| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ਨવਮਚਿਤ੍ਤਂ
Navamacittaṃ
੪੧੩. ਨવਮਂ ਛਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਦੋਮਨਸ੍ਸਿਤਸ੍ਸ ਪਟਿਘਂ ਉਪ੍ਪਾਦਯਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਮਯવવਤ੍ਥਾਨવਾਰੇ ਤਾવ ਦੁਟ੍ਠੁ ਮਨੋ, ਹੀਨવੇਦਨਤ੍ਤਾ વਾ ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ ਮਨੋਤਿ ਦੁਮ੍ਮਨੋ; ਦੁਮ੍ਮਨਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ। ਤੇਨ ਸਹਗਤਨ੍ਤਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਂ। ਅਸਮ੍ਪਿਯਾਯਨਭਾવੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤੀਤਿ ਪਟਿਘਂ। ਤੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਟਿਘਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ।
413. Navamaṃ chasu ārammaṇesu domanassitassa paṭighaṃ uppādayato uppajjati. Tassa samayavavatthānavāre tāva duṭṭhu mano, hīnavedanattā vā kucchitaṃ manoti dummano; dummanassa bhāvo domanassaṃ. Tena sahagatanti domanassasahagataṃ. Asampiyāyanabhāvena ārammaṇasmiṃ paṭihaññatīti paṭighaṃ. Tena sampayuttanti paṭighasampayuttaṃ.
ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਦੇਸੇ ਤੀਸੁਪਿ ਠਾਨੇਸੁ ਦੋਮਨਸ੍ਸવੇਦਨਾવ ਆਗਤਾ। ਤਤ੍ਥ વੇਦਨਾਪਦਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਤਥਾ ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਪਦਾਨਿ ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਤੋ ਪਨ ਅਨਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਾਨੁਭવਨਲਕ੍ਖਣਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਯਥਾਤਥਾ વਾ ਅਨਿਟ੍ਠਾਕਾਰਸਮ੍ਭੋਗਰਸਂ, ਚੇਤਸਿਕਾਬਾਧਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਪਦਟ੍ਠਾਨਂ।
Dhammuddese tīsupi ṭhānesu domanassavedanāva āgatā. Tattha vedanāpadaṃ vuttameva. Tathā dukkhadomanassapadāni lakkhaṇādito pana aniṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇaṃ domanassaṃ, yathātathā vā aniṭṭhākārasambhogarasaṃ, cetasikābādhapaccupaṭṭhānaṃ, ekanteneva hadayavatthupadaṭṭhānaṃ.
ਮੂਲਕਮ੍ਮਪਥੇਸੁ ਯਥਾ ਪੁਰਿਮਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਲੋਭੋ ਹੋਤਿ, ਅਭਿਜ੍ਝਾ ਹੋਤੀਤਿ ਆਗਤਂ, ਏવਂ ਦੋਸੋ ਹੋਤਿ, ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਦੁਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਤੇਨ, ਸਯਂ વਾ ਦੁਸ੍ਸਤਿ, ਦੁਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਤਨ੍ਤਿ ਦੋਸੋ ਸੋ ਚਣ੍ਡਿਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣੋ ਪਹਟਾਸਿવਿਸੋ વਿਯ, વਿਸਪ੍ਪਨਰਸੋ વਿਸਨਿਪਾਤੋ વਿਯ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਸ੍ਸਯਦਹਨਰਸੋ વਾ ਦਾવਗ੍ਗਿ વਿਯ, ਦੁਸ੍ਸਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ ਲਦ੍ਧੋਕਾਸੋ વਿਯ ਸਪਤ੍ਤੋ, ਆਘਾਤવਤ੍ਥੁਪਦਟ੍ਠਾਨੋ વਿਸਸਂਸਟ੍ਠਪੂਤਿਮੁਤ੍ਤਂ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Mūlakammapathesu yathā purimacittesu lobho hoti, abhijjhā hotīti āgataṃ, evaṃ doso hoti, byāpādo hotīti vuttaṃ. Tattha dussanti tena, sayaṃ vā dussati, dussanamattameva vā tanti doso so caṇḍikkalakkhaṇo pahaṭāsiviso viya, visappanaraso visanipāto viya, attano nissayadahanaraso vā dāvaggi viya, dussanapaccupaṭṭhāno laddhokāso viya sapatto, āghātavatthupadaṭṭhāno visasaṃsaṭṭhapūtimuttaṃ viya daṭṭhabbo.
ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਤਿ ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਪੂਤਿਭਾવਂ ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ, ਬ੍ਯਾਪਾਦਯਤਿ વਾ વਿਨਯਾਚਾਰਰੂਪਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਹਿਤਸੁਖਾਦੀਨੀਤਿ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨੇਸ ਦੋਸੋਯੇવ। ਇਧ ਪਦਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਏਕੂਨਤਿਂਸ ਪਦਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਗ੍ਗਹਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚੁਦ੍ਦਸ। ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਸવਿਭਤ੍ਤਿਕਾવਿਭਤ੍ਤਿਕਰਾਸਿਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Byāpajjati tena cittaṃ, pūtibhāvaṃ upagacchati, byāpādayati vā vinayācārarūpasampattihitasukhādīnīti byāpādo. Atthato panesa dosoyeva. Idha padapaṭipāṭiyā ekūnatiṃsa padāni honti. Aggahitaggahaṇena cuddasa. Tesaṃ vasena savibhattikāvibhattikarāsibhedo veditabbo.
ਯੇવਾਪਨਕੇਸੁ ਛਨ੍ਦਾਧਿਮੋਕ੍ਖਮਨਸਿਕਾਰਉਦ੍ਧਚ੍ਚਾਨਿ ਨਿਯਤਾਨਿ। ਇਸ੍ਸਾਮਚ੍ਛਰਿਯਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚੇਸੁ ਪਨ ਅਞ੍ਞਤਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚ ਹੁਤ੍વਾਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਏવਮੇਪਿ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਿਯਤਯੇવਾਪਨਕਾ ਨਾਮ। ਤੇਸੁ ਇਸ੍ਸਤੀਤਿ ‘ਇਸ੍ਸਾ’। ਸਾ ਪਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਨਂ ਉਸੂਯਨਲਕ੍ਖਣਾ, ਤਤ੍ਥੇવ ਅਨਭਿਰਤਿਰਸਾ, ਤਤੋ વਿਮੁਖਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਪਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪਦਟ੍ਠਾਨਾ। ਸਂਯੋਜਨਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਮਚ੍ਛੇਰਭਾવੋ ‘ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ’। ਤਂ ਲਦ੍ਧਾਨਂ વਾ ਲਭਿਤਬ੍ਬਾਨਂ વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਨਂ ਨਿਗੂਹਨਲਕ੍ਖਣਂ, ਤਾਸਂਯੇવ ਪਰੇਹਿ ਸਾਧਾਰਣਭਾવਅਕ੍ਖਮਨਰਸਂ, ਸਙ੍ਕੋਚਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ ਕਟੁਕਞ੍ਚੁਕਤਾਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ વਾ, ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਚੇਤਸੋ વਿਰੂਪਭਾવੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ ਕਤਂ ਕੁਕਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ‘ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ’। ਤਂ ਪਚ੍ਛਾਨੁਤਾਪਲਕ੍ਖਣਂ, ਕਤਾਕਤਾਨੁਸੋਚਨਰਸਂ, વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਕਤਾਕਤਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਦਾਸਬ੍ਯਂ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਯਂ ਤਾવ ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ વਿਸੇਸੋ।
Yevāpanakesu chandādhimokkhamanasikārauddhaccāni niyatāni. Issāmacchariyakukkuccesu pana aññatarena saddhiṃ pañca pañca hutvāpi uppajjanti. Evamepi tayo dhammā aniyatayevāpanakā nāma. Tesu issatīti ‘issā’. Sā parasampattīnaṃ usūyanalakkhaṇā, tattheva anabhiratirasā, tato vimukhabhāvapaccupaṭṭhānā, parasampattipadaṭṭhānā. Saṃyojananti daṭṭhabbā. Maccherabhāvo ‘macchariyaṃ’. Taṃ laddhānaṃ vā labhitabbānaṃ vā attano sampattīnaṃ nigūhanalakkhaṇaṃ, tāsaṃyeva parehi sādhāraṇabhāvaakkhamanarasaṃ, saṅkocanapaccupaṭṭhānaṃ kaṭukañcukatāpaccupaṭṭhānaṃ vā, attasampattipadaṭṭhānaṃ. Cetaso virūpabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Kucchitaṃ kataṃ kukataṃ. Tassa bhāvo ‘kukkuccaṃ’. Taṃ pacchānutāpalakkhaṇaṃ, katākatānusocanarasaṃ, vippaṭisārapaccupaṭṭhānaṃ, katākatapadaṭṭhānaṃ. Dāsabyaṃ viya daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ tāva uddesavāre viseso.
੪੧੫. ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ વੇਦਨਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਸਾਤਂ ਸਾਤਪਟਿਪਕ੍ਖવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
415. Niddesavāre vedanāniddese asātaṃ sātapaṭipakkhavasena veditabbaṃ.
੪੧੮. ਦੋਸਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਦੁਸ੍ਸਤੀਤਿ ਦੋਸੋ। ਦੁਸ੍ਸਨਾਤਿ ਦੁਸ੍ਸਨਾਕਾਰੋ। ਦੁਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦੁਸ੍ਸਿਤਭਾવੋ। ਪਕਤਿਭਾવવਿਜਹਨਟ੍ਠੇਨ ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਨਂ ਬ੍ਯਾਪਤ੍ਤਿ। ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਨਾਤਿ ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਨਾਕਾਰੋ। વਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ વਿਰੋਧੋ। ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ વਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਪਟਿવਿਰੋਧੋ। વਿਰੁਦ੍ਧਾਕਾਰਪਟਿવਿਰੁਦ੍ਧਾਕਾਰવਸੇਨ વਾ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਣ੍ਡਿਕੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਚਣ੍ਡੋ, ਥਦ੍ਧਪੁਗ੍ਗਲੋ; ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਚਣ੍ਡਿਕ੍ਕਂ। ਨ ਏਤੇਨ ਸੁਰੋਪਿਤਂ વਚਨਂ ਹੋਤਿ, ਦੁਰੁਤ੍ਤਂ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਅਸੁਰੋਪੋ। ਕੁਦ੍ਧਕਾਲੇ ਹਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣવਚਨਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਸਚੇਪਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਹੋਤਿ ਤਂ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ। ਅਪਰੇ ਪਨ ਅਸ੍ਸੁਜਨਨਟ੍ਠੇਨ ਅਸ੍ਸੁਰੋਪਨਤੋ ਅਸ੍ਸੁਰੋਪੋਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਅਕਾਰਣਂ, ਸੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸਾਪਿ ਅਸ੍ਸੁਜਨਨਤੋ। ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਅਤ੍ਤਮਨਤਾਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਨ ਅਤ੍ਤਮਨਤਾਤਿ ਅਨਤ੍ਤਮਨਤਾ। ਸਾ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ, ਨ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਮਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਗਹਸੁਞ੍ਞਤવਾਰੇਸੁ ਚ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।
418. Dosaniddese dussatīti doso. Dussanāti dussanākāro. Dussitattanti dussitabhāvo. Pakatibhāvavijahanaṭṭhena byāpajjanaṃ byāpatti. Byāpajjanāti byāpajjanākāro. Virujjhatīti virodho. Punappunaṃ virujjhatīti paṭivirodho. Viruddhākārapaṭiviruddhākāravasena vā idaṃ vuttaṃ. Caṇḍiko vuccati caṇḍo, thaddhapuggalo; tassa bhāvo caṇḍikkaṃ. Na etena suropitaṃ vacanaṃ hoti, duruttaṃ aparipuṇṇameva hotīti asuropo. Kuddhakāle hi paripuṇṇavacanaṃ nāma natthi. Sacepi kassaci hoti taṃ appamāṇaṃ. Apare pana assujananaṭṭhena assuropanato assuropoti vadanti. Taṃ akāraṇaṃ, somanassassāpi assujananato. Heṭṭhā vuttaattamanatāpaṭipakkhato na attamanatāti anattamanatā. Sā pana yasmā cittasseva, na sattassa, tasmā cittassāti vuttaṃ. Sesamettha saṅgahasuññatavāresu ca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbanti.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਦ੍વਾਦਸ ਅਕੁਸਲਾਨਿ • Dvādasa akusalāni
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਨવਮਚਿਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • Navamacittavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਨવਮਚਿਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • Navamacittavaṇṇanā
