| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ನವಮಚಿತ್ತಂ
Navamacittaṃ
೪೧೩. ನವಮಂ ಛಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ದೋಮನಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಪಟಿಘಂ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಸ ಸಮಯವವತ್ಥಾನವಾರೇ ತಾವ ದುಟ್ಠು ಮನೋ, ಹೀನವೇದನತ್ತಾ ವಾ ಕುಚ್ಛಿತಂ ಮನೋತಿ ದುಮ್ಮನೋ; ದುಮ್ಮನಸ್ಸ ಭಾವೋ ದೋಮನಸ್ಸಂ। ತೇನ ಸಹಗತನ್ತಿ ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಂ। ಅಸಮ್ಪಿಯಾಯನಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಹಞ್ಞತೀತಿ ಪಟಿಘಂ। ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತನ್ತಿ ಪಟಿಘಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ।
413. Navamaṃ chasu ārammaṇesu domanassitassa paṭighaṃ uppādayato uppajjati. Tassa samayavavatthānavāre tāva duṭṭhu mano, hīnavedanattā vā kucchitaṃ manoti dummano; dummanassa bhāvo domanassaṃ. Tena sahagatanti domanassasahagataṃ. Asampiyāyanabhāvena ārammaṇasmiṃ paṭihaññatīti paṭighaṃ. Tena sampayuttanti paṭighasampayuttaṃ.
ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸೇ ತೀಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ದೋಮನಸ್ಸವೇದನಾವ ಆಗತಾ। ತತ್ಥ ವೇದನಾಪದಂ ವುತ್ತಮೇವ। ತಥಾ ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಪದಾನಿ ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋ ಪನ ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾನುಭವನಲಕ್ಖಣಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ, ಯಥಾತಥಾ ವಾ ಅನಿಟ್ಠಾಕಾರಸಮ್ಭೋಗರಸಂ, ಚೇತಸಿಕಾಬಾಧಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಏಕನ್ತೇನೇವ ಹದಯವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನಂ।
Dhammuddese tīsupi ṭhānesu domanassavedanāva āgatā. Tattha vedanāpadaṃ vuttameva. Tathā dukkhadomanassapadāni lakkhaṇādito pana aniṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇaṃ domanassaṃ, yathātathā vā aniṭṭhākārasambhogarasaṃ, cetasikābādhapaccupaṭṭhānaṃ, ekanteneva hadayavatthupadaṭṭhānaṃ.
ಮೂಲಕಮ್ಮಪಥೇಸು ಯಥಾ ಪುರಿಮಚಿತ್ತೇಸು ಲೋಭೋ ಹೋತಿ, ಅಭಿಜ್ಝಾ ಹೋತೀತಿ ಆಗತಂ, ಏವಂ ದೋಸೋ ಹೋತಿ, ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ದುಸ್ಸನ್ತಿ ತೇನ, ಸಯಂ ವಾ ದುಸ್ಸತಿ, ದುಸ್ಸನಮತ್ತಮೇವ ವಾ ತನ್ತಿ ದೋಸೋ ಸೋ ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಲಕ್ಖಣೋ ಪಹಟಾಸಿವಿಸೋ ವಿಯ, ವಿಸಪ್ಪನರಸೋ ವಿಸನಿಪಾತೋ ವಿಯ, ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯದಹನರಸೋ ವಾ ದಾವಗ್ಗಿ ವಿಯ, ದುಸ್ಸನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ ಲದ್ಧೋಕಾಸೋ ವಿಯ ಸಪತ್ತೋ, ಆಘಾತವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನೋ ವಿಸಸಂಸಟ್ಠಪೂತಿಮುತ್ತಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Mūlakammapathesu yathā purimacittesu lobho hoti, abhijjhā hotīti āgataṃ, evaṃ doso hoti, byāpādo hotīti vuttaṃ. Tattha dussanti tena, sayaṃ vā dussati, dussanamattameva vā tanti doso so caṇḍikkalakkhaṇo pahaṭāsiviso viya, visappanaraso visanipāto viya, attano nissayadahanaraso vā dāvaggi viya, dussanapaccupaṭṭhāno laddhokāso viya sapatto, āghātavatthupadaṭṭhāno visasaṃsaṭṭhapūtimuttaṃ viya daṭṭhabbo.
ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತಿ ತೇನ ಚಿತ್ತಂ, ಪೂತಿಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ಬ್ಯಾಪಾದಯತಿ ವಾ ವಿನಯಾಚಾರರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಹಿತಸುಖಾದೀನೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ। ಅತ್ಥತೋ ಪನೇಸ ದೋಸೋಯೇವ। ಇಧ ಪದಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಏಕೂನತಿಂಸ ಪದಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಚುದ್ದಸ। ತೇಸಂ ವಸೇನ ಸವಿಭತ್ತಿಕಾವಿಭತ್ತಿಕರಾಸಿಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Byāpajjati tena cittaṃ, pūtibhāvaṃ upagacchati, byāpādayati vā vinayācārarūpasampattihitasukhādīnīti byāpādo. Atthato panesa dosoyeva. Idha padapaṭipāṭiyā ekūnatiṃsa padāni honti. Aggahitaggahaṇena cuddasa. Tesaṃ vasena savibhattikāvibhattikarāsibhedo veditabbo.
ಯೇವಾಪನಕೇಸು ಛನ್ದಾಧಿಮೋಕ್ಖಮನಸಿಕಾರಉದ್ಧಚ್ಚಾನಿ ನಿಯತಾನಿ। ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇಸು ಪನ ಅಞ್ಞತರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಹುತ್ವಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಏವಮೇಪಿ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಅನಿಯತಯೇವಾಪನಕಾ ನಾಮ। ತೇಸು ಇಸ್ಸತೀತಿ ‘ಇಸ್ಸಾ’। ಸಾ ಪರಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಉಸೂಯನಲಕ್ಖಣಾ, ತತ್ಥೇವ ಅನಭಿರತಿರಸಾ, ತತೋ ವಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಪದಟ್ಠಾನಾ। ಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಮಚ್ಛೇರಭಾವೋ ‘ಮಚ್ಛರಿಯಂ’। ತಂ ಲದ್ಧಾನಂ ವಾ ಲಭಿತಬ್ಬಾನಂ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ನಿಗೂಹನಲಕ್ಖಣಂ, ತಾಸಂಯೇವ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಅಕ್ಖಮನರಸಂ, ಸಙ್ಕೋಚನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ಕಟುಕಞ್ಚುಕತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ವಾ, ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಪದಟ್ಠಾನಂ। ಚೇತಸೋ ವಿರೂಪಭಾವೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕುಚ್ಛಿತಂ ಕತಂ ಕುಕತಂ। ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ‘ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ’। ತಂ ಪಚ್ಛಾನುತಾಪಲಕ್ಖಣಂ, ಕತಾಕತಾನುಸೋಚನರಸಂ, ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಕತಾಕತಪದಟ್ಠಾನಂ। ದಾಸಬ್ಯಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ತಾವ ಉದ್ದೇಸವಾರೇ ವಿಸೇಸೋ।
Yevāpanakesu chandādhimokkhamanasikārauddhaccāni niyatāni. Issāmacchariyakukkuccesu pana aññatarena saddhiṃ pañca pañca hutvāpi uppajjanti. Evamepi tayo dhammā aniyatayevāpanakā nāma. Tesu issatīti ‘issā’. Sā parasampattīnaṃ usūyanalakkhaṇā, tattheva anabhiratirasā, tato vimukhabhāvapaccupaṭṭhānā, parasampattipadaṭṭhānā. Saṃyojananti daṭṭhabbā. Maccherabhāvo ‘macchariyaṃ’. Taṃ laddhānaṃ vā labhitabbānaṃ vā attano sampattīnaṃ nigūhanalakkhaṇaṃ, tāsaṃyeva parehi sādhāraṇabhāvaakkhamanarasaṃ, saṅkocanapaccupaṭṭhānaṃ kaṭukañcukatāpaccupaṭṭhānaṃ vā, attasampattipadaṭṭhānaṃ. Cetaso virūpabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Kucchitaṃ kataṃ kukataṃ. Tassa bhāvo ‘kukkuccaṃ’. Taṃ pacchānutāpalakkhaṇaṃ, katākatānusocanarasaṃ, vippaṭisārapaccupaṭṭhānaṃ, katākatapadaṭṭhānaṃ. Dāsabyaṃ viya daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ tāva uddesavāre viseso.
೪೧೫. ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ವೇದನಾನಿದ್ದೇಸೇ ಅಸಾತಂ ಸಾತಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
415. Niddesavāre vedanāniddese asātaṃ sātapaṭipakkhavasena veditabbaṃ.
೪೧೮. ದೋಸನಿದ್ದೇಸೇ ದುಸ್ಸತೀತಿ ದೋಸೋ। ದುಸ್ಸನಾತಿ ದುಸ್ಸನಾಕಾರೋ। ದುಸ್ಸಿತತ್ತನ್ತಿ ದುಸ್ಸಿತಭಾವೋ। ಪಕತಿಭಾವವಿಜಹನಟ್ಠೇನ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನಂ ಬ್ಯಾಪತ್ತಿ। ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನಾತಿ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನಾಕಾರೋ। ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ವಿರೋಧೋ। ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಪಟಿವಿರೋಧೋ। ವಿರುದ್ಧಾಕಾರಪಟಿವಿರುದ್ಧಾಕಾರವಸೇನ ವಾ ಇದಂ ವುತ್ತಂ। ಚಣ್ಡಿಕೋ ವುಚ್ಚತಿ ಚಣ್ಡೋ, ಥದ್ಧಪುಗ್ಗಲೋ; ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಂ। ನ ಏತೇನ ಸುರೋಪಿತಂ ವಚನಂ ಹೋತಿ, ದುರುತ್ತಂ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಅಸುರೋಪೋ। ಕುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣವಚನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಸಚೇಪಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಹೋತಿ ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ। ಅಪರೇ ಪನ ಅಸ್ಸುಜನನಟ್ಠೇನ ಅಸ್ಸುರೋಪನತೋ ಅಸ್ಸುರೋಪೋತಿ ವದನ್ತಿ। ತಂ ಅಕಾರಣಂ, ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸಾಪಿ ಅಸ್ಸುಜನನತೋ। ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಅತ್ತಮನತಾಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ನ ಅತ್ತಮನತಾತಿ ಅನತ್ತಮನತಾ। ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇವ, ನ ಸತ್ತಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಗಹಸುಞ್ಞತವಾರೇಸು ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ।
418. Dosaniddese dussatīti doso. Dussanāti dussanākāro. Dussitattanti dussitabhāvo. Pakatibhāvavijahanaṭṭhena byāpajjanaṃ byāpatti. Byāpajjanāti byāpajjanākāro. Virujjhatīti virodho. Punappunaṃ virujjhatīti paṭivirodho. Viruddhākārapaṭiviruddhākāravasena vā idaṃ vuttaṃ. Caṇḍiko vuccati caṇḍo, thaddhapuggalo; tassa bhāvo caṇḍikkaṃ. Na etena suropitaṃ vacanaṃ hoti, duruttaṃ aparipuṇṇameva hotīti asuropo. Kuddhakāle hi paripuṇṇavacanaṃ nāma natthi. Sacepi kassaci hoti taṃ appamāṇaṃ. Apare pana assujananaṭṭhena assuropanato assuropoti vadanti. Taṃ akāraṇaṃ, somanassassāpi assujananato. Heṭṭhā vuttaattamanatāpaṭipakkhato na attamanatāti anattamanatā. Sā pana yasmā cittasseva, na sattassa, tasmā cittassāti vuttaṃ. Sesamettha saṅgahasuññatavāresu ca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbanti.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಾನಿ • Dvādasa akusalāni
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ನವಮಚಿತ್ತವಣ್ಣನಾ • Navamacittavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ನವಮಚಿತ್ತವಣ್ಣನಾ • Navamacittavaṇṇanā
