Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏိ-အဋ္ဌကထာ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
နဝမစိတ္တံ
Navamacittaṃ
၄၁၃. နဝမံ ဆသု အာရမ္မဏေသု ဒောမနသ္သိတသ္သ ပဋိဃံ ဥပ္ပာဒယတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္သ သမယဝဝတ္ထာနဝာရေ တာဝ ဒုဋ္ဌု မနော, ဟီနဝေဒနတ္တာ ဝာ ကုစ္ဆိတံ မနောတိ ဒုမ္မနော; ဒုမ္မနသ္သ ဘာဝော ဒောမနသ္သံ။ တေန သဟဂတန္တိ ဒောမနသ္သသဟဂတံ။ အသမ္ပိယာယနဘာဝေန အာရမ္မဏသ္မိံ ပဋိဟညတီတိ ပဋိဃံ။ တေန သမ္ပယုတ္တန္တိ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တံ။
413. Navamaṃ chasu ārammaṇesu domanassitassa paṭighaṃ uppādayato uppajjati. Tassa samayavavatthānavāre tāva duṭṭhu mano, hīnavedanattā vā kucchitaṃ manoti dummano; dummanassa bhāvo domanassaṃ. Tena sahagatanti domanassasahagataṃ. Asampiyāyanabhāvena ārammaṇasmiṃ paṭihaññatīti paṭighaṃ. Tena sampayuttanti paṭighasampayuttaṃ.
ဓမ္မုဒ္ဒေသေ တီသုပိ ဌာနေသု ဒောမနသ္သဝေဒနာဝ အာဂတာ။ တတ္ထ ဝေဒနာပဒံ ဝုတ္တမေဝ။ တထာ ဒုက္ခဒောမနသ္သပဒာနိ လက္ခဏာဒိတော ပန အနိဋ္ဌာရမ္မဏာနုဘဝနလက္ခဏံ ဒောမနသ္သံ, ယထာတထာ ဝာ အနိဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသံ, စေတသိကာဗာဓပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဧကန္တေနေဝ ဟဒယဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနံ။
Dhammuddese tīsupi ṭhānesu domanassavedanāva āgatā. Tattha vedanāpadaṃ vuttameva. Tathā dukkhadomanassapadāni lakkhaṇādito pana aniṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇaṃ domanassaṃ, yathātathā vā aniṭṭhākārasambhogarasaṃ, cetasikābādhapaccupaṭṭhānaṃ, ekanteneva hadayavatthupadaṭṭhānaṃ.
မူလကမ္မပထေသု ယထာ ပုရိမစိတ္တေသု လောဘော ဟောတိ, အဘိဇ္ဈာ ဟောတီတိ အာဂတံ, ဧဝံ ဒောသော ဟောတိ, ဗ္ယာပာဒော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒုသ္သန္တိ တေန, သယံ ဝာ ဒုသ္သတိ, ဒုသ္သနမတ္တမေဝ ဝာ တန္တိ ဒောသော သော စဏ္ဍိက္ကလက္ခဏော ပဟဋာသိဝိသော ဝိယ, ဝိသပ္ပနရသော ဝိသနိပာတော ဝိယ, အတ္တနော နိသ္သယဒဟနရသော ဝာ ဒာဝဂ္ဂိ ဝိယ, ဒုသ္သနပစ္စုပဋ္ဌာနော လဒ္ဓောကာသော ဝိယ သပတ္တော, အာဃာတဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနော ဝိသသံသဋ္ဌပူတိမုတ္တံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
Mūlakammapathesu yathā purimacittesu lobho hoti, abhijjhā hotīti āgataṃ, evaṃ doso hoti, byāpādo hotīti vuttaṃ. Tattha dussanti tena, sayaṃ vā dussati, dussanamattameva vā tanti doso so caṇḍikkalakkhaṇo pahaṭāsiviso viya, visappanaraso visanipāto viya, attano nissayadahanaraso vā dāvaggi viya, dussanapaccupaṭṭhāno laddhokāso viya sapatto, āghātavatthupadaṭṭhāno visasaṃsaṭṭhapūtimuttaṃ viya daṭṭhabbo.
ဗ္ယာပဇ္ဇတိ တေန စိတ္တံ, ပူတိဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ, ဗ္ယာပာဒယတိ ဝာ ဝိနယာစာရရူပသမ္ပတ္တိဟိတသုခာဒီနီတိ ဗ္ယာပာဒော။ အတ္ထတော ပနေသ ဒောသောယေဝ။ ဣဓ ပဒပဋိပာဋိယာ ဧကူနတိံသ ပဒာနိ ဟောန္တိ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန စုဒ္ဒသ။ တေသံ ဝသေန သဝိဘတ္တိကာဝိဘတ္တိကရာသိဘေဒော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Byāpajjati tena cittaṃ, pūtibhāvaṃ upagacchati, byāpādayati vā vinayācārarūpasampattihitasukhādīnīti byāpādo. Atthato panesa dosoyeva. Idha padapaṭipāṭiyā ekūnatiṃsa padāni honti. Aggahitaggahaṇena cuddasa. Tesaṃ vasena savibhattikāvibhattikarāsibhedo veditabbo.
ယေဝာပနကေသု ဆန္ဒာဓိမောက္ခမနသိကာရဥဒ္ဓစ္စာနိ နိယတာနိ။ ဣသ္သာမစ္ဆရိယကုက္ကုစ္စေသု ပန အညတရေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စ ပဉ္စ ဟုတ္ဝာပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမေပိ တယော ဓမ္မာ အနိယတယေဝာပနကာ နာမ။ တေသု ဣသ္သတီတိ ‘ဣသ္သာ’။ သာ ပရသမ္ပတ္တီနံ ဥသူယနလက္ခဏာ, တတ္ထေဝ အနဘိရတိရသာ, တတော ဝိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ပရသမ္ပတ္တိပဒဋ္ဌာနာ။ သံယောဇနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ မစ္ဆေရဘာဝော ‘မစ္ဆရိယံ’။ တံ လဒ္ဓာနံ ဝာ လဘိတဗ္ဗာနံ ဝာ အတ္တနော သမ္ပတ္တီနံ နိဂူဟနလက္ခဏံ, တာသံယေဝ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝအက္ခမနရသံ, သင္ကောစနပစ္စုပဋ္ဌာနံ ကဋုကဉ္စုကတာပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဝာ, အတ္တသမ္ပတ္တိပဒဋ္ဌာနံ။ စေတသော ဝိရူပဘာဝောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုစ္ဆိတံ ကတံ ကုကတံ။ တသ္သ ဘာဝော ‘ကုက္ကုစ္စံ’။ တံ ပစ္ဆာနုတာပလက္ခဏံ, ကတာကတာနုသောစနရသံ, ဝိပ္ပဋိသာရပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ကတာကတပဒဋ္ဌာနံ။ ဒာသဗ္ယံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ တာဝ ဥဒ္ဒေသဝာရေ ဝိသေသော။
Yevāpanakesu chandādhimokkhamanasikārauddhaccāni niyatāni. Issāmacchariyakukkuccesu pana aññatarena saddhiṃ pañca pañca hutvāpi uppajjanti. Evamepi tayo dhammā aniyatayevāpanakā nāma. Tesu issatīti ‘issā’. Sā parasampattīnaṃ usūyanalakkhaṇā, tattheva anabhiratirasā, tato vimukhabhāvapaccupaṭṭhānā, parasampattipadaṭṭhānā. Saṃyojananti daṭṭhabbā. Maccherabhāvo ‘macchariyaṃ’. Taṃ laddhānaṃ vā labhitabbānaṃ vā attano sampattīnaṃ nigūhanalakkhaṇaṃ, tāsaṃyeva parehi sādhāraṇabhāvaakkhamanarasaṃ, saṅkocanapaccupaṭṭhānaṃ kaṭukañcukatāpaccupaṭṭhānaṃ vā, attasampattipadaṭṭhānaṃ. Cetaso virūpabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Kucchitaṃ kataṃ kukataṃ. Tassa bhāvo ‘kukkuccaṃ’. Taṃ pacchānutāpalakkhaṇaṃ, katākatānusocanarasaṃ, vippaṭisārapaccupaṭṭhānaṃ, katākatapadaṭṭhānaṃ. Dāsabyaṃ viya daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ tāva uddesavāre viseso.
၄၁၅. နိဒ္ဒေသဝာရေ ဝေဒနာနိဒ္ဒေသေ အသာတံ သာတပဋိပက္ခဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
415. Niddesavāre vedanāniddese asātaṃ sātapaṭipakkhavasena veditabbaṃ.
၄၁၈. ဒောသနိဒ္ဒေသေ ဒုသ္သတီတိ ဒောသော။ ဒုသ္သနာတိ ဒုသ္သနာကာရော။ ဒုသ္သိတတ္တန္တိ ဒုသ္သိတဘာဝော။ ပကတိဘာဝဝိဇဟနဋ္ဌေန ဗ္ယာပဇ္ဇနံ ဗ္ယာပတ္တိ။ ဗ္ယာပဇ္ဇနာတိ ဗ္ယာပဇ္ဇနာကာရော။ ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဝိရောဓော။ ပုနပ္ပုနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ ပဋိဝိရောဓော။ ဝိရုဒ္ဓာကာရပဋိဝိရုဒ္ဓာကာရဝသေန ဝာ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ စဏ္ဍိကော ဝုစ္စတိ စဏ္ဍော, ထဒ္ဓပုဂ္ဂလော; တသ္သ ဘာဝော စဏ္ဍိက္ကံ။ န ဧတေန သုရောပိတံ ဝစနံ ဟောတိ, ဒုရုတ္တံ အပရိပုဏ္ဏမေဝ ဟောတီတိ အသုရောပော။ ကုဒ္ဓကာလေ ဟိ ပရိပုဏ္ဏဝစနံ နာမ နတ္ထိ။ သစေပိ ကသ္သစိ ဟောတိ တံ အပ္ပမာဏံ။ အပရေ ပန အသ္သုဇနနဋ္ဌေန အသ္သုရောပနတော အသ္သုရောပောတိ ဝဒန္တိ။ တံ အကာရဏံ, သောမနသ္သသ္သာပိ အသ္သုဇနနတော။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တအတ္တမနတာပဋိပက္ခတော န အတ္တမနတာတိ အနတ္တမနတာ။ သာ ပန ယသ္မာ စိတ္တသ္သေဝ, န သတ္တသ္သ, တသ္မာ စိတ္တသ္သာတိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ သင္ဂဟသုညတဝာရေသု စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
418. Dosaniddese dussatīti doso. Dussanāti dussanākāro. Dussitattanti dussitabhāvo. Pakatibhāvavijahanaṭṭhena byāpajjanaṃ byāpatti. Byāpajjanāti byāpajjanākāro. Virujjhatīti virodho. Punappunaṃ virujjhatīti paṭivirodho. Viruddhākārapaṭiviruddhākāravasena vā idaṃ vuttaṃ. Caṇḍiko vuccati caṇḍo, thaddhapuggalo; tassa bhāvo caṇḍikkaṃ. Na etena suropitaṃ vacanaṃ hoti, duruttaṃ aparipuṇṇameva hotīti asuropo. Kuddhakāle hi paripuṇṇavacanaṃ nāma natthi. Sacepi kassaci hoti taṃ appamāṇaṃ. Apare pana assujananaṭṭhena assuropanato assuropoti vadanti. Taṃ akāraṇaṃ, somanassassāpi assujananato. Heṭṭhā vuttaattamanatāpaṭipakkhato na attamanatāti anattamanatā. Sā pana yasmā cittasseva, na sattassa, tasmā cittassāti vuttaṃ. Sesamettha saṅgahasuññatavāresu ca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbanti.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီပာဠိ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ဒ္ဝာဒသ အကုသလာနိ • Dvādasa akusalāni
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဓမ္မသင္ဂဏီ-မူလဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / နဝမစိတ္တဝဏ္ဏနာ • Navamacittavaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဓမ္မသင္ဂဏီ-အနုဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / နဝမစိတ္တဝဏ္ဏနာ • Navamacittavaṇṇanā