| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เนตฺติปฺปกรณปาฬิ • Nettippakaraṇapāḷi |
นยสมุฎฺฐานํ
Nayasamuṭṭhānaṃ
๗๙. ตตฺถ กตมํ นยสมุฎฺฐานํ? ปุพฺพา โกฎิ น ปญฺญายติ อวิชฺชายจ ภวตณฺหาย จ, ตตฺถ อวิชฺชานีวรณํ ตณฺหาสํโยชนํฯ อวิชฺชานีวรณา สตฺตา อวิชฺชาสํยุตฺตา 1 อวิชฺชาปเกฺขน วิจรนฺติ, เต วุจฺจนฺติ ทิฎฺฐิจริตาติฯ ตณฺหาสํโยชนา สตฺตา ตณฺหาสํยุตฺตา ตณฺหาปเกฺขน วิจรนฺติ, เต วุจฺจนฺติ ตณฺหาจริตาติฯ ทิฎฺฐิจริตา อิโต พหิทฺธา ปพฺพชิตา อตฺตกิลมถานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺติฯ ตณฺหาจริตา อิโต พหิทฺธา ปพฺพชิตา กาเมสุ กามสุขลฺลิกานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺติฯ
79. Tattha katamaṃ nayasamuṭṭhānaṃ? Pubbā koṭi na paññāyati avijjāyaca bhavataṇhāya ca, tattha avijjānīvaraṇaṃ taṇhāsaṃyojanaṃ. Avijjānīvaraṇā sattā avijjāsaṃyuttā 2 avijjāpakkhena vicaranti, te vuccanti diṭṭhicaritāti. Taṇhāsaṃyojanā sattā taṇhāsaṃyuttā taṇhāpakkhena vicaranti, te vuccanti taṇhācaritāti. Diṭṭhicaritā ito bahiddhā pabbajitā attakilamathānuyogamanuyuttā viharanti. Taṇhācaritā ito bahiddhā pabbajitā kāmesu kāmasukhallikānuyogamanuyuttā viharanti.
ตตฺถ กิํการณํ ยํ ทิฎฺฐิจริตา อิโต พหิทฺธา ปพฺพชิตา อตฺตกิลมถานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺติ, ตณฺหาจริตา อิโต พหิทฺธา ปพฺพชิตา กาเมสุ กามสุขลฺลิกานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺติ? อิโต พหิทฺธา นตฺถิ สจฺจววตฺถานํ, กุโต จตุสจฺจปฺปกาสนา วา สมถวิปสฺสนาโกสลฺลํ วา อุปสมสุขปฺปตฺติ วา! เต อุปสมสุขสฺส อนภิญฺญา วิปรีตเจตา เอวมาหํสุ ‘‘นตฺถิ สุเขน สุขํ, ทุเกฺขน นาม สุขํ อธิคนฺตพฺพ’’นฺติฯ โย กาเม ปฎิเสวติ, โส โลกํ วฑฺฒยติ, โย โลกํ วฑฺฒยติ, โส พหุํ ปุญฺญํ ปสวตีติ เต เอวํสญฺญี เอวํทิฎฺฐี ทุเกฺขน สุขํ ปตฺถยมานา กาเมสุ ปุญฺญสญฺญี อตฺตกิลมถานุโยคมนุยุตฺตา จ วิหรนฺติ กามสุขลฺลิกานุโยคมนุยุตฺตา จ, เต ตทภิญฺญา สนฺตา โรคเมว วฑฺฒยนฺติ, คณฺฑเมว วฑฺฒยนฺติ, สลฺลเมว วฑฺฒยนฺติ, เต โรคาภิตุนฺนา คณฺฑปฎิปีฬิตา สลฺลานุวิทฺธา นิรยติรจฺฉานโยนิเปตาสุเรสุ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชานิ กโรนฺตา อุคฺฆาตนิคฺฆาตํ ปจฺจนุโภนฺตา โรคคณฺฑสลฺลเภสชฺชํ น วินฺทนฺติฯ ตตฺถ อตฺตกิลมถานุโยโค กามสุขลฺลิกานุโยโค จ สํกิเลโส, สมถวิปสฺสนา โวทานํฯ อตฺตกิลมถานุโยโค กามสุขลฺลิกานุโยโค จ โรโค, สมถวิปสฺสนา โรคนิคฺฆาตกเภสชฺชํฯ อตฺตกิลมถานุโยโค กามสุขลฺลิกานุโยโค จ คโณฺฑ, สมถวิปสฺสนา คณฺฑนิคฺฆาตกเภสชฺชํ ฯ อตฺตกิลมถานุโยโค กามสุขลฺลิกานุโยโค จ สโลฺล, สมถวิปสฺสนา สลฺลุทฺธรณเภสชฺชํฯ
Tattha kiṃkāraṇaṃ yaṃ diṭṭhicaritā ito bahiddhā pabbajitā attakilamathānuyogamanuyuttā viharanti, taṇhācaritā ito bahiddhā pabbajitā kāmesu kāmasukhallikānuyogamanuyuttā viharanti? Ito bahiddhā natthi saccavavatthānaṃ, kuto catusaccappakāsanā vā samathavipassanākosallaṃ vā upasamasukhappatti vā! Te upasamasukhassa anabhiññā viparītacetā evamāhaṃsu ‘‘natthi sukhena sukhaṃ, dukkhena nāma sukhaṃ adhigantabba’’nti. Yo kāme paṭisevati, so lokaṃ vaḍḍhayati, yo lokaṃ vaḍḍhayati, so bahuṃ puññaṃ pasavatīti te evaṃsaññī evaṃdiṭṭhī dukkhena sukhaṃ patthayamānā kāmesu puññasaññī attakilamathānuyogamanuyuttā ca viharanti kāmasukhallikānuyogamanuyuttā ca, te tadabhiññā santā rogameva vaḍḍhayanti, gaṇḍameva vaḍḍhayanti, sallameva vaḍḍhayanti, te rogābhitunnā gaṇḍapaṭipīḷitā sallānuviddhā nirayatiracchānayonipetāsuresu ummujjanimujjāni karontā ugghātanigghātaṃ paccanubhontā rogagaṇḍasallabhesajjaṃ na vindanti. Tattha attakilamathānuyogo kāmasukhallikānuyogo ca saṃkileso, samathavipassanā vodānaṃ. Attakilamathānuyogo kāmasukhallikānuyogo ca rogo, samathavipassanā roganigghātakabhesajjaṃ. Attakilamathānuyogo kāmasukhallikānuyogo ca gaṇḍo, samathavipassanā gaṇḍanigghātakabhesajjaṃ . Attakilamathānuyogo kāmasukhallikānuyogo ca sallo, samathavipassanā salluddharaṇabhesajjaṃ.
ตตฺถ สํกิเลโส ทุกฺขํ, ตทภิสโงฺค ตณฺหา สมุทโย, ตณฺหานิโรโธ ทุกฺขนิโรโธ, สมถวิปสฺสนา ทุกฺขนิโรธคามินี ปฎิปทา, อิมานิ จตฺตาริ สจฺจานิฯ ทุกฺขํ ปริเญฺญยฺยํ, สมุทโย ปหาตโพฺพ, มโคฺค ภาเวตโพฺพ, นิโรโธ สจฺฉิกาตโพฺพฯ
Tattha saṃkileso dukkhaṃ, tadabhisaṅgo taṇhā samudayo, taṇhānirodho dukkhanirodho, samathavipassanā dukkhanirodhagāminī paṭipadā, imāni cattāri saccāni. Dukkhaṃ pariññeyyaṃ, samudayo pahātabbo, maggo bhāvetabbo, nirodho sacchikātabbo.
๘๐. ตตฺถ ทิฎฺฐิจริตา รูปํ อตฺตโต อุปคจฺฉนฺติฯ เวทนํ…เป.… สญฺญํ…เป.… สงฺขาเร…เป.… วิญฺญาณํ อตฺตโต อุปคจฺฉนฺติฯ ตณฺหาจริตา รูปวนฺตํ อตฺตานํ อุปคจฺฉนฺติฯ อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมิํ วา อตฺตานํ, เวทนาวนฺตํ…เป.… สญฺญาวนฺตํ…เป.… สงฺขารวนฺตํ…เป.… วิญฺญาณวนฺตํ อตฺตานํ อุปคจฺฉนฺติ, อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํ, อยํ วุจฺจติ วีสติวตฺถุกา สกฺกายทิฎฺฐิฯ
80. Tattha diṭṭhicaritā rūpaṃ attato upagacchanti. Vedanaṃ…pe… saññaṃ…pe… saṅkhāre…pe… viññāṇaṃ attato upagacchanti. Taṇhācaritā rūpavantaṃ attānaṃ upagacchanti. Attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ, vedanāvantaṃ…pe… saññāvantaṃ…pe… saṅkhāravantaṃ…pe… viññāṇavantaṃ attānaṃ upagacchanti, attani vā viññāṇaṃ, viññāṇasmiṃ vā attānaṃ, ayaṃ vuccati vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi.
ตสฺสา ปฎิปโกฺข โลกุตฺตรา สมฺมาทิฎฺฐิ, อนฺวายิกา สมฺมาสงฺกโปฺป สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมโนฺต สมฺมาอาชีโว สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ, อยํ อริโย อฎฺฐงฺคิโก มโคฺคฯ เต ตโย ขนฺธา สีลกฺขโนฺธ สมาธิกฺขโนฺธ ปญฺญากฺขโนฺธฯ สีลกฺขโนฺธ สมาธิกฺขโนฺธ จ สมโถ, ปญฺญากฺขโนฺธ วิปสฺสนาฯ ตตฺถ สกฺกาโย ทุกฺขํ, สกฺกายสมุทโย ทุกฺขสมุทโย, สกฺกายนิโรโธ ทุกฺขนิโรโธ, อริโย อฎฺฐงฺคิโก มโคฺค ทุกฺขนิโรธคามินี ปฎิปทา, อิมานิ จตฺตาริ สจฺจานิฯ ทุกฺขํ ปริเญฺญยฺยํ, สมุทโย ปหาตโพฺพ, มโคฺค ภาเวตโพฺพ, นิโรโธ สจฺฉิกาตโพฺพฯ
Tassā paṭipakkho lokuttarā sammādiṭṭhi, anvāyikā sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi, ayaṃ ariyo aṭṭhaṅgiko maggo. Te tayo khandhā sīlakkhandho samādhikkhandho paññākkhandho. Sīlakkhandho samādhikkhandho ca samatho, paññākkhandho vipassanā. Tattha sakkāyo dukkhaṃ, sakkāyasamudayo dukkhasamudayo, sakkāyanirodho dukkhanirodho, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo dukkhanirodhagāminī paṭipadā, imāni cattāri saccāni. Dukkhaṃ pariññeyyaṃ, samudayo pahātabbo, maggo bhāvetabbo, nirodho sacchikātabbo.
ตตฺถ เย รูปํ อตฺตโต อุปคจฺฉนฺติฯ เวทนํ…เป.… สญฺญํ…เป.… สงฺขาเร…เป.… วิญฺญาณํ อตฺตโต อุปคจฺฉนฺติฯ อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อุเจฺฉทวาทิโน’’ติฯ เย รูปวนฺตํ อตฺตานํ อุปคจฺฉนฺติฯ อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมิํ วา อตฺตานํฯ เย เวทนาวนฺตํ…เป.… เย สญฺญาวนฺตํ…เป.… เย สงฺขารวนฺตํ…เป.… เย วิญฺญาณวนฺตํ อตฺตานํ อุปคจฺฉนฺติ, อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํฯ อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘สสฺสตวาทิโน’’ติ, ตตฺถ อุเจฺฉทสสฺสตวาทา อุโภ อนฺตา, อยํ สํสารปวตฺติฯ ตสฺส ปฎิปโกฺข มชฺฌิมา ปฎิปทา อริโย อฎฺฐงฺคิโก มโคฺค, อยํ สํสารนิวตฺติฯ ตตฺถ ปวตฺติ ทุกฺขํ, ตทภิสโงฺค ตณฺหา สมุทโย, ตณฺหานิโรโธ ทุกฺขนิโรโธ, อริโย อฎฺฐงฺคิโก มโคฺค ทุกฺขนิโรธคามินี ปฎิปทา, อิมานิ จตฺตาริ สจฺจานิฯ ทุกฺขํ ปริเญฺญยฺยํ, สมุทโย ปหาตโพฺพ, มโคฺค ภาเวตโพฺพ, นิโรโธ สจฺฉิกาตโพฺพฯ
Tattha ye rūpaṃ attato upagacchanti. Vedanaṃ…pe… saññaṃ…pe… saṅkhāre…pe… viññāṇaṃ attato upagacchanti. Ime vuccanti ‘‘ucchedavādino’’ti. Ye rūpavantaṃ attānaṃ upagacchanti. Attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ. Ye vedanāvantaṃ…pe… ye saññāvantaṃ…pe… ye saṅkhāravantaṃ…pe… ye viññāṇavantaṃ attānaṃ upagacchanti, attani vā viññāṇaṃ, viññāṇasmiṃ vā attānaṃ. Ime vuccanti ‘‘sassatavādino’’ti, tattha ucchedasassatavādā ubho antā, ayaṃ saṃsārapavatti. Tassa paṭipakkho majjhimā paṭipadā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, ayaṃ saṃsāranivatti. Tattha pavatti dukkhaṃ, tadabhisaṅgo taṇhā samudayo, taṇhānirodho dukkhanirodho, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo dukkhanirodhagāminī paṭipadā, imāni cattāri saccāni. Dukkhaṃ pariññeyyaṃ, samudayo pahātabbo, maggo bhāvetabbo, nirodho sacchikātabbo.
ตตฺถ อุเจฺฉทสสฺสตํ สมาสโต วีสติวตฺถุกา สกฺกายทิฎฺฐิ, วิตฺถารโต ทฺวาสฎฺฐิ ทิฎฺฐิคตานิ, เตสํ ปฎิปโกฺข เตจตฺตาลีสํ โพธิปกฺขิยา ธมฺมา อฎฺฐ วิโมกฺขา ทส กสิณายตนานิฯ ทฺวาสฎฺฐิ ทิฎฺฐิคตานิ โมหชาลํ อนาทิอนิธนปฺปวตฺตํฯ เตจตฺตาลีสํ 3 โพธิปกฺขิยา ธมฺมา ญาณวชิรํ โมหชาลปฺปทาลนํฯ ตตฺถ โมโห อวิชฺชา, ชาลํ ภวตณฺหา, เตน วุจฺจติ ‘‘ปุพฺพา โกฎิ น ปญฺญายติ อวิชฺชาย จ ภวตณฺหาย จา’’ติฯ
Tattha ucchedasassataṃ samāsato vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, vitthārato dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni, tesaṃ paṭipakkho tecattālīsaṃ bodhipakkhiyā dhammā aṭṭha vimokkhā dasa kasiṇāyatanāni. Dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni mohajālaṃ anādianidhanappavattaṃ. Tecattālīsaṃ 4 bodhipakkhiyā dhammā ñāṇavajiraṃ mohajālappadālanaṃ. Tattha moho avijjā, jālaṃ bhavataṇhā, tena vuccati ‘‘pubbā koṭi na paññāyati avijjāya ca bhavataṇhāya cā’’ti.
๘๑. ตตฺถ ทิฎฺฐิจริโต อสฺมิํ สาสเน ปพฺพชิโต สเลฺลขานุสนฺตตวุตฺติ ภวติ สเลฺลเข ติพฺพคารโวฯ ตณฺหาจริโต อสฺมิํ สาสเน ปพฺพชิโต สิกฺขานุสนฺตตวุตฺติ ภวติ สิกฺขาย ติพฺพคารโวฯ ทิฎฺฐิจริโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมโนฺต ธมฺมานุสารี ภวติฯ ตณฺหาจริโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมโนฺต สทฺธานุสารี ภวติ, ทิฎฺฐิจริโต สุขาย ปฎิปทาย ทนฺธาภิญฺญาย ขิปฺปาภิญฺญาย จ นิยฺยาติฯ ตณฺหาจริโต ทุกฺขาย ปฎิปทาย ทนฺธาภิญฺญาย ขิปฺปาภิญฺญาย จ นิยฺยาติฯ
81. Tattha diṭṭhicarito asmiṃ sāsane pabbajito sallekhānusantatavutti bhavati sallekhe tibbagāravo. Taṇhācarito asmiṃ sāsane pabbajito sikkhānusantatavutti bhavati sikkhāya tibbagāravo. Diṭṭhicarito sammattaniyāmaṃ okkamanto dhammānusārī bhavati. Taṇhācarito sammattaniyāmaṃ okkamanto saddhānusārī bhavati, diṭṭhicarito sukhāya paṭipadāya dandhābhiññāya khippābhiññāya ca niyyāti. Taṇhācarito dukkhāya paṭipadāya dandhābhiññāya khippābhiññāya ca niyyāti.
ตตฺถ กิํการณํ, ยํ ตณฺหาจริโต ทุกฺขาย ปฎิปทาย ทนฺธาภิญฺญาย ขิปฺปาภิญฺญาย จ นิยฺยาติ, ตสฺส หิ กามา อปริจฺจตฺตา ภวนฺติ, โส กาเมหิ วิเวจิยมาโน ทุเกฺขน ปฎินิสฺสรติ ทนฺธญฺจ ธมฺมํ อาชานาติ? โย ปนายํ ทิฎฺฐิจริโต อยํ อาทิโตเยว กาเมหิ อนตฺถิโก ภวติฯ โส ตโต วิเวจิยมาโน ขิปฺปญฺจ ปฎินิสฺสรติ, ขิปฺปญฺจ ธมฺมํ อาชานาติฯ ทุกฺขาปิ ปฎิปทา ทุวิธา ทนฺธาภิญฺญา จ ขิปฺปาภิญฺญา จฯ สุขาปิ ปฎิปทา ทุวิธา ทนฺธาภิญฺญา จ ขิปฺปาภิญฺญา จฯ สตฺตาปิ ทุวิธา มุทินฺทฺริยาปิ ติกฺขินฺทฺริยาปิฯ เย มุทินฺทฺริยา, เต ทนฺธญฺจ ปฎินิสฺสรนฺติ ทนฺธญฺจ ธมฺมํ อาชานนฺติฯ เย ติกฺขินฺทฺริยา, เต ขิปฺปญฺจ ปฎินิสฺสรนฺติ, ขิปฺปญฺจ ธมฺมํ อาชานนฺติ, อิมา จตโสฺส ปฎิปทาฯ เย หิ เกจิ นิยฺยิํสุ วา นิยฺยนฺติ วา นิยฺยิสฺสนฺติ วา, เต อิมาหิ เอว จตูหิ ปฎิปทาหิฯ เอวํ อริยา จตุกฺกมคฺคํ ปญฺญาเปนฺติ อพุธชนเสวิตาย พาลกนฺตาย รตฺตวาสินิยา นนฺทิยา ภวตณฺหาย อวฎฺฎนตฺถํ 5ฯ อยํ วุจฺจติ นนฺทิยาวฎฺฎสฺส นยสฺส ภูมีติ, เตนาห ‘‘ตณฺหญฺจ อวิชฺชมฺปิ จ สมเถนา’’ติฯ
Tattha kiṃkāraṇaṃ, yaṃ taṇhācarito dukkhāya paṭipadāya dandhābhiññāya khippābhiññāya ca niyyāti, tassa hi kāmā apariccattā bhavanti, so kāmehi viveciyamāno dukkhena paṭinissarati dandhañca dhammaṃ ājānāti? Yo panāyaṃ diṭṭhicarito ayaṃ āditoyeva kāmehi anatthiko bhavati. So tato viveciyamāno khippañca paṭinissarati, khippañca dhammaṃ ājānāti. Dukkhāpi paṭipadā duvidhā dandhābhiññā ca khippābhiññā ca. Sukhāpi paṭipadā duvidhā dandhābhiññā ca khippābhiññā ca. Sattāpi duvidhā mudindriyāpi tikkhindriyāpi. Ye mudindriyā, te dandhañca paṭinissaranti dandhañca dhammaṃ ājānanti. Ye tikkhindriyā, te khippañca paṭinissaranti, khippañca dhammaṃ ājānanti, imā catasso paṭipadā. Ye hi keci niyyiṃsu vā niyyanti vā niyyissanti vā, te imāhi eva catūhi paṭipadāhi. Evaṃ ariyā catukkamaggaṃ paññāpenti abudhajanasevitāya bālakantāya rattavāsiniyā nandiyā bhavataṇhāya avaṭṭanatthaṃ 6. Ayaṃ vuccati nandiyāvaṭṭassa nayassa bhūmīti, tenāha ‘‘taṇhañca avijjampi ca samathenā’’ti.
๘๒. เวยฺยากรเณสุ หิ เย กุสลากุสลาติ เต ทุวิธา อุปปริกฺขิตพฺพา – โลกวฎฺฎานุสารี จ โลกวิวฎฺฎานุสารี จฯ วฎฺฎํ นาม สํสาโรฯ วิวฎฺฎํ นิพฺพานํฯ กมฺมกิเลสา เหตุ สํสารสฺสฯ ตตฺถ กมฺมํ เจตนา เจตสิกญฺจ นิทฺทิสิตพฺพํฯ ตํ กถํ ทฎฺฐพฺพํ? อุปจเยน สเพฺพปิ กิเลสา จตูหิ วิปลฺลาเสหิ นิทฺทิสิตพฺพาฯ เต กตฺถ ทฎฺฐพฺพา? ทส วตฺถุเก กิเลสปุเญฺชฯ กตมานิ ทส วตฺถูนิ? จตฺตาโร อาหารา, จตฺตาโร วิปลฺลาสา, จตฺตาริ อุปาทานานิ, จตฺตาโร โยคา, จตฺตาโร คนฺถา, จตฺตาโร อาสวา, จตฺตาโร โอฆา, จตฺตาโร สลฺลา, จตโสฺส วิญฺญาณฎฺฐิติโย จตฺตาริ อคติคมนานิฯ ปฐเม อาหาเร ปฐโม วิปลฺลาโส, ทุติเย อาหาเร ทุติโย วิปลฺลาโส, ตติเย อาหาเร ตติโย วิปลฺลาโส, จตุเตฺถ อาหาเร จตุโตฺถ วิปลฺลาโสฯ ปฐเม วิปลฺลาเส ปฐมํ อุปาทานํฯ ทุติเย วิปลฺลาเส ทุติยํ อุปาทานํ, ตติเย วิปลฺลาเส ตติยํ อุปาทานํ, จตุเตฺถ วิปลฺลาเส จตุตฺถํ อุปาทานํฯ ปฐเม อุปาทาเน ปฐโม โยโค, ทุติเย อุปาทาเน ทุติโย โยโค, ตติเย อุปาทาเน ตติโย โยโค, จตุเตฺถ อุปาทาเน จตุโตฺถ โยโคฯ ปฐเม โยเค ปฐโม คโนฺถ, ทุติเย โยเค ทุติโย คโนฺถ, ตติเย โยเค ตติโย คโนฺถ, จตุเตฺถ โยเค จตุโตฺถ คโนฺถ, ปฐเม คเนฺถ ปฐโม อาสโว, ทุติเย คเนฺถ ทุติโย อาสโว, ตติเย คเนฺถ ตติโย อาสโว, จตุเตฺถ คเนฺถ จตุโตฺถ อาสโวฯ ปฐเม อาสเว ปฐโม โอโฆ, ทุติเย อาสเว ทุติโย โอโฆ, ตติเย อาสเว ตติโย โอโฆ, จตุเตฺถ อาสเว จตุโตฺถ โอโฆฯ ปฐเม โอเฆ ปฐโม สโลฺล, ทุติเย โอเฆ ทุติโย สโลฺล, ตติเย โอเฆ ตติโย สโลฺล, จตุเตฺถ โอเฆ จตุโตฺถ สโลฺลฯ ปฐเม สเลฺล ปฐมา วิญฺญาณฎฺฐิติ, ทุติเย สเลฺล ทุติยา วิญฺญาณฎฺฐิติ, ตติเย สเลฺล ตติยา วิญฺญาณฎฺฐิติ, จตุเตฺถ สเลฺล จตุตฺถี 7 วิญฺญาณฎฺฐิติ, ปฐมายํ วิญฺญาณฎฺฐิติยํ ปฐมํ อคติคมนํฯ ทุติยายํ วิญฺญาณฎฺฐิติยํ ทุติยํ อคติคมนํฯ ตติยายํ วิญฺญาณฎฺฐิติยํ ตติยํ อคติคมนํ, จตุตฺถิยํ 8 วิญฺญาณฎฺฐิติยํ จตุตฺถํ อคติคมนํฯ
82. Veyyākaraṇesu hi ye kusalākusalāti te duvidhā upaparikkhitabbā – lokavaṭṭānusārī ca lokavivaṭṭānusārī ca. Vaṭṭaṃ nāma saṃsāro. Vivaṭṭaṃ nibbānaṃ. Kammakilesā hetu saṃsārassa. Tattha kammaṃ cetanā cetasikañca niddisitabbaṃ. Taṃ kathaṃ daṭṭhabbaṃ? Upacayena sabbepi kilesā catūhi vipallāsehi niddisitabbā. Te kattha daṭṭhabbā? Dasa vatthuke kilesapuñje. Katamāni dasa vatthūni? Cattāro āhārā, cattāro vipallāsā, cattāri upādānāni, cattāro yogā, cattāro ganthā, cattāro āsavā, cattāro oghā, cattāro sallā, catasso viññāṇaṭṭhitiyo cattāri agatigamanāni. Paṭhame āhāre paṭhamo vipallāso, dutiye āhāre dutiyo vipallāso, tatiye āhāre tatiyo vipallāso, catutthe āhāre catuttho vipallāso. Paṭhame vipallāse paṭhamaṃ upādānaṃ. Dutiye vipallāse dutiyaṃ upādānaṃ, tatiye vipallāse tatiyaṃ upādānaṃ, catutthe vipallāse catutthaṃ upādānaṃ. Paṭhame upādāne paṭhamo yogo, dutiye upādāne dutiyo yogo, tatiye upādāne tatiyo yogo, catutthe upādāne catuttho yogo. Paṭhame yoge paṭhamo gantho, dutiye yoge dutiyo gantho, tatiye yoge tatiyo gantho, catutthe yoge catuttho gantho, paṭhame ganthe paṭhamo āsavo, dutiye ganthe dutiyo āsavo, tatiye ganthe tatiyo āsavo, catutthe ganthe catuttho āsavo. Paṭhame āsave paṭhamo ogho, dutiye āsave dutiyo ogho, tatiye āsave tatiyo ogho, catutthe āsave catuttho ogho. Paṭhame oghe paṭhamo sallo, dutiye oghe dutiyo sallo, tatiye oghe tatiyo sallo, catutthe oghe catuttho sallo. Paṭhame salle paṭhamā viññāṇaṭṭhiti, dutiye salle dutiyā viññāṇaṭṭhiti, tatiye salle tatiyā viññāṇaṭṭhiti, catutthe salle catutthī 9 viññāṇaṭṭhiti, paṭhamāyaṃ viññāṇaṭṭhitiyaṃ paṭhamaṃ agatigamanaṃ. Dutiyāyaṃ viññāṇaṭṭhitiyaṃ dutiyaṃ agatigamanaṃ. Tatiyāyaṃ viññāṇaṭṭhitiyaṃ tatiyaṃ agatigamanaṃ, catutthiyaṃ 10 viññāṇaṭṭhitiyaṃ catutthaṃ agatigamanaṃ.
๘๓. ตตฺถ โย จ กพฬีกาโร อาหาโร ผโสฺส อาหาโร, อิเม ตณฺหาจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ โย จ มโนสเญฺจตนาหาโร โย จ วิญฺญาณาหาโร, อิเม ทิฎฺฐิจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ ตตฺถ โย จ ‘‘อสุเภ สุภ’’นฺติ วิปลฺลาโส, โย จ ‘‘ทุเกฺข สุข’’นฺติ วิปลฺลาโส, อิเม ตณฺหาจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ โย จ ‘‘อนิเจฺจ นิจฺจ’’นฺติ วิปลฺลาโส, โย จ ‘‘อนตฺตนิ อตฺตา’’ติ วิปลฺลาโส, อิเม ทิฎฺฐิจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ ตตฺถ ยญฺจ กามุปาทานํ ยญฺจ ภวุปาทานํ, อิเม ตณฺหาจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ ยญฺจ ทิฎฺฐุปาทานํ ยญฺจ อตฺตวาทุปาทานํ, อิเม ทิฎฺฐิจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ ตตฺถ โย จ กามโยโค, โย จ ภวโยโค, อิเม ตณฺหาจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ โย จ ทิฎฺฐิโยโค, โย จ อวิชฺชาโยโค, อิเม ทิฎฺฐิจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ ตตฺถ โย จ อภิชฺฌากายคโนฺถ, โย จ พฺยาปาโท กายคโนฺถ, อิเม ตณฺหาจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ โย จ ปรามาสกายคโนฺถ, โย จ อิทํสจฺจาภินิเวสกายคโนฺถ, อิเม ทิฎฺฐิจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ ตตฺถ โย จ กามาสโว, โย จ ภวาสโว, อิเม ตณฺหาจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ โย จ ทิฎฺฐาสโว, โย จ อวิชฺชาสโว, อิเม ทิฎฺฐิจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ ตตฺถ โย จ กาโมโฆ, โย จ ภโวโฆ, อิเม ตณฺหาจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ โย จ ทิโฎฺฐโฆ, โย จ อวิโชฺชโฆ, อิเม ทิฎฺฐิจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ ตตฺถ โย จ ราคสโลฺล, โย จ โทสสโลฺล, อิเม ตณฺหาจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ โย จ มานสโลฺล, โย จ โมหสโลฺล, อิเม ทิฎฺฐิจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ ตตฺถ ยา จ รูปูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ, ยา จ เวทนูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ, อิเม ตณฺหาจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ ยา จ สญฺญูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ, ยา จ สงฺขารูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ, อิเม ทิฎฺฐิจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ ตตฺถ ยญฺจ ฉนฺทา อคติคมนํ ยญฺจ โทสา อคติคมนํ, อิเม ตณฺหาจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ ยญฺจ ภยา อคติคมนํ, ยญฺจ โมหา อคติคมนํ, อิเม ทิฎฺฐิจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ
83. Tattha yo ca kabaḷīkāro āhāro phasso āhāro, ime taṇhācaritassa puggalassa upakkilesā. Yo ca manosañcetanāhāro yo ca viññāṇāhāro, ime diṭṭhicaritassa puggalassa upakkilesā. Tattha yo ca ‘‘asubhe subha’’nti vipallāso, yo ca ‘‘dukkhe sukha’’nti vipallāso, ime taṇhācaritassa puggalassa upakkilesā. Yo ca ‘‘anicce nicca’’nti vipallāso, yo ca ‘‘anattani attā’’ti vipallāso, ime diṭṭhicaritassa puggalassa upakkilesā. Tattha yañca kāmupādānaṃ yañca bhavupādānaṃ, ime taṇhācaritassa puggalassa upakkilesā. Yañca diṭṭhupādānaṃ yañca attavādupādānaṃ, ime diṭṭhicaritassa puggalassa upakkilesā. Tattha yo ca kāmayogo, yo ca bhavayogo, ime taṇhācaritassa puggalassa upakkilesā. Yo ca diṭṭhiyogo, yo ca avijjāyogo, ime diṭṭhicaritassa puggalassa upakkilesā. Tattha yo ca abhijjhākāyagantho, yo ca byāpādo kāyagantho, ime taṇhācaritassa puggalassa upakkilesā. Yo ca parāmāsakāyagantho, yo ca idaṃsaccābhinivesakāyagantho, ime diṭṭhicaritassa puggalassa upakkilesā. Tattha yo ca kāmāsavo, yo ca bhavāsavo, ime taṇhācaritassa puggalassa upakkilesā. Yo ca diṭṭhāsavo, yo ca avijjāsavo, ime diṭṭhicaritassa puggalassa upakkilesā. Tattha yo ca kāmogho, yo ca bhavogho, ime taṇhācaritassa puggalassa upakkilesā. Yo ca diṭṭhogho, yo ca avijjogho, ime diṭṭhicaritassa puggalassa upakkilesā. Tattha yo ca rāgasallo, yo ca dosasallo, ime taṇhācaritassa puggalassa upakkilesā. Yo ca mānasallo, yo ca mohasallo, ime diṭṭhicaritassa puggalassa upakkilesā. Tattha yā ca rūpūpagā viññāṇaṭṭhiti, yā ca vedanūpagā viññāṇaṭṭhiti, ime taṇhācaritassa puggalassa upakkilesā. Yā ca saññūpagā viññāṇaṭṭhiti, yā ca saṅkhārūpagā viññāṇaṭṭhiti, ime diṭṭhicaritassa puggalassa upakkilesā. Tattha yañca chandā agatigamanaṃ yañca dosā agatigamanaṃ, ime taṇhācaritassa puggalassa upakkilesā. Yañca bhayā agatigamanaṃ, yañca mohā agatigamanaṃ, ime diṭṭhicaritassa puggalassa upakkilesā.
๘๔. ตตฺถ กพฬีกาเร อาหาเร ‘‘อสุเภ สุภ’’นฺติ วิปลฺลาโส, ผเสฺส อาหาเร ‘‘ทุเกฺข สุข’’นฺติ วิปลฺลาโส, วิญฺญาเณ อาหาเร ‘‘อนิเจฺจ นิจฺจ’’นฺติ วิปลฺลาโส, มโนสเญฺจตนาย อาหาเร ‘‘อนตฺตนิ อตฺตา’’ติ วิปลฺลาโสฯ ปฐเม วิปลฺลาเส ฐิโต กาเม อุปาทิยติ , อิทํ วุจฺจติ กามุปาทานํ; ทุติเย วิปลฺลาเส ฐิโต อนาคตํ ภวํ อุปาทิยติ , อิทํ วุจฺจติ ภวุปาทานํ; ตติเย วิปลฺลาเส ฐิโต สํสาราภินนฺทินิํ ทิฎฺฐิํ อุปาทิยติ, อิทํ วุจฺจติ ทิฎฺฐุปาทานํ; จตุเตฺถ วิปลฺลาเส ฐิโต อตฺตานํ กปฺปิยํ อุปาทิยติ, อิทํ วุจฺจติ อตฺตวาทุปาทานํฯ
84. Tattha kabaḷīkāre āhāre ‘‘asubhe subha’’nti vipallāso, phasse āhāre ‘‘dukkhe sukha’’nti vipallāso, viññāṇe āhāre ‘‘anicce nicca’’nti vipallāso, manosañcetanāya āhāre ‘‘anattani attā’’ti vipallāso. Paṭhame vipallāse ṭhito kāme upādiyati , idaṃ vuccati kāmupādānaṃ; dutiye vipallāse ṭhito anāgataṃ bhavaṃ upādiyati , idaṃ vuccati bhavupādānaṃ; tatiye vipallāse ṭhito saṃsārābhinandiniṃ diṭṭhiṃ upādiyati, idaṃ vuccati diṭṭhupādānaṃ; catutthe vipallāse ṭhito attānaṃ kappiyaṃ upādiyati, idaṃ vuccati attavādupādānaṃ.
กามุปาทาเนน กาเมหิ สํยุชฺชติ, อยํ วุจฺจติ กามโยโค; ภวุปาทาเนน ภเวหิ สํยุชฺชติ, อยํ วุจฺจติ ภวโยโค; ทิฎฺฐุปาทาเนน ปาปิกาย ทิฎฺฐิยา สํยุชฺชติ, อยํ วุจฺจติ ทิฎฺฐิโยโค; อตฺตวาทุปาทาเนน อวิชฺชาย สํยุชฺชติ, อยํ วุจฺจติ อวิชฺชาโยโคฯ
Kāmupādānena kāmehi saṃyujjati, ayaṃ vuccati kāmayogo; bhavupādānena bhavehi saṃyujjati, ayaṃ vuccati bhavayogo; diṭṭhupādānena pāpikāya diṭṭhiyā saṃyujjati, ayaṃ vuccati diṭṭhiyogo; attavādupādānena avijjāya saṃyujjati, ayaṃ vuccati avijjāyogo.
ปฐเม โยเค ฐิโต อภิชฺฌาย กายํ คนฺถติ, อยํ วุจฺจติ อภิชฺฌากายคโนฺถ; ทุติเย โยเค ฐิโต พฺยาปาเทน กายํ คนฺถติ, อยํ วุจฺจติ พฺยาปาทกายคโนฺถ; ตติเย โยเค ฐิโต ปรามาเสน กายํ คนฺถติ, อยํ วุจฺจติ ปรามาสกายคโนฺถ; จตุเตฺถ โยเค ฐิโต อิทํสจฺจาภินิเวเสน กายํ คนฺถติ, อยํ วุจฺจติ อิทํสจฺจาภินิเวสกายคโนฺถฯ
Paṭhame yoge ṭhito abhijjhāya kāyaṃ ganthati, ayaṃ vuccati abhijjhākāyagantho; dutiye yoge ṭhito byāpādena kāyaṃ ganthati, ayaṃ vuccati byāpādakāyagantho; tatiye yoge ṭhito parāmāsena kāyaṃ ganthati, ayaṃ vuccati parāmāsakāyagantho; catutthe yoge ṭhito idaṃsaccābhinivesena kāyaṃ ganthati, ayaṃ vuccati idaṃsaccābhinivesakāyagantho.
ตสฺส เอวํคนฺถิตา กิเลสา อาสวนฺติฯ กุโต จ วุจฺจติ อาสวนฺตีติ? อนุสยโต วา ปริยุฎฺฐานโต วาฯ ตตฺถ อภิชฺฌากายคเนฺถน กามาสโว, พฺยาปาทกายคเนฺถน ภวาสโว, ปรามาสกายคเนฺถน ทิฎฺฐาสโว, อิทํสจฺจาภินิเวสกายคเนฺถน อวิชฺชาสโวฯ
Tassa evaṃganthitā kilesā āsavanti. Kuto ca vuccati āsavantīti? Anusayato vā pariyuṭṭhānato vā. Tattha abhijjhākāyaganthena kāmāsavo, byāpādakāyaganthena bhavāsavo, parāmāsakāyaganthena diṭṭhāsavo, idaṃsaccābhinivesakāyaganthena avijjāsavo.
ตสฺส อิเม จตฺตาโร อาสวา เวปุลฺลํ คตา โอฆา ภวนฺติฯ อิติ อาสวเวปุลฺลา โอฆเวปุลฺลํฯ ตตฺถ กามาสเวน กาโมโฆ, ภวาสเวน ภโวโฆ, ทิฎฺฐาสเวน ทิโฎฺฐโฆ, อวิชฺชาสเวน อวิโชฺชโฆฯ
Tassa ime cattāro āsavā vepullaṃ gatā oghā bhavanti. Iti āsavavepullā oghavepullaṃ. Tattha kāmāsavena kāmogho, bhavāsavena bhavogho, diṭṭhāsavena diṭṭhogho, avijjāsavena avijjogho.
ตสฺส อิเม จตฺตาโร โอฆา อนุสยสหคตา อชฺฌาสยํ อนุปวิฎฺฐา หทยํ อาหจฺจ ติฎฺฐนฺติ, เตน วุจฺจนฺติ สลฺลาอิติฯ ตตฺถ กาโมเฆน ราคสโลฺล, ภโวเฆน โทสสโลฺล, ทิโฎฺฐเฆน มานสโลฺล, อวิโชฺชเฆน โมหสโลฺลฯ
Tassa ime cattāro oghā anusayasahagatā ajjhāsayaṃ anupaviṭṭhā hadayaṃ āhacca tiṭṭhanti, tena vuccanti sallāiti. Tattha kāmoghena rāgasallo, bhavoghena dosasallo, diṭṭhoghena mānasallo, avijjoghena mohasallo.
ตสฺส อิเมหิ จตูหิ สเลฺลหิ ปริยาทินฺนํ 11 วิญฺญาณํ จตูสุ ธเมฺมสุ สณฺฐหติ รูเป เวทนาย สญฺญาย สงฺขาเรสุฯ ตตฺถ ราคสเลฺลน นนฺทูปเสจเนน วิญฺญาเณน รูปูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ, โทสสเลฺลน นนฺทูปเสจเนน วิญฺญาเณน เวทนูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ, มานสเลฺลน นนฺทูปเสจเนน วิญฺญาเณน สญฺญูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ, โมหสเลฺลน นนฺทูปเสจเนน วิญฺญาเณน สงฺขารูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติฯ
Tassa imehi catūhi sallehi pariyādinnaṃ 12 viññāṇaṃ catūsu dhammesu saṇṭhahati rūpe vedanāya saññāya saṅkhāresu. Tattha rāgasallena nandūpasecanena viññāṇena rūpūpagā viññāṇaṭṭhiti, dosasallena nandūpasecanena viññāṇena vedanūpagā viññāṇaṭṭhiti, mānasallena nandūpasecanena viññāṇena saññūpagā viññāṇaṭṭhiti, mohasallena nandūpasecanena viññāṇena saṅkhārūpagā viññāṇaṭṭhiti.
ตสฺส อิมาหิ จตูหิ วิญฺญาณฎฺฐิตีหิ อุปตฺถทฺธํ วิญฺญาณํ จตูหิ ธเมฺมหิ อคติํ คจฺฉติ ฉนฺทา โทสา ภยา โมหาฯ ตตฺถ ราเคน ฉนฺทาคติํ คจฺฉติ, โทเสน โทสาคติํ คจฺฉติ, ภเยน ภยาคติํ คจฺฉติ, โมเหน โมหาคติํ คจฺฉติฯ อิติ โข ตญฺจ กมฺมํ อิเม จ กิเลสา, เอส เหตุ สํสารสฺส, เอวํ สเพฺพ กิเลสา จตูหิ วิปลฺลาเสหิ นิทฺทิสิตพฺพาฯ
Tassa imāhi catūhi viññāṇaṭṭhitīhi upatthaddhaṃ viññāṇaṃ catūhi dhammehi agatiṃ gacchati chandā dosā bhayā mohā. Tattha rāgena chandāgatiṃ gacchati, dosena dosāgatiṃ gacchati, bhayena bhayāgatiṃ gacchati, mohena mohāgatiṃ gacchati. Iti kho tañca kammaṃ ime ca kilesā, esa hetu saṃsārassa, evaṃ sabbe kilesā catūhi vipallāsehi niddisitabbā.
๘๕. ตตฺถ อิมา จตโสฺส ทิสา กพฬีกาโร อาหาโร ‘‘อสุเภ สุภ’’นฺติ วิปลฺลาโส, กามุปาทานํ, กามโยโค, อภิชฺฌากายคโนฺถ, กามาสโว, กาโมโฆ, ราคสโลฺล, รูปูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ, ฉนฺทา อคติคมนนฺติ ปฐมา ทิสาฯ
85. Tattha imā catasso disā kabaḷīkāro āhāro ‘‘asubhe subha’’nti vipallāso, kāmupādānaṃ, kāmayogo, abhijjhākāyagantho, kāmāsavo, kāmogho, rāgasallo, rūpūpagā viññāṇaṭṭhiti, chandā agatigamananti paṭhamā disā.
ผโสฺส อาหาโร, ‘‘ทุเกฺข สุข’’นฺติ วิปลฺลาโส, ภวุปาทานํ, ภวโยโค, พฺยาปาทกายคโนฺถ, ภวาสโว, ภโวโฆ, โทสสโลฺล, เวทนูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ, โทสา อคติคมนนฺติ ทุติยา ทิสาฯ
Phasso āhāro, ‘‘dukkhe sukha’’nti vipallāso, bhavupādānaṃ, bhavayogo, byāpādakāyagantho, bhavāsavo, bhavogho, dosasallo, vedanūpagā viññāṇaṭṭhiti, dosā agatigamananti dutiyā disā.
วิญฺญาณาหาโร ‘‘อนิเจฺจ นิจฺจ’’นฺติ วิปลฺลาโส, ทิฎฺฐุปาทานํ, ทิฎฺฐิโยโค ปรามาสกายคโนฺถ, ทิฎฺฐาสโว, ทิโฎฺฐโฆ, มานสโลฺล, สญฺญูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ, ภยา อคติคมนนฺติ ตติยา ทิสาฯ
Viññāṇāhāro ‘‘anicce nicca’’nti vipallāso, diṭṭhupādānaṃ, diṭṭhiyogo parāmāsakāyagantho, diṭṭhāsavo, diṭṭhogho, mānasallo, saññūpagā viññāṇaṭṭhiti, bhayā agatigamananti tatiyā disā.
มโนสเญฺจตนาหาโร ‘‘อนตฺตนิ อตฺตา’’ติ วิปลฺลาโส, อตฺตวาทุปาทานํ, อวิชฺชาโยโค, อิทํสจฺจาภินิเวสกายคโนฺถ, อวิชฺชาสโว, อวิโชฺชโฆ, โมหสโลฺล, สงฺขารูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ, โมหา อคติคมนนฺติ จตุตฺถี ทิสาฯ
Manosañcetanāhāro ‘‘anattani attā’’ti vipallāso, attavādupādānaṃ, avijjāyogo, idaṃsaccābhinivesakāyagantho, avijjāsavo, avijjogho, mohasallo, saṅkhārūpagā viññāṇaṭṭhiti, mohā agatigamananti catutthī disā.
ตตฺถ โย จ กพฬีกาโร อาหาโร โย จ ‘‘อสุเภ สุภ’’นฺติ วิปลฺลาโส, กามุปาทานํ, กามโยโค, อภิชฺฌากายคโนฺถ, กามาสโว , กาโมโฆ, ราคสโลฺล, รูปูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ ฉนฺทา อคติคมนนฺติ, อิเมสํ ทสนฺนํ สุตฺตานํ เอโก อโตฺถ, พฺยญฺชนเมว นานํฯ อิเม ราคจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ
Tattha yo ca kabaḷīkāro āhāro yo ca ‘‘asubhe subha’’nti vipallāso, kāmupādānaṃ, kāmayogo, abhijjhākāyagantho, kāmāsavo , kāmogho, rāgasallo, rūpūpagā viññāṇaṭṭhiti chandā agatigamananti, imesaṃ dasannaṃ suttānaṃ eko attho, byañjanameva nānaṃ. Ime rāgacaritassa puggalassa upakkilesā.
ตตฺถ โย จ ผโสฺส อาหาโร โย จ ‘‘ทุเกฺข สุข’’นฺติ วิปลฺลาโส, ภวุปาทานํ, ภวโยโค , พฺยาปาทกายคโนฺถ, ภวาสโว, ภโวโฆ, โทสสโลฺล, เวทนูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ, โทสา อคติคมนนฺติ อิเมสํ ทสนฺนํ สุตฺตานํ เอโก อโตฺถ พฺยญฺชนเมว นานํ, อิเม โทสจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปกฺกิเลสาฯ
Tattha yo ca phasso āhāro yo ca ‘‘dukkhe sukha’’nti vipallāso, bhavupādānaṃ, bhavayogo , byāpādakāyagantho, bhavāsavo, bhavogho, dosasallo, vedanūpagā viññāṇaṭṭhiti, dosā agatigamananti imesaṃ dasannaṃ suttānaṃ eko attho byañjanameva nānaṃ, ime dosacaritassa puggalassa upakkilesā.
ตตฺถ โย จ วิญฺญาณาหาโร โย จ ‘‘อนิเจฺจ นิจฺจ’’นฺติ วิปลฺลาโส, ทิฎฺฐุปาทานํ, ทิฎฺฐิโยโค, ปรามาสกายคโนฺถ, ทิฎฺฐาสโว, ทิโฎฺฐโฆ, มานสโลฺล, สญฺญูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ, ภยา อคติคมนนฺติ อิเมสํ ทสนฺนํ สุตฺตานํ เอโก อโตฺถ, พฺยญฺชนเมว นานํฯ อิเม ทิฎฺฐิจริตสฺส มนฺทสฺส อุปกฺกิเลสาฯ
Tattha yo ca viññāṇāhāro yo ca ‘‘anicce nicca’’nti vipallāso, diṭṭhupādānaṃ, diṭṭhiyogo, parāmāsakāyagantho, diṭṭhāsavo, diṭṭhogho, mānasallo, saññūpagā viññāṇaṭṭhiti, bhayā agatigamananti imesaṃ dasannaṃ suttānaṃ eko attho, byañjanameva nānaṃ. Ime diṭṭhicaritassa mandassa upakkilesā.
ตตฺถ โย จ มโนสเญฺจตนาหาโร โย จ ‘‘อนตฺตนิ อตฺตา’’ติ วิปลฺลาโส, อตฺตวาทุปาทานํ, อวิชฺชาโยโค, อิทํสจฺจาภินิเวสกายคโนฺถ, อวิชฺชาสโว, อวิโชฺชโฆ, โมหสโลฺล, สงฺขารูปคา วิญฺญาณฎฺฐิติ, โมหา อคติคมนนฺติ, อิเมสํ ทสนฺนํ สุตฺตานํ เอโก อโตฺถ, พฺยญฺชนเมว นานํฯ อิเม ทิฎฺฐิจริตสฺส อุทตฺตสฺส 13 อุปกฺกิเลสาฯ
Tattha yo ca manosañcetanāhāro yo ca ‘‘anattani attā’’ti vipallāso, attavādupādānaṃ, avijjāyogo, idaṃsaccābhinivesakāyagantho, avijjāsavo, avijjogho, mohasallo, saṅkhārūpagā viññāṇaṭṭhiti, mohā agatigamananti, imesaṃ dasannaṃ suttānaṃ eko attho, byañjanameva nānaṃ. Ime diṭṭhicaritassa udattassa 14 upakkilesā.
ตตฺถ โย จ กพฬีกาโร อาหาโร โย จ ผโสฺส อาหาโร, อิเม อปฺปณิหิเตน วิโมกฺขมุเขน ปริญฺญํ คจฺฉนฺติ, วิญฺญาณาหาโร สุญฺญตาย, มโนสเญฺจตนาหาโร อนิมิเตฺตน, ตตฺถ โย จ ‘‘อสุเภ สุภ’’นฺติ วิปลฺลาโส, โย จ ‘‘ทุเกฺข สุข’’นฺติ วิปลฺลาโส, อิเม อปฺปณิหิเตน วิโมกฺขมุเขน ปหานํ อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติฯ ‘‘อนิเจฺจ นิจฺจ’’นฺติ วิปลฺลาโส สุญฺญตาย, ‘‘อนตฺตนิ อตฺตา’’ติ วิปลฺลาโส อนิมิเตฺตนฯ ตตฺถ กามุปาทานญฺจ ภวุปาทานญฺจ อปฺปณิหิเตน วิโมกฺขมุเขน ปหานํ คจฺฉนฺติฯ ทิฎฺฐุปาทานํ สุญฺญตาย, อตฺตวาทุปาทานํ อนิมิเตฺตนฯ ตตฺถ กามโยโค จ ภวโยโค จ อปฺปณิหิเตน วิโมกฺขมุเขน ปหานํ คจฺฉนฺติ, ทิฎฺฐิโยโค สุญฺญตาย, อวิชฺชาโยโค อนิมิเตฺตนฯ ตตฺถ อภิชฺฌากายคโนฺถ จ พฺยาปาทกายคโนฺถ จ อปฺปณิหิเตน วิโมกฺขมุเขน ปหานํ คจฺฉนฺติ, ปรามาสกายคโนฺถ สุญฺญตาย, อิทํสจฺจาภินิเวสกายคโนฺถ อนิมิเตฺตนฯ
Tattha yo ca kabaḷīkāro āhāro yo ca phasso āhāro, ime appaṇihitena vimokkhamukhena pariññaṃ gacchanti, viññāṇāhāro suññatāya, manosañcetanāhāro animittena, tattha yo ca ‘‘asubhe subha’’nti vipallāso, yo ca ‘‘dukkhe sukha’’nti vipallāso, ime appaṇihitena vimokkhamukhena pahānaṃ abbhatthaṃ gacchanti. ‘‘Anicce nicca’’nti vipallāso suññatāya, ‘‘anattani attā’’ti vipallāso animittena. Tattha kāmupādānañca bhavupādānañca appaṇihitena vimokkhamukhena pahānaṃ gacchanti. Diṭṭhupādānaṃ suññatāya, attavādupādānaṃ animittena. Tattha kāmayogo ca bhavayogo ca appaṇihitena vimokkhamukhena pahānaṃ gacchanti, diṭṭhiyogo suññatāya, avijjāyogo animittena. Tattha abhijjhākāyagantho ca byāpādakāyagantho ca appaṇihitena vimokkhamukhena pahānaṃ gacchanti, parāmāsakāyagantho suññatāya, idaṃsaccābhinivesakāyagantho animittena.
ตตฺถ กามาสโว จ ภวาสโว จ อปฺปณิหิเตน วิโมกฺขมุเขน ปหานํ คจฺฉนฺติ, ทิฎฺฐาสโว สุญฺญตาย, อวิชฺชาสโว อนิมิเตฺตนฯ ตตฺถ กาโมโฆ จ ภโวโฆ จ อปฺปณิหิเตน วิโมกฺขมุเขน ปหานํ คจฺฉนฺติ, ทิโฎฺฐโฆ สุญฺญตาย, อวิโชฺชโฆ อนิมิเตฺตนฯ ตตฺถ ราคสโลฺล จ โทสสโลฺล จ อปฺปณิหิเตน วิโมกฺขมุเขน ปหานํ คจฺฉนฺติ, มานสโลฺล สุญฺญตาย, โมหสโลฺล อนิมิเตฺตนฯ ตตฺถ รูปูปคา จ วิญฺญาณฎฺฐิติ เวทนูปคา จ วิญฺญาณฎฺฐิติ อปฺปณิหิเตน วิโมกฺขมุเขน ปริญฺญํ คจฺฉนฺติ, สญฺญูปคา สุญฺญตาย, สงฺขารูปคา อนิมิเตฺตนฯ
Tattha kāmāsavo ca bhavāsavo ca appaṇihitena vimokkhamukhena pahānaṃ gacchanti, diṭṭhāsavo suññatāya, avijjāsavo animittena. Tattha kāmogho ca bhavogho ca appaṇihitena vimokkhamukhena pahānaṃ gacchanti, diṭṭhogho suññatāya, avijjogho animittena. Tattha rāgasallo ca dosasallo ca appaṇihitena vimokkhamukhena pahānaṃ gacchanti, mānasallo suññatāya, mohasallo animittena. Tattha rūpūpagā ca viññāṇaṭṭhiti vedanūpagā ca viññāṇaṭṭhiti appaṇihitena vimokkhamukhena pariññaṃ gacchanti, saññūpagā suññatāya, saṅkhārūpagā animittena.
ตตฺถ ฉนฺทา จ อคติคมนํ โทสา จ อคติคมนํ อปฺปณิหิเตน วิโมกฺขมุเขน ปหานํ คจฺฉนฺติ, ภยา อคติคมนํ สุญฺญตาย, โมหา อคติคมนํ อนิมิเตฺตน วิโมกฺขมุเขน ปหานํ คจฺฉนฺติฯ อิติ สเพฺพ โลกวฎฺฎานุสาริโน ธมฺมา นิยฺยนฺติฯ เต โลกา ตีหิ วิโมกฺขมุเขหิฯ
Tattha chandā ca agatigamanaṃ dosā ca agatigamanaṃ appaṇihitena vimokkhamukhena pahānaṃ gacchanti, bhayā agatigamanaṃ suññatāya, mohā agatigamanaṃ animittena vimokkhamukhena pahānaṃ gacchanti. Iti sabbe lokavaṭṭānusārino dhammā niyyanti. Te lokā tīhi vimokkhamukhehi.
๘๖. ตตฺริทํ นิยฺยานํ –
86. Tatridaṃ niyyānaṃ –
จตโสฺส ปฎิปทา, จตฺตาโร สติปฎฺฐานา, จตฺตาริ ฌานานิ, จตฺตาโร วิหารา, จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา, จตฺตาโร อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมา, จตฺตาริ อธิฎฺฐานานิ, จตโสฺส สมาธิภาวนา, จตฺตาโร สุขภาคิยา ธมฺมา, จตโสฺส อปฺปมาณาฯ
Catasso paṭipadā, cattāro satipaṭṭhānā, cattāri jhānāni, cattāro vihārā, cattāro sammappadhānā, cattāro acchariyā abbhutā dhammā, cattāri adhiṭṭhānāni, catasso samādhibhāvanā, cattāro sukhabhāgiyā dhammā, catasso appamāṇā.
ปฐมา ปฎิปทา ปฐมํ สติปฎฺฐานํ, ทุติยา ปฎิปทา ทุติยํ สติปฎฺฐานํ, ตติยา ปฎิปทา ตติยํ สติปฎฺฐานํ, จตุตฺถี ปฎิปทา จตุตฺถํ สติปฎฺฐานํฯ ปฐมํ สติปฎฺฐานํ ปฐมํ ฌานํ, ทุติยํ สติปฎฺฐานํ ทุติยํ ฌานํ, ตติยํ สติปฎฺฐานํ ตติยํ ฌานํฯ จตุตฺถํ สติปฎฺฐานํ จตุตฺถํ ฌานํฯ ปฐมํ ฌานํ ปฐโม วิหาโร, ทุติยํ ฌานํ ทุติโย วิหาโร, ตติยํ ฌานํ ตติโย วิหาโร, จตุตฺถํ ฌานํ จตุโตฺถ วิหาโรฯ ปฐโม วิหาโร ปฐมํ สมฺมปฺปธานํ, ทุติโย วิหาโร ทุติยํ สมฺมปฺปธานํ, ตติโย วิหาโร ตติยํ สมฺมปฺปธานํ, จตุโตฺถ วิหาโร จตุตฺถํ สมฺมปฺปธานํฯ ปฐมํ สมฺมปฺปธานํ ปฐโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธโมฺม, ทุติยํ ทุติโย, ตติยํ ตติโย, จตุตฺถํ สมฺมปฺปธานํ จตุโตฺถ อจฺฉริโย อพฺภุโต ธโมฺมฯ ปฐโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธโมฺม ปฐมํ อธิฎฺฐานํ, ทุติโย อจฺฉริโย อพฺภุโต ธโมฺม ทุติยํ อธิฎฺฐานํ, ตติโย อจฺฉริโย อพฺภุโต ธโมฺม ตติยํ อธิฎฺฐานํ, จตุโตฺถ อจฺฉริโย อพฺภุโต ธโมฺม จตุตฺถํ อธิฎฺฐานํฯ ปฐมํ อธิฎฺฐานํ ปฐมา สมาธิภาวนา, ทุติยํ อธิฎฺฐานํ ทุติยา สมาธิภาวนา, ตติยํ อธิฎฺฐานํ ตติยา สมาธิภาวนา, จตุตฺถํ อธิฎฺฐานํ จตุตฺถี สมาธิภาวนาฯ ปฐมา สมาธิภาวนา ปฐโม สุขภาคิโย ธโมฺม, ทุติยา สมาธิภาวนา ทุติโย สุขภาคิโย ธโมฺม, ตติยา สมาธิภาวนา ตติโย สุขภาคิโย ธโมฺม, จตุตฺถี สมาธิภาวนา จตุโตฺถ สุขภาคิโย ธโมฺมฯ ปฐโม สุขภาคิโย ธโมฺม ปฐมํ อปฺปมาณํ, ทุติโย สุขภาคิโย ธโมฺม ทุติยํ อปฺปมาณํ, ตติโย สุขภาคิโย ธโมฺม ตติยํ อปฺปมาณํ, จตุโตฺถ สุขภาคิโย ธโมฺม จตุตฺถํ อปฺปมาณํฯ ปฐมา ปฎิปทา ภาวิตา พหุลีกตา 15 ปฐมํ สติปฎฺฐานํ ปริปูเรติ, ทุติยา ปฎิปทา ภาวิตา พหุลีกตา ทุติยํ สติปฎฺฐานํ ปริปูเรติ, ตติยา ปฎิปทา ภาวิตา พหุลีกตา ตติยํ สติปฎฺฐานํ ปริปูเรติ, จตุตฺถี ปฎิปทา ภาวิตา พหุลีกตา จตุตฺถํ สติปฎฺฐานํ ปริปูเรติฯ ปฐโม สติปฎฺฐาโน ภาวิโต พหุลีกโต ปฐมํ ฌานํ ปริปูเรติ, ทุติโย สติปฎฺฐาโน ภาวิโต พหุลีกโต ทุติยํ ฌานํ ปริปูเรติ, ตติโย สติปฎฺฐาโน ภาวิโต พหุลีกโต ตติยํ ฌานํ ปริปูเรติ, จตุโตฺถ สติปฎฺฐาโน ภาวิโต พหุลีกโต จตุตฺถํ ฌานํ ปริปูเรติฯ
Paṭhamā paṭipadā paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ, dutiyā paṭipadā dutiyaṃ satipaṭṭhānaṃ, tatiyā paṭipadā tatiyaṃ satipaṭṭhānaṃ, catutthī paṭipadā catutthaṃ satipaṭṭhānaṃ. Paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ, dutiyaṃ satipaṭṭhānaṃ dutiyaṃ jhānaṃ, tatiyaṃ satipaṭṭhānaṃ tatiyaṃ jhānaṃ. Catutthaṃ satipaṭṭhānaṃ catutthaṃ jhānaṃ. Paṭhamaṃ jhānaṃ paṭhamo vihāro, dutiyaṃ jhānaṃ dutiyo vihāro, tatiyaṃ jhānaṃ tatiyo vihāro, catutthaṃ jhānaṃ catuttho vihāro. Paṭhamo vihāro paṭhamaṃ sammappadhānaṃ, dutiyo vihāro dutiyaṃ sammappadhānaṃ, tatiyo vihāro tatiyaṃ sammappadhānaṃ, catuttho vihāro catutthaṃ sammappadhānaṃ. Paṭhamaṃ sammappadhānaṃ paṭhamo acchariyo abbhuto dhammo, dutiyaṃ dutiyo, tatiyaṃ tatiyo, catutthaṃ sammappadhānaṃ catuttho acchariyo abbhuto dhammo. Paṭhamo acchariyo abbhuto dhammo paṭhamaṃ adhiṭṭhānaṃ, dutiyo acchariyo abbhuto dhammo dutiyaṃ adhiṭṭhānaṃ, tatiyo acchariyo abbhuto dhammo tatiyaṃ adhiṭṭhānaṃ, catuttho acchariyo abbhuto dhammo catutthaṃ adhiṭṭhānaṃ. Paṭhamaṃ adhiṭṭhānaṃ paṭhamā samādhibhāvanā, dutiyaṃ adhiṭṭhānaṃ dutiyā samādhibhāvanā, tatiyaṃ adhiṭṭhānaṃ tatiyā samādhibhāvanā, catutthaṃ adhiṭṭhānaṃ catutthī samādhibhāvanā. Paṭhamā samādhibhāvanā paṭhamo sukhabhāgiyo dhammo, dutiyā samādhibhāvanā dutiyo sukhabhāgiyo dhammo, tatiyā samādhibhāvanā tatiyo sukhabhāgiyo dhammo, catutthī samādhibhāvanā catuttho sukhabhāgiyo dhammo. Paṭhamo sukhabhāgiyo dhammo paṭhamaṃ appamāṇaṃ, dutiyo sukhabhāgiyo dhammo dutiyaṃ appamāṇaṃ, tatiyo sukhabhāgiyo dhammo tatiyaṃ appamāṇaṃ, catuttho sukhabhāgiyo dhammo catutthaṃ appamāṇaṃ. Paṭhamā paṭipadā bhāvitā bahulīkatā 16 paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ paripūreti, dutiyā paṭipadā bhāvitā bahulīkatā dutiyaṃ satipaṭṭhānaṃ paripūreti, tatiyā paṭipadā bhāvitā bahulīkatā tatiyaṃ satipaṭṭhānaṃ paripūreti, catutthī paṭipadā bhāvitā bahulīkatā catutthaṃ satipaṭṭhānaṃ paripūreti. Paṭhamo satipaṭṭhāno bhāvito bahulīkato paṭhamaṃ jhānaṃ paripūreti, dutiyo satipaṭṭhāno bhāvito bahulīkato dutiyaṃ jhānaṃ paripūreti, tatiyo satipaṭṭhāno bhāvito bahulīkato tatiyaṃ jhānaṃ paripūreti, catuttho satipaṭṭhāno bhāvito bahulīkato catutthaṃ jhānaṃ paripūreti.
ปฐมํ ฌานํ ภาวิตํ พหุลีกตํ ปฐมํ วิหารํ ปริปูเรติ, ทุติยํ ฌานํ ภาวิตํ พหุลีกตํ ทุติยํ วิหารํ ปริปูเรติ, ตติยํ ฌานํ ภาวิตํ พหุลีกตํ ตติยํ วิหารํ ปริปูเรติ, จตุตฺถํ ฌานํ ภาวิตํ พหุลีกตํ จตุตฺถํ วิหารํ ปริปูเรติฯ ปฐโม วิหาโร ภาวิโต พหุลีกโต อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทํ ปริปูเรติ, ทุติโย วิหาโร ภาวิโต พหุลีกโต อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานํ ปริปูเรติ, ตติโย วิหาโร ภาวิโต พหุลีกโต อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทํ ปริปูเรติ, จตุโตฺถ วิหาโร ภาวิโต พหุลีกโต อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติํ อสโมฺมสํ ภิโยฺยภาวํ ปริปูเรติฯ ปฐมํ สมฺมปฺปธานํ ภาวิตํ พหุลีกตํ มานปฺปหานํ ปริปูเรติ, ทุติยํ สมฺมปฺปธานํ ภาวิตํ พหุลีกตํ อาลยสมุคฺฆาตํ ปริปูเรติ, ตติยํ สมฺมปฺปธานํ ภาวิตํ พหุลีกตํ อวิชฺชาปหานํ ปริปูเรติ, จตุตฺถํ สมฺมปฺปธานํ ภาวิตํ พหุลีกตํ ภวูปสมํ ปริปูเรติฯ มานปฺปหานํ ภาวิตํ พหุลีกตํ สจฺจาธิฎฺฐานํ ปริปูเรติ, อาลยสมุคฺฆาโต ภาวิโต พหุลีกโต จาคาธิฎฺฐานํ ปริปูเรติ, อวิชฺชาปหานํ ภาวิตํ พหุลีกตํ ปญฺญาธิฎฺฐานํ ปริปูเรติ, ภวูปสโม ภาวิโต พหุลีกโต อุปสมาธิฎฺฐานํ ปริปูเรติฯ สจฺจาธิฎฺฐานํ ภาวิตํ พหุลีกตํ ฉนฺทสมาธิํ ปริปูเรติ, จาคาธิฎฺฐานํ ภาวิตํ พหุลีกตํ วีริยสมาธิํ ปริปูเรติ, ปญฺญาธิฎฺฐานํ ภาวิตํ พหุลีกตํ จิตฺตสมาธิํ ปริปูเรติ, อุปสมาธิฎฺฐานํ ภาวิตํ พหุลีกตํ วีมํสาสมาธิํ ปริปูเรติฯ ฉนฺทสมาธิ ภาวิโต พหุลีกโต อินฺทฺริยสํวรํ ปริปูเรติ, วีริยสมาธิ ภาวิโต พหุลีกโต ตปํ ปริปูเรติ, จิตฺตสมาธิ ภาวิโต พหุลีกโต พุทฺธิํ ปริปูเรติ, วีมํสาสมาธิ ภาวิโต พหุลีกโต สพฺพูปธิปฎินิสฺสคฺคํ ปริปูเรติฯ อินฺทฺริยสํวโร ภาวิโต พหุลีกโต เมตฺตํ ปริปูเรติ, ตโป ภาวิโต พหุลีกโต กรุณํ ปริปูเรติ, พุทฺธิ ภาวิตา พหุลีกตา มุทิตํ ปริปูเรติ, สพฺพูปธิปฎินิสฺสโคฺค ภาวิโต พหุลีกโต อุเปกฺขํ ปริปูเรติฯ
Paṭhamaṃ jhānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ paṭhamaṃ vihāraṃ paripūreti, dutiyaṃ jhānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ dutiyaṃ vihāraṃ paripūreti, tatiyaṃ jhānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ tatiyaṃ vihāraṃ paripūreti, catutthaṃ jhānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ catutthaṃ vihāraṃ paripūreti. Paṭhamo vihāro bhāvito bahulīkato anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādaṃ paripūreti, dutiyo vihāro bhāvito bahulīkato uppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānaṃ paripūreti, tatiyo vihāro bhāvito bahulīkato anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādaṃ paripūreti, catuttho vihāro bhāvito bahulīkato uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiṃ asammosaṃ bhiyyobhāvaṃ paripūreti. Paṭhamaṃ sammappadhānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ mānappahānaṃ paripūreti, dutiyaṃ sammappadhānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ ālayasamugghātaṃ paripūreti, tatiyaṃ sammappadhānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ avijjāpahānaṃ paripūreti, catutthaṃ sammappadhānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ bhavūpasamaṃ paripūreti. Mānappahānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ saccādhiṭṭhānaṃ paripūreti, ālayasamugghāto bhāvito bahulīkato cāgādhiṭṭhānaṃ paripūreti, avijjāpahānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ paññādhiṭṭhānaṃ paripūreti, bhavūpasamo bhāvito bahulīkato upasamādhiṭṭhānaṃ paripūreti. Saccādhiṭṭhānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ chandasamādhiṃ paripūreti, cāgādhiṭṭhānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ vīriyasamādhiṃ paripūreti, paññādhiṭṭhānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ cittasamādhiṃ paripūreti, upasamādhiṭṭhānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ vīmaṃsāsamādhiṃ paripūreti. Chandasamādhi bhāvito bahulīkato indriyasaṃvaraṃ paripūreti, vīriyasamādhi bhāvito bahulīkato tapaṃ paripūreti, cittasamādhi bhāvito bahulīkato buddhiṃ paripūreti, vīmaṃsāsamādhi bhāvito bahulīkato sabbūpadhipaṭinissaggaṃ paripūreti. Indriyasaṃvaro bhāvito bahulīkato mettaṃ paripūreti, tapo bhāvito bahulīkato karuṇaṃ paripūreti, buddhi bhāvitā bahulīkatā muditaṃ paripūreti, sabbūpadhipaṭinissaggo bhāvito bahulīkato upekkhaṃ paripūreti.
๘๗. ตตฺถ อิมา จตโสฺส ทิสา ปฐมา ปฎิปทา ปฐโม สติปฎฺฐาโน ปฐมํ ฌานํ ปฐโม วิหาโร ปฐโม สมฺมปฺปธาโน ปฐโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธโมฺม สจฺจาธิฎฺฐานํ ฉนฺทสมาธิ อินฺทฺริยสํวโร เมตฺตา อิติ ปฐมา ทิสาฯ
87. Tattha imā catasso disā paṭhamā paṭipadā paṭhamo satipaṭṭhāno paṭhamaṃ jhānaṃ paṭhamo vihāro paṭhamo sammappadhāno paṭhamo acchariyo abbhuto dhammo saccādhiṭṭhānaṃ chandasamādhi indriyasaṃvaro mettā iti paṭhamā disā.
ทุติยา ปฎิปทา ทุติโย สติปฎฺฐาโน ทุติโย วิหาโร ทุติโย สมฺมปฺปธาโน ทุติโย อจฺฉริโย อพฺภุโต ธโมฺม ภวาธิฎฺฐานํ วีริยสมาธิ ตโป กรุณา อิติ ทุติยา ทิสาฯ
Dutiyā paṭipadā dutiyo satipaṭṭhāno dutiyo vihāro dutiyo sammappadhāno dutiyo acchariyo abbhuto dhammo bhavādhiṭṭhānaṃ vīriyasamādhi tapo karuṇā iti dutiyā disā.
ตติยา ปฎิปทา ตติโย สติปฎฺฐาโน ตติยํ ฌานํ ตติโย วิหาโร ตติโย สมฺมปฺปธาโน ตติโย อจฺฉริโย อพฺภุโต ธโมฺม ปญฺญาธิฎฺฐานํ จิตฺตสมาธิ พุทฺธิ มุทิตา อิติ ตติยา ทิสาฯ
Tatiyā paṭipadā tatiyo satipaṭṭhāno tatiyaṃ jhānaṃ tatiyo vihāro tatiyo sammappadhāno tatiyo acchariyo abbhuto dhammo paññādhiṭṭhānaṃ cittasamādhi buddhi muditā iti tatiyā disā.
จตุตฺถี ปฎิปทา จตุโตฺถ สติปฎฺฐาโน จตุตฺถํ ฌานํ จตุโตฺถ วิหาโร จตุโตฺถ สมฺมปฺปธาโน จตุโตฺถ อจฺฉริโย อพฺภุโต ธโมฺม อุปสมาธิฎฺฐานํ วีมํสาสมาธิ สพฺพูปธิปฎินิสฺสโคฺค อุเปกฺขา อิติ จตุตฺถี ทิสาฯ
Catutthī paṭipadā catuttho satipaṭṭhāno catutthaṃ jhānaṃ catuttho vihāro catuttho sammappadhāno catuttho acchariyo abbhuto dhammo upasamādhiṭṭhānaṃ vīmaṃsāsamādhi sabbūpadhipaṭinissaggo upekkhā iti catutthī disā.
ตตฺถ ปฐมา ปฎิปทา ปฐโม สติปฎฺฐาโน ปฐมํ ฌานํ ปฐโม วิหาโร ปฐโม สมฺมปฺปธาโน ปฐโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธโมฺม สจฺจาธิฎฺฐานํ ฉนฺทสมาธิ อินฺทฺริยสํวโร, เมตฺตา อิติ อิเมสํ ทสนฺนํ สุตฺตานํ เอโก อโตฺถ, พฺยญฺชนเมว นานํฯ อิทํ ราคจริตสฺส ปุคฺคลสฺส เภสชฺชํฯ
Tattha paṭhamā paṭipadā paṭhamo satipaṭṭhāno paṭhamaṃ jhānaṃ paṭhamo vihāro paṭhamo sammappadhāno paṭhamo acchariyo abbhuto dhammo saccādhiṭṭhānaṃ chandasamādhi indriyasaṃvaro, mettā iti imesaṃ dasannaṃ suttānaṃ eko attho, byañjanameva nānaṃ. Idaṃ rāgacaritassa puggalassa bhesajjaṃ.
ทุติยา ปฎิปทา ทุติโย สติปฎฺฐาโน ทุติยํ ฌานํ ทุติโย วิหาโร ทุติโย สมฺมปฺปธาโน ทุติโย อจฺฉริโย อพฺภุโต ธโมฺม จาคาธิฎฺฐานํ วีริยสมาธิ ตโป กรุณา อิติ อิเมสํ ทสนฺนํ สุตฺตานํ เอโก อโตฺถ, พฺยญฺชนเมว นานํฯ อิทํ โทสจริตสฺส ปุคฺคลสฺส เภสชฺชํฯ
Dutiyā paṭipadā dutiyo satipaṭṭhāno dutiyaṃ jhānaṃ dutiyo vihāro dutiyo sammappadhāno dutiyo acchariyo abbhuto dhammo cāgādhiṭṭhānaṃ vīriyasamādhi tapo karuṇā iti imesaṃ dasannaṃ suttānaṃ eko attho, byañjanameva nānaṃ. Idaṃ dosacaritassa puggalassa bhesajjaṃ.
ตติยา ปฎิปทา ตติโย สติปฎฺฐาโน ตติยํ ฌานํ ตติโย วิหาโร ตติโย สมฺมปฺปธาโน ตติโย อจฺฉริโย อพฺภุโต ธโมฺม ปญฺญาธิฎฺฐานํ จิตฺตสมาธิ พุทฺธิ มุทิตา อิติ อิเมสํ ทสนฺนํ สุตฺตานํ เอโก อโตฺถ, พฺยญฺชนเมว นานํฯ อิทํ ทิฎฺฐิจริตสฺส มนฺทสฺส เภสชฺชํฯ
Tatiyā paṭipadā tatiyo satipaṭṭhāno tatiyaṃ jhānaṃ tatiyo vihāro tatiyo sammappadhāno tatiyo acchariyo abbhuto dhammo paññādhiṭṭhānaṃ cittasamādhi buddhi muditā iti imesaṃ dasannaṃ suttānaṃ eko attho, byañjanameva nānaṃ. Idaṃ diṭṭhicaritassa mandassa bhesajjaṃ.
จตุตฺถี ปฎิปทา จตุโตฺถ สติปฎฺฐาโน จตุตฺถํ ฌานํ จตุโตฺถ วิหาโร จตุโตฺถ สมฺมปฺปธาโน จตุโตฺถ อจฺฉริโย อพฺภุโต ธโมฺม อุปสมาธิฎฺฐานํ วีมํสาสมาธิ สพฺพูปธิปฎินิสฺสโคฺค อุเปกฺขา อิติ อิเมสํ ทสนฺนํ สุตฺตานํ เอโก อโตฺถ, พฺยญฺชนเมว นานํฯ อิทํ ทิฎฺฐิจริตสฺส อุทตฺตสฺส เภสชฺชํฯ
Catutthī paṭipadā catuttho satipaṭṭhāno catutthaṃ jhānaṃ catuttho vihāro catuttho sammappadhāno catuttho acchariyo abbhuto dhammo upasamādhiṭṭhānaṃ vīmaṃsāsamādhi sabbūpadhipaṭinissaggo upekkhā iti imesaṃ dasannaṃ suttānaṃ eko attho, byañjanameva nānaṃ. Idaṃ diṭṭhicaritassa udattassa bhesajjaṃ.
ตตฺถ ทุกฺขา จ ปฎิปทา ทนฺธาภิญฺญา ทุกฺขา จ ปฎิปทา ขิปฺปาภิญฺญา อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขมุขํ, สุขา ปฎิปทา ทนฺธาภิญฺญา สุญฺญตํ วิโมกฺขมุขํ, สุขา ปฎิปทา ขิปฺปาภิญฺญา อนิมิตฺตํ วิโมกฺขมุขํฯ
Tattha dukkhā ca paṭipadā dandhābhiññā dukkhā ca paṭipadā khippābhiññā appaṇihitaṃ vimokkhamukhaṃ, sukhā paṭipadā dandhābhiññā suññataṃ vimokkhamukhaṃ, sukhā paṭipadā khippābhiññā animittaṃ vimokkhamukhaṃ.
ตตฺถ กาเย กายานุปสฺสิตา สติปฎฺฐานญฺจ เวทนาสุ เวทนานุปสฺสิตา สติปฎฺฐานญฺจ อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขมุขํ, จิเตฺต จิตฺตานุปสฺสิตา สุญฺญตํ วิโมกฺขมุขํฯ ธเมฺมสุ ธมฺมานุปสฺสิตา อนิมิตฺตํ วิโมกฺขมุขํฯ
Tattha kāye kāyānupassitā satipaṭṭhānañca vedanāsu vedanānupassitā satipaṭṭhānañca appaṇihitaṃ vimokkhamukhaṃ, citte cittānupassitā suññataṃ vimokkhamukhaṃ. Dhammesu dhammānupassitā animittaṃ vimokkhamukhaṃ.
ตตฺถ ปฐมญฺจ ฌานํ ทุติยญฺจ ฌานํ อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขมุขํ, ตติยํ ฌานํ สุญฺญตํ วิโมกฺขมุขํ, จตุตฺถํ ฌานํ อนิมิตฺตํ วิโมกฺขมุขํฯ
Tattha paṭhamañca jhānaṃ dutiyañca jhānaṃ appaṇihitaṃ vimokkhamukhaṃ, tatiyaṃ jhānaṃ suññataṃ vimokkhamukhaṃ, catutthaṃ jhānaṃ animittaṃ vimokkhamukhaṃ.
ตตฺถ ปฐโม จ วิหาโร ทุติโย จ วิหาโร อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขมุขํ, ตติโย วิหาโร สุญฺญตํ วิโมกฺขมุขํ, จตุโตฺถ วิหาโร อนิมิตฺตํ วิโมกฺขมุขํฯ
Tattha paṭhamo ca vihāro dutiyo ca vihāro appaṇihitaṃ vimokkhamukhaṃ, tatiyo vihāro suññataṃ vimokkhamukhaṃ, catuttho vihāro animittaṃ vimokkhamukhaṃ.
ยตฺถ ปฐมญฺจ สมฺมปฺปธานํ ทุติยญฺจ สมฺมปฺปธานํ อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขมุขํ, ตติยํ สมฺมปฺปธานํ สุญฺญตํ วิโมกฺขมุขํ, จตุตฺถํ สมฺมปฺปธานํ อนิมิตฺตํ วิโมกฺขมุขํฯ
Yattha paṭhamañca sammappadhānaṃ dutiyañca sammappadhānaṃ appaṇihitaṃ vimokkhamukhaṃ, tatiyaṃ sammappadhānaṃ suññataṃ vimokkhamukhaṃ, catutthaṃ sammappadhānaṃ animittaṃ vimokkhamukhaṃ.
ตตฺถ มานปฺปหานญฺจ อาลยสมุคฺฆาโต จ อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขมุขํ, อวิชฺชาปหานํ สุญฺญตํ วิโมกฺขมุขํ, ภวูปสโม อนิมิตฺตํ วิโมกฺขมุขํฯ
Tattha mānappahānañca ālayasamugghāto ca appaṇihitaṃ vimokkhamukhaṃ, avijjāpahānaṃ suññataṃ vimokkhamukhaṃ, bhavūpasamo animittaṃ vimokkhamukhaṃ.
ตตฺถ สจฺจาธิฎฺฐานญฺจ จาคาธิฎฺฐานญฺจ อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขมุขํ, ปญฺญาธิฎฺฐานํ สุญฺญตํ วิโมกฺขมุขํ, อุปสมาธิฎฺฐานํ อนิมิตฺตํ วิโมกฺขมุขํฯ
Tattha saccādhiṭṭhānañca cāgādhiṭṭhānañca appaṇihitaṃ vimokkhamukhaṃ, paññādhiṭṭhānaṃ suññataṃ vimokkhamukhaṃ, upasamādhiṭṭhānaṃ animittaṃ vimokkhamukhaṃ.
ตตฺถ ฉนฺทสมาธิ จ วีริยสมาธิ จ อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขมุขํ, จิตฺตสมาธิ สุญฺญตํ วิโมกฺขมุขํ, วีมํสาสมาธิ อนิมิตฺตํ วิโมกฺขมุขํฯ
Tattha chandasamādhi ca vīriyasamādhi ca appaṇihitaṃ vimokkhamukhaṃ, cittasamādhi suññataṃ vimokkhamukhaṃ, vīmaṃsāsamādhi animittaṃ vimokkhamukhaṃ.
ตตฺถ อินฺทฺริยสํวโร จ ตโป จ อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขมุขํ, พุทฺธิ สุญฺญตํ วิโมกฺขมุขํ สพฺพูปธิปฎินิสฺสโคฺค อนิมิตฺตํ วิโมกฺขมุขํฯ
Tattha indriyasaṃvaro ca tapo ca appaṇihitaṃ vimokkhamukhaṃ, buddhi suññataṃ vimokkhamukhaṃ sabbūpadhipaṭinissaggo animittaṃ vimokkhamukhaṃ.
ตตฺถ เมตฺตา จ กรุณา จ อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขมุขํ, มุทิตา สุญฺญตํ วิโมกฺขมุขํ อุเปกฺขา อนิมิตฺตํ วิโมกฺขมุขํฯ
Tattha mettā ca karuṇā ca appaṇihitaṃ vimokkhamukhaṃ, muditā suññataṃ vimokkhamukhaṃ upekkhā animittaṃ vimokkhamukhaṃ.
เตสํ วิกฺกีฬิตํฯ จตฺตาโร อาหารา เตสํ ปฎิปโกฺข จตโสฺส ปฎิปทา…เป.… จตฺตาโร วิปลฺลาสา เตสํ ปฎิปโกฺข จตฺตาโร สติปฎฺฐานาฯ จตฺตาริ อุปาทานานิ เตสํ ปฎิปโกฺข จตฺตาริ ฌานานิฯ จตฺตาโร โยคา เตสํ ปฎิปโกฺข จตฺตาโร วิหาราฯ จตฺตาโร คนฺถา เตสํ ปฎิปโกฺข จตฺตาโร สมฺมปฺปธานาฯ จตฺตาโร อาสวา เตสํ ปฎิปโกฺข จตฺตาโร อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมาฯ จตฺตาโร โอฆา เตสํ ปฎิปโกฺข จตฺตาริ อธิฎฺฐานานิฯ จตฺตาโร สลฺลา เตสํ ปฎิปโกฺข จตโสฺส สมาธิภาวนาฯ จตโสฺส วิญฺญาณฎฺฐิติโย ตาสํ ปฎิปโกฺข จตฺตาโร สุขภาคิยา ธมฺมาฯ จตฺตาริ อคติคมนานิ เตสํ ปฎิปโกฺข จตโสฺส อปฺปมาณาฯ
Tesaṃ vikkīḷitaṃ. Cattāro āhārā tesaṃ paṭipakkho catasso paṭipadā…pe… cattāro vipallāsā tesaṃ paṭipakkho cattāro satipaṭṭhānā. Cattāri upādānāni tesaṃ paṭipakkho cattāri jhānāni. Cattāro yogā tesaṃ paṭipakkho cattāro vihārā. Cattāro ganthā tesaṃ paṭipakkho cattāro sammappadhānā. Cattāro āsavā tesaṃ paṭipakkho cattāro acchariyā abbhutā dhammā. Cattāro oghā tesaṃ paṭipakkho cattāri adhiṭṭhānāni. Cattāro sallā tesaṃ paṭipakkho catasso samādhibhāvanā. Catasso viññāṇaṭṭhitiyo tāsaṃ paṭipakkho cattāro sukhabhāgiyā dhammā. Cattāri agatigamanāni tesaṃ paṭipakkho catasso appamāṇā.
สีหา พุทฺธา ปเจฺจกพุทฺธา สาวกา จ หตราคโทสโมหา, เตสํ วิกฺกีฬิตํ ภาวนา สจฺฉิกิริยา พฺยนฺตีกิริยา จฯ วิกฺกีฬิตํ อินฺทฺริยาธิฎฺฐานํ วิกฺกีฬิตํ วิปริยาสานธิฎฺฐานญฺจฯ อินฺทฺริยานิ สทฺธมฺมโคจโร วิปริยาสา กิเลสโคจโรฯ อยํ วุจฺจติ สีหวิกฺกีฬิตสฺส จ นยสฺส ทิสาโลจนสฺส จ นยสฺส ภูมีติฯ เตนาห ‘‘โย เนติ วิปลฺลาเสหิ สํกิเลเส’’ติฯ เวยฺยากรเณสุ หิ เย ‘‘กุสลากุสลา’’ติ จฯ
Sīhā buddhā paccekabuddhā sāvakā ca hatarāgadosamohā, tesaṃ vikkīḷitaṃ bhāvanā sacchikiriyā byantīkiriyā ca. Vikkīḷitaṃ indriyādhiṭṭhānaṃ vikkīḷitaṃ vipariyāsānadhiṭṭhānañca. Indriyāni saddhammagocaro vipariyāsā kilesagocaro. Ayaṃ vuccati sīhavikkīḷitassa ca nayassa disālocanassa ca nayassa bhūmīti. Tenāha ‘‘yo neti vipallāsehi saṃkilese’’ti. Veyyākaraṇesu hi ye ‘‘kusalākusalā’’ti ca.
ตตฺถ เย ทุกฺขาย ปฎิปทาย ทนฺธาภิญฺญาย ขิปฺปาภิญฺญาย จ นิยฺยนฺติ, อิเม เทฺว ปุคฺคลา; เย สุขาย ปฎิปทาย ทนฺธาภิญฺญาย ขิปฺปาภิญฺญาย จ นิยฺยนฺติ, อิเม เทฺว ปุคฺคลาฯ เตสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อยํ สํกิเลโส, จตฺตาโร อาหารา, จตฺตาโร วิปลฺลาสา, จตฺตาริ อุปาทานานิ, จตฺตาโร โยคา, จตฺตาโร คนฺถา, จตฺตาโร อาสวา, จตฺตาโร โอฆา, จตฺตาโร สลฺลา, จตโสฺส วิญฺญาณฎฺฐิติโย, จตฺตาริ อคติคมนานีติฯ เตสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อิทํ โวทานํ, จตโสฺส ปฎิปทา, จตฺตาโร สติปฎฺฐานา, จตฺตาริ ฌานานิ, จตฺตาโร วิหารา, จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา, จตฺตาโร อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมา, จตฺตาริ อธิฎฺฐานานิ, จตโสฺส สมาธิภาวนา, จตฺตาโร สุขภาคิยา ธมฺมา, จตโสฺส อปฺปมาณา อิติฯ
Tattha ye dukkhāya paṭipadāya dandhābhiññāya khippābhiññāya ca niyyanti, ime dve puggalā; ye sukhāya paṭipadāya dandhābhiññāya khippābhiññāya ca niyyanti, ime dve puggalā. Tesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ ayaṃ saṃkileso, cattāro āhārā, cattāro vipallāsā, cattāri upādānāni, cattāro yogā, cattāro ganthā, cattāro āsavā, cattāro oghā, cattāro sallā, catasso viññāṇaṭṭhitiyo, cattāri agatigamanānīti. Tesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ idaṃ vodānaṃ, catasso paṭipadā, cattāro satipaṭṭhānā, cattāri jhānāni, cattāro vihārā, cattāro sammappadhānā, cattāro acchariyā abbhutā dhammā, cattāri adhiṭṭhānāni, catasso samādhibhāvanā, cattāro sukhabhāgiyā dhammā, catasso appamāṇā iti.
๘๘. ตตฺถ เย ทุกฺขาย ปฎิปทาย ทนฺธาภิญฺญาย ขิปฺปาภิญฺญาย จ นิยฺยนฺติ อิเม เทฺว ปุคฺคลาฯ เย สุขาย ปฎิปทาย ทนฺธาภิญฺญาย ขิปฺปาภิญฺญาย จ นิยฺยนฺติ, อิเม เทฺว ปุคฺคลาฯ ตตฺถ โย สุขาย ปฎิปทาย ขิปฺปาภิญฺญาย นิยฺยาติ, อยํ อุคฺฆฎิตญฺญูฯ โย สาธารณาย, อยํ วิปญฺจิตญฺญูฯ โย ทุกฺขาย ปฎิปทาย ทนฺธาภิญฺญาย นิยฺยาติ, อยํ เนโยฺยฯ
88. Tattha ye dukkhāya paṭipadāya dandhābhiññāya khippābhiññāya ca niyyanti ime dve puggalā. Ye sukhāya paṭipadāya dandhābhiññāya khippābhiññāya ca niyyanti, ime dve puggalā. Tattha yo sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya niyyāti, ayaṃ ugghaṭitaññū. Yo sādhāraṇāya, ayaṃ vipañcitaññū. Yo dukkhāya paṭipadāya dandhābhiññāya niyyāti, ayaṃ neyyo.
ตตฺถ ภควา อุคฺฆฎิตญฺญุสฺส ปุคฺคลสฺส สมถํ อุปทิสติ, เนยฺยสฺส วิปสฺสนํ, สมถวิปสฺสนํ วิปญฺจิตญฺญุสฺสฯ ตตฺถ ภควา อุคฺฆฎิตญฺญุสฺส ปุคฺคลสฺส มุทุกํ ธมฺมเทสนํ อุปทิสติ, ติกฺขํ เนยฺยสฺส, มุทุติกฺขํ วิปญฺจิตญฺญุสฺส, ตตฺถ ภควา อุคฺฆฎิตญฺญุสฺส ปุคฺคลสฺส สํขิเตฺตน ธมฺมํ เทสยติ, สํขิตฺตวิตฺถาเรน วิปญฺจิตญฺญุสฺส, วิตฺถาเรน เนยฺยสฺสฯ ตตฺถ ภควา อุคฺฆฎิตญฺญุสฺส ปุคฺคลสฺส นิสฺสรณํ อุปทิสติ, วิปญฺจิตญฺญุสฺส อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ อุปทิสติ, เนยฺยสฺส อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ อุปทิสติฯ ตตฺถ ภควา อุคฺฆฎิตญฺญุสฺส อธิปญฺญาสิกฺขํ ปญฺญาปยติ, อธิจิตฺตํ วิปญฺจิตญฺญุสฺส, อธิสีลํ เนยฺยสฺสฯ
Tattha bhagavā ugghaṭitaññussa puggalassa samathaṃ upadisati, neyyassa vipassanaṃ, samathavipassanaṃ vipañcitaññussa. Tattha bhagavā ugghaṭitaññussa puggalassa mudukaṃ dhammadesanaṃ upadisati, tikkhaṃ neyyassa, mudutikkhaṃ vipañcitaññussa, tattha bhagavā ugghaṭitaññussa puggalassa saṃkhittena dhammaṃ desayati, saṃkhittavitthārena vipañcitaññussa, vitthārena neyyassa. Tattha bhagavā ugghaṭitaññussa puggalassa nissaraṇaṃ upadisati, vipañcitaññussa ādīnavañca nissaraṇañca upadisati, neyyassa assādañca ādīnavañca nissaraṇañca upadisati. Tattha bhagavā ugghaṭitaññussa adhipaññāsikkhaṃ paññāpayati, adhicittaṃ vipañcitaññussa, adhisīlaṃ neyyassa.
ตตฺถ เย ทุกฺขาย ปฎิปทาย ทนฺธาภิญฺญาย ขิปฺปาภิญฺญาย จ นิยฺยนฺติ, อิเม เทฺว ปุคฺคลาฯ เย สุขาย ปฎิปทาย ทนฺธาภิญฺญาย ขิปฺปาภิญฺญาย จ นิยฺยนฺติฯ อิเม เทฺว ปุคฺคลาฯ อิติ โข จตฺตาริ หุตฺวา ตีณิ ภวนฺติ อุคฺฆฎิตญฺญู วิปญฺจิตญฺญู เนโยฺยติฯ
Tattha ye dukkhāya paṭipadāya dandhābhiññāya khippābhiññāya ca niyyanti, ime dve puggalā. Ye sukhāya paṭipadāya dandhābhiññāya khippābhiññāya ca niyyanti. Ime dve puggalā. Iti kho cattāri hutvā tīṇi bhavanti ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyoti.
เตสํ ติณฺณํ ปุคฺคลานํ อยํ สํกิเลโส, ตีณิ อกุสลมูลานิ โลโภ อกุสลมูลํ โทโส อกุสลมูลํ โมโห อกุสลมูลํ , ตีณิ ทุจฺจริตานิ – กายทุจฺจริตํ วจีทุจฺจริตํ มโนทุจฺจริตํ; ตโย อกุสลวิตกฺกา – กามวิตโกฺก พฺยาปาทวิตโกฺก วิหิํสาวิตโกฺก; ติโสฺส อกุสลสญฺญา – กามสญฺญา พฺยาปาทสญฺญา วิหิํสาสญฺญา; ติโสฺส วิปรีตสญฺญา – นิจฺจสญฺญา สุขสญฺญา อตฺตสญฺญา; ติโสฺส เวทนา – สุขา เวทนา ทุกฺขา เวทนา อทุกฺขมสุขา เวทนา; ติโสฺส ทุกฺขตา – ทุกฺขทุกฺขตา สงฺขารทุกฺขตา วิปริณามทุกฺขตา; ตโย อคฺคี – ราคคฺคิ โทสคฺคิ โมหคฺคิ; ตโย สลฺลา – ราคสโลฺล โทสสโลฺล โมหสโลฺล; ติโสฺส ชฎา – ราคชฎา โทสชฎา โมหชฎา; ติโสฺส อกุสลูปปริกฺขา – อกุสลํ กายกมฺมํ อกุสลํ วจีกมฺมํ อกุสลํ มโนกมฺมํฯ ติโสฺส วิปตฺติโย – สีลวิปตฺติ ทิฎฺฐิวิปตฺติ อาจารวิปตฺตีติฯ เตสํ ติณฺณํ ปุคฺคลานํ อิทํ โวทานํฯ ตีณิ กุสลมูลานิ – อโลโภ กุสลมูลํ อโทโส กุสลมูลํ อโมโห กุสลมูลํฯ ตีณิ สุจริตานิ – กายสุจริตํ วจีสุจริตํ มโนสุจริตํฯ ตโย กุสลวิตกฺกา – เนกฺขมฺมวิตโกฺก อพฺยาปาทวิตโกฺก อวิหิํสาวิตโกฺกฯ ตโย สมาธี – สวิตโกฺก สวิจาโร สมาธิ อวิตโกฺก วิจารมโตฺต สมาธิ อวิตโกฺก อวิจาโร สมาธิฯ ติโสฺส กุสลสญฺญา – เนกฺขมฺมสญฺญา อพฺยาปาทสญฺญา อวิหิํสาสญฺญาฯ ติโสฺส อวิปรีตสญฺญา – อนิจฺจสญฺญา ทุกฺขสญฺญา อนตฺตสญฺญาฯ ติโสฺส กุสลูปปริกฺขา – กุสลํ กายกมฺมํ กุสลํ วจีกมฺมํ กุสลํ มโนกมฺมํฯ ตีณิ โสเจยฺยานิ – กายโสเจยฺยํ วจีโสเจยฺยํ มโนโสเจยฺยํ; ติโสฺส สมฺปตฺติโย – สีลสมฺปตฺติ สมาธิสมฺปตฺติ ปญฺญาสมฺปตฺติฯ ติโสฺส สิกฺขา – อธิสีลสิกฺขา อธิจิตฺตสิกฺขา อธิปญฺญาสิกฺขา; ตโย ขนฺธา – สีลกฺขโนฺธ สมาธิกฺขโนฺธ ปญฺญากฺขโนฺธฯ ตีณิ วิโมกฺขมุขานิ – สุญฺญตํ อนิมิตฺตํ อปฺปณิหิตนฺติฯ
Tesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ ayaṃ saṃkileso, tīṇi akusalamūlāni lobho akusalamūlaṃ doso akusalamūlaṃ moho akusalamūlaṃ , tīṇi duccaritāni – kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ; tayo akusalavitakkā – kāmavitakko byāpādavitakko vihiṃsāvitakko; tisso akusalasaññā – kāmasaññā byāpādasaññā vihiṃsāsaññā; tisso viparītasaññā – niccasaññā sukhasaññā attasaññā; tisso vedanā – sukhā vedanā dukkhā vedanā adukkhamasukhā vedanā; tisso dukkhatā – dukkhadukkhatā saṅkhāradukkhatā vipariṇāmadukkhatā; tayo aggī – rāgaggi dosaggi mohaggi; tayo sallā – rāgasallo dosasallo mohasallo; tisso jaṭā – rāgajaṭā dosajaṭā mohajaṭā; tisso akusalūpaparikkhā – akusalaṃ kāyakammaṃ akusalaṃ vacīkammaṃ akusalaṃ manokammaṃ. Tisso vipattiyo – sīlavipatti diṭṭhivipatti ācāravipattīti. Tesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ idaṃ vodānaṃ. Tīṇi kusalamūlāni – alobho kusalamūlaṃ adoso kusalamūlaṃ amoho kusalamūlaṃ. Tīṇi sucaritāni – kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosucaritaṃ. Tayo kusalavitakkā – nekkhammavitakko abyāpādavitakko avihiṃsāvitakko. Tayo samādhī – savitakko savicāro samādhi avitakko vicāramatto samādhi avitakko avicāro samādhi. Tisso kusalasaññā – nekkhammasaññā abyāpādasaññā avihiṃsāsaññā. Tisso aviparītasaññā – aniccasaññā dukkhasaññā anattasaññā. Tisso kusalūpaparikkhā – kusalaṃ kāyakammaṃ kusalaṃ vacīkammaṃ kusalaṃ manokammaṃ. Tīṇi soceyyāni – kāyasoceyyaṃ vacīsoceyyaṃ manosoceyyaṃ; tisso sampattiyo – sīlasampatti samādhisampatti paññāsampatti. Tisso sikkhā – adhisīlasikkhā adhicittasikkhā adhipaññāsikkhā; tayo khandhā – sīlakkhandho samādhikkhandho paññākkhandho. Tīṇi vimokkhamukhāni – suññataṃ animittaṃ appaṇihitanti.
อิติ โข จตฺตาริ หุตฺวา ตีณิ ภวนฺติ, ตีณิ หุตฺวา เทฺว ภวนฺติ ตณฺหาจริโต จ ทิฎฺฐิจริโต จฯ
Iti kho cattāri hutvā tīṇi bhavanti, tīṇi hutvā dve bhavanti taṇhācarito ca diṭṭhicarito ca.
เตสํ ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ อยํ สํกิเลโส, ตณฺหา จ อวิชฺชา จ อหิริกญฺจ อโนตฺตปฺปญฺจ อสฺสติ จ อสมฺปชญฺญญฺจ อโยนิโส มนสิกาโร จ โกสชฺชญฺจ โทวจสฺสญฺจ อหํกาโร จ มมํกาโร จ อสฺสทฺธา จ ปมาโท จ อสทฺธมฺมสฺสวนญฺจ อสํวโร จ อภิชฺฌา จ พฺยาปาโท จ นีวรณญฺจ สํโยชนญฺจ โกโธ จ อุปนาโห จ มโกฺข จ ปลาโส จ อิสฺสา จ มเจฺฉรญฺจ มายา จ สาเฐยฺยญฺจ สสฺสตทิฎฺฐิ จ อุเจฺฉททิฎฺฐิจาติฯ
Tesaṃ dvinnaṃ puggalānaṃ ayaṃ saṃkileso, taṇhā ca avijjā ca ahirikañca anottappañca assati ca asampajaññañca ayoniso manasikāro ca kosajjañca dovacassañca ahaṃkāro ca mamaṃkāro ca assaddhā ca pamādo ca asaddhammassavanañca asaṃvaro ca abhijjhā ca byāpādo ca nīvaraṇañca saṃyojanañca kodho ca upanāho ca makkho ca palāso ca issā ca maccherañca māyā ca sāṭheyyañca sassatadiṭṭhi ca ucchedadiṭṭhicāti.
เตสํ ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ อิทํ โวทานํ, สมโถ จ วิปสฺสนา จ หิรี จ โอตฺตปฺปญฺจ สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ โยนิโส มนสิกาโร จ วีริยารโมฺภ จ โสวจสฺสญฺจ ธเมฺม ญาณญฺจ อนฺวเย ญาณญฺจ ขเย ญาณญฺจ อนุปฺปาเท ญาณญฺจ สทฺธา จ อปฺปมาโท จ สทฺธมฺมสฺสวนญฺจ สํวโร จ อนภิชฺฌา จ อพฺยาปาโท จ ราควิราคา จ เจโตวิมุตฺติ อวิชฺชาวิราคา จ ปญฺญาวิมุตฺติ อภิสมโย จ อปฺปิจฺฉตา จ สนฺตุฎฺฐิ จ อโกฺกโธ จ อนุปนาโห จ อมโกฺข จ อปลาโส จ อิสฺสาปหานญฺจ มจฺฉริยปฺปหานญฺจ วิชฺชา จ วิมุตฺติ จ สงฺขตารมฺมโณ จ วิโมโกฺข อสงฺขตารมฺมโณ จ วิโมโกฺข สอุปาทิเสสา จ นิพฺพานธาตุ อนุปาทิเสสา จ นิพฺพานธาตูติฯ
Tesaṃ dvinnaṃ puggalānaṃ idaṃ vodānaṃ, samatho ca vipassanā ca hirī ca ottappañca sati ca sampajaññañca yoniso manasikāro ca vīriyārambho ca sovacassañca dhamme ñāṇañca anvaye ñāṇañca khaye ñāṇañca anuppāde ñāṇañca saddhā ca appamādo ca saddhammassavanañca saṃvaro ca anabhijjhā ca abyāpādo ca rāgavirāgā ca cetovimutti avijjāvirāgā ca paññāvimutti abhisamayo ca appicchatā ca santuṭṭhi ca akkodho ca anupanāho ca amakkho ca apalāso ca issāpahānañca macchariyappahānañca vijjā ca vimutti ca saṅkhatārammaṇo ca vimokkho asaṅkhatārammaṇo ca vimokkho saupādisesā ca nibbānadhātu anupādisesā ca nibbānadhātūti.
อยํ วุจฺจติ ติปุกฺขลสฺส จ นยสฺส องฺกุสสฺส จ นยสฺส ภูมีติฯ เตนาห ‘‘โย อกุสเล สมูเลหิ เนตี’’ติ ‘‘โอโลเกตฺวา ทิสโลจเนนา’’ติ จฯ
Ayaṃ vuccati tipukkhalassa ca nayassa aṅkusassa ca nayassa bhūmīti. Tenāha ‘‘yo akusale samūlehi netī’’ti ‘‘oloketvā disalocanenā’’ti ca.
นิยุตฺตํ นยสมุฎฺฐานํฯ
Niyuttaṃ nayasamuṭṭhānaṃ.
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / เนตฺติปฺปกรณ-อฎฺฐกถา • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / นยสมุฎฺฐานวารวณฺณนา • Nayasamuṭṭhānavāravaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ขุทฺทกนิกาย (ฎีกา) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / เนตฺติปฺปกรณ-ฎีกา • Nettippakaraṇa-ṭīkā / นยสมุฎฺฐานวารวณฺณนา • Nayasamuṭṭhānavāravaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ขุทฺทกนิกาย (ฎีกา) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / เนตฺติวิภาวินี • Nettivibhāvinī / นยสมุฎฺฐานวิภาวนา • Nayasamuṭṭhānavibhāvanā
