Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണി-അട്ഠകഥാ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
നവമചിത്തം
Navamacittaṃ
൪൧൩. നവമം ഛസു ആരമ്മണേസു ദോമനസ്സിതസ്സ പടിഘം ഉപ്പാദയതോ ഉപ്പജ്ജതി. തസ്സ സമയവവത്ഥാനവാരേ താവ ദുട്ഠു മനോ, ഹീനവേദനത്താ വാ കുച്ഛിതം മനോതി ദുമ്മനോ; ദുമ്മനസ്സ ഭാവോ ദോമനസ്സം. തേന സഹഗതന്തി ദോമനസ്സസഹഗതം. അസമ്പിയായനഭാവേന ആരമ്മണസ്മിം പടിഹഞ്ഞതീതി പടിഘം. തേന സമ്പയുത്തന്തി പടിഘസമ്പയുത്തം.
413. Navamaṃ chasu ārammaṇesu domanassitassa paṭighaṃ uppādayato uppajjati. Tassa samayavavatthānavāre tāva duṭṭhu mano, hīnavedanattā vā kucchitaṃ manoti dummano; dummanassa bhāvo domanassaṃ. Tena sahagatanti domanassasahagataṃ. Asampiyāyanabhāvena ārammaṇasmiṃ paṭihaññatīti paṭighaṃ. Tena sampayuttanti paṭighasampayuttaṃ.
ധമ്മുദ്ദേസേ തീസുപി ഠാനേസു ദോമനസ്സവേദനാവ ആഗതാ. തത്ഥ വേദനാപദം വുത്തമേവ. തഥാ ദുക്ഖദോമനസ്സപദാനി ലക്ഖണാദിതോ പന അനിട്ഠാരമ്മണാനുഭവനലക്ഖണം ദോമനസ്സം, യഥാതഥാ വാ അനിട്ഠാകാരസമ്ഭോഗരസം, ചേതസികാബാധപച്ചുപട്ഠാനം, ഏകന്തേനേവ ഹദയവത്ഥുപദട്ഠാനം.
Dhammuddese tīsupi ṭhānesu domanassavedanāva āgatā. Tattha vedanāpadaṃ vuttameva. Tathā dukkhadomanassapadāni lakkhaṇādito pana aniṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇaṃ domanassaṃ, yathātathā vā aniṭṭhākārasambhogarasaṃ, cetasikābādhapaccupaṭṭhānaṃ, ekanteneva hadayavatthupadaṭṭhānaṃ.
മൂലകമ്മപഥേസു യഥാ പുരിമചിത്തേസു ലോഭോ ഹോതി, അഭിജ്ഝാ ഹോതീതി ആഗതം, ഏവം ദോസോ ഹോതി, ബ്യാപാദോ ഹോതീതി വുത്തം. തത്ഥ ദുസ്സന്തി തേന, സയം വാ ദുസ്സതി, ദുസ്സനമത്തമേവ വാ തന്തി ദോസോ സോ ചണ്ഡിക്കലക്ഖണോ പഹടാസിവിസോ വിയ, വിസപ്പനരസോ വിസനിപാതോ വിയ, അത്തനോ നിസ്സയദഹനരസോ വാ ദാവഗ്ഗി വിയ, ദുസ്സനപച്ചുപട്ഠാനോ ലദ്ധോകാസോ വിയ സപത്തോ, ആഘാതവത്ഥുപദട്ഠാനോ വിസസംസട്ഠപൂതിമുത്തം വിയ ദട്ഠബ്ബോ.
Mūlakammapathesu yathā purimacittesu lobho hoti, abhijjhā hotīti āgataṃ, evaṃ doso hoti, byāpādo hotīti vuttaṃ. Tattha dussanti tena, sayaṃ vā dussati, dussanamattameva vā tanti doso so caṇḍikkalakkhaṇo pahaṭāsiviso viya, visappanaraso visanipāto viya, attano nissayadahanaraso vā dāvaggi viya, dussanapaccupaṭṭhāno laddhokāso viya sapatto, āghātavatthupadaṭṭhāno visasaṃsaṭṭhapūtimuttaṃ viya daṭṭhabbo.
ബ്യാപജ്ജതി തേന ചിത്തം, പൂതിഭാവം ഉപഗച്ഛതി, ബ്യാപാദയതി വാ വിനയാചാരരൂപസമ്പത്തിഹിതസുഖാദീനീതി ബ്യാപാദോ. അത്ഥതോ പനേസ ദോസോയേവ. ഇധ പദപടിപാടിയാ ഏകൂനതിംസ പദാനി ഹോന്തി. അഗ്ഗഹിതഗ്ഗഹണേന ചുദ്ദസ. തേസം വസേന സവിഭത്തികാവിഭത്തികരാസിഭേദോ വേദിതബ്ബോ.
Byāpajjati tena cittaṃ, pūtibhāvaṃ upagacchati, byāpādayati vā vinayācārarūpasampattihitasukhādīnīti byāpādo. Atthato panesa dosoyeva. Idha padapaṭipāṭiyā ekūnatiṃsa padāni honti. Aggahitaggahaṇena cuddasa. Tesaṃ vasena savibhattikāvibhattikarāsibhedo veditabbo.
യേവാപനകേസു ഛന്ദാധിമോക്ഖമനസികാരഉദ്ധച്ചാനി നിയതാനി. ഇസ്സാമച്ഛരിയകുക്കുച്ചേസു പന അഞ്ഞതരേന സദ്ധിം പഞ്ച പഞ്ച ഹുത്വാപി ഉപ്പജ്ജന്തി. ഏവമേപി തയോ ധമ്മാ അനിയതയേവാപനകാ നാമ. തേസു ഇസ്സതീതി ‘ഇസ്സാ’. സാ പരസമ്പത്തീനം ഉസൂയനലക്ഖണാ, തത്ഥേവ അനഭിരതിരസാ, തതോ വിമുഖഭാവപച്ചുപട്ഠാനാ, പരസമ്പത്തിപദട്ഠാനാ. സംയോജനന്തി ദട്ഠബ്ബാ. മച്ഛേരഭാവോ ‘മച്ഛരിയം’. തം ലദ്ധാനം വാ ലഭിതബ്ബാനം വാ അത്തനോ സമ്പത്തീനം നിഗൂഹനലക്ഖണം, താസംയേവ പരേഹി സാധാരണഭാവഅക്ഖമനരസം, സങ്കോചനപച്ചുപട്ഠാനം കടുകഞ്ചുകതാപച്ചുപട്ഠാനം വാ, അത്തസമ്പത്തിപദട്ഠാനം. ചേതസോ വിരൂപഭാവോതി ദട്ഠബ്ബം. കുച്ഛിതം കതം കുകതം. തസ്സ ഭാവോ ‘കുക്കുച്ചം’. തം പച്ഛാനുതാപലക്ഖണം, കതാകതാനുസോചനരസം, വിപ്പടിസാരപച്ചുപട്ഠാനം, കതാകതപദട്ഠാനം. ദാസബ്യം വിയ ദട്ഠബ്ബം. അയം താവ ഉദ്ദേസവാരേ വിസേസോ.
Yevāpanakesu chandādhimokkhamanasikārauddhaccāni niyatāni. Issāmacchariyakukkuccesu pana aññatarena saddhiṃ pañca pañca hutvāpi uppajjanti. Evamepi tayo dhammā aniyatayevāpanakā nāma. Tesu issatīti ‘issā’. Sā parasampattīnaṃ usūyanalakkhaṇā, tattheva anabhiratirasā, tato vimukhabhāvapaccupaṭṭhānā, parasampattipadaṭṭhānā. Saṃyojananti daṭṭhabbā. Maccherabhāvo ‘macchariyaṃ’. Taṃ laddhānaṃ vā labhitabbānaṃ vā attano sampattīnaṃ nigūhanalakkhaṇaṃ, tāsaṃyeva parehi sādhāraṇabhāvaakkhamanarasaṃ, saṅkocanapaccupaṭṭhānaṃ kaṭukañcukatāpaccupaṭṭhānaṃ vā, attasampattipadaṭṭhānaṃ. Cetaso virūpabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Kucchitaṃ kataṃ kukataṃ. Tassa bhāvo ‘kukkuccaṃ’. Taṃ pacchānutāpalakkhaṇaṃ, katākatānusocanarasaṃ, vippaṭisārapaccupaṭṭhānaṃ, katākatapadaṭṭhānaṃ. Dāsabyaṃ viya daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ tāva uddesavāre viseso.
൪൧൫. നിദ്ദേസവാരേ വേദനാനിദ്ദേസേ അസാതം സാതപടിപക്ഖവസേന വേദിതബ്ബം.
415. Niddesavāre vedanāniddese asātaṃ sātapaṭipakkhavasena veditabbaṃ.
൪൧൮. ദോസനിദ്ദേസേ ദുസ്സതീതി ദോസോ. ദുസ്സനാതി ദുസ്സനാകാരോ. ദുസ്സിതത്തന്തി ദുസ്സിതഭാവോ. പകതിഭാവവിജഹനട്ഠേന ബ്യാപജ്ജനം ബ്യാപത്തി. ബ്യാപജ്ജനാതി ബ്യാപജ്ജനാകാരോ. വിരുജ്ഝതീതി വിരോധോ. പുനപ്പുനം വിരുജ്ഝതീതി പടിവിരോധോ. വിരുദ്ധാകാരപടിവിരുദ്ധാകാരവസേന വാ ഇദം വുത്തം. ചണ്ഡികോ വുച്ചതി ചണ്ഡോ, ഥദ്ധപുഗ്ഗലോ; തസ്സ ഭാവോ ചണ്ഡിക്കം. ന ഏതേന സുരോപിതം വചനം ഹോതി, ദുരുത്തം അപരിപുണ്ണമേവ ഹോതീതി അസുരോപോ. കുദ്ധകാലേ ഹി പരിപുണ്ണവചനം നാമ നത്ഥി. സചേപി കസ്സചി ഹോതി തം അപ്പമാണം. അപരേ പന അസ്സുജനനട്ഠേന അസ്സുരോപനതോ അസ്സുരോപോതി വദന്തി. തം അകാരണം, സോമനസ്സസ്സാപി അസ്സുജനനതോ. ഹേട്ഠാ വുത്തഅത്തമനതാപടിപക്ഖതോ ന അത്തമനതാതി അനത്തമനതാ. സാ പന യസ്മാ ചിത്തസ്സേവ, ന സത്തസ്സ, തസ്മാ ചിത്തസ്സാതി വുത്തം. സേസമേത്ഥ സങ്ഗഹസുഞ്ഞതവാരേസു ച ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബന്തി.
418. Dosaniddese dussatīti doso. Dussanāti dussanākāro. Dussitattanti dussitabhāvo. Pakatibhāvavijahanaṭṭhena byāpajjanaṃ byāpatti. Byāpajjanāti byāpajjanākāro. Virujjhatīti virodho. Punappunaṃ virujjhatīti paṭivirodho. Viruddhākārapaṭiviruddhākāravasena vā idaṃ vuttaṃ. Caṇḍiko vuccati caṇḍo, thaddhapuggalo; tassa bhāvo caṇḍikkaṃ. Na etena suropitaṃ vacanaṃ hoti, duruttaṃ aparipuṇṇameva hotīti asuropo. Kuddhakāle hi paripuṇṇavacanaṃ nāma natthi. Sacepi kassaci hoti taṃ appamāṇaṃ. Apare pana assujananaṭṭhena assuropanato assuropoti vadanti. Taṃ akāraṇaṃ, somanassassāpi assujananato. Heṭṭhā vuttaattamanatāpaṭipakkhato na attamanatāti anattamanatā. Sā pana yasmā cittasseva, na sattassa, tasmā cittassāti vuttaṃ. Sesamettha saṅgahasuññatavāresu ca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbanti.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീപാളി • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ദ്വാദസ അകുസലാനി • Dvādasa akusalāni
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ധമ്മസങ്ഗണീ-മൂലടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / നവമചിത്തവണ്ണനാ • Navamacittavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ധമ്മസങ്ഗണീ-അനുടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / നവമചിത്തവണ്ണനാ • Navamacittavaṇṇanā