvaṃ upagacchati, byāpādayati vā vinayācārarūpasampattihitasukhādīnīti byāpādo. Atthato panesa dosoyeva. Idha padapaṭipāṭiyā ekūnatiṃsa padāni honti. Aggahitaggahaṇena cuddasa. Tesaṃ vasena savibhattikāvibhattikarāsibhedo veditabbo.
យេវាបនកេសុ ឆន្ទាធិមោក្ខមនសិការឧទ្ធច្ចានិ និយតានិ។ ឥស្សាមច្ឆរិយកុក្កុច្ចេសុ បន អញ្ញតរេន សទ្ធិំ បញ្ច បញ្ច ហុត្វាបិ ឧប្បជ្ជន្តិ។ ឯវមេបិ តយោ ធម្មា អនិយតយេវាបនកា នាម។ តេសុ ឥស្សតីតិ ‘ឥស្សា’។ សា បរសម្បត្តីនំ ឧសូយនលក្ខណា, តត្ថេវ អនភិរតិរសា, តតោ វិមុខភាវបច្ចុបដ្ឋានា, បរសម្បត្តិបទដ្ឋានា។ សំយោជនន្តិ ទដ្ឋព្ពា។ មច្ឆេរភាវោ ‘មច្ឆរិយំ’។ តំ លទ្ធានំ វា លភិតព្ពានំ វា អត្តនោ សម្បត្តីនំ និគូហនលក្ខណំ, តាសំយេវ បរេហិ សាធារណភាវអក្ខមនរសំ, សង្កោចនបច្ចុបដ្ឋានំ កដុកញ្ចុកតាបច្ចុបដ្ឋានំ វា, អត្តសម្បត្តិបទដ្ឋានំ។ ចេតសោ វិរូបភាវោតិ ទដ្ឋព្ពំ។ កុច្ឆិតំ កតំ កុកតំ។ តស្ស ភាវោ ‘កុក្កុច្ចំ’។ តំ បច្ឆានុតាបលក្ខណំ, កតាកតានុសោចនរសំ, វិប្បដិសារបច្ចុបដ្ឋានំ, កតាកតបទដ្ឋានំ។ ទាសព្យំ វិយ ទដ្ឋព្ពំ។ អយំ តាវ ឧទ្ទេសវារេ វិសេសោ។
Yevāpanakesu chandādhimokkhamanasikārauddhaccāni niyatāni. Issāmacchariyakukkuccesu pana aññatarena saddhiṃ pañca pañca hutvāpi uppajjanti. Evamepi tayo dhammā aniyatayevāpanakā nāma. Tesu issatīti ‘issā’. Sā parasampattīnaṃ usūyanalakkhaṇā, tattheva anabhiratirasā, tato vimukhabhāvapaccupaṭṭhānā, parasampattipadaṭṭhānā. Saṃyojananti daṭṭhabbā. Maccherabhāvo ‘macchariyaṃ’. Taṃ laddhānaṃ vā labhitabbānaṃ vā attano sampattīnaṃ nigūhanalakkhaṇaṃ, tāsaṃyeva parehi sādhāraṇabhāvaakkhamanarasaṃ, saṅkocanapaccupaṭṭhānaṃ kaṭukañcukatāpaccupaṭṭhānaṃ vā, attasampattipadaṭṭhānaṃ. Cetaso virūpabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Kucchitaṃ kataṃ kukataṃ. Tassa bhāvo ‘kukkuccaṃ’. Taṃ pacchānutāpalakkhaṇaṃ, katākatānusocanarasaṃ, vippaṭisārapaccupaṭṭhānaṃ, katākatapadaṭṭhānaṃ. Dāsabyaṃ viya daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ tāva uddesavāre viseso.
៤១៥. និទ្ទេសវារេ វេទនានិទ្ទេសេ អសាតំ សាតបដិបក្ខវសេន វេទិតព្ពំ។
415. Niddesavāre vedanāniddese asātaṃ sātapaṭipakkhavasena veditabbaṃ.
៤១៨. ទោសនិទ្ទេសេ ទុស្សតីតិ ទោសោ។ ទុស្សនាតិ ទុស្សនាការោ។ ទុស្សិតត្តន្តិ ទុស្សិតភាវោ។ បកតិភាវវិជហនដ្ឋេន ព្យាបជ្ជនំ ព្យាបត្តិ។ ព្យាបជ្ជនាតិ ព្យាបជ្ជនាការោ។ វិរុជ្ឈតីតិ វិរោធោ។ បុនប្បុនំ វិរុជ្ឈតីតិ បដិវិរោធោ។ វិរុទ្ធាការបដិវិរុទ្ធាការវសេន វា ឥទំ វុត្តំ។ ចណ្ឌិកោ វុច្ចតិ ចណ្ឌោ, ថទ្ធបុគ្គលោ; តស្ស ភាវោ ចណ្ឌិក្កំ។ ន ឯតេន សុរោបិតំ វចនំ ហោតិ, ទុរុត្តំ អបរិបុណ្ណមេវ ហោតីតិ អសុរោបោ។ កុទ្ធកាលេ ហិ បរិបុណ្ណវចនំ នាម នត្ថិ។ សចេបិ កស្សចិ ហោតិ តំ អប្បមាណំ។ អបរេ បន អស្សុជននដ្ឋេន អស្សុរោបនតោ អស្សុរោបោតិ វទន្តិ។ តំ អការណំ, សោមនស្សស្សាបិ អស្សុជននតោ។ ហេដ្ឋា វុត្តអត្តមនតាបដិបក្ខតោ ន អត្តមនតាតិ អនត្តមនតា។ សា បន យស្មា ចិត្តស្សេវ, ន សត្តស្ស, តស្មា ចិត្តស្សាតិ វុត្តំ។ សេសមេត្ថ សង្គហសុញ្ញតវារេសុ ច ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពន្តិ។
418. Dosaniddese dussatīti doso. Dussanāti dussanākāro. Dussitattanti dussitabhāvo. Pakatibhāvavijahanaṭṭhena byāpajjanaṃ byāpatti. Byāpajjanāti byāpajjanākāro. Virujjhatīti virodho. Punappunaṃ virujjhatīti paṭivirodho. Viruddhākārapaṭiviruddhākāravasena vā idaṃ vuttaṃ. Caṇḍiko vuccati caṇḍo, thaddhapuggalo; tassa bhāvo caṇḍikkaṃ. Na etena suropitaṃ vacanaṃ hoti, duruttaṃ aparipuṇṇameva hotīti asuropo. Kuddhakāle hi paripuṇṇavacanaṃ nāma natthi. Sacepi kassaci hoti taṃ appamāṇaṃ. Apare pana assujananaṭṭhena assuropanato assuropoti vadanti. Taṃ akāraṇaṃ, somanassassāpi assujananato. Heṭṭhā vuttaattamanatāpaṭipakkhato na attamanatāti anattamanatā. Sā pana yasmā cittasseva, na sattassa, tasmā cittassāti vuttaṃ. Sesamettha saṅgahasuññatavāresu ca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbanti.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ទ្វាទស អកុសលានិ • Dvādasa akusalāni
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / នវមចិត្តវណ្ណនា • Navamacittavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / នវមចិត្តវណ្ណនា • Navamacittavaṇṇanā
