| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
३. नयमुखमातिकावण्णना
3. Nayamukhamātikāvaṇṇanā
३. नयानं सङ्गहादिप्पकारविसेसानं पवत्ति देसना, तस्सा विनिग्गमट्ठानताय द्वारं। यथावुत्तधम्मा यथारहं खन्धायतनधातुयो अरूपिनो च खन्धाति तेसं उद्देसो नयमुखमातिका। तेनाह ‘‘नयान’’न्तिआदि। वियुज्जनसीला, वियोगो वा एतेसं अत्थीति वियोगिनो, तथा सहयोगिनो, सङ्गहासङ्गहधम्मा च वियोगीसहयोगीधम्मा च सङ्गहा…पे॰… धम्मा, सङ्गण्हनासङ्गण्हनवसेन वियुज्जनसंयुज्जनवसेन च पवत्तनकसभावाति अत्थो। चुद्दसपीतिआदिना तमेवत्थं पाकटतरं करोति। येहीति येहि खन्धादीहि अरूपक्खन्धेहि च। ते चत्तारोति ते सङ्गहादयो चत्तारो। सच्चादीहिपीति सच्चइन्द्रियपटिच्चसमुप्पादादीहिपि सह। यथासम्भवन्ति सम्भवानुरूपं, यं यं पदं सङ्गहितो असङ्गहितोति च वत्तुं युत्तं, तं तन्ति अत्थो।
3. Nayānaṃ saṅgahādippakāravisesānaṃ pavatti desanā, tassā viniggamaṭṭhānatāya dvāraṃ. Yathāvuttadhammā yathārahaṃ khandhāyatanadhātuyo arūpino ca khandhāti tesaṃ uddeso nayamukhamātikā. Tenāha ‘‘nayāna’’ntiādi. Viyujjanasīlā, viyogo vā etesaṃ atthīti viyogino, tathā sahayogino, saṅgahāsaṅgahadhammā ca viyogīsahayogīdhammā ca saṅgahā…pe… dhammā, saṅgaṇhanāsaṅgaṇhanavasena viyujjanasaṃyujjanavasena ca pavattanakasabhāvāti attho. Cuddasapītiādinā tamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Yehīti yehi khandhādīhi arūpakkhandhehi ca. Te cattāroti te saṅgahādayo cattāro. Saccādīhipīti saccaindriyapaṭiccasamuppādādīhipi saha. Yathāsambhavanti sambhavānurūpaṃ, yaṃ yaṃ padaṃ saṅgahito asaṅgahitoti ca vattuṃ yuttaṃ, taṃ tanti attho.
सो पनाति सङ्गहासङ्गहो। सङ्गाहकभूतेहीति सङ्गहणकिरियाय कत्तुभूतेहि। तेहीति सच्चादीहि। न सङ्गहभूतेहीति सङ्गहणकिरियाय करणभूतेहि सच्चादीहि सङ्गहासङ्गहो न वुत्तो। तत्थापि हि खन्धायतनधातुयो एव करणभूताति दस्सेति। खन्धादीहेव सङ्गहेहीति खन्धादीहियेव सङ्गण्हनकिरियाय करणभूतेहि, ‘‘खन्धसङ्गहेन सङ्गहिता, आयतनसङ्गहेन असङ्गहिता , धातुसङ्गहेन असङ्गहिता, ते धम्मा चतूहि खन्धेहि, द्वीहायतनेहि, अट्ठहि धातूहि असङ्गहिता’’ति सङ्गहासङ्गहो नियमेत्वा वुत्तो। तस्माति यस्मा सच्चादीनि सङ्गाहकभावेन वुत्तानि, न सङ्गहभावेन, खन्धादीनियेव च सङ्गहभावेन वुत्तानि, तस्मा।
So panāti saṅgahāsaṅgaho. Saṅgāhakabhūtehīti saṅgahaṇakiriyāya kattubhūtehi. Tehīti saccādīhi. Na saṅgahabhūtehīti saṅgahaṇakiriyāya karaṇabhūtehi saccādīhi saṅgahāsaṅgaho na vutto. Tatthāpi hi khandhāyatanadhātuyo eva karaṇabhūtāti dasseti. Khandhādīheva saṅgahehīti khandhādīhiyeva saṅgaṇhanakiriyāya karaṇabhūtehi, ‘‘khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanasaṅgahena asaṅgahitā , dhātusaṅgahena asaṅgahitā, te dhammā catūhi khandhehi, dvīhāyatanehi, aṭṭhahi dhātūhi asaṅgahitā’’ti saṅgahāsaṅgaho niyametvā vutto. Tasmāti yasmā saccādīni saṅgāhakabhāvena vuttāni, na saṅgahabhāvena, khandhādīniyeva ca saṅgahabhāvena vuttāni, tasmā.
कस्मा पनेत्थ सच्चादयो सङ्गहवसेन न वुत्ताति? तथादेसनाय असम्भवतो। न हि सक्का रूपक्खन्धादीनं समुदयसच्चादीहि, सञ्ञादीनं वा इन्द्रियादीहि सङ्गहनयेन पुच्छितुं विस्सज्जितुं वाति। तथा अरियफलादीसु उप्पन्नवेदनादीनं सच्चविनिमुत्तताय ‘‘वेदनाक्खन्धो कतिहि सच्चेहि सङ्गहितो’’ति पुच्छित्वापि ‘‘एकेन सच्चेन सङ्गहितो’’तिआदिना नियमेत्वा सङ्गहं दस्सेतुं न सक्काति। यथासम्भवन्ति येहि सम्पयोगो, येहि च विप्पयोगो, तदनुरूपं।
Kasmā panettha saccādayo saṅgahavasena na vuttāti? Tathādesanāya asambhavato. Na hi sakkā rūpakkhandhādīnaṃ samudayasaccādīhi, saññādīnaṃ vā indriyādīhi saṅgahanayena pucchituṃ vissajjituṃ vāti. Tathā ariyaphalādīsu uppannavedanādīnaṃ saccavinimuttatāya ‘‘vedanākkhandho katihi saccehi saṅgahito’’ti pucchitvāpi ‘‘ekena saccena saṅgahito’’tiādinā niyametvā saṅgahaṃ dassetuṃ na sakkāti. Yathāsambhavanti yehi sampayogo, yehi ca vippayogo, tadanurūpaṃ.
रूपं रूपेन निब्बानेन वा विप्पयुत्तं न होति, निब्बानं वा रूपेन। कस्मा? सम्पयुत्तन्ति अनासङ्कनीयसभावत्ता। चतुन्नञ्हि खन्धानं अञ्ञमञ्ञं सम्पयोगीभावतो ‘‘रूपनिब्बानेहिपि सो अत्थि नत्थी’’ति सिया आसङ्का, तस्मा तेसं इतरेहि, इतरेसञ्च तेहि विप्पयोगो वुच्चति, न पन रूपस्स रूपेन, निब्बानेन वा, निब्बानस्स वा रूपेन कत्थचि सम्पयोगो अत्थीति तदासङ्काभावतो विप्पयोगोपि रूपस्स रूपनिब्बानेहि, निब्बानस्स वा तेन न वुच्चति, अरूपक्खन्धेहियेव पन वुच्चतीति आह ‘‘चतूहेवा’’तिआदि। अनारम्मणस्स चक्खायतनादिकस्स। अनारम्मणअनारम्मणमिस्सकेहीति अनारम्मणेन सोतायतनादिना अनारम्मणमिस्सकेन च धम्मायतनादिना। मिस्सकस्स धम्मायतनादिकस्स। अनारम्मणअनारम्मणमिस्सकेहि न होतीति योजेतब्बं। येसं पन येहि होति, तं दस्सेतुं ‘‘अनारम्मणस्स पना’’तिआदि वुत्तं। यथा हि सारम्मणस्स अनारम्मणेन अनारम्मणमिस्सकेन च विप्पयोगो होति, एवं सारम्मणेनपि सो होतियेव। तेन विय अनारम्मणस्स अनारम्मणमिस्सकस्स चाति दट्ठब्बं।
Rūpaṃ rūpena nibbānena vā vippayuttaṃ na hoti, nibbānaṃ vā rūpena. Kasmā? Sampayuttanti anāsaṅkanīyasabhāvattā. Catunnañhi khandhānaṃ aññamaññaṃ sampayogībhāvato ‘‘rūpanibbānehipi so atthi natthī’’ti siyā āsaṅkā, tasmā tesaṃ itarehi, itaresañca tehi vippayogo vuccati, na pana rūpassa rūpena, nibbānena vā, nibbānassa vā rūpena katthaci sampayogo atthīti tadāsaṅkābhāvato vippayogopi rūpassa rūpanibbānehi, nibbānassa vā tena na vuccati, arūpakkhandhehiyeva pana vuccatīti āha ‘‘catūhevā’’tiādi. Anārammaṇassa cakkhāyatanādikassa. Anārammaṇaanārammaṇamissakehīti anārammaṇena sotāyatanādinā anārammaṇamissakena ca dhammāyatanādinā. Missakassa dhammāyatanādikassa. Anārammaṇaanārammaṇamissakehi na hotīti yojetabbaṃ. Yesaṃ pana yehi hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘anārammaṇassa panā’’tiādi vuttaṃ. Yathā hi sārammaṇassa anārammaṇena anārammaṇamissakena ca vippayogo hoti, evaṃ sārammaṇenapi so hotiyeva. Tena viya anārammaṇassa anārammaṇamissakassa cāti daṭṭhabbaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धातुकथापाळि • Dhātukathāpāḷi / ३. नयमुखमातिका • 3. Nayamukhamātikā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ३. नयमुखमातिकावण्णना • 3. Nayamukhamātikāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ३. नयमुखमातिकावण्णना • 3. Nayamukhamātikāvaṇṇanā
