| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
३. नयमुखमातिकावण्णना
3. Nayamukhamātikāvaṇṇanā
३. नयानं पवत्तिद्वारभूता सङ्गहासङ्गहवियोगीसहयोगीधम्मा नयमुखानीति तेसं उद्देसो नयमुखमातिका। चुद्दसपि हि सङ्गहासङ्गहसम्पयोगविप्पयोगानं वोमिस्सकतावसेन पवत्ताति येहि ते चत्तारोपि होन्ति, ते धम्मा चुद्दसन्नम्पि नयानं मुखानि होन्तीति। तत्थ सङ्गहितेनअसङ्गहितपदादीसु सच्चादीहिपि यथासम्भवं सङ्गहासङ्गहो यदिपि वुत्तो, सो पन सङ्गाहकभूतेहि तेहि वुत्तो, न सङ्गहभूतेहि, सोपि ‘‘चक्खायतनेन ये धम्मा खन्धसङ्गहेन सङ्गहिता आयतनसङ्गहेन असङ्गहिता’’तिआदिना पुच्छितब्बविस्सज्जितब्बधम्मुद्धारे तत्थापि खन्धादीहेव सङ्गहेहि नियमेत्वा वुत्तो, तस्मा ‘‘तीहि सङ्गहो, तीहि असङ्गहो’’ति वुत्तं। पुच्छितब्बविस्सज्जितब्बधम्मुद्धारेपि पन पुच्छाविस्सज्जनेसु च रूपक्खन्धादीनं अरणन्तानं यथासम्भवं सम्पयोगविप्पयोगा चतूहेव खन्धेहि होन्तीति ‘‘चतूहि सम्पयोगो, चतूहि विप्पयोगो’’ति वुत्तं।
3. Nayānaṃ pavattidvārabhūtā saṅgahāsaṅgahaviyogīsahayogīdhammā nayamukhānīti tesaṃ uddeso nayamukhamātikā. Cuddasapi hi saṅgahāsaṅgahasampayogavippayogānaṃ vomissakatāvasena pavattāti yehi te cattāropi honti, te dhammā cuddasannampi nayānaṃ mukhāni hontīti. Tattha saṅgahitenaasaṅgahitapadādīsu saccādīhipi yathāsambhavaṃ saṅgahāsaṅgaho yadipi vutto, so pana saṅgāhakabhūtehi tehi vutto, na saṅgahabhūtehi, sopi ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā āyatanasaṅgahena asaṅgahitā’’tiādinā pucchitabbavissajjitabbadhammuddhāre tatthāpi khandhādīheva saṅgahehi niyametvā vutto, tasmā ‘‘tīhi saṅgaho, tīhi asaṅgaho’’ti vuttaṃ. Pucchitabbavissajjitabbadhammuddhārepi pana pucchāvissajjanesu ca rūpakkhandhādīnaṃ araṇantānaṃ yathāsambhavaṃ sampayogavippayogā catūheva khandhehi hontīti ‘‘catūhi sampayogo,catūhi vippayogo’’ti vuttaṃ.
ननु च विप्पयोगो रूपनिब्बानेहिपि होति, कस्मा ‘‘चतूहि विप्पयोगो’’ति वुत्तन्ति? रूपनिब्बानेहि भवन्तस्सपि चतूहेव भावतो। न हि रूपं रूपेन निब्बानेन वा विप्पयुत्तं होति, निब्बानं वा रूपेन, चतूहेव पन खन्धेहि होतीति चतुन्नं खन्धानं रूपनिब्बानेहि विप्पयोगोपि विप्पयुज्जमानेहि चतूहि खन्धेहि नियमितो तेहि विना विप्पयोगाभावतो। सो चायं विप्पयोगो अनारम्मणस्स, अनारम्मणअनारम्मणमिस्सकेहि मिस्सकस्स च न होति, अनारम्मणस्स पन मिस्सकस्स च सारम्मणेन, सारम्मणस्स सारम्मणेन अनारम्मणेन मिस्सकेन च होतीति वेदितब्बो।
Nanu ca vippayogo rūpanibbānehipi hoti, kasmā ‘‘catūhi vippayogo’’ti vuttanti? Rūpanibbānehi bhavantassapi catūheva bhāvato. Na hi rūpaṃ rūpena nibbānena vā vippayuttaṃ hoti, nibbānaṃ vā rūpena, catūheva pana khandhehi hotīti catunnaṃ khandhānaṃ rūpanibbānehi vippayogopi vippayujjamānehi catūhi khandhehi niyamito tehi vinā vippayogābhāvato. So cāyaṃ vippayogo anārammaṇassa, anārammaṇaanārammaṇamissakehi missakassa ca na hoti, anārammaṇassa pana missakassa ca sārammaṇena, sārammaṇassa sārammaṇena anārammaṇena missakena ca hotīti veditabbo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धातुकथापाळि • Dhātukathāpāḷi / ३. नयमुखमातिका • 3. Nayamukhamātikā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ३. नयमुखमातिकावण्णना • 3. Nayamukhamātikāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ३. नयमुखमातिकावण्णना • 3. Nayamukhamātikāvaṇṇanā
