Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / നേത്തിപ്പകരണ-ടീകാ • Nettippakaraṇa-ṭīkā

    നയസമുട്ഠാനവാരവണ്ണനാ

    Nayasamuṭṭhānavāravaṇṇanā

    ൭൯. ‘‘വിസയഭേദതോ’’തി സങ്ഖേപേന വുത്തമത്ഥം വിത്ഥാരതോ വിവരിതും ‘‘യഥാ ഹീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ നയതോതി നയഗ്ഗാഹതോ. ഹി പടിവേധഞാണം വിയ വിപസ്സനാഞാണം പച്ചക്ഖതോ പവത്തതീതി. അനുബുജ്ഝിയമാനോതി അഭിസമയഞാണസ്സ അനുരൂപം ബുജ്ഝിയമാനോ. യഥാ ഏകപടിവേധേനേവ മഗ്ഗഞാണം പവത്തതി, ഏവം തദനുച്ഛവികം വിപസ്സനാഞാണേന ഗയ്ഹമാനോതി അത്ഥോ. ഏവഞ്ച കത്വാ നന്ദിയാവട്ടാദീനം തിണ്ണം അത്ഥനയഭാവോ സമത്ഥിതോ ഹോതീതി. തഥാ ഹി അത്ഥവിസേസസരൂപതായ തയോ നയാ ‘‘സുത്തത്ഥോ’’തി വുത്താ, പദത്ഥവിചാരഭാവേപി പന ഹാരാ ‘‘ബ്യഞ്ജനവിചയോ’’തി. യദി ഏവം കഥം തയോതി ചോദനം സന്ധായാഹ ‘‘പടിവിജ്ഝന്താനം പനാ’’തിആദി. തത്ഥ ഏകമേകോ സംകിലേസവോദാനാനം വിഭാഗതോ ദ്വിസങ്ഗഹോതി യോജനാ. ചതുഛഅട്ഠദിസോ ചാതി ന പച്ചേകം തേ നന്ദിയാവട്ടാദയോ ചതുഛഅട്ഠദിസാ, അഥ ഖോ യഥാക്കമന്തി. ‘‘ഏവ’’ന്തിആദി യഥാവുത്തസ്സ അത്ഥസ്സ നിഗമനം.

    79.‘‘Visayabhedato’’ti saṅkhepena vuttamatthaṃ vitthārato vivarituṃ ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Tattha nayatoti nayaggāhato. Na hi paṭivedhañāṇaṃ viya vipassanāñāṇaṃ paccakkhato pavattatīti. Anubujjhiyamānoti abhisamayañāṇassa anurūpaṃ bujjhiyamāno. Yathā ekapaṭivedheneva maggañāṇaṃ pavattati, evaṃ tadanucchavikaṃ vipassanāñāṇena gayhamānoti attho. Evañca katvā nandiyāvaṭṭādīnaṃ tiṇṇaṃ atthanayabhāvo samatthito hotīti. Tathā hi atthavisesasarūpatāya tayo nayā ‘‘suttattho’’ti vuttā, padatthavicārabhāvepi pana hārā ‘‘byañjanavicayo’’ti. Yadi evaṃ kathaṃ tayoti codanaṃ sandhāyāha ‘‘paṭivijjhantānaṃ panā’’tiādi. Tattha ekameko saṃkilesavodānānaṃ vibhāgato dvisaṅgahoti yojanā. Catuchaaṭṭhadiso cāti na paccekaṃ te nandiyāvaṭṭādayo catuchaaṭṭhadisā, atha kho yathākkamanti. ‘‘Eva’’ntiādi yathāvuttassa atthassa nigamanaṃ.

    തഥാ ചാതി യഥാവുത്തസ്സ അത്ഥസ്സ ഉപചയേന സമത്ഥനാ. പുബ്ബാ കോടി ന പഞ്ഞായതീതി ഏത്ഥ യം വത്തബ്ബം, തം പരതോ പട്ഠാനകഥായം ആവി ഭവിസ്സതി. ‘‘അന്ധം തമം തദാ ഹോതി, യം ലോഭോ സഹതേ നര’’ന്തിആദി (ചൂളനി॰ ഖഗ്ഗവിസാണസുത്തനിദ്ദേസ ൧൨൮) വചനതോ കാമതണ്ഹാപി പടിച്ഛാദനസഭാവാ, യതോ കാമച്ഛന്ദം ‘‘നീവരണ’’ന്തി വുത്തം. അവിജ്ജായ പന ഭവേസു ആദീനവപ്പടിച്ഛാദനം സാതിസയന്തി. തഥാ അവിജ്ജാപി സംയോജനസഭാവാ, യതോ സാ ബഹിദ്ധാ സംയോജനഭാവേന വുത്താ. ഏവം സന്തേപി തണ്ഹായ ബന്ധനട്ഠോ സാതിസയോ അപേക്ഖിതഭാവതോതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേന്തോ ‘‘തഥാപി…പേ॰… വുത്ത’’ന്തി ആഹ.

    Tathā cāti yathāvuttassa atthassa upacayena samatthanā. Pubbā koṭi na paññāyatīti ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ parato paṭṭhānakathāyaṃ āvi bhavissati. ‘‘Andhaṃ tamaṃ tadā hoti, yaṃ lobho sahate nara’’ntiādi (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 128) vacanato kāmataṇhāpi paṭicchādanasabhāvā, yato kāmacchandaṃ ‘‘nīvaraṇa’’nti vuttaṃ. Avijjāya pana bhavesu ādīnavappaṭicchādanaṃ sātisayanti. Tathā avijjāpi saṃyojanasabhāvā, yato sā bahiddhā saṃyojanabhāvena vuttā. Evaṃ santepi taṇhāya bandhanaṭṭho sātisayo apekkhitabhāvatoti imamatthaṃ dassento ‘‘tathāpi…pe… vutta’’nti āha.

    ‘‘സംയുത്താ’’തി പദസ്സ സമ്പയുത്താതി അത്ഥോതി ആഹ ‘‘മിസ്സിതാ’’തി. ‘‘അവിജ്ജാഭിഭൂതാ…പേ॰… അഭിനിവിസന്താ’’തി ഏതേന അവിജ്ജായ അയാഥാവഗഹണഹേതുതം ദസ്സേതി, തതോ സോ അവിന്ദിയം വിന്ദതീതി അവിജ്ജാതി വുച്ചതി. കിലിസ്സനം ഉപതാപനന്തി ആഹ ‘‘കിലിസ്സനപ്പയോഗം അത്തപരിതാപനപടിപത്തി’’ന്തി. അല്ലീയനം സേവനം.

    ‘‘Saṃyuttā’’ti padassa sampayuttāti atthoti āha ‘‘missitā’’ti. ‘‘Avijjābhibhūtā…pe… abhinivisantā’’ti etena avijjāya ayāthāvagahaṇahetutaṃ dasseti, tato so avindiyaṃ vindatīti avijjāti vuccati. Kilissanaṃ upatāpananti āha ‘‘kilissanappayogaṃ attaparitāpanapaṭipatti’’nti. Allīyanaṃ sevanaṃ.

    ദുക്ഖന്തി …പേ॰… ജാനന്തീതി അത്തനാ അനുഭൂയമാനം തഥാ തഥാ ഉപട്ഠിതം കായികചേതസികദുക്ഖം, ഇതരമ്പി വാ ഏകദേസം ജാനന്തി. തണ്ഹായപി ഏസേവ നയോ. സഭാഗവിസഭാഗപടിപജ്ജിതബ്ബാകാരതോ തത്ഥ തേസം ഞാണം നത്ഥേവാതിദസ്സേന്തോ ‘‘ഇദം ദുക്ഖ’’ന്തിആദിമാഹ. പവത്തിപവത്തിഹേതുമത്തമ്പീതി ‘‘പവത്തി പവത്തിഹേതൂ’’തി ഏത്തകമ്പി. കാ പന കഥാതി പചുരജനസാധാരണേ ലോകിയേപി നാമ അത്ഥേ യേസം ഞാണസ്സ പടിഘാതോ, പരമഗമ്ഭീരേ അരിയാനം ഏവ വിസയഭൂതേ ലോകുത്തരേ നിവത്തിനിവത്തിഹേതുസങ്ഖാതേ അത്ഥേ കാ നാമ കഥാ, ഛിന്നാ കഥാതി അത്ഥോ. അട്ഠസമാപത്തിപഭേദസ്സ കേവലസ്സ സമഥസ്സ താദിസേ കാലേ ബാഹിരകാനഞ്ച ഇജ്ഝനതോ ‘‘വിപസ്സനാധിട്ഠാന’’ന്തി വിസേസിതം. വൂപസമോ സമുച്ഛേദോ, പടിപ്പസ്സദ്ധി ച.

    Dukkhanti…pe… jānantīti attanā anubhūyamānaṃ tathā tathā upaṭṭhitaṃ kāyikacetasikadukkhaṃ, itarampi vā ekadesaṃ jānanti. Taṇhāyapi eseva nayo. Sabhāgavisabhāgapaṭipajjitabbākārato tattha tesaṃ ñāṇaṃ natthevātidassento ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādimāha. Pavattipavattihetumattampīti ‘‘pavatti pavattihetū’’ti ettakampi. Kā pana kathāti pacurajanasādhāraṇe lokiyepi nāma atthe yesaṃ ñāṇassa paṭighāto, paramagambhīre ariyānaṃ eva visayabhūte lokuttare nivattinivattihetusaṅkhāte atthe kā nāma kathā, chinnā kathāti attho. Aṭṭhasamāpattipabhedassa kevalassa samathassa tādise kāle bāhirakānañca ijjhanato ‘‘vipassanādhiṭṭhāna’’nti visesitaṃ. Vūpasamo samucchedo, paṭippassaddhi ca.

    ‘‘സംസാരസ്സ അനുപച്ഛേദനതോ’’തി ഇദം ദിട്ഠിഗതാനം ദിട്ഠിഗതികമതദസ്സനം. സോ ഹി പുത്തമുഖദസ്സനേ അസതി സംസാരോ ഉച്ഛിജ്ജേയ്യാതി ഭായതി. യതോ വുത്തം –

    ‘‘Saṃsārassa anupacchedanato’’ti idaṃ diṭṭhigatānaṃ diṭṭhigatikamatadassanaṃ. So hi puttamukhadassane asati saṃsāro ucchijjeyyāti bhāyati. Yato vuttaṃ –

    ‘‘ഗണ്ഡുപ്പാദോ കികീ ചേവ, കുന്തീ ബ്രാഹ്മണധമ്മികോ;

    ‘‘Gaṇḍuppādo kikī ceva, kuntī brāhmaṇadhammiko;

    ഏതേ അഭയം ഭായന്തി, സമ്മൂള്ഹാ ചതുരോ ജനാ’’തി. (സു॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൨൯൩; അ॰ നി॰ ടീ॰ ൩.൫.൧൯൨);

    Ete abhayaṃ bhāyanti, sammūḷhā caturo janā’’ti. (su. ni. aṭṭha. 2.293; a. ni. ṭī. 3.5.192);

    തദഭിഞ്ഞാതി തം യഥാവുത്തഅന്തദ്വയം അഭിജാനന്തി ഗുണം ആരോപേത്വാ ജാനന്തീതി തദഭിഞ്ഞാ. അത്ഥഭഞ്ജനതോ, രോഗഗണ്ഡസല്ലസദിസതായ അത്തഭാവസംകിലേസാനഞ്ച രോഗഗണ്ഡസല്ലതാ.

    Tadabhiññāti taṃ yathāvuttaantadvayaṃ abhijānanti guṇaṃ āropetvā jānantīti tadabhiññā. Atthabhañjanato, rogagaṇḍasallasadisatāya attabhāvasaṃkilesānañca rogagaṇḍasallatā.

    സക്കായദസ്സനേതി ഏത്ഥ ദിട്ഠിദസ്സനം, സക്കായോവ ദസ്സനം സക്കായദസ്സനന്തി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. തേസന്തി ദിട്ഠിചരിതാനം. അത്താഭിനിവേസോ ബലവാ. തസ്മാ യഥാഉപട്ഠിതം രൂപം ‘‘അത്താ’’ഇച്ചേവ ഗണ്ഹന്തീതി അധിപ്പായോ. തഥാ വേദനാദിം. തണ്ഹാചരിതോ പന യഥാഉപട്ഠിതം രൂപം തണ്ഹാവത്ഥും കത്വാ അത്തനിയാഭിനിവേസേന അഭിനിവിസന്താ തദഞ്ഞമേവ അത്തതോ സമനുപസ്സന്തി. ഏവം വേദനാദീസു. തേനാഹ ‘‘തണ്ഹാചരിതാ’’തിആദി. വിജ്ജമാനേതി പരമത്ഥതോ ഉപലബ്ഭമാനേ. കായേതി സമൂഹേ. ദിട്ഠിയാ പരികപ്പിതോ അത്താദി ഏവ പരമത്ഥതോ നുപലബ്ഭതി, ദിട്ഠി പന ലബ്ഭതേവാതി ആഹ ‘‘സതീ വാ വിജ്ജമാനാ’’തി.

    Sakkāyadassaneti ettha diṭṭhidassanaṃ, sakkāyova dassanaṃ sakkāyadassananti attho veditabbo. Tesanti diṭṭhicaritānaṃ. Attābhiniveso balavā. Tasmā yathāupaṭṭhitaṃ rūpaṃ ‘‘attā’’icceva gaṇhantīti adhippāyo. Tathā vedanādiṃ. Taṇhācarito pana yathāupaṭṭhitaṃ rūpaṃ taṇhāvatthuṃ katvā attaniyābhinivesena abhinivisantā tadaññameva attato samanupassanti. Evaṃ vedanādīsu. Tenāha ‘‘taṇhācaritā’’tiādi. Vijjamāneti paramatthato upalabbhamāne. Kāyeti samūhe. Diṭṭhiyā parikappito attādi eva paramatthato nupalabbhati, diṭṭhi pana labbhatevāti āha ‘‘satī vā vijjamānā’’ti.

    സക്കായദസ്സനമുഖേനാതി സക്കായദിട്ഠിമുഖേന.

    Sakkāyadassanamukhenāti sakkāyadiṭṭhimukhena.

    ഉച്ഛേദസസ്സതന്തി തംസഹചരണതോ ഉച്ഛേദസസ്സതദിട്ഠി വുത്താ. ‘‘ഉച്ഛേദസസ്സതവാദാ’’തിപി പാഠോ.

    Ucchedasassatanti taṃsahacaraṇato ucchedasassatadiṭṭhi vuttā. ‘‘Ucchedasassatavādā’’tipi pāṭho.

    കസിണായതനാനീതി കസിണജ്ഝാനാനി.

    Kasiṇāyatanānīti kasiṇajjhānāni.

    തേജേത്വാതി നിസാനേത്വാ.

    Tejetvāti nisānetvā.

    ൮൧. ഏത്താവതാ നന്ദിയാവട്ടസ്സ ഭൂമിരചനവസേന സംകിലേസപക്ഖോ ദസ്സിതോതി ആഹ ‘‘തത്ഥ ദിട്ഠിചരിതോതിആദിനാ വോദാനപക്ഖം ദസ്സേതീ’’തി. ‘‘യസ്മാ സല്ലേഖേ തിബ്ബഗാരവോ’’തി ഇമിനാ തത്ഥ തിബ്ബഗാരവത്താ സംലേഖാനുസന്തതവുത്തിനാ ഭവതീതി ദസ്സേതി. സേസേസുപി ഏസേവ നയോ. മിച്ഛാധിമോക്ഖോ സദ്ധാപതിരൂപകോ അവത്ഥുസ്മിം പസാദോ.

    81. Ettāvatā nandiyāvaṭṭassa bhūmiracanavasena saṃkilesapakkho dassitoti āha ‘‘tattha diṭṭhicaritotiādinā vodānapakkhaṃ dassetī’’ti. ‘‘Yasmā sallekhe tibbagāravo’’ti iminā tattha tibbagāravattā saṃlekhānusantatavuttinā bhavatīti dasseti. Sesesupi eseva nayo. Micchādhimokkho saddhāpatirūpako avatthusmiṃ pasādo.

    പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനേന ധമ്മമേവ വിഭജതീതി ആഹ ‘‘സത്താപി…പേ॰… ദസ്സേതീ’’തി.

    Puggalādhiṭṭhānena dhammameva vibhajatīti āha ‘‘sattāpi…pe… dassetī’’ti.

    യേ ഹി കേചീതി ഏത്ഥ ഹി-സദ്ദോ നിപാതമത്തം. ‘‘ഇമാഹി ഏവ ചതൂഹി പടിപദാഹീ’’തിപി പാളി. ദുക്ഖാപടിപദാദിവിഭാഗേന മഗ്ഗോ ഏവ ഇധ വുത്തോതി ആഹ ‘‘പടിപദാ ഹി മഗ്ഗോ’’തി ചതുദ്ദിസാസങ്ഖാതം മഗ്ഗന്തി ചതുദ്ദിസാസങ്ഖാതം പവത്തനുപായം. ദ്വേ ദിസാ ഏതിസ്സാതി ദ്വിദിസാ. നന്ദിയാവട്ടസ്സാതി നന്ദിയാവട്ടനയസ്സ.

    Ye hi kecīti ettha hi-saddo nipātamattaṃ. ‘‘Imāhi eva catūhi paṭipadāhī’’tipi pāḷi. Dukkhāpaṭipadādivibhāgena maggo eva idha vuttoti āha ‘‘paṭipadā hi maggo’’ti catuddisāsaṅkhātaṃ magganti catuddisāsaṅkhātaṃ pavattanupāyaṃ. Dve disā etissāti dvidisā. Nandiyāvaṭṭassāti nandiyāvaṭṭanayassa.

    ൮൨. വിവത്തതി വട്ടം ഏത്ഥാതി വിവത്തം, വിവത്തം ഏവ വിവട്ടം, അസങ്ഖതധാതു, നിബ്ബുതി ഏവ വാ. തേന വുത്തം ‘‘നിബ്ബാന’’ന്തി.

    82. Vivattati vaṭṭaṃ etthāti vivattaṃ, vivattaṃ eva vivaṭṭaṃ, asaṅkhatadhātu, nibbuti eva vā. Tena vuttaṃ ‘‘nibbāna’’nti.

    ‘‘കത്ഥ ദട്ഠബ്ബ’’ന്തി വാ പാളി. ഉപചയേതി ഉപചയാവത്ഥായന്തി അത്ഥോ. ദസന്നന്തി ലോഭാദികിലേസവത്ഥൂനം. വിപല്ലാസഹേതുഭാവതോതി സുഭസഞ്ഞാദിവിപല്ലാസഹേതുകഭാവതോ. വിപരിയേസഗ്ഗാഹവസേന ഹി ആദീനവേസു ഏവ സംയോജനിയേസു ധമ്മേസു അസ്സാദാനുപസ്സിതാ. ന ഹി യഥാഭൂതഞാണേ സതി തഥാ സമ്ഭവോ. തേന വുത്തം ‘‘ദസന്നം…പേ॰… ഭാവതോ’’തി. ദസവിധകാരണേതി ദസവിധേ കാരണേ, ദസവിധസ്സ വാ കാരണേ. അയോനിസോമനസികാരപരിക്ഖതാ ധമ്മാ സുഭാരമ്മണാദയോ.

    ‘‘Katthadaṭṭhabba’’nti vā pāḷi. Upacayeti upacayāvatthāyanti attho. Dasannanti lobhādikilesavatthūnaṃ. Vipallāsahetubhāvatoti subhasaññādivipallāsahetukabhāvato. Vipariyesaggāhavasena hi ādīnavesu eva saṃyojaniyesu dhammesu assādānupassitā. Na hi yathābhūtañāṇe sati tathā sambhavo. Tena vuttaṃ ‘‘dasannaṃ…pe… bhāvato’’ti. Dasavidhakāraṇeti dasavidhe kāraṇe, dasavidhassa vā kāraṇe. Ayonisomanasikāraparikkhatā dhammā subhārammaṇādayo.

    തബ്ബിസയാ കിലേസാതി ആഹാരപരിഞ്ഞാപരിബന്ധഭൂതാ കിലേസാ. വിഞ്ഞാണട്ഠിതീസുപി ഏസേവ നയോ. കായേ പവത്തമാനോ പഠമോ വിപല്ലാസോ കായസമുദായേ, കായേകദേസേ ച കബളീകാരേ ആഹാരേ പവത്തോ ഏവ ഹോതീതി വുത്തം ‘‘പഠമേ ആഹാരേ വിസയഭൂതേ പഠമോ വിപല്ലാസോ പവത്തതീ’’തി. തഥാ വേദനായം പവത്തമാനോ ദുതിയവിപല്ലാസോ തപ്പച്ചയേ ഫസ്സാഹാരേ, ചിത്തേ പവത്തമാനോ തതിയവിപല്ലാസോ തപ്പച്ചയേ മനോസഞ്ചേതനാഹാരേ, ധമ്മേസു പവത്തമാനോ ചതുത്ഥവിപല്ലാസോ തപ്പച്ചയേ വിഞ്ഞാണാഹാരേ പവത്തോ ഏവ ഹോതീതി വുത്തം ‘‘ചതുത്ഥേ ആഹാരേ ചതുത്ഥോ വിപല്ലാസോ’’തി. തേനാഹ ‘‘സേസാഹാരേസുപി ഏസേവ നയോ’’തി. ആഹാരസീസേന വാ ആഹാരപടിബദ്ധോ ഛന്ദരാഗോ ഗഹിതോ. വിഞ്ഞാണട്ഠിതീസുപി ഏസേവ നയോ. തേനേവാഹ ‘‘ആഹാരസീസേന തബ്ബിസയാ കിലേസാ അധിപ്പേതാ’’തി. പഠമേ ആഹാരേ വിസയഭൂതേതി ച പഠമേ ആഹാരേ ഛന്ദരാഗസ്സ വിസയഭാവം പത്തേ, തബ്ഭാവം അനതിക്കന്തേതി അത്ഥോ. അപ്പഹീനച്ഛന്ദരാഗസ്സ ഹി തത്ഥ വിപല്ലാസാ സമ്ഭവന്തി, ന ഇതരസ്സ. തഥാ ദുതിയവിപല്ലാസാദീസു അപ്പഹീനേസു. ഇതരേ ഉപാദാനാനി പവത്തന്തേവ അപ്പഹീനത്താതി ആഹ ‘‘സേസപദേസുപി ഏസേവ നയോ’’തി. യസ്മാ ച ഉപാദാനാദീസു അപ്പഹീനേസുപി യോഗാദയോ പവത്തന്തേവ യഥാരഹം തംസഭാവത്താ, തദേകട്ഠസഭാവതോ ച, തസ്മാ വുത്തം പാളിയം ‘‘പഠമേ ഉപാദാനേ പഠമോ യോഗോ’’തിആദി. തേനാഹ ‘‘സേസപദേസുപി ഏസേവ നയോ’’തി.

    Tabbisayā kilesāti āhārapariññāparibandhabhūtā kilesā. Viññāṇaṭṭhitīsupi eseva nayo. Kāye pavattamāno paṭhamo vipallāso kāyasamudāye, kāyekadese ca kabaḷīkāre āhāre pavatto eva hotīti vuttaṃ ‘‘paṭhame āhāre visayabhūte paṭhamo vipallāsopavattatī’’ti. Tathā vedanāyaṃ pavattamāno dutiyavipallāso tappaccaye phassāhāre, citte pavattamāno tatiyavipallāso tappaccaye manosañcetanāhāre, dhammesu pavattamāno catutthavipallāso tappaccaye viññāṇāhāre pavatto eva hotīti vuttaṃ ‘‘catutthe āhāre catuttho vipallāso’’ti. Tenāha ‘‘sesāhāresupi eseva nayo’’ti. Āhārasīsena vā āhārapaṭibaddho chandarāgo gahito. Viññāṇaṭṭhitīsupi eseva nayo. Tenevāha ‘‘āhārasīsena tabbisayā kilesā adhippetā’’ti. Paṭhame āhāre visayabhūteti ca paṭhame āhāre chandarāgassa visayabhāvaṃ patte, tabbhāvaṃ anatikkanteti attho. Appahīnacchandarāgassa hi tattha vipallāsā sambhavanti, na itarassa. Tathā dutiyavipallāsādīsu appahīnesu. Itare upādānāni pavattanteva appahīnattāti āha ‘‘sesapadesupi eseva nayo’’ti. Yasmā ca upādānādīsu appahīnesupi yogādayo pavattanteva yathārahaṃ taṃsabhāvattā, tadekaṭṭhasabhāvato ca, tasmā vuttaṃ pāḷiyaṃ ‘‘paṭhame upādāne paṭhamo yogo’’tiādi. Tenāha ‘‘sesapadesupi eseva nayo’’ti.

    ൮൩. അപരിജാനന്തസ്സാതി ഞാതപരിഞ്ഞായ, തീരണപരിഞ്ഞായ, പഹാനപരിഞ്ഞായാതി തീഹി പരിഞ്ഞാഹി പരിച്ഛിന്ദിത്വാ അജാനന്തസ്സ, തേസം സമുദയഞ്ച അത്ഥങ്ഗമഞ്ച അസ്സാദഞ്ച ആദീനവഞ്ച നിസ്സരണഞ്ച യഥാഭൂതം അനവബുജ്ഝന്തസ്സാതി അത്ഥോ. തിബ്ബോ ബഹലോ ഛന്ദരാഗോ ഹോതി തണ്ഹാചരിതഭാവതോതി അധിപ്പായോ. ഇതി ഉപക്കിലേസസ്സ ദിട്ഠാഭിനിവേസസ്സ ഹേതുഭാവതോതി ഇമമത്ഥം സന്ധായാഹ ‘‘വുത്തനയേനേവാ’’തി. സുഭസുഖസഞ്ഞാകാമുപാദാനകാമഭവയോഗഅഭിജ്ഝാകായഗന്ഥകാമഭവാസവ- കാമഭവോഘരാഗസല്ലഛന്ദാഗതിഗമനാനി തണ്ഹാപക്ഖികതായ, തണ്ഹാസഭാവതായ ച തണ്ഹാപധാനാനി. സീലബ്ബതുപാദാനബ്യാപാദകായഗന്ഥദോസസല്ലദോസാഗതിഗമനാനി പന തണ്ഹാഭാവേ ഭാവതോ , വിഞ്ഞാണട്ഠിതിയോ തണ്ഹാവിസയതോ, സബ്ബേസം വാ തണ്ഹാവിസയതോ തണ്ഹാപധാനതാ ലബ്ഭതേവ. പച്ഛിമകാനം ദിട്ഠിപധാനതാ വുത്തനയാനുസാരേന വേദിതബ്ബാ.

    83.Aparijānantassāti ñātapariññāya, tīraṇapariññāya, pahānapariññāyāti tīhi pariññāhi paricchinditvā ajānantassa, tesaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ anavabujjhantassāti attho. Tibbo bahalo chandarāgo hoti taṇhācaritabhāvatoti adhippāyo. Iti upakkilesassa diṭṭhābhinivesassa hetubhāvatoti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘vuttanayenevā’’ti. Subhasukhasaññākāmupādānakāmabhavayogaabhijjhākāyaganthakāmabhavāsava- kāmabhavogharāgasallachandāgatigamanāni taṇhāpakkhikatāya, taṇhāsabhāvatāya ca taṇhāpadhānāni. Sīlabbatupādānabyāpādakāyaganthadosasalladosāgatigamanāni pana taṇhābhāve bhāvato , viññāṇaṭṭhitiyo taṇhāvisayato, sabbesaṃ vā taṇhāvisayato taṇhāpadhānatā labbhateva. Pacchimakānaṃ diṭṭhipadhānatā vuttanayānusārena veditabbā.

    ൮൪. കബളീകാരേ ആഹാരേതി കബളീകാരാഹാരവിസയേ ഛന്ദരാഗേ. ‘‘അപ്പഹീനേ’’തിആദികം പരിയായകഥം മുഞ്ചിത്വാ നിപ്പരിയായമേവ ദസ്സേന്തോ കബളീകാരാഹാരസ്സ ‘‘അസുഭസഭാവത്താ, അസുഭസമുട്ഠാനത്താ ചാ’’തി വുത്തം. ലബ്ഭമാനേ ഹി ഉജുകേ അത്ഥേ കിം പരിയായകഥായാതി. ഛന്ദരാഗോ വാ തത്ഥ അത്ഥസിദ്ധോതി ഏവമ്പേത്ഥ അത്ഥോ വുത്തോ. ന ഹി തത്ഥ അസതി ഛന്ദരാഗേ വിപല്ലാസോ സമ്ഭവതി. ദുക്ഖസഭാവത്താതി സങ്ഖാരദുക്ഖതായ ദുക്ഖസഭാവത്താ. ദുക്ഖപച്ചയത്താതി തിവിധദുക്ഖതാലക്ഖണസ്സ ദുക്ഖസ്സ കാരണതോ. വിഞ്ഞാണേ നിച്ചസഞ്ഞിനോ. തഥാ ഹി സാതി നാമ ഭിക്ഖു കേവട്ടപുത്തോ ‘‘തംയേവ വിഞ്ഞാണം സന്ധാവതി സംസരതീ’’തി തത്ഥ നിച്ചാഭിനിവേസം സംവേദേസി. യേഭുയ്യേന സങ്ഖാരേസു അത്തസഞ്ഞിതാ ദിട്ഠിഗതികാനം ‘‘ചേതനാ അത്താ’’തിആദിദിട്ഠിപരിദീപനേസു വേദിതബ്ബാ. ‘‘ഭവവിസുദ്ധീ’’തി പദസ്സ അത്ഥവചനം ‘‘നിബ്ബുതിസുഖ’’ന്തി. ‘‘സീലബ്ബതേഹി…പേ॰… സുഖന്തി ദള്ഹം ഗണ്ഹാതീ’’തി ഇമിനാ സീലബ്ബതുപാദാനം ഇധ ഭവുപാദാനന്തി ദസ്സേതി. തഥാ ഹി വക്ഖതി ‘‘സീലബ്ബതുപാദാനസങ്ഖാതേന ഭവുപാദാനേനാ’’തി.

    84.Kabaḷīkāre āhāreti kabaḷīkārāhāravisaye chandarāge. ‘‘Appahīne’’tiādikaṃ pariyāyakathaṃ muñcitvā nippariyāyameva dassento kabaḷīkārāhārassa ‘‘asubhasabhāvattā, asubhasamuṭṭhānattā cā’’ti vuttaṃ. Labbhamāne hi ujuke atthe kiṃ pariyāyakathāyāti. Chandarāgo vā tattha atthasiddhoti evampettha attho vutto. Na hi tattha asati chandarāge vipallāso sambhavati. Dukkhasabhāvattāti saṅkhāradukkhatāya dukkhasabhāvattā. Dukkhapaccayattāti tividhadukkhatālakkhaṇassa dukkhassa kāraṇato. Viññāṇe niccasaññino. Tathā hi sāti nāma bhikkhu kevaṭṭaputto ‘‘taṃyeva viññāṇaṃ sandhāvati saṃsaratī’’ti tattha niccābhinivesaṃ saṃvedesi. Yebhuyyena saṅkhāresu attasaññitā diṭṭhigatikānaṃ ‘‘cetanā attā’’tiādidiṭṭhiparidīpanesu veditabbā. ‘‘Bhavavisuddhī’’ti padassa atthavacanaṃ ‘‘nibbutisukha’’nti. ‘‘Sīlabbatehi…pe… sukhanti daḷhaṃ gaṇhātī’’ti iminā sīlabbatupādānaṃ idha bhavupādānanti dasseti. Tathā hi vakkhati ‘‘sīlabbatupādānasaṅkhātena bhavupādānenā’’ti.

    പച്ചയാ ഹോന്തി ഉപനിസ്സയപച്ചയാദിനാ. പഠമേ യോഗേ ഠിതോതി പഠമേ യോഗേ പതിട്ഠിതോ. അപ്പഹീനാ ഹി കിലേസാ കമ്മവട്ടാദീനം കാരണഭൂതാ തംസമങ്ഗിനോ സത്തസ്സ പതിട്ഠാതി വുച്ചന്തി. പരസ്സ അഭിജ്ഝായനം പരാഭിജ്ഝായനം. ഭവപത്ഥനായ ഭവദിട്ഠിഭവരാഗവസേന പിയായിതസ്സ വത്ഥുനോ വിപരിണാമഞ്ഞഥാഭാവേ ദോമനസ്സുപ്പത്തിം സന്ധായ വുത്തം ‘‘ഭവരാഗ…പേ॰… പദൂസേന്തീ’’തി.

    Paccayā honti upanissayapaccayādinā. Paṭhame yoge ṭhitoti paṭhame yoge patiṭṭhito. Appahīnā hi kilesā kammavaṭṭādīnaṃ kāraṇabhūtā taṃsamaṅgino sattassa patiṭṭhāti vuccanti. Parassa abhijjhāyanaṃ parābhijjhāyanaṃ. Bhavapatthanāya bhavadiṭṭhibhavarāgavasena piyāyitassa vatthuno vipariṇāmaññathābhāve domanassuppattiṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘bhavarāga…pe… padūsentī’’ti.

    ഗന്ഥിത്വാതി ഗന്ഥിം കത്വാ. ദ്വിധാഭൂതം രജ്ജുആദികേ വിയ ഗന്ഥികരണഞ്ഹി ഗന്ഥനം. ചിത്തം പരിയാദായ തിട്ഠന്താ ആസവാനം ഉപ്പത്തിഹേതു ഹോന്തീതി സമ്ബന്ധോ. പരിയുട്ഠാനപ്പത്താ ഏകച്ചേ കിലേസാ വിസേസതോ ആസവുപ്പത്തിഹേതു ഹോന്തീതി ദസ്സനത്ഥം അട്ഠകഥായം ഉപ്പടിപാടിവചനം. തപ്പടിപക്ഖേ വിസയേ പത്ഥേതീതി യോജനാ. തബ്ബിസയബഹുലേ ഭവേ പത്ഥേതീതി യഥാ മാനുസകേഹി കാമേഹി നിബ്ബിന്നരൂപാ ദേവൂപപത്തി. തംസഭാവത്താതി ദിട്ഠിസഭാവത്താ. അപരാപരന്തി അഞ്ഞമഞ്ഞം. ഏകച്ചാ ഹി ദിട്ഠി ഏകച്ചസ്സ ദിട്ഠാഭിനിവേസസ്സ കാരണം ഹോതി, യഥാ സക്കായദിട്ഠി ഇതരാസം. അഭിനിവിസന്തസ്സാതി അഭിനിവേസനഹേതു. ‘‘അയോനിസോമനസികാരതോ…പേ॰… അവിജ്ജാസവോ ഉപ്പജ്ജതീ’’തി ഇദം സച്ചാഭിനിവേസസ്സ ഫലഭൂതം അവിജ്ജാസവം ദസ്സേതി ഏകന്തവസ്സിമേഘവുട്ഠാനേന വിയ മഹോഘപ്പവത്തി. അവിജ്ജാസവോ സിദ്ധോ ഹോതി വുട്ഠിഹേതുകമഹോഘസിദ്ധിയാ ഉപരിമേഘവുട്ഠാനം വിയ.

    Ganthitvāti ganthiṃ katvā. Dvidhābhūtaṃ rajjuādike viya ganthikaraṇañhi ganthanaṃ. Cittaṃ pariyādāya tiṭṭhantā āsavānaṃ uppattihetu hontīti sambandho. Pariyuṭṭhānappattā ekacce kilesā visesato āsavuppattihetu hontīti dassanatthaṃ aṭṭhakathāyaṃ uppaṭipāṭivacanaṃ. Tappaṭipakkhe visaye patthetīti yojanā. Tabbisayabahule bhave patthetīti yathā mānusakehi kāmehi nibbinnarūpā devūpapatti. Taṃsabhāvattāti diṭṭhisabhāvattā. Aparāparanti aññamaññaṃ. Ekaccā hi diṭṭhi ekaccassa diṭṭhābhinivesassa kāraṇaṃ hoti, yathā sakkāyadiṭṭhi itarāsaṃ. Abhinivisantassāti abhinivesanahetu. ‘‘Ayonisomanasikārato…pe… avijjāsavo uppajjatī’’ti idaṃ saccābhinivesassa phalabhūtaṃ avijjāsavaṃ dasseti ekantavassimeghavuṭṭhānena viya mahoghappavatti. Avijjāsavo siddho hoti vuṭṭhihetukamahoghasiddhiyā uparimeghavuṭṭhānaṃ viya.

    ‘‘നന്ദീരാഗസഹഗതാ’’തിആദീസു (മഹാവ॰ ൧൪) വിയ തബ്ഭാവത്ഥോ സഹഗതസദ്ദോതി ആഹ ‘‘അനുസയ…പേ॰… ഭൂതാ വാ’’തി. ചിത്തസ്സ അബ്ഭന്തരസങ്ഖാതം ഹദയന്തി വിപാകചിത്തപ്പവത്തിം സന്ധായ വദതി. വിപാകവട്ടേപി കിലേസവാസനാഹിതാ അത്ഥി കാചി വിസേസമത്താ.

    ‘‘Nandīrāgasahagatā’’tiādīsu (mahāva. 14) viya tabbhāvattho sahagatasaddoti āha ‘‘anusaya…pe… bhūtā vā’’ti. Cittassa abbhantarasaṅkhātaṃ hadayanti vipākacittappavattiṃ sandhāya vadati. Vipākavaṭṭepi kilesavāsanāhitā atthi kāci visesamattā.

    ലോഭസഹഗതസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ. ഇതരസ്സ ദോസസഹഗതാദികസ്സ. ബ്യഞ്ജനേന വിയ ഭോജനസ്സ ആരമ്മണസ്സ അഭിസങ്ഖരണം വിസേസാപാദനം ഉപസേചനം, നന്ദീ സപ്പീതികതണ്ഹാ ഉപസേചനം ഏതസ്സാതി നന്ദൂപസേചനം ഉപസേചനഭൂതായപി നന്ദിയാ രാഗസല്ലഉപനിസതോ. ഉപസിത്തേ പന വത്തബ്ബമേവ നത്ഥീതി ദസ്സേതും പാളിയാ ‘‘രാഗസല്ലേന നന്ദൂപസേചനേന വിഞ്ഞാണേനാ’’തി വുത്തന്തി തമത്ഥം പാകടം കാതും ‘‘കേന പന തം നന്ദൂപസേചന’’ന്തി പുച്ഛതി.

    Lobhasahagatassa viññāṇassa. Itarassa dosasahagatādikassa. Byañjanena viya bhojanassa ārammaṇassa abhisaṅkharaṇaṃ visesāpādanaṃ upasecanaṃ, nandī sappītikataṇhā upasecanaṃ etassāti nandūpasecanaṃ upasecanabhūtāyapi nandiyā rāgasallaupanisato. Upasitte pana vattabbameva natthīti dassetuṃ pāḷiyā ‘‘rāgasallena nandūpasecanena viññāṇenā’’ti vuttanti tamatthaṃ pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘kena pana taṃ nandūpasecana’’nti pucchati.

    രാഗസല്ലേനാതി ഹേതുമ്ഹി കരണവചനന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘രാഗസല്ലേന ഹേതുഭൂതേനാ’’തി ആഹ. ഉപനിസ്സയപച്ചയത്ഥോ ചേത്ഥ ഹേത്വത്ഥോ. ഉപഗന്തബ്ബതോ വിഞ്ഞാണേനാതി വിഭത്തിം പരിണാമേത്വാ യോജേതബ്ബം. ‘‘പതിട്ഠാഭാവതോ’’തി ഇമിനാ വിഞ്ഞാണസ്സ നിസ്സയാദിപച്ചയതം വദതി. തേനാഹ ‘‘രൂപക്ഖന്ധം നിസ്സായ തിട്ഠതീ’’തി. ഏവം ദുതിയാദിവിഞ്ഞാണട്ഠിതീസുപി നിസ്സയാദിപച്ചയതാ വത്തബ്ബാ പതിട്ഠാവചനതോ.

    Rāgasallenāti hetumhi karaṇavacananti dassento ‘‘rāgasallena hetubhūtenā’’ti āha. Upanissayapaccayattho cettha hetvattho. Upagantabbato viññāṇenāti vibhattiṃ pariṇāmetvā yojetabbaṃ. ‘‘Patiṭṭhābhāvato’’ti iminā viññāṇassa nissayādipaccayataṃ vadati. Tenāha ‘‘rūpakkhandhaṃ nissāya tiṭṭhatī’’ti. Evaṃ dutiyādiviññāṇaṭṭhitīsupi nissayādipaccayatā vattabbā patiṭṭhāvacanato.

    ൮൫. യദിപി അകുസലമൂലാദികേ തിപുക്ഖലസ്സ, തണ്ഹാദികേ നന്ദിയാവട്ടസ്സ ദിസാഭാവേന വക്ഖതി, തഥാപി അഞ്ഞമഞ്ഞാനുപ്പവേസതോ ഏകസ്മിം നയേ സിദ്ധേ ഇതരേപി സിദ്ധാ ഏവ ഹോന്തീതി ഇമസ്സ വിസേസസ്സ ദസ്സനത്ഥം ‘‘ആഹാരാദയോ…പേ॰… വവത്ഥപേതു’’ന്തി വുത്തം. വക്ഖമാനേ വാ അകുസലമൂലതണ്ഹാദികേ ആദിസദ്ദേന സങ്ഗഹേത്വാ ‘‘ആഹാരാദയോ’’തി വദന്തോ ‘‘നയാന’’ന്തി ബഹുവചനമാഹ. ഏകസ്സ അത്ഥസ്സാതി രാഗചരിതസ്സ ഉപക്കിലേസതാസങ്ഖാതസ്സ ഏകസ്സ പയോജനസ്സ. ബ്യഞ്ജനത്ഥോപി ഗഹിതോ, ന ബ്യഞ്ജനമേവ ഗഹിതന്തി സുത്തപദാനി അഞ്ഞമഞ്ഞപരിയായവചനാനി യഥാരഹം തണ്ഹാവത്ഥൂനം തത്ഥ കഥിതത്താ വുത്തം ‘‘സവത്ഥുകാ തണ്ഹാ വുത്താ’’തി. ദോസവത്ഥൂനം, ദിട്ഠിവത്ഥൂനഞ്ച തത്ഥ കഥിതത്താ ‘‘സവത്ഥുകോ ദോസോ, സവത്ഥുകാ ദിട്ഠി ച വുത്താ’’തി ഇമമത്ഥം സന്ധായാഹ ‘‘വുത്തനയാനുസാരേനാ’’തി.

    85. Yadipi akusalamūlādike tipukkhalassa, taṇhādike nandiyāvaṭṭassa disābhāvena vakkhati, tathāpi aññamaññānuppavesato ekasmiṃ naye siddhe itarepi siddhā eva hontīti imassa visesassa dassanatthaṃ ‘‘āhārādayo…pe… vavatthapetu’’nti vuttaṃ. Vakkhamāne vā akusalamūlataṇhādike ādisaddena saṅgahetvā ‘‘āhārādayo’’ti vadanto ‘‘nayāna’’nti bahuvacanamāha. Ekassa atthassāti rāgacaritassa upakkilesatāsaṅkhātassa ekassa payojanassa. Byañjanatthopi gahito, na byañjanameva gahitanti suttapadāni aññamaññapariyāyavacanāni yathārahaṃ taṇhāvatthūnaṃ tattha kathitattā vuttaṃ ‘‘savatthukā taṇhā vuttā’’ti. Dosavatthūnaṃ, diṭṭhivatthūnañca tattha kathitattā ‘‘savatthuko doso, savatthukā diṭṭhi ca vuttā’’ti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘vuttanayānusārenā’’ti.

    ദുക്ഖാകാരേന സഹ ദുക്ഖാകാരം ഗഹേത്വാതി അത്ഥോ. ഏവഞ്ചേതന്തി യദി തംതംഅനുപസ്സനാബഹുലസ്സ വസേന പുരിമാഹാരദ്വയാദീസു വിമോക്ഖമുഖവിസേസനിദ്ധാരണം കതം, ഏതം ഏവമേവ വേദിതബ്ബം, ന അഞ്ഞഥാ. തത്ഥ കാരണം വദന്തോ ‘‘ന ഹീ’’തിആദിമാഹ. തസ്സത്ഥോ – യഥാ അരിയമഗ്ഗാനം ഓധിസോ കിലേസപ്പജഹനതോ പഹാതബ്ബേസു ധമ്മേസു നിയമോ അത്ഥി, ന ഏവം വിപസ്സനായ പരിഞ്ഞാപഹാനാനം അനിച്ചന്തികത്താതി.

    Dukkhākārena saha dukkhākāraṃ gahetvāti attho. Evañcetanti yadi taṃtaṃanupassanābahulassa vasena purimāhāradvayādīsu vimokkhamukhavisesaniddhāraṇaṃ kataṃ, etaṃ evameva veditabbaṃ, na aññathā. Tattha kāraṇaṃ vadanto ‘‘na hī’’tiādimāha. Tassattho – yathā ariyamaggānaṃ odhiso kilesappajahanato pahātabbesu dhammesu niyamo atthi, na evaṃ vipassanāya pariññāpahānānaṃ aniccantikattāti.

    അപരേ പനാഹു – പുരിമേ ആഹാരദ്വയേ പരികിലേസഭാവേന, ദുക്ഖപച്ചയത്താ ച ദുക്ഖലക്ഖണം സുപാകടം. തത്ഥ പുരിമേ വിഞ്ഞാണട്ഠിതിദ്വയവിഞ്ഞാണാഹാരേ തതിയവിഞ്ഞാണട്ഠിതിയം അനിച്ചലക്ഖണം, മനോസഞ്ചേതനാഹാരേ ചതുത്ഥവിഞ്ഞാണട്ഠിതിയം അനത്തലക്ഖണം സുപാകടന്തി തിസ്സന്നം അനുപസ്സനാനം പവത്തിമുഖതായ തേഹി അപ്പണിഹിതാദിവിമോക്ഖമുഖേഹി പരിഞ്ഞം ഗച്ഛന്തീതി. തഥാ വിപല്ലാസാദീസു പുരിമദ്വയം ദുക്ഖാനുപസ്സനായ ഉജുവിപച്ചനീകം, ഇതരദ്വയം അനിച്ചാനത്താനുപസ്സനാനം. ഇതി പവത്തിമുഖതായ ച ഉജുവിപച്ചനീകതായ ച ഇമേ ധമ്മാ യഥാരഹം അപ്പണിഹിതാദിവിമോക്ഖമുഖേഹി പരിഞ്ഞേയ്യാ, പഹാതബ്ബാ ച വുത്താ. തത്ഥ സുഭസുഖസഞ്ഞാകാമുപാദാനസീലബ്ബതുപാദാനകാമയോഗഭവയോഗഅഭിജ്ഝാകായ ഗന്ഥകാമാസവകാമോഘ ഭവോഘ രാഗസല്ലഛന്ദഅഗതിഗമനാനി സുഖസ്സാദവസേന പവത്തനതോ ദുക്ഖാനുപസ്സനായ പടിപക്ഖഭാവതോ ബ്യാപാദകായഗന്ഥദോസസല്ലദോസഅഗതിഗമനാനി പവത്തിമുഖതായ അപ്പണിഹിതവിമോക്ഖമുഖേന പഹാതബ്ബാനി. തതിയസഞ്ഞാദയോ നിച്ചാഭിനിവേസതന്നിമിത്താഹി അനിച്ചാനുപസ്സനായ പടിപക്ഖഭാവതോ അനിമിത്തവിമോക്ഖമുഖേന പഹാതബ്ബാ. ചതുത്ഥസഞ്ഞാദയോ അത്താഭിനിവേസതന്നിത്താഹി അനത്താനുപസ്സനായ പടിപക്ഖഭാവതോ സുഞ്ഞതവിമോക്ഖമുഖേന പഹാതബ്ബാ. തത്ഥ മാനസല്ലഭയഅഗതിഗമനാനം നിച്ചാഭിനിവേസനിമിത്തതാ വേദിതബ്ബാ. ന ഹി അനിച്ചതോ പസ്സതോ മാനജപ്പനം, ഭയം വാ സമ്ഭവതി. അവിജ്ജായോഗാദീനം അത്താഭിനിവേസനിമിത്തതാ പാകടാ ഏവാതി.

    Apare panāhu – purime āhāradvaye parikilesabhāvena, dukkhapaccayattā ca dukkhalakkhaṇaṃ supākaṭaṃ. Tattha purime viññāṇaṭṭhitidvayaviññāṇāhāre tatiyaviññāṇaṭṭhitiyaṃ aniccalakkhaṇaṃ, manosañcetanāhāre catutthaviññāṇaṭṭhitiyaṃ anattalakkhaṇaṃ supākaṭanti tissannaṃ anupassanānaṃ pavattimukhatāya tehi appaṇihitādivimokkhamukhehi pariññaṃ gacchantīti. Tathā vipallāsādīsu purimadvayaṃ dukkhānupassanāya ujuvipaccanīkaṃ, itaradvayaṃ aniccānattānupassanānaṃ. Iti pavattimukhatāya ca ujuvipaccanīkatāya ca ime dhammā yathārahaṃ appaṇihitādivimokkhamukhehi pariññeyyā, pahātabbā ca vuttā. Tattha subhasukhasaññākāmupādānasīlabbatupādānakāmayogabhavayogaabhijjhākāya ganthakāmāsavakāmogha bhavogha rāgasallachandaagatigamanāni sukhassādavasena pavattanato dukkhānupassanāya paṭipakkhabhāvato byāpādakāyaganthadosasalladosaagatigamanāni pavattimukhatāya appaṇihitavimokkhamukhena pahātabbāni. Tatiyasaññādayo niccābhinivesatannimittāhi aniccānupassanāya paṭipakkhabhāvato animittavimokkhamukhena pahātabbā. Catutthasaññādayo attābhinivesatannittāhi anattānupassanāya paṭipakkhabhāvato suññatavimokkhamukhena pahātabbā. Tattha mānasallabhayaagatigamanānaṃ niccābhinivesanimittatā veditabbā. Na hi aniccato passato mānajappanaṃ, bhayaṃ vā sambhavati. Avijjāyogādīnaṃ attābhinivesanimittatā pākaṭā evāti.

    ൮൬. അപ്പമഞ്ഞാവജ്ജാ രൂപാവചരസമാപത്തിയോ ദിബ്ബവിഹാരാ ‘‘ദേവൂപപത്തിസംവത്തനികകുസലസമാപത്തിയോ ചാ’’തി കത്വാ, സതിപി തബ്ഭാവേ പരഹിതപടിപത്തിതോ, നിദ്ദോസതായ ച സേട്ഠാ വിഹാരാതി ചതസ്സോ അപ്പമഞ്ഞാ ബ്രഹ്മവിഹാരാ, ചതസ്സോ ഫലസമാപത്തിയോ അരിയവിഹാരാ ‘‘ആരകാ കിലേസേഹി അരിയാനം വിഹാരാ’’തി. ചതസ്സോ ആരുപ്പസമാപത്തിയോ ആനേഞ്ജവിഹാരാ , സതിപി ദേവൂപപത്തിസംവത്തനികകുസലസമാപത്തിഭാവേ ആനേഞ്ജസന്തതാഹി ലോകിയേസു സിഖാപ്പത്തിതോ.

    86. Appamaññāvajjā rūpāvacarasamāpattiyo dibbavihārā ‘‘devūpapattisaṃvattanikakusalasamāpattiyo cā’’ti katvā, satipi tabbhāve parahitapaṭipattito, niddosatāya ca seṭṭhā vihārāti catasso appamaññā brahmavihārā, catasso phalasamāpattiyo ariyavihārā ‘‘ārakā kilesehi ariyānaṃ vihārā’’ti. Catasso āruppasamāpattiyo āneñjavihārā, satipi devūpapattisaṃvattanikakusalasamāpattibhāve āneñjasantatāhi lokiyesu sikhāppattito.

    അധികരണഭേദേനാതി വത്ഥുഭേദേന.

    Adhikaraṇabhedenāti vatthubhedena.

    യം അഭിണ്ഹം ന പവത്തതി, തം അച്ഛരിയന്തി ദസ്സേതും ‘‘അന്ധസ്സ…പേ॰… ഉപ്പജ്ജനക’’ന്തി വുത്തം. അധിതിട്ഠതി സീലാദി ഏതേന സച്ചേന, ഏത്ഥ വാ സച്ചേ നിമിത്തഭൂതേ, അധിട്ഠാനമത്തമേവ വാ തം സച്ചന്തി ഏവം കരണാധികരണഭാവത്ഥാ പച്ചയവസേന വേദിതബ്ബാ സമാനാധികരണസമാസപക്ഖേ. തഥാ അഞ്ഞപദത്ഥസമാസപക്ഖേ. ഇതരസ്മിം പന സമാസേ കരണാധികരണത്ഥാ ഏവ, തേ ച ഖോ സീലാദിവസേന ച വേദിതബ്ബാ. സുഖന്തി ഝാനവിപസ്സനാമഗ്ഗഫലനിബ്ബാനസുഖം. ലോകിയവിപാകസുഖമ്പി ലബ്ഭതേവ. ‘‘നാഞ്ഞത്ര ബോജ്ഝാ…പേ॰… പാണിന’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൧. ൯൮) ഹി ഇമായ ഗാഥായ സങ്ഗഹിതാ അനത്തപരിഹാരമുഖേന സത്താനം അഭയാ നിബ്ബാനസമ്പത്തിസുഖാവഹാ ചത്താരോ ധമ്മാ ഇധ ‘‘സുഖഭാഗിയാ’’തി വുത്താതി. അനവസേസപരിയാദാനതോതി ഫരണവസേന അനവസേസഗ്ഗഹണതോ.

    Yaṃ abhiṇhaṃ na pavattati, taṃ acchariyanti dassetuṃ ‘‘andhassa…pe… uppajjanaka’’nti vuttaṃ. Adhitiṭṭhati sīlādi etena saccena, ettha vā sacce nimittabhūte, adhiṭṭhānamattameva vā taṃ saccanti evaṃ karaṇādhikaraṇabhāvatthā paccayavasena veditabbā samānādhikaraṇasamāsapakkhe. Tathā aññapadatthasamāsapakkhe. Itarasmiṃ pana samāse karaṇādhikaraṇatthā eva, te ca kho sīlādivasena ca veditabbā. Sukhanti jhānavipassanāmaggaphalanibbānasukhaṃ. Lokiyavipākasukhampi labbhateva. ‘‘Nāññatra bojjhā…pe… pāṇina’’nti (saṃ. ni. 1. 98) hi imāya gāthāya saṅgahitā anattaparihāramukhena sattānaṃ abhayā nibbānasampattisukhāvahā cattāro dhammā idha ‘‘sukhabhāgiyā’’ti vuttāti. Anavasesapariyādānatoti pharaṇavasena anavasesaggahaṇato.

    പഠമസ്സ സതിപട്ഠാനസ്സ പഠമപടിപദാവസേന പവത്തസ്സാതി അധിപ്പായോ. ഏവം സേസേസുപി. ‘‘യഥാ ഹീ’’തിആദിനാ യഥാവുത്തപടിപദാസതിപട്ഠാനാനം നാനന്തരിയകതം ഉപമായ വിഭാവേതി. സതിപി ച സബ്ബാഹി പടിപദാഹി സബ്ബേസം സതിപട്ഠാനാനം നിയമാഭാവേ നാനന്തരികഭാവേന ദേസനാക്കമേനേവേത്ഥ നേസം അയമനുക്കമോ കതോതി വേദിതബ്ബോ. അഥ വാ കായവേദനാസു സുഭസുഖസഞ്ഞാനം ദുബ്ബിനിവേഠിയതായ അസുഭദുക്ഖാനുപസ്സനാനം കിച്ചസിദ്ധിതോ പുരിമേന പടിപദാദ്വയേന പുരിമം സതിപട്ഠാനദ്വയം യോജിതം തദഭാവതോ. ഇതരേന ഇതരം. താനി ഹി പുരിമേസു സതിപട്ഠാനേസു കതകമ്മസ്സ ഇച്ഛിതബ്ബാനി. അഥ വാ യഥാ തണ്ഹാചരിതദിട്ഠിചരിതാനം മന്ദതിക്ഖപഞ്ഞാനം വസേന ചതസ്സോ പടിപദാ യോജിതാ, ഏവം ചത്താരി സതിപട്ഠാനാനി സമ്ഭവന്തീതി ദസ്സേതും പടിപദാസതിപട്ഠാനാനം അയമനുക്കമോ കതോ.

    Paṭhamassa satipaṭṭhānassa paṭhamapaṭipadāvasena pavattassāti adhippāyo. Evaṃ sesesupi. ‘‘Yathā hī’’tiādinā yathāvuttapaṭipadāsatipaṭṭhānānaṃ nānantariyakataṃ upamāya vibhāveti. Satipi ca sabbāhi paṭipadāhi sabbesaṃ satipaṭṭhānānaṃ niyamābhāve nānantarikabhāvena desanākkamenevettha nesaṃ ayamanukkamo katoti veditabbo. Atha vā kāyavedanāsu subhasukhasaññānaṃ dubbiniveṭhiyatāya asubhadukkhānupassanānaṃ kiccasiddhito purimena paṭipadādvayena purimaṃ satipaṭṭhānadvayaṃ yojitaṃ tadabhāvato. Itarena itaraṃ. Tāni hi purimesu satipaṭṭhānesu katakammassa icchitabbāni. Atha vā yathā taṇhācaritadiṭṭhicaritānaṃ mandatikkhapaññānaṃ vasena catasso paṭipadā yojitā, evaṃ cattāri satipaṭṭhānāni sambhavantīti dassetuṃ paṭipadāsatipaṭṭhānānaṃ ayamanukkamo kato.

    ‘‘തഥാ’’തി ഇമിനാ യഥാ സമാനപടിപക്ഖതായ പഠമസ്സ സതിപട്ഠാനസ്സ ഭാവനാ പഠമസ്സ ഝാനസ്സ വിസേസാവഹാ, ഏവം പീതിസഹഗതാദിസമാനതായ ദുതിയസതിപട്ഠാനാദിഭാവനാ ദുതിയജ്ഝാനാദീനം വിസേസാവഹാതി ഇമമത്ഥം ഉപസംഹരതി. പീതിപടിസംവേദനാദീതി ആദിസദ്ദേന സുഖപടിസംവേദനം, ചിത്തസങ്ഖാരപടിസംവേദനം, പസ്സമ്ഭനഞ്ച സങ്ഗണ്ഹാതി. ചിത്തസ്സ അഭിപ്പമോദനഗ്ഗഹണഞ്ചേത്ഥ നിദസ്സനമത്തം ദട്ഠബ്ബം പടിസംവേദനസമാദഹനവിമോചനാനമ്പി വസേന പവത്തിയാ ഇച്ഛിതബ്ബത്താ. അനിച്ചവിരാഗാദീതി ആദിസദ്ദേന നിരോധപടിനിസ്സഗ്ഗാ സങ്ഗയ്ഹന്തി.

    ‘‘Tathā’’ti iminā yathā samānapaṭipakkhatāya paṭhamassa satipaṭṭhānassa bhāvanā paṭhamassa jhānassa visesāvahā, evaṃ pītisahagatādisamānatāya dutiyasatipaṭṭhānādibhāvanā dutiyajjhānādīnaṃ visesāvahāti imamatthaṃ upasaṃharati. Pītipaṭisaṃvedanādīti ādisaddena sukhapaṭisaṃvedanaṃ, cittasaṅkhārapaṭisaṃvedanaṃ, passambhanañca saṅgaṇhāti. Cittassa abhippamodanaggahaṇañcettha nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ paṭisaṃvedanasamādahanavimocanānampi vasena pavattiyā icchitabbattā. Aniccavirāgādīti ādisaddena nirodhapaṭinissaggā saṅgayhanti.

    രൂപാവചരസമാപത്തീനന്തി ഏത്ഥ പടിലദ്ധമത്തം പഠമജ്ഝാനം പഠമജ്ഝാനസമാപത്തിയാ പഗുണവസീഭാവാപാദനസ്സ പച്ചയോ ഹോതി, ന ഇതരാസം. ഇതരാസം പന അധിട്ഠാനഭാവേന പരമ്പരായ പച്ചയോ ഹോതീതി വേദിതബ്ബം. ബ്യാപാദവിഹിംസാവിതക്കഅരതിരാഗാ ബ്യാപാദവിതക്കാദയോ. സുഖേനാതി അകിച്ഛേന, അകസിരേനാതി അത്ഥോ.

    Rūpāvacarasamāpattīnanti ettha paṭiladdhamattaṃ paṭhamajjhānaṃ paṭhamajjhānasamāpattiyā paguṇavasībhāvāpādanassa paccayo hoti, na itarāsaṃ. Itarāsaṃ pana adhiṭṭhānabhāvena paramparāya paccayo hotīti veditabbaṃ. Byāpādavihiṃsāvitakkaaratirāgā byāpādavitakkādayo. Sukhenāti akicchena, akasirenāti attho.

    ദിബ്ബവിഹാരാദികേ ചത്താരോ വിഹാരേ പദട്ഠാനം കത്വാ നാനാസന്താനേസു ഉപ്പന്നായ വുട്ഠാനഗാമിനിവിപസ്സനായ യഥാക്കമം അനുപ്പന്നാകുസലാനുപ്പാദനാദിവസേന പവത്തവിസയം സന്ധായ പാളിയം ‘‘പഠമോ വിഹാരോ ഭാവിതോ ബഹുലീകതോ’’തിആദി വുത്തം. സമ്മപ്പധാനസദിസഞ്ഹേത്ഥ സമ്മപ്പധാനം വുത്തം. അരിയവിഹാരേ ച ഹേട്ഠിമേ നിസ്സായ ഉപരിമഗ്ഗാധിഗമായ വായമന്തസ്സ അയം നയോ ലബ്ഭതി. മഗ്ഗപരിയാപന്നസ്സേവ വാ സമ്മപ്പധാനസ്സ നാനാസന്താനികസ്സ യഥാവുത്തവിപസ്സനാഗമനേന തംതംകിച്ചാദികസ്സ വസേനേതം വുത്തം. സക്കാ ഹി വിപസ്സനാഗമനേന സദ്ധിന്ദ്രിയാദിതിക്ഖതാവിസേസോ വിയ വീരിയസ്സ കിച്ചവിസേസവിസയോ മഗ്ഗോ വിഞ്ഞാതും.

    Dibbavihārādike cattāro vihāre padaṭṭhānaṃ katvā nānāsantānesu uppannāya vuṭṭhānagāminivipassanāya yathākkamaṃ anuppannākusalānuppādanādivasena pavattavisayaṃ sandhāya pāḷiyaṃ ‘‘paṭhamo vihāro bhāvito bahulīkato’’tiādi vuttaṃ. Sammappadhānasadisañhettha sammappadhānaṃ vuttaṃ. Ariyavihāre ca heṭṭhime nissāya uparimaggādhigamāya vāyamantassa ayaṃ nayo labbhati. Maggapariyāpannasseva vā sammappadhānassa nānāsantānikassa yathāvuttavipassanāgamanena taṃtaṃkiccādikassa vasenetaṃ vuttaṃ. Sakkā hi vipassanāgamanena saddhindriyāditikkhatāviseso viya vīriyassa kiccavisesavisayo maggo viññātuṃ.

    തഥാ സിഖാപ്പത്തഉപേക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിദിബ്ബവിഹാരം നിസ്സായ ഉപ്പന്നം പഠമം സമ്മപ്പധാനം മാനപ്പഹാനം ഉക്കംസേതി, ബ്രഹ്മവിഹാരസന്നിസ്സയേ ഉപ്പന്നം ദുതിയം സമ്മപ്പധാനം കാമാലയസമുഗ്ഘാതം, അരിയവിഹാരസന്നിസ്സയേന ഉപ്പന്നം തതിയം സമ്മപ്പധാനം അവിജ്ജാപഹാനം, സന്തവിമോക്ഖസന്നിസ്സയേന ഉപ്പന്നം ചതുത്ഥം സമ്മപ്പധാനം ഭവൂപസമം ഉക്കംസേതീതി ദസ്സേതും ‘‘പഠമം സമ്മപ്പധാന’’ന്തിആദി വുത്തം.

    Tathā sikhāppattaupekkhāsatipārisuddhidibbavihāraṃ nissāya uppannaṃ paṭhamaṃ sammappadhānaṃ mānappahānaṃ ukkaṃseti, brahmavihārasannissaye uppannaṃ dutiyaṃ sammappadhānaṃ kāmālayasamugghātaṃ, ariyavihārasannissayena uppannaṃ tatiyaṃ sammappadhānaṃ avijjāpahānaṃ, santavimokkhasannissayena uppannaṃ catutthaṃ sammappadhānaṃ bhavūpasamaṃ ukkaṃsetīti dassetuṃ ‘‘paṭhamaṃ sammappadhāna’’ntiādi vuttaṃ.

    പഹീനമാനോ ന വിസംവാദേയ്യാതി മാനപ്പഹാനം സച്ചാധിട്ഠാനം വഡ്ഢേതി വിസംവാദനനിമിത്തസ്സേവ അഭാവതോ. അപ്പഹീനമാനോ ഹി മാനനിസ്സയേന കിഞ്ചി വിസംവാദേയ്യ. കാമാലയേ, ദിട്ഠാലയേ ച സമുഗ്ഘാടിതേ ചാഗപടിപക്ഖസ്സ അവസരോ ഏവ നത്ഥീതി ആലയസമുഗ്ഘാതോ ചാഗാധിട്ഠാനം വഡ്ഢേതി. അവിജ്ജായ സമുച്ഛിന്നായ പഞ്ഞാബുദ്ധിയാ പരിബന്ധോവ നത്ഥി, ഭവസങ്ഖാരേസു ഓസ്സട്ഠേസു അഭവൂപസമസ്സ ഓകാസോവ നത്ഥീതി മാനപ്പഹാനാദയോ സച്ചാധിട്ഠാനാദികേ സംവഡ്ഢേന്തീതി ദസ്സേതും ‘‘മാനപ്പഹാന’’ന്തിആദി വുത്തം.

    Pahīnamāno na visaṃvādeyyāti mānappahānaṃ saccādhiṭṭhānaṃ vaḍḍheti visaṃvādananimittasseva abhāvato. Appahīnamāno hi mānanissayena kiñci visaṃvādeyya. Kāmālaye, diṭṭhālaye ca samugghāṭite cāgapaṭipakkhassa avasaro eva natthīti ālayasamugghāto cāgādhiṭṭhānaṃ vaḍḍheti. Avijjāya samucchinnāya paññābuddhiyā paribandhova natthi, bhavasaṅkhāresu ossaṭṭhesu abhavūpasamassa okāsova natthīti mānappahānādayo saccādhiṭṭhānādike saṃvaḍḍhentīti dassetuṃ ‘‘mānappahāna’’ntiādi vuttaṃ.

    അവിസംവാദനസീലോ ധമ്മച്ഛന്ദബഹുലോ ഛന്ദാധിപതേയ്യം സമാധിം നിബ്ബത്തേതി. ചാഗാധിമുത്തോ നേക്ഖമ്മജ്ഝാസയോ അകോസജ്ജബഹുലതായ വീരിയാധിപതേയ്യം, ഞാണുത്തരോ ചിത്തം അത്തനോ വസേ വത്തേന്തോ ചിത്താധിപതേയ്യം, വൂപസന്തസഭാവോ ഉപസമഹേതുഭൂതായ വീമംസായ വീമംസയതോ വീമംസാധിപതേയ്യം സമാധിം നിബ്ബത്തേതീതി സച്ചാധിട്ഠാനാദിപാരിസുദ്ധിഛന്ദസമാധിആദീനം പാരിപൂരിയാ സംവത്തതീതി ദസ്സേതും ‘‘സച്ചാധിട്ഠാനം ഭാവിത’’ന്തിആദി വുത്തം.

    Avisaṃvādanasīlo dhammacchandabahulo chandādhipateyyaṃ samādhiṃ nibbatteti. Cāgādhimutto nekkhammajjhāsayo akosajjabahulatāya vīriyādhipateyyaṃ, ñāṇuttaro cittaṃ attano vase vattento cittādhipateyyaṃ, vūpasantasabhāvo upasamahetubhūtāya vīmaṃsāya vīmaṃsayato vīmaṃsādhipateyyaṃ samādhiṃ nibbattetīti saccādhiṭṭhānādipārisuddhichandasamādhiādīnaṃ pāripūriyā saṃvattatīti dassetuṃ ‘‘saccādhiṭṭhānaṃ bhāvita’’ntiādi vuttaṃ.

    ധമ്മച്ഛന്ദബഹുലോ ഛന്ദസമാധിമ്ഹി ഠിതോ ഇട്ഠാനിട്ഠഛളാരമ്മണാപാതേ അനവജ്ജസേവീ ഹോതി. ആരദ്ധവീരിയോ വീരിയസമാധിമ്ഹി ഠിതോ സംകിലേസപക്ഖസ്സ സന്തപനവസേനേവ പുഞ്ഞം പരിപൂരേതി. ചിത്തം അത്തനോ വസേ വത്തേന്തോ ചിത്തസമാധിമ്ഹി ഠിതോ പഞ്ഞായ ഉപകാരാനുപകാരകേ ധമ്മേ പരിഗ്ഗണ്ഹന്തോ ബുദ്ധിം ഫാതിം ഗമിസ്സതി. വീമംസാസമാധിമ്ഹി ഠിതോ ധമ്മവിചയബഹുലോ ഉപധിപടിനിസ്സഗ്ഗാവഹമേവ പടിപത്തിം ബ്രൂഹേതീതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേതും ‘‘ഛന്ദസമാധി ഭാവിതോ’’തിആദി വുത്തം.

    Dhammacchandabahulo chandasamādhimhi ṭhito iṭṭhāniṭṭhachaḷārammaṇāpāte anavajjasevī hoti. Āraddhavīriyo vīriyasamādhimhi ṭhito saṃkilesapakkhassa santapanavaseneva puññaṃ paripūreti. Cittaṃ attano vase vattento cittasamādhimhi ṭhito paññāya upakārānupakārake dhamme pariggaṇhanto buddhiṃ phātiṃ gamissati. Vīmaṃsāsamādhimhi ṭhito dhammavicayabahulo upadhipaṭinissaggāvahameva paṭipattiṃ brūhetīti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘chandasamādhi bhāvito’’tiādi vuttaṃ.

    ദൂരാദൂരപച്ചത്ഥികനിവാരണേ ബഹൂപകാരോ ഇന്ദ്രിയസംവരോ മേത്തായ വിസേസുപ്പത്തിഹേതുതോ മേത്തം വഡ്ഢേതി. തപേന സംകിലേസധമ്മേ വിക്ഖമ്ഭേന്തോ വീരിയാധികോ പരദുക്ഖാപനയനകാമതം സാഹത്ഥികം കരോതീതി തപോ കരുണം സംവഡ്ഢേതി. പഞ്ഞാ പരിയോദാപിതാ സാവജ്ജാനവജ്ജധമ്മേ പരിഗ്ഗണ്ഹന്തീ പഹാസനിപാതതോ മുദിതം രക്ഖന്തീ പരിബ്രൂഹേതി. ഉപധിനിസ്സഗ്ഗോ പക്ഖന്ദോ നിന്നപോണപബ്ഭാരോവ സമ്മദേവ സത്തസങ്ഖാരേസു ഉദാസിനോ ഹോതീതി സോ ഉപേക്ഖാവിഹാരം പരിവഡ്ഢേതീതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേതും ‘‘ഇന്ദ്രിയസംവരോ ഭാവിതോ’’തിആദി വുത്തം. തേനാഹ ‘‘യോ യസ്സ വിസേസപച്ചയോ, സോ തം പരിപൂരേതീതി വുത്തോ’’തി.

    Dūrādūrapaccatthikanivāraṇe bahūpakāro indriyasaṃvaro mettāya visesuppattihetuto mettaṃ vaḍḍheti. Tapena saṃkilesadhamme vikkhambhento vīriyādhiko paradukkhāpanayanakāmataṃ sāhatthikaṃ karotīti tapo karuṇaṃ saṃvaḍḍheti. Paññā pariyodāpitā sāvajjānavajjadhamme pariggaṇhantī pahāsanipātato muditaṃ rakkhantī paribrūheti. Upadhinissaggo pakkhando ninnapoṇapabbhārova sammadeva sattasaṅkhāresu udāsino hotīti so upekkhāvihāraṃ parivaḍḍhetīti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘indriyasaṃvaro bhāvito’’tiādi vuttaṃ. Tenāha ‘‘yo yassa visesapaccayo, so taṃ paripūretīti vutto’’ti.

    ൮൭. ദിസാഭാവേനാതി നയാനം ദിസാഭാവേനാതി യോജേതബ്ബം. അത്ഥോപിസ്സ പുബ്ബേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ. യേന ചതുക്കേന യസ്സ രാഗചരിതാദിപുഗ്ഗലസ്സ വോദാനം വിസുദ്ധി. യഥാ അപരിഞ്ഞാതാ, അപ്പഹീനാ ച പഠമാഹാരവിപല്ലാസാദയോ രാഗചരിതാദീനം പുഗ്ഗലാനം ഉപക്കിലേസാ, ഏവം പഠമപടിപദാദയോ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ നേസം വിസുദ്ധിയോ ഹോന്തീതി വുത്തനയാനുസാരേന സക്കാ വിഞ്ഞാതുന്തി ആഹ ‘‘ഹേട്ഠാ വുത്തനയമേവാ’’തി.

    87.Disābhāvenāti nayānaṃ disābhāvenāti yojetabbaṃ. Atthopissa pubbe vuttanayeneva veditabbo. Yena catukkena yassa rāgacaritādipuggalassa vodānaṃ visuddhi. Yathā apariññātā, appahīnā ca paṭhamāhāravipallāsādayo rāgacaritādīnaṃ puggalānaṃ upakkilesā, evaṃ paṭhamapaṭipadādayo bhāvitā bahulīkatā nesaṃ visuddhiyo hontīti vuttanayānusārena sakkā viññātunti āha ‘‘heṭṭhā vuttanayamevā’’ti.

    അഥ വാ പുരിമാഹി ദ്വീഹി പടിപദാഹി സിജ്ഝമാനാ വിപസ്സനാ അത്തനോ കിച്ചവുത്തിസങ്ഖാതം പവത്തിദുക്ഖമ്പി സങ്ഗണ്ഹന്തീ ദുക്ഖാനുപസ്സനാബാഹുല്ലവിസേസതോ ദുക്ഖലക്ഖണം പടിവിജ്ഝന്തീ ‘‘അപ്പണിഹിതം വിമോക്ഖമുഖ’’ന്തി വുത്താ. തതിയായ പടിപദായ സിജ്ഝമാനാ സുഖപ്പവത്തികതായ സമ്മദേവ സന്തതിഘനം ഭിന്ദിത്വാ അനിച്ചലക്ഖണം വിഭാവേന്തീ ‘‘അനിമിത്തം വിമോക്ഖമുഖ’’ന്തി വുത്താ. ചതുത്ഥായ പന പടിപദായ സിജ്ഝമാനാ സുഖപ്പവത്തികതായ, വിസദഞാണതായ ച സമൂഹകിച്ചാരമ്മണഘനം ഭിന്ദിത്വാ സമ്മദേവ അനത്തലക്ഖണം വിഭാവേന്തീ ‘‘സുഞ്ഞതം വിമോക്ഖമുഖ’’ന്തി വുത്താ.

    Atha vā purimāhi dvīhi paṭipadāhi sijjhamānā vipassanā attano kiccavuttisaṅkhātaṃ pavattidukkhampi saṅgaṇhantī dukkhānupassanābāhullavisesato dukkhalakkhaṇaṃ paṭivijjhantī ‘‘appaṇihitaṃ vimokkhamukha’’nti vuttā. Tatiyāya paṭipadāya sijjhamānā sukhappavattikatāya sammadeva santatighanaṃ bhinditvā aniccalakkhaṇaṃ vibhāventī ‘‘animittaṃ vimokkhamukha’’nti vuttā. Catutthāya pana paṭipadāya sijjhamānā sukhappavattikatāya, visadañāṇatāya ca samūhakiccārammaṇaghanaṃ bhinditvā sammadeva anattalakkhaṇaṃ vibhāventī ‘‘suññataṃ vimokkhamukha’’nti vuttā.

    തഥാ കായവേദനാനുപസ്സനാ വിസേസതോ ദുക്ഖലക്ഖണം വിഭാവേന്തീ, ചിത്താനുപസ്സനാ അനിച്ചലക്ഖണം, ധമ്മാനുപസ്സനാ അനത്തലക്ഖണന്തി താ യഥാക്കമം ‘‘അപ്പണിഹിതാദിവിമോക്ഖമുഖ’’ന്തി വുത്താ.

    Tathā kāyavedanānupassanā visesato dukkhalakkhaṇaṃ vibhāventī, cittānupassanā aniccalakkhaṇaṃ, dhammānupassanā anattalakkhaṇanti tā yathākkamaṃ ‘‘appaṇihitādivimokkhamukha’’nti vuttā.

    സപ്പീതികതായ അസ്സാദാനി പഠമദുതിയജ്ഝാനാനി വിരജ്ജനവസേന വിസേസതോ ദുക്ഖതോ പസ്സന്തിയാ വിപസ്സനായ വസേന ‘‘അപ്പണിഹിതം വിമോക്ഖമുഖ’’ന്തി വുത്താനി. തതിയം സന്തസുഖതായ ബാഹിരകാനം നിച്ചാഭിനിവേസവത്ഥുഭൂതം സഭാവതോ ‘‘അനിച്ച’’ന്തി പസ്സന്തിയാ വിപസ്സനായ വസേന ‘‘അനിമിത്തം വിമോക്ഖമുഖ’’ന്തി വുത്തം. ചതുത്ഥം ഉപക്കിലേസവിഗമാദീഹി പരിസുദ്ധം സുസമാഹിതം യഥാ പരേസം, ഏവം അത്തനോ ച യഥാഭൂതസഭാവാവബോധഹേതുതായ സമ്മദേവ ‘‘സുഞ്ഞ’’ന്തി പസ്സന്തിയാ വിപസ്സനായ വസേന ‘‘സുഞ്ഞതം വിമോക്ഖമുഖ’’ന്തി വുത്തം.

    Sappītikatāya assādāni paṭhamadutiyajjhānāni virajjanavasena visesato dukkhato passantiyā vipassanāya vasena ‘‘appaṇihitaṃ vimokkhamukha’’nti vuttāni. Tatiyaṃ santasukhatāya bāhirakānaṃ niccābhinivesavatthubhūtaṃ sabhāvato ‘‘anicca’’nti passantiyā vipassanāya vasena ‘‘animittaṃ vimokkhamukha’’nti vuttaṃ. Catutthaṃ upakkilesavigamādīhi parisuddhaṃ susamāhitaṃ yathā paresaṃ, evaṃ attano ca yathābhūtasabhāvāvabodhahetutāya sammadeva ‘‘suñña’’nti passantiyā vipassanāya vasena ‘‘suññataṃ vimokkhamukha’’nti vuttaṃ.

    ഏവം വിഹാരാനം വിപസ്സനാവസേനേവ വിമോക്ഖമുഖതാ, തത്ഥ ‘‘ദിബ്ബബ്രഹ്മവിഹാരാനം സന്തസുഖതായ അസ്സാദനീയതാ’’തിആദിനാ അപ്പണിഹിതവിമോക്ഖമുഖതാ യോജേതബ്ബാ. അരിയവിഹാരസ്സ പഞ്ഞാധികത്താ വിസേസതോ അനത്താനുപസ്സനാസന്നിസ്സയതായ സുഞ്ഞതവിമോക്ഖതാ. ആനേഞ്ജവിഹാരസ്സ സന്തവിമോക്ഖതായ അനിച്ചലക്ഖണപ്പടിവേധസ്സ വിസേസപച്ചയസഭാവതോ അനിമിത്തവിമോക്ഖമുഖതാ യോജേതബ്ബാ.

    Evaṃ vihārānaṃ vipassanāvaseneva vimokkhamukhatā, tattha ‘‘dibbabrahmavihārānaṃ santasukhatāya assādanīyatā’’tiādinā appaṇihitavimokkhamukhatā yojetabbā. Ariyavihārassa paññādhikattā visesato anattānupassanāsannissayatāya suññatavimokkhatā. Āneñjavihārassa santavimokkhatāya aniccalakkhaṇappaṭivedhassa visesapaccayasabhāvato animittavimokkhamukhatā yojetabbā.

    തഥാ പുരിമാനം ദ്വിന്നം സമ്മപ്പധാനാനം സംകിലേസവിസയത്താ കിലേസദുക്ഖവീതിക്കമസ്സ ദുക്ഖാനുപസ്സനാബാഹുല്ലത്താ അപ്പണിഹിതവിമോക്ഖമുഖതാ. തതിയസ്സ അനുപ്പന്നകുസലുപ്പാദനേന ധമ്മാനം ഉദയവയവന്തതാവിഭാവനതോ അനിച്ചലക്ഖണം പാകടന്തി അനിമിത്തവിമോക്ഖമുഖതാ. ചതുത്ഥസ്സ ഉപ്പന്നാനം ഠിതത്തം ബ്യാപാരാപജ്ജനേന ധമ്മാനം അവസവത്തിതാദീപനതോ അനത്തലക്ഖണം സുപാകടന്തി സുഞ്ഞതവിമോക്ഖമുഖതാ.

    Tathā purimānaṃ dvinnaṃ sammappadhānānaṃ saṃkilesavisayattā kilesadukkhavītikkamassa dukkhānupassanābāhullattā appaṇihitavimokkhamukhatā. Tatiyassa anuppannakusaluppādanena dhammānaṃ udayavayavantatāvibhāvanato aniccalakkhaṇaṃ pākaṭanti animittavimokkhamukhatā. Catutthassa uppannānaṃ ṭhitattaṃ byāpārāpajjanena dhammānaṃ avasavattitādīpanato anattalakkhaṇaṃ supākaṭanti suññatavimokkhamukhatā.

    മാനപ്പഹാനാലയസമുഗ്ഘാതാനം സഹായതണ്ഹാപഹാനതായ തണ്ഹാപണിധിവിസോധനതോ അപ്പണിഹിതവിമോക്ഖമുഖതാ. അവിജ്ജാപഹാനസ്സ പഞ്ഞാകിച്ചാധികതായ സുഞ്ഞതവിമോക്ഖമുഖതാ. ഭവൂപസമസ്സ സങ്ഖാരനിമിത്തപടിപക്ഖതായ അനിമിത്തവിമോക്ഖമുഖതാ.

    Mānappahānālayasamugghātānaṃ sahāyataṇhāpahānatāya taṇhāpaṇidhivisodhanato appaṇihitavimokkhamukhatā. Avijjāpahānassa paññākiccādhikatāya suññatavimokkhamukhatā. Bhavūpasamassa saṅkhāranimittapaṭipakkhatāya animittavimokkhamukhatā.

    പകതിയാ ദുക്ഖസഭാവേ സങ്ഖാരേ ഞാണസച്ചേന അവിസംവാദേന്തോ ദുക്ഖതോ ഏവ പസ്സതി, ചാഗാധിവിമുത്തതായ തണ്ഹം വിദൂരീകരോന്തോ രാഗപ്പണിധിം വിസോസേതീതി പുരിമം അധിട്ഠാനദ്വയം ‘‘അപ്പണിഹിതം വിമോക്ഖമുഖ’’ന്തി വുത്തം. ഇതരസ്സ പന അധിട്ഠാനദ്വയസ്സ സുഞ്ഞതാനിമിത്തവിമോക്ഖമുഖതാ വുത്തനയാ ഏവ.

    Pakatiyā dukkhasabhāve saṅkhāre ñāṇasaccena avisaṃvādento dukkhato eva passati, cāgādhivimuttatāya taṇhaṃ vidūrīkaronto rāgappaṇidhiṃ visosetīti purimaṃ adhiṭṭhānadvayaṃ ‘‘appaṇihitaṃ vimokkhamukha’’nti vuttaṃ. Itarassa pana adhiṭṭhānadvayassa suññatānimittavimokkhamukhatā vuttanayā eva.

    ഛന്ദാധിപതേയ്യാ ചിത്തേകഗ്ഗതാ വിസേസതോ ധമ്മച്ഛന്ദവതോ നേക്ഖമ്മവിതക്കബഹുലസ്സ ഹോതി, വീരിയാധിപതേയ്യാ പന കാമവിതക്കാദികേ വിനോദേന്തസ്സാതി തദുഭയം നിസ്സായ പവത്താ വിപസ്സനാ വിസേസതോ രാഗാദിപ്പണിധീനം വിസോസനതോ ‘‘അപ്പണിഹിതം വിമോക്ഖമുഖ’’ന്തി വുത്താ. ചിത്താധിപതേയ്യം , വീമംസാധിപതേയ്യഞ്ച നിസ്സായ പവത്താ യഥാക്കമം അനിച്ചാനത്താനുപസ്സനാബാഹുല്ലതോ ‘‘അനിമിത്തം വിമോക്ഖമുഖം, അപ്പണിഹിതം വിമോക്ഖമുഖ’’ന്തി ച വുത്താ.

    Chandādhipateyyā cittekaggatā visesato dhammacchandavato nekkhammavitakkabahulassa hoti, vīriyādhipateyyā pana kāmavitakkādike vinodentassāti tadubhayaṃ nissāya pavattā vipassanā visesato rāgādippaṇidhīnaṃ visosanato ‘‘appaṇihitaṃ vimokkhamukha’’nti vuttā. Cittādhipateyyaṃ , vīmaṃsādhipateyyañca nissāya pavattā yathākkamaṃ aniccānattānupassanābāhullato ‘‘animittaṃ vimokkhamukhaṃ, appaṇihitaṃ vimokkhamukha’’nti ca vuttā.

    അഭിജ്ഝാവിനയനോ ഇന്ദ്രിയസംവരോ, കാമസങ്കപ്പാദിവിനോദനോ തപോ ച വുത്തനയേനേവ പണിധിപടിപക്ഖതോ അപ്പണിഹിതം വിമോക്ഖമുഖം, ബുദ്ധി അനത്താനുപസ്സനാനിമിത്തം, ഉപധിപടിനിസ്സഗ്ഗോ നിമിത്തഗ്ഗാഹപടിപക്ഖോതി തദുഭയസന്നിസ്സയാ വിപസ്സനാ യഥാക്കമം ‘‘സുഞ്ഞതം, അനിമിത്തം വിമോക്ഖമുഖ’’ന്തി വുത്താ.

    Abhijjhāvinayano indriyasaṃvaro, kāmasaṅkappādivinodano tapo ca vuttanayeneva paṇidhipaṭipakkhato appaṇihitaṃ vimokkhamukhaṃ, buddhi anattānupassanānimittaṃ, upadhipaṭinissaggo nimittaggāhapaṭipakkhoti tadubhayasannissayā vipassanā yathākkamaṃ ‘‘suññataṃ, animittaṃ vimokkhamukha’’nti vuttā.

    ആസന്നപച്ചത്ഥികരാഗം പടിബാഹന്തീ മേത്താ രാഗപണിധിയാ പടിപക്ഖോ, കരുണാ പരദുക്ഖാപനയനാകാരവുത്തികാ ദുക്ഖസഹഗതായ ദുക്ഖാനുപസ്സനായ വിസേസപച്ചയോതി തദുഭയസന്നിസ്സയാ വിപസ്സനാ ‘‘അപ്പണിഹിതം വിമോക്ഖമുഖ’’ന്തി വുത്താ. മുദിതാ സത്താനം മോദഗ്ഗഹണബഹുലാ തദനിച്ചതാദസ്സനതോ അനിച്ചാനുപസ്സനായ വിസേസപച്ചയോതി തന്നിസ്സയാ വിപസ്സനാ അനിമിത്തം വിമോക്ഖമുഖം. ഉപേക്ഖാ ഞാണകിച്ചാധികതായ അനത്താനുപസ്സനായ വിസേസപച്ചയോതി തന്നിസ്സയാ വിപസ്സനാ ‘‘സുഞ്ഞതം വിമോക്ഖമുഖ’’ന്തി വുത്താതി ഏവമേത്ഥ പവത്തിആകാരതോ വിപസ്സതോ നിസ്സയതോ, കിച്ചതോ ച ഭിന്ദിത്വാ വിമോക്ഖമുഖാനി യോജിതാനീതി.

    Āsannapaccatthikarāgaṃ paṭibāhantī mettā rāgapaṇidhiyā paṭipakkho, karuṇā paradukkhāpanayanākāravuttikā dukkhasahagatāya dukkhānupassanāya visesapaccayoti tadubhayasannissayā vipassanā ‘‘appaṇihitaṃ vimokkhamukha’’nti vuttā. Muditā sattānaṃ modaggahaṇabahulā tadaniccatādassanato aniccānupassanāya visesapaccayoti tannissayā vipassanā animittaṃ vimokkhamukhaṃ. Upekkhā ñāṇakiccādhikatāya anattānupassanāya visesapaccayoti tannissayā vipassanā ‘‘suññataṃ vimokkhamukha’’nti vuttāti evamettha pavattiākārato vipassato nissayato, kiccato ca bhinditvā vimokkhamukhāni yojitānīti.

    സമതിക്കമനം പരിഞ്ഞാപഹാനഞ്ച. സപരസന്താനേതി അത്തനോ, പരേസഞ്ച സന്താനേ, തേന കായികോ, വാചസികോ ച വിഹാരോ ‘‘വിക്കീളിത’’ന്തി വുത്തോതി ദസ്സേതി ‘‘വിവിധോ ഹാരോ’’തി കത്വാ. തസ്സ പന വിഭാവനാ ഇധ അധിപ്പേതാ നയസ്സ ഭൂമിഭാവതോ. യേന പടിപക്ഖഭാവേന. തേസം പടിപക്ഖഭാവോതി തേസം ആഹാരാദീനം പടിപക്ഖഭാവോ പഹാതബ്ബഭാവോ പടിപദാദീനം പടിപക്ഖഭാവോ പഹായകഭാവോതി യോജേതബ്ബം. തത്ഥ പടിപദാഗ്ഗഹണേന വിപസ്സനാ കഥിതാ. വിപസ്സനാ ച ചത്താരോ ആഹാരേ പരിജാനന്തീ തപ്പടിബദ്ധഛന്ദരാഗം പജഹതീതി ഉജുകമേവ തേസം പടിപക്ഖതാ, ഏവം ഝാനാദീനമ്പി ഉപാദാനാദിപടിപക്ഖതാ വേദിതബ്ബാ തദുപദേസേന വിപസ്സനായ കഥിതത്താ. വിപല്ലാസസതിപട്ഠാനാനം പടിപക്ഖഭാവോ പാകടോ ഏവ. ന്തി സീഹവിക്കീളിതം. വീസതിയാ ചതുക്കേഹി വിസഭാഗതോ വിത്ഥാരേന വിഭത്തന്തി തീഹി പദേഹി സങ്ഗഹേത്വാ കഥികത്താ വുത്തം ‘‘സങ്ഖേപേന ദസ്സേന്തോ’’തി.

    Samatikkamanaṃ pariññāpahānañca. Saparasantāneti attano, paresañca santāne, tena kāyiko, vācasiko ca vihāro ‘‘vikkīḷita’’nti vuttoti dasseti ‘‘vividho hāro’’ti katvā. Tassa pana vibhāvanā idha adhippetā nayassa bhūmibhāvato. Yena paṭipakkhabhāvena. Tesaṃ paṭipakkhabhāvoti tesaṃ āhārādīnaṃ paṭipakkhabhāvo pahātabbabhāvo paṭipadādīnaṃ paṭipakkhabhāvo pahāyakabhāvoti yojetabbaṃ. Tattha paṭipadāggahaṇena vipassanā kathitā. Vipassanā ca cattāro āhāre parijānantī tappaṭibaddhachandarāgaṃ pajahatīti ujukameva tesaṃ paṭipakkhatā, evaṃ jhānādīnampi upādānādipaṭipakkhatā veditabbā tadupadesena vipassanāya kathitattā. Vipallāsasatipaṭṭhānānaṃ paṭipakkhabhāvo pākaṭo eva. Nti sīhavikkīḷitaṃ. Vīsatiyā catukkehi visabhāgato vitthārena vibhattanti tīhi padehi saṅgahetvā kathikattā vuttaṃ ‘‘saṅkhepena dassento’’ti.

    ഇന്ദ്രിയാനന്തി സദ്ധാദിഇന്ദ്രിയാനം. ദസന്നം ചതുക്കാനം നിദ്ധാരണാതി യോജനാ.

    Indriyānanti saddhādiindriyānaṃ. Dasannaṃ catukkānaṃ niddhāraṇāti yojanā.

    ൮൮. നിഗ്ഗച്ഛതീതി നിക്ഖമതി. തതോ നിദ്ധാരേത്വാ വുച്ചമാനോ ഹി നിഗ്ഗച്ഛന്തോ വിയ ഹോതീതി. ചത്താരോ പുഗ്ഗലേതി ‘‘തണ്ഹാചരിതോ മന്ദോ’’തിആദിനാ (നേത്തി॰ ൬) വുത്തേ ചത്താരോ പുഗ്ഗലേ. പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനേന ചേത്ഥ ധമ്മോ വുത്തോതി ആഹ ‘‘ഭൂമിം നിദ്ദിസിത്വാ’’തി. തതോ ഏവാതി യഥാവുത്തപുഗ്ഗലചതുക്കതോ ഏവ. ഇതരത്ഥാപീതി ‘‘സുഖായ…പേ॰… പുഗ്ഗലാ’’തി ഏത്ഥാപി. സാധാരണായാതി പഠമചതുത്ഥാഹിപി വിമിസ്സായ. യഥാവുത്താസൂതി ദുതിയതതിയാസു.

    88.Niggacchatīti nikkhamati. Tato niddhāretvā vuccamāno hi niggacchanto viya hotīti. Cattāro puggaleti ‘‘taṇhācarito mando’’tiādinā (netti. 6) vutte cattāro puggale. Puggalādhiṭṭhānena cettha dhammo vuttoti āha ‘‘bhūmiṃ niddisitvā’’ti. Tato evāti yathāvuttapuggalacatukkato eva. Itaratthāpīti ‘‘sukhāya…pe… puggalā’’ti etthāpi. Sādhāraṇāyāti paṭhamacatutthāhipi vimissāya. Yathāvuttāsūti dutiyatatiyāsu.

    ഹേട്ഠാതി ദേസനാഹാരവിഭങ്ഗവിചയഹാരസമ്പാതവണ്ണനാസു.

    Heṭṭhāti desanāhāravibhaṅgavicayahārasampātavaṇṇanāsu.

    ഏസേവ നയോതി കുസലമൂലാദിദ്വാദസതികസങ്ഗഹോ അനവജ്ജപക്ഖോ. ‘‘വോദായതി സുജ്ഝതി ഏതേനാതി വോദാന’’ന്തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൧൧) വം നേതബ്ബതം സന്ധായാഹ.

    Eseva nayoti kusalamūlādidvādasatikasaṅgaho anavajjapakkho. ‘‘Vodāyati sujjhati etenāti vodāna’’nti (netti. aṭṭha. 11) vaṃ netabbataṃ sandhāyāha.

    യഥാ ഹാരഉദ്ദേസോ കതോ, ഏവം നയാനം അകരണേ കാരണം, പയോജനഞ്ച വിഭാവേതുകാമോ ‘‘കസ്മാ പനാ’’തിആദിമാഹ. നയേഹി നയന്തരേഹി. സമ്ഭവദസ്സനത്ഥന്തി ഉപപത്തിദസ്സനത്ഥം. തത്ഥ സമ്ഭവോ അനുദ്ദേസക്കമേന നിദ്ദിസനേ കരണം ദസ്സനം പയോജനം. യദി ഹി ഇമേ നയാ ഉപ്പത്തിട്ഠാനവസേന അസംകിണ്ണാ ഭവേയ്യും, ഹാരാ വിയ ഉദ്ദേസാനുക്കമേനേവ നിദ്ദിസിതബ്ബാ സിയും. തഥാ ഹി വുത്തം ഹാരാനം ഉദ്ദേസാവസാനേ ‘‘ഏതേ സോളസ ഹാരാ പകിത്തിതാ അത്ഥതോ അസംകിണ്ണാ’’തി (നേത്തി॰ ൧).

    Yathā hārauddeso kato, evaṃ nayānaṃ akaraṇe kāraṇaṃ, payojanañca vibhāvetukāmo ‘‘kasmā panā’’tiādimāha. Nayehi nayantarehi. Sambhavadassanatthanti upapattidassanatthaṃ. Tattha sambhavo anuddesakkamena niddisane karaṇaṃ dassanaṃ payojanaṃ. Yadi hi ime nayā uppattiṭṭhānavasena asaṃkiṇṇā bhaveyyuṃ, hārā viya uddesānukkameneva niddisitabbā siyuṃ. Tathā hi vuttaṃ hārānaṃ uddesāvasāne ‘‘ete soḷasa hārā pakittitā atthato asaṃkiṇṇā’’ti (netti. 1).

    യസ്മാ പനേതേ മൂലപദേഹി മൂലപദന്തരനിദ്ധാരണേന അഞ്ഞമഞ്ഞം തേ നിഗ്ഗച്ഛന്തി, തസ്മാ ഏകസ്മിം നിദ്ദിട്ഠേ ഇതരോപി അത്ഥതോ നിദ്ദിട്ഠോയേവ നാമ ഹോതീതി ഇമസ്സ അത്ഥസ്സ ദസ്സനത്ഥം ‘‘ഉദ്ദേസാനുക്കമേന നിദ്ദേസോ ന കതോ’’തി.

    Yasmā panete mūlapadehi mūlapadantaraniddhāraṇena aññamaññaṃ te niggacchanti, tasmā ekasmiṃ niddiṭṭhe itaropi atthato niddiṭṭhoyeva nāma hotīti imassa atthassa dassanatthaṃ ‘‘uddesānukkamena niddeso na kato’’ti.

    ഇദാനി തമേവ സങ്ഖേപേന വുത്തമത്ഥം വിത്ഥാരേന ദസ്സേതും ‘‘പഠമനയതോ ഹീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തണ്ഹാദിട്ഠിചരിതവസേന ദ്വിധാ പുഗ്ഗലേ വിഭജിത്വാ തേസം വസേന നന്ദിയാവട്ടനയം നീഹരിത്വാ പുന തേ ഏവ തണ്ഹാദിട്ഠിചരിതേ ചതുപ്പടിപദാവിഭാഗേന വിഭജിത്വാ സീഹവിക്കീളിതസ്സ നയസ്സ സമ്ഭവോ ദസ്സിതോ, തേ ഏവ ചതുപ്പടിപദാഭേദഭിന്നേ പുഗ്ഗലേ പുന ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞുആദിവിഭാഗേന തിധാ വിഭജിത്വാ തിപുക്ഖലസ്സ നയസ്സ സമ്ഭവോ ദസ്സിതോ. തം സന്ധായാഹ ‘‘പഠമനയതോ…പേ॰… നിദ്ദിട്ഠോ’’തി.

    Idāni tameva saṅkhepena vuttamatthaṃ vitthārena dassetuṃ ‘‘paṭhamanayato hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha taṇhādiṭṭhicaritavasena dvidhā puggale vibhajitvā tesaṃ vasena nandiyāvaṭṭanayaṃ nīharitvā puna te eva taṇhādiṭṭhicarite catuppaṭipadāvibhāgena vibhajitvā sīhavikkīḷitassa nayassa sambhavo dassito, te eva catuppaṭipadābhedabhinne puggale puna ugghaṭitaññuādivibhāgena tidhā vibhajitvā tipukkhalassa nayassa sambhavo dassito. Taṃ sandhāyāha ‘‘paṭhamanayato…pe… niddiṭṭho’’ti.

    യസ്മാ സുഭസുഖസഞ്ഞാഹി ലോഭോ, നിച്ചസഞ്ഞായ ദോസോ ‘‘ഇമിനാ മേ അനത്ഥോ കതോ’’തി ആഘാതുപ്പത്തിതോ , അത്തസഞ്ഞായ മോഹോ ഗഹിതോ ഹോതി. തഥാ അസുഭസഞ്ഞാദീഹി അലോഭാദയോ, തസ്മാ ധമ്മാധിട്ഠാനവസേന തതിയനയതോ ദുതിയനയസ്സ സമ്ഭവോ. യസ്മാ പന ലോഭേ സതി സമ്ഭവതോ ലോഭഗ്ഗഹണേനേവ ദോസോ ഗയ്ഹതി. ലോഭോ ച തണ്ഹാ, മോഹോ അവിജ്ജാ, തപ്പടിപക്ഖതോ അലോഭാദോസേഹി സമഥോ ഗയ്ഹതി, അമോഹേന വിപസ്സനാ, തസ്മാ ധമ്മാധിട്ഠാനവസേനേവ ദുതിയനയതോ പഠമനയസ്സ സമ്ഭവോതി ഇമം വിസേസം ദീപേതും ഉദ്ദേസാനുക്കമേന നിദ്ദേസോ ന കതോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ധമ്മാധിട്ഠാനവസേന പനാ’’തിആദിമാഹ.

    Yasmā subhasukhasaññāhi lobho, niccasaññāya doso ‘‘iminā me anattho kato’’ti āghātuppattito , attasaññāya moho gahito hoti. Tathā asubhasaññādīhi alobhādayo, tasmā dhammādhiṭṭhānavasena tatiyanayato dutiyanayassa sambhavo. Yasmā pana lobhe sati sambhavato lobhaggahaṇeneva doso gayhati. Lobho ca taṇhā, moho avijjā, tappaṭipakkhato alobhādosehi samatho gayhati, amohena vipassanā, tasmā dhammādhiṭṭhānavaseneva dutiyanayato paṭhamanayassa sambhavoti imaṃ visesaṃ dīpetuṃ uddesānukkamena niddeso na katoti dassento ‘‘dhammādhiṭṭhānavasena panā’’tiādimāha.

    തേനേവാതി തതിയനയതോ ദുതിയനയസ്സ വിയ ദുതിയനയതോ പഠമനയസ്സപി സമ്ഭവതോ. ഏവം പാളിയം പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനവസേന ആഗതം നിസ്സായ അട്ഠകഥായം ധമ്മാധിട്ഠാനവസേനേവ നയനിഗ്ഗമോ നിദ്ധാരിതോതി അയമേവ വിസേസോ. യദി ഏവന്തി പാളിയം ആഗതപ്പകാരതോ അഞ്ഞേനപി പകാരേന നയാ നിദ്ധാരേതബ്ബാ, ഏവം സന്തേ യഥാ പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനവസേന പഠമനയതോ തതിയനയസ്സ, തതിയനയതോ ദുതിയനയസ്സ സമ്ഭവോ ദസ്സിതോ, ഏവം ധമ്മാധിട്ഠാനവസേനേവ പഠമനയതോ തതിയനയദുതിയനയാനം, ധമ്മാധിട്ഠാനവസേനേവ ദുതിയനയതോ തതിയനയസ്സ സമ്ഭവോ ദീപേതബ്ബോതി ഇമമത്ഥമാഹ ‘‘ദ്വേ ഹുത്വാ…പേ॰… സിയാ’’തി.

    Tenevāti tatiyanayato dutiyanayassa viya dutiyanayato paṭhamanayassapi sambhavato. Evaṃ pāḷiyaṃ puggalādhiṭṭhānavasena āgataṃ nissāya aṭṭhakathāyaṃ dhammādhiṭṭhānavaseneva nayaniggamo niddhāritoti ayameva viseso. Yadi evanti pāḷiyaṃ āgatappakārato aññenapi pakārena nayā niddhāretabbā, evaṃ sante yathā puggalādhiṭṭhānavasena paṭhamanayato tatiyanayassa, tatiyanayato dutiyanayassa sambhavo dassito, evaṃ dhammādhiṭṭhānavaseneva paṭhamanayato tatiyanayadutiyanayānaṃ, dhammādhiṭṭhānavaseneva dutiyanayato tatiyanayassa sambhavo dīpetabboti imamatthamāha ‘‘dve hutvā…pe… siyā’’ti.

    തത്ഥ നയോതി പച്ഛാ വുത്തദുതിയനയോ. അത്ഥതോതി അത്ഥാപത്തിതോ, അത്ഥതോ ലബ്ഭമാനത്താ ഏവ സരൂപേന ന കഥിതോതി അത്ഥോ. ഇദാനി തം അത്ഥാപത്തിം ഏകന്തികം കത്വാ ദസ്സേതും ‘‘യസ്മാ’’തിആദി വുത്തം. അനുപ്പവേസോ ഇച്ഛിതോ തംതംനയമൂലപദാനം നയന്തരമൂലപദേസു സമവരുജ്ഝനതോ. തഥാ ഹി ‘‘യത്ഥ സബ്ബോ അകുസലപക്ഖോ സങ്ഗഹം സമോസരണം ഗച്ഛതി, യത്ഥ സബ്ബോ കുസലപക്ഖോ സങ്ഗഹം സമോസരണം ഗച്ഛതീ’’തി (നേത്തി॰ ൩) ച വുത്തം. അയഞ്ച അത്ഥോതി ‘‘നയാനം അഞ്ഞമഞ്ഞഅനുപ്പവേസോ നിഗ്ഗമോ’’തി അയം ദുവിധോ അത്ഥോ. പിടകാനം അത്ഥകഥനം പേടകം, സോ ഏവ ഉപദേസോതി പേടകോപദേസോ, ഉപദേസഭൂതാ പരിയത്തിസംവണ്ണനാതി അത്ഥോ.

    Tattha nayoti pacchā vuttadutiyanayo. Atthatoti atthāpattito, atthato labbhamānattā eva sarūpena na kathitoti attho. Idāni taṃ atthāpattiṃ ekantikaṃ katvā dassetuṃ ‘‘yasmā’’tiādi vuttaṃ. Anuppaveso icchito taṃtaṃnayamūlapadānaṃ nayantaramūlapadesu samavarujjhanato. Tathā hi ‘‘yattha sabbo akusalapakkho saṅgahaṃ samosaraṇaṃ gacchati, yattha sabbo kusalapakkho saṅgahaṃ samosaraṇaṃ gacchatī’’ti (netti. 3) ca vuttaṃ. Ayañca atthoti ‘‘nayānaṃ aññamaññaanuppaveso niggamo’’ti ayaṃ duvidho attho. Piṭakānaṃ atthakathanaṃ peṭakaṃ, so eva upadesoti peṭakopadeso, upadesabhūtā pariyattisaṃvaṇṇanāti attho.

    ആദിതോ പട്ഠായാതി നയാനം അഞ്ഞമഞ്ഞഅനുപ്പവേസനിഗ്ഗമമത്തമേവ അവിഭാവേത്വാ നയവിചാരസ്സ പഠമാവയവതോ പഭുതി വിഭാവനാ ദീപനാ പകാസനാ.

    Ādito paṭṭhāyāti nayānaṃ aññamaññaanuppavesaniggamamattameva avibhāvetvā nayavicārassa paṭhamāvayavato pabhuti vibhāvanā dīpanā pakāsanā.

    ദോസദിട്ഠീതി അപ്പസ്സാദതാദിദോസഗാഹികദിട്ഠീ, ദോസദസ്സിനോതി അത്ഥോ. തേ ഹി അസമൂഹതാനുസയാ, കാമേസു ച ആദീനവദസ്സിനോ. ഇദഞ്ഹി നേസം അങ്ഗദ്വയം അത്തകിലമഥാനുയോഗസ്സ കാരണം വുത്തം. നത്ഥി അത്ഥോതി യോ രാഗാഭിഭൂതേഹി അന്ധബാലേഹി പരികപ്പിതോ ദിട്ഠധമ്മികോ കാമേഹി അത്ഥോ, സോ മധുബിന്ദുഗിദ്ധസ്സ മധുലിത്തസത്ഥധാരാവലേഹനസദിസോ അപ്പസ്സാദോ ബഹുദുക്ഖോ ബഹുപായാസോ ബഹുആദീനവോ സവിഘാതോ സപരിളാഹോ സമ്പരായികോ തഥേവാതി സബ്ബദാപി വിഞ്ഞൂജാതികസ്സ കാമേഹി പയോജനം ന വിജ്ജതി. അനജ്ഝോസിതാതി അനഭിഭൂതാ വിഹരന്തി. തേന വുച്ചതി സുഖാ പടിപദാതി തേന മന്ദകിലേസഭാവേന തേസം പുഗ്ഗലാനം അകിച്ഛേന സിജ്ഝമാനാ വിപസ്സനാ പടിപദാ ‘‘സുഖാ പടിപദാ’’തി വുച്ചതി. അജ്ഝോസിതാതി അഭിനിവിട്ഠാ. ഇമേ സബ്ബേ സത്താതി ഇമേ തണ്ഹാദിട്ഠിചരിതഭാവേന ദ്വിധാ വുത്താ അപരിമാണപ്പഭേദാ സബ്ബേപി പടിപജ്ജന്താ സത്താ.

    Dosadiṭṭhīti appassādatādidosagāhikadiṭṭhī, dosadassinoti attho. Te hi asamūhatānusayā, kāmesu ca ādīnavadassino. Idañhi nesaṃ aṅgadvayaṃ attakilamathānuyogassa kāraṇaṃ vuttaṃ. Natthi atthoti yo rāgābhibhūtehi andhabālehi parikappito diṭṭhadhammiko kāmehi attho, so madhubindugiddhassa madhulittasatthadhārāvalehanasadiso appassādo bahudukkho bahupāyāso bahuādīnavo savighāto sapariḷāho samparāyiko tathevāti sabbadāpi viññūjātikassa kāmehi payojanaṃ na vijjati. Anajjhositāti anabhibhūtā viharanti. Tena vuccati sukhā paṭipadāti tena mandakilesabhāvena tesaṃ puggalānaṃ akicchena sijjhamānā vipassanā paṭipadā ‘‘sukhā paṭipadā’’ti vuccati. Ajjhositāti abhiniviṭṭhā. Ime sabbe sattāti ime taṇhādiṭṭhicaritabhāvena dvidhā vuttā aparimāṇappabhedā sabbepi paṭipajjantā sattā.

    സുഖേന പടിനിസ്സജ്ജന്തീതി കിലേസേ അകിച്ഛേന പജഹന്തി. ‘‘ഇമാ ചതസ്സോ പടിപദാ’’തിആദി പടിപദാനം ഏത്താവതായം, വിസയഭാവകിച്ചേസു ച ബ്യഭിചാരാഭാവദസ്സനം. അയം പടിപദാതി നിഗമനം, അയം പടിപദാ യായ വസേന സീഹവിക്കീളിതസ്സ നയസ്സ ഭൂമിദസ്സനത്ഥം ചത്താരോ പുഗ്ഗലാ നിദ്ധാരിതാതി അധിപ്പായോ. ചതുക്കമഗ്ഗേന കിലേസേ നിദ്ദിസതീതി അനന്തരം വക്ഖമാനേന ആഹാരാദിചതുക്കമഗ്ഗേന ദസവത്ഥുകേ കിലേസസമൂഹേ നിദ്ദിസതി. ചതുക്കമഗ്ഗേന അരിയധമ്മേസു നിദ്ദിസിതബ്ബാതി തപ്പടിപക്ഖേന പടിപദാദിചതുക്കമഗ്ഗേന അരിയധമ്മേസു ബോധിപക്ഖിയേസു വിസയഭൂതേസു നിദ്ധാരേത്വാ കഥേതബ്ബാ.

    Sukhenapaṭinissajjantīti kilese akicchena pajahanti. ‘‘Imā catasso paṭipadā’’tiādi paṭipadānaṃ ettāvatāyaṃ, visayabhāvakiccesu ca byabhicārābhāvadassanaṃ. Ayaṃ paṭipadāti nigamanaṃ, ayaṃ paṭipadā yāya vasena sīhavikkīḷitassa nayassa bhūmidassanatthaṃ cattāro puggalā niddhāritāti adhippāyo. Catukkamaggena kilese niddisatīti anantaraṃ vakkhamānena āhārādicatukkamaggena dasavatthuke kilesasamūhe niddisati. Catukkamaggena ariyadhammesu niddisitabbāti tappaṭipakkhena paṭipadādicatukkamaggena ariyadhammesu bodhipakkhiyesu visayabhūtesu niddhāretvā kathetabbā.

    ഇദഞ്ച പമാണം ചത്താരോ ആഹാരാതി ഇമേസം വിപല്ലാസാനം പവത്തിയാ പമാണം, യദിദം ചത്താരോ ആഹാരാ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യാവദേവ ചത്താരോ ആഹാരാ പരിഞ്ഞം ന ഗച്ഛന്തി, താവദേവ ചത്താരോ വിപല്ലാസേ വിഭജന്തി. യാവദേവ ചത്താരോ വിപല്ലാസാ അപ്പഹീനാ, താവദേവ ചത്താരി ഉപാദാനാനി പരിബ്രൂഹന്തീതി. ഏവം സബ്ബത്ഥ യഥാരഹം വത്തബ്ബം. തേനാഹ ‘‘ഏവം ഇമാനി സബ്ബാനി ദസ പദാനീ’’തി. ‘‘യോജേതബ്ബാനീ’’തി ച വചനസേസോ.

    Idañca pamāṇaṃ cattāro āhārāti imesaṃ vipallāsānaṃ pavattiyā pamāṇaṃ, yadidaṃ cattāro āhārā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yāvadeva cattāro āhārā pariññaṃ na gacchanti, tāvadeva cattāro vipallāse vibhajanti. Yāvadeva cattāro vipallāsā appahīnā, tāvadeva cattāri upādānāni paribrūhantīti. Evaṃ sabbattha yathārahaṃ vattabbaṃ. Tenāha ‘‘evaṃ imāni sabbāni dasa padānī’’ti. ‘‘Yojetabbānī’’ti ca vacanaseso.

    ‘‘അഭിജ്ഝായ ഗന്ഥതീ’’തി ഇമിനാ അഭിജ്ഝായനമേവ ഗന്ഥനന്തി ദസ്സേതി. ഏസ നയോ സേസേസുപി. പപഞ്ചേന്തോതി ദിട്ഠാഭിനിവേസം വിത്ഥാരേന്തോ.

    ‘‘Abhijjhāya ganthatī’’ti iminā abhijjhāyanameva ganthananti dasseti. Esa nayo sesesupi. Papañcentoti diṭṭhābhinivesaṃ vitthārento.

    വിപ്പടിസാരുപ്പത്തിഹേതുഭാവോ കിലേസാനം ആസവനന്തി ആഹ ‘‘ആസവന്തീ’’തി. കിം വിപ്പടിസാരാതി തേന കിലേസാനം വീതിക്കമവത്ഥും വദതി. യസ്മാ അപ്പഹീനാനുസയസ്സേവ വിപ്പടിസാരാ, ന ഇതരസ്സ, തസ്മാ ‘‘യേ വിപ്പടിസാരാ, തേ അനുസയാ’’തി വുത്തം. പദദ്വയേനപി ഫലൂപചാരേന കാരണം വുത്തം.

    Vippaṭisāruppattihetubhāvo kilesānaṃ āsavananti āha ‘‘āsavantī’’ti. Kiṃ vippaṭisārāti tena kilesānaṃ vītikkamavatthuṃ vadati. Yasmā appahīnānusayasseva vippaṭisārā, na itarassa, tasmā ‘‘ye vippaṭisārā, te anusayā’’ti vuttaṃ. Padadvayenapi phalūpacārena kāraṇaṃ vuttaṃ.

    പഠമേന പദേനാതി യഥാവുത്തേസു ദസസു സുത്തപദേസു പഠമേന പദേന. പഠമായ ദിസായാതി തദത്ഥസങ്ഖാതായ സീഹവിക്കീളിതസ്സ സംകിലേസപക്ഖേ പഠമായ ദിസായ.

    Paṭhamenapadenāti yathāvuttesu dasasu suttapadesu paṭhamena padena. Paṭhamāya disāyāti tadatthasaṅkhātāya sīhavikkīḷitassa saṃkilesapakkhe paṭhamāya disāya.

    ഇതീതി ഏവം, വുത്തനയേനാതി അത്ഥോ. കുസലാകുസലാനന്തി യഥാവുത്തഅനവജ്ജസാവജ്ജധമ്മാനം. പക്ഖപടിപക്ഖവസേനാതി വോദാനപക്ഖതപ്പടിപക്ഖവസേന. യോജനാതി പഠമദിസാദിഭാവേന യുത്തേ കത്വാ മനസാനുപേക്ഖനാ. ‘‘മനസാ വോലോകയതേ’’തി (നേത്തി॰ ൪) ഹി വുത്തം.

    Itīti evaṃ, vuttanayenāti attho. Kusalākusalānanti yathāvuttaanavajjasāvajjadhammānaṃ. Pakkhapaṭipakkhavasenāti vodānapakkhatappaṭipakkhavasena. Yojanāti paṭhamadisādibhāvena yutte katvā manasānupekkhanā. ‘‘Manasā volokayate’’ti (netti. 4) hi vuttaṃ.

    തസ്സാതി ദിസാലോകനസ്സ. സോതാപത്തിഫലാദീനം പരിയോസാനതാ ഇന്ദ്രിയവസേന വേദിതബ്ബാ. യേസഞ്ഹി സദ്ധാദീനം ഇന്ദ്രിയാനം വസേന സതിപട്ഠാനാദീനി സിജ്ഝന്തി, തേസം വസേന സോതാപത്തിഫലാദീനം പരിയോസാനതാ. തത്ഥ സോതാപത്തിഫലേ സദ്ധിന്ദ്രിയം പാരിപൂരിം ഗച്ഛതി. സോതാപന്നോ ഹി സദ്ധായ പരിപൂരികാരീ. സകദാഗാമിഫലേ വീരിയിന്ദ്രിയം പാരിപൂരിം ഗച്ഛതി. സകദാഗാമീ ഹി ആരദ്ധവീരിയോ ഉപരിമഗ്ഗാധിഗമായ. അനാഗാമിഫലേ സമാധിന്ദ്രിയം പാരിപൂരിം ഗച്ഛതി. അനാഗാമീ സമാധിസ്മിം പരിപൂരികാരീ. അഗ്ഗഫലേ അരഹത്തേ സതിന്ദ്രിയഞ്ച പഞ്ഞിന്ദ്രിയഞ്ച പാരിപൂരിം ഗച്ഛതി. അരഹാ ഹി സതിവേപുല്ലപ്പത്തോ, പഞ്ഞാവേപുല്ലപ്പത്തോ ചാതി.

    Tassāti disālokanassa. Sotāpattiphalādīnaṃ pariyosānatā indriyavasena veditabbā. Yesañhi saddhādīnaṃ indriyānaṃ vasena satipaṭṭhānādīni sijjhanti, tesaṃ vasena sotāpattiphalādīnaṃ pariyosānatā. Tattha sotāpattiphale saddhindriyaṃ pāripūriṃ gacchati. Sotāpanno hi saddhāya paripūrikārī. Sakadāgāmiphale vīriyindriyaṃ pāripūriṃ gacchati. Sakadāgāmī hi āraddhavīriyo uparimaggādhigamāya. Anāgāmiphale samādhindriyaṃ pāripūriṃ gacchati. Anāgāmī samādhismiṃ paripūrikārī. Aggaphale arahatte satindriyañca paññindriyañca pāripūriṃ gacchati. Arahā hi sativepullappatto, paññāvepullappatto cāti.

    അപരേ പനാഹു – സദ്ധാബലേന സുഭസഞ്ഞായ പഹാനം. സദ്ദഹന്തോ ഹി പടിക്കൂലമനസികാരേ കമ്മം കരോതി. വീരിയബലേന സുഖസഞ്ഞായ പഹാനം. വീരിയവാ ഹി സുഖസ്സാദം അഭിഭവിത്വാ യോനിസോമനസികാരമനുയുഞ്ജതി. സമാധിബലേന നിച്ചസഞ്ഞായ പഹാനം. സമാഹിതോ ഹി സങ്ഖാരാനം ഉദയബ്ബയം പരിഗ്ഗണ്ഹന്തോ അനിച്ചസഞ്ഞം പടിലഭതി. പഞ്ഞാബലേന അത്തസഞ്ഞായ പഹാനം. പഞ്ഞവാ ഹി സങ്ഖാരാനം അവസവത്തിതം സല്ലക്ഖേന്തോ അത്തസുഞ്ഞതം പടിവിജ്ഝതി. സതി പന സബ്ബത്ഥാപി ഇച്ഛിതബ്ബാ. തേനാഹ ‘‘സതിം ച ഖ്വാഹം, ഭിക്ഖവേ, സബ്ബത്ഥികം വദാമീ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൨൩൪; മി॰ പ॰ ൨.൧.൧൩). ഏവം ചതുവിപല്ലാസപ്പഹായീനം ചതുന്നം ഇന്ദ്രിയാനം പാരിപൂരിട്ഠാനം ചത്താരി സാമഞ്ഞഫലാനി ചതുവിപല്ലാസമുഖാനം ചതുന്നം ദിസാനം പരിയോസാനാനി വുത്താനീതി.

    Apare panāhu – saddhābalena subhasaññāya pahānaṃ. Saddahanto hi paṭikkūlamanasikāre kammaṃ karoti. Vīriyabalena sukhasaññāya pahānaṃ. Vīriyavā hi sukhassādaṃ abhibhavitvā yonisomanasikāramanuyuñjati. Samādhibalena niccasaññāya pahānaṃ. Samāhito hi saṅkhārānaṃ udayabbayaṃ pariggaṇhanto aniccasaññaṃ paṭilabhati. Paññābalena attasaññāya pahānaṃ. Paññavā hi saṅkhārānaṃ avasavattitaṃ sallakkhento attasuññataṃ paṭivijjhati. Sati pana sabbatthāpi icchitabbā. Tenāha ‘‘satiṃ ca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti (saṃ. ni. 5.234; mi. pa. 2.1.13). Evaṃ catuvipallāsappahāyīnaṃ catunnaṃ indriyānaṃ pāripūriṭṭhānaṃ cattāri sāmaññaphalāni catuvipallāsamukhānaṃ catunnaṃ disānaṃ pariyosānāni vuttānīti.

    ‘‘ലോഭോ അകുസലമൂല’’ന്തിആദി ലോഭാദീനം ഹേതുഫലഭാവേന സമ്പയുത്തതായ ദസ്സനം.

    ‘‘Lobho akusalamūla’’ntiādi lobhādīnaṃ hetuphalabhāvena sampayuttatāya dassanaṃ.

    തത്ഥ മനാപികേനാതി യേഭുയ്യവസേന വുത്തം. അമനാപികേനാപി ഹി ആരമ്മണേന വിപരിയേസവസേന ലോഭോ ഉപ്പജ്ജതി. മനാപികേനാതി വാ മനാപികാകാരേന. ഫസ്സവേദനൂപവിചാരരാഗവിതക്കപരിളാഹാ സഹജാതാപി ലബ്ഭന്തി, അസഹജാതാപി. ‘‘ഉപ്പാദോ’’തി ഏതേന ഉപ്പജ്ജമാനസങ്ഖാരഗ്ഗഹണന്തി ‘‘ഉപ്പജ്ജതീ’’തി വുത്തം. ഉപ്പാദലക്ഖണസ്സേവ പന ഗഹണേ ‘‘ഉപ്പജ്ജതീ’’തി ന വത്തബ്ബം സിയാ. ന ഹി ഉപ്പാദോ ഉപ്പജ്ജതി, രാഗജപരിളാഹഹേതുകതാ ച തേസം രാഗസ്സ തണ്ഹാസഭാവത്താ. തണ്ഹാ ഹി ദുക്ഖസ്സ സമുദയോ, യം കിഞ്ചി സമുദയധമ്മം, സബ്ബം തം ദുക്ഖന്തി. തഥാ ച വുത്തം ‘‘തണ്ഹാസഹജാതവേദനായ പന ലോഭോ സഹജാതാദിപച്ചയേഹി ച പച്ചയോ’’തി. ഏവം ഇട്ഠാരമ്മണേ ഉപ്പന്നലോഭസഹഗതസുഖവേദനായ ഉദയോ ഇധ ‘‘ഉപ്പാദോ സങ്ഖതലക്ഖണ’’ന്തി വുത്തോ, തസ്സാ വിപരിണാമോ ‘‘വിപരിണാമദുക്ഖതാ’’തി. വിപരിണാമാവത്ഥാ ച ഉദയാവത്ഥം വിനാ ന ഹോതീതി സാ തം നിസ്സായ ഉപ്പജ്ജന്തീ വിയ വുത്താ ‘‘ഉപ്പാദം…പേ॰… ദുക്ഖതാ’’തി.

    Tattha manāpikenāti yebhuyyavasena vuttaṃ. Amanāpikenāpi hi ārammaṇena vipariyesavasena lobho uppajjati. Manāpikenāti vā manāpikākārena. Phassavedanūpavicārarāgavitakkapariḷāhā sahajātāpi labbhanti, asahajātāpi. ‘‘Uppādo’’ti etena uppajjamānasaṅkhāraggahaṇanti ‘‘uppajjatī’’ti vuttaṃ. Uppādalakkhaṇasseva pana gahaṇe ‘‘uppajjatī’’ti na vattabbaṃ siyā. Na hi uppādo uppajjati, rāgajapariḷāhahetukatā ca tesaṃ rāgassa taṇhāsabhāvattā. Taṇhā hi dukkhassa samudayo, yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhanti. Tathā ca vuttaṃ ‘‘taṇhāsahajātavedanāya pana lobho sahajātādipaccayehi ca paccayo’’ti. Evaṃ iṭṭhārammaṇe uppannalobhasahagatasukhavedanāya udayo idha ‘‘uppādo saṅkhatalakkhaṇa’’nti vutto, tassā vipariṇāmo ‘‘vipariṇāmadukkhatā’’ti. Vipariṇāmāvatthā ca udayāvatthaṃ vinā na hotīti sā taṃ nissāya uppajjantī viya vuttā ‘‘uppādaṃ…pe… dukkhatā’’ti.

    ദോസോ അകുസലമൂലന്തിആദീസുപി വുത്തനയാനുസാരേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അയം പന വിസേസോ – ഠിതസ്സ അഞ്ഞഥത്തം നാമ ജരാ, തം നിസ്സായ ദോമനസ്സസ്സ ഉപ്പജ്ജനതോ വുത്തം ‘‘ഠിതസ്സ…പേ॰… ദുക്ഖദുക്ഖതാ’’തി. ദോസജപരിളാഹഹേതുകതാ ജരായ ദോസബഹുലസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ നചിരേന ജീരണതോ വേദിതബ്ബാ.

    Doso akusalamūlantiādīsupi vuttanayānusārena attho veditabbo. Ayaṃ pana viseso – ṭhitassa aññathattaṃ nāma jarā, taṃ nissāya domanassassa uppajjanato vuttaṃ ‘‘ṭhitassa…pe… dukkhadukkhatā’’ti. Dosajapariḷāhahetukatā jarāya dosabahulassa puggalassa nacirena jīraṇato veditabbā.

    വയോതി സങ്ഖാരാനം നിരോധോ. അനിച്ചതാവസേന ച സങ്ഖതധമ്മാനം സങ്ഖാരദുക്ഖതാതി വുത്തം ‘‘വയ…പേ॰… സങ്ഖാരദുക്ഖതാ’’തി. തേനാഹ ഭഗവാ ‘‘യദനിച്ചം തം ദുക്ഖ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൩.൧൫, ൪൫, ൭൬; പടി॰ മ॰ ൨.൧൦). മോഹജപരിളാഹഹേതുകതാ വയലക്ഖണസ്സ യേഭുയ്യേന സമ്മോഹനിമിത്തത്താ, മരണസ്സ അവിജ്ജാപച്ചയത്താ ച സംസാരപ്പവത്തിയാ വേദിതബ്ബാ.

    Vayoti saṅkhārānaṃ nirodho. Aniccatāvasena ca saṅkhatadhammānaṃ saṅkhāradukkhatāti vuttaṃ ‘‘vaya…pe… saṅkhāradukkhatā’’ti. Tenāha bhagavā ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkha’’nti (saṃ. ni. 3.15, 45, 76; paṭi. ma. 2.10). Mohajapariḷāhahetukatā vayalakkhaṇassa yebhuyyena sammohanimittattā, maraṇassa avijjāpaccayattā ca saṃsārappavattiyā veditabbā.

    അലോഭാദീനം പഞ്ഞാദിപാരിപൂരിഹേതുകതാ യഥാരഹം ഉപനിസ്സയകോടിസഹജാതകോടിയാ ച പച്ചയഭാവേന വേദിതബ്ബാ. സബ്ബേ ഹി കുസലാ ധമ്മാ സബ്ബേസം കുസലാനം ധമ്മാനം യഥാസമ്ഭവം പച്ചയവിസേസാ ഹോന്തി ഏവാതി. അബ്യാപാദവിതക്കസന്നിസ്സയോ ഉപവിചാരോ അബ്യാപാദൂപവിചാരോ. അവിഹിംസൂപചാരേപി ഏസേവ നയോ.

    Alobhādīnaṃ paññādipāripūrihetukatā yathārahaṃ upanissayakoṭisahajātakoṭiyā ca paccayabhāvena veditabbā. Sabbe hi kusalā dhammā sabbesaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ yathāsambhavaṃ paccayavisesā honti evāti. Abyāpādavitakkasannissayo upavicāro abyāpādūpavicāro. Avihiṃsūpacārepi eseva nayo.

    അയം തിപുക്ഖലോ നാമ ദുതിയോ നയോ സദ്ധിം ദിസാലോകനനയേന നിദ്ദിട്ഠോതി വചനസേസോ. ‘‘ഇമേ ചത്താരോ’’തിആദി പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനേനേവ നന്ദിയാവട്ടസ്സ നയസ്സ ഭൂമിദസ്സനത്ഥം ആരദ്ധം. ഇമേ യഥാവുത്തപടിപദാചതുക്കസ്സ വസേന ചതുബ്ബിധാ. വിസേസേനാതി ദിട്ഠിതണ്ഹാസന്നിസ്സയതാവിസേസേന. ദിട്ഠിചരിതോ ഹി തിക്ഖപഞ്ഞോ, മന്ദപഞ്ഞോ ച സുഖായ പടിപദായ ഖിപ്പാഭിഞ്ഞായ ച ദന്ധാഭിഞ്ഞായ ച നിയ്യാതീതി ദ്വിധാ വുത്തോതി. തഥാ തണ്ഹാചരിതോ ദുക്ഖായ പടിപദായ ഖിപ്പാഭിഞ്ഞായ ച ദന്ധാഭിഞ്ഞായ ച നിയ്യാതീതി ദ്വിധാ വുത്തോതി ദസ്സിതോ ചായമത്ഥോ. തേനാഹ ‘‘ദ്വേ ഹോന്തി ദിട്ഠിചരിതോ ച തണ്ഹാചരിതോ ചാ’’തി.

    Ayaṃ tipukkhalo nāma dutiyo nayo saddhiṃ disālokananayena niddiṭṭhoti vacanaseso. ‘‘Ime cattāro’’tiādi puggalādhiṭṭhāneneva nandiyāvaṭṭassa nayassa bhūmidassanatthaṃ āraddhaṃ. Ime yathāvuttapaṭipadācatukkassa vasena catubbidhā. Visesenāti diṭṭhitaṇhāsannissayatāvisesena. Diṭṭhicarito hi tikkhapañño, mandapañño ca sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya ca dandhābhiññāya ca niyyātīti dvidhā vuttoti. Tathā taṇhācarito dukkhāya paṭipadāya khippābhiññāya ca dandhābhiññāya ca niyyātīti dvidhā vuttoti dassito cāyamattho. Tenāha ‘‘dve honti diṭṭhicarito ca taṇhācarito cā’’ti.

    ചത്താരോ ഹുത്വാതി സീഹവിക്കീളിതസ്സ നയസ്സ ഭൂമിദസ്സനേ ചത്താരോ ഹുത്വാ ഠിതാ, ചതുപ്പടിപദാവസേന ചത്താരോ കത്വാ വുത്താതി അത്ഥോ. തയോ ഹോന്തീതി തിപുക്ഖലസ്സ നയസ്സ ഭൂമിദസ്സനേ ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞുആദിവസേന തയോ ഭവന്തി. തയോ ഹുത്വാതി തഥാ തയോ ഹുത്വാ ഠിതാ തയോ കത്വാ കഥിതാ. ദ്വേ ഹോന്തീതി ഇദാനി നന്ദിയാവട്ടസ്സ നയസ്സ ഭൂമിദസ്സനേ ദ്വേ ഭവന്തി. അജ്ഝോസാനന്തി ദിട്ഠിഅജ്ഝോസാനം. അഭിനിവേസോതി തണ്ഹാഭിനിവേസോ. അഹംകാരോതി അഹംമാനോ ‘‘അഹ’’ന്തി വാ കരണം അഹംകാരോ. ദിട്ഠിമാനമഞ്ഞനാനം വസേന ‘‘അഹമസ്മീ’’തി സമനുപസ്സനാ മമംകാരോ, മമായനം തണ്ഹാഗ്ഗാഹോ.

    Cattārohutvāti sīhavikkīḷitassa nayassa bhūmidassane cattāro hutvā ṭhitā, catuppaṭipadāvasena cattāro katvā vuttāti attho. Tayo hontīti tipukkhalassa nayassa bhūmidassane ugghaṭitaññuādivasena tayo bhavanti. Tayo hutvāti tathā tayo hutvā ṭhitā tayo katvā kathitā. Dve hontīti idāni nandiyāvaṭṭassa nayassa bhūmidassane dve bhavanti. Ajjhosānanti diṭṭhiajjhosānaṃ. Abhinivesoti taṇhābhiniveso. Ahaṃkāroti ahaṃmāno ‘‘aha’’nti vā karaṇaṃ ahaṃkāro. Diṭṭhimānamaññanānaṃ vasena ‘‘ahamasmī’’ti samanupassanā mamaṃkāro, mamāyanaṃ taṇhāggāho.

    ദസപദാനി ‘‘പഠമാ ദിസാ’’തി കാതബ്ബാനീതി നന്ദിയാവട്ടസ്സ നയസ്സ ‘‘പഠമാ ദിസാ’’തി കരണീയാനി, ‘‘പഠമാ ദിസാ’’തി വവത്ഥപേതബ്ബാനീതി അത്ഥോ. സംഖിത്തേന…പേ॰… പക്ഖസ്സാതി അനേകപ്പഭേദസ്സപി കണ്ഹപക്ഖസ്സ സംകിലേസപക്ഖസ്സ അത്ഥം സംഖിത്തേന സങ്ഖേപേന പടിപക്ഖേ വത്തമാനേ വോദാനധമ്മേ ഉദ്ദിസ്സ ഞാപേന്തി പകാസേന്തി, പഠമാ കാതബ്ബാതി യോജനാ. ദസ പദാനി ദുതിയകാനീതി തണ്ഹാദികാ ദസ കോട്ഠാസാ ‘‘ദുതിയാ ദിസാ’’തി കാതബ്ബാ. ‘‘സംഖിത്തേന…പേ॰… കണ്ഹപക്ഖസ്സാ’’തി ആനേത്വാ യോജേതബ്ബം.

    Dasapadāni ‘‘paṭhamā disā’’ti kātabbānīti nandiyāvaṭṭassa nayassa ‘‘paṭhamā disā’’ti karaṇīyāni, ‘‘paṭhamā disā’’ti vavatthapetabbānīti attho. Saṃkhittena…pe… pakkhassāti anekappabhedassapi kaṇhapakkhassa saṃkilesapakkhassa atthaṃ saṃkhittena saṅkhepena paṭipakkhe vattamāne vodānadhamme uddissa ñāpenti pakāsenti, paṭhamā kātabbāti yojanā. Dasa padāni dutiyakānīti taṇhādikā dasa koṭṭhāsā ‘‘dutiyā disā’’ti kātabbā. ‘‘Saṃkhittena…pe… kaṇhapakkhassā’’ti ānetvā yojetabbaṃ.

    യോനിസോതി ഉപായസോ. യോനിസോ മനസികാരോ അനിച്ചാദിവസേന പഠമമനസികാരോ. പഞ്ഞാതി സുതചിന്താമയീ പഞ്ഞാ, ഝാനാഭിഞ്ഞാ ച. നിബ്ബിദാതി നിബ്ബേധഞാണം. സോമനസ്സധമ്മൂപസഞ്ഹിതം പമോദാദിസഹഗതം ചേതസികസുഖം.

    Yonisoti upāyaso. Yoniso manasikāro aniccādivasena paṭhamamanasikāro. Paññāti sutacintāmayī paññā, jhānābhiññā ca. Nibbidāti nibbedhañāṇaṃ. Somanassadhammūpasañhitaṃ pamodādisahagataṃ cetasikasukhaṃ.

    കുസലപക്ഖേ ചാതി -സദ്ദോ സമുച്ചയത്ഥോ, തേന ഉഭയപക്ഖതോ സമുച്ചയവസേന ചതസ്സോ ദിസാ, ന പച്ചേകന്തി ദസ്സേതി.

    Kusalapakkhe cāti ca-saddo samuccayattho, tena ubhayapakkhato samuccayavasena catasso disā, na paccekanti dasseti.

    തേസന്തി തണ്ഹാദീനം, തണ്ഹായ, തണ്ഹാപക്ഖികാനഞ്ചാതി അത്ഥോ. സതിപി അനവസേസതോ രാഗേ പഹീയമാനേ അനവസേസതോ അവിജ്ജാപി പഹീയതേവ, രാഗസ്സ പന ചേതോവിമുത്തി ഉജുപടിപക്ഖോതി ദസ്സനത്ഥം ‘‘രാഗവിരാഗാ’’തി വുത്തം. അവിജ്ജാവിരാഗാതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. അയഞ്ച അത്ഥോ ‘‘ആസവാനം ഖയാ അനാസവം ചേതോവിമുത്തിം പഞ്ഞാവിമുത്തി’’ന്തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൪൩൮) ആഗതപാളിയാ അത്ഥവണ്ണനാവസേന വുത്താ, ഇധ പന ‘‘രാഗവിരാഗാ ചേതോവിമുത്തി സേക്ഖഫലം, അവിജ്ജാവിരാഗാ പഞ്ഞാവിമുത്തി അസേക്ഖഫല’’ന്തിആദിനാ (നേത്തി॰ ൫൧) വേവചനസമാരോപനേ ആഗതത്താ പുരിമാ അനാഗാമിഫലം. തഞ്ഹി കാമരാഗസ്സ ഉജുവിപച്ചനീകതോ സമാധിപാരിപൂരിയാവ വിസേസതോ ‘‘രാഗവിരാഗാ ചേതോവിമുത്തീ’’തി വുച്ചതി, പച്ഛിമാ അരഹത്തഫലം തണ്ഹായ, അവിജ്ജായ ച അനവസേസപ്പഹാനതോ, പഞ്ഞാപാരിപൂരിയാ ച ‘‘അവിജ്ജാവിരാഗാ പഞ്ഞാവിമുത്തീ’’തി വുച്ചതി.

    Tesanti taṇhādīnaṃ, taṇhāya, taṇhāpakkhikānañcāti attho. Satipi anavasesato rāge pahīyamāne anavasesato avijjāpi pahīyateva, rāgassa pana cetovimutti ujupaṭipakkhoti dassanatthaṃ ‘‘rāgavirāgā’’ti vuttaṃ. Avijjāvirāgāti etthāpi eseva nayo. Ayañca attho ‘‘āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimutti’’ntiādinā (ma. ni. 1.438) āgatapāḷiyā atthavaṇṇanāvasena vuttā, idha pana ‘‘rāgavirāgā cetovimutti sekkhaphalaṃ, avijjāvirāgā paññāvimutti asekkhaphala’’ntiādinā (netti. 51) vevacanasamāropane āgatattā purimā anāgāmiphalaṃ. Tañhi kāmarāgassa ujuvipaccanīkato samādhipāripūriyāva visesato ‘‘rāgavirāgā cetovimuttī’’ti vuccati, pacchimā arahattaphalaṃ taṇhāya, avijjāya ca anavasesappahānato, paññāpāripūriyā ca ‘‘avijjāvirāgā paññāvimuttī’’ti vuccati.

    തത്ഥാതി നന്ദിയാവട്ടനയേ. തേസൂതി ‘‘ചത്താരി പദാനീ’’തി വുത്തേസു തണ്ഹാദീസു ചതൂസു മൂലപദേസു. ഇധ സമോസരണന്തി സങ്ഗഹോ വുത്തോ, സോ ച സഭാവതോ, സഭാഗതോ ച ഹോതീതി തണ്ഹാദീനി ചത്താരി ദസ്സേത്വാ ‘‘തേസു അട്ഠാരസ മൂലപദാനി സമോസരന്തീ’’തി വുത്തം. സമഥം ഭജന്തി സഭാവതോ, സഭാഗതോ ചാതി അധിപ്പായോ. വിപസ്സനം ഭജന്തീതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. നയാധിട്ഠാനാനം നയാധിട്ഠാനേ അനുപ്പവേസോ നയാനം നയേസു അനുപ്പവേസോ ഏവ നാമ ഹോതീതി ആഹ ‘‘തിപുക്ഖലോ…പേ॰… അനുപ്പവിസന്തീ’’തി.

    Tatthāti nandiyāvaṭṭanaye. Tesūti ‘‘cattāri padānī’’ti vuttesu taṇhādīsu catūsu mūlapadesu. Idha samosaraṇanti saṅgaho vutto, so ca sabhāvato, sabhāgato ca hotīti taṇhādīni cattāri dassetvā ‘‘tesu aṭṭhārasa mūlapadāni samosarantī’’ti vuttaṃ. Samathaṃ bhajanti sabhāvato, sabhāgato cāti adhippāyo. Vipassanaṃ bhajantīti etthāpi eseva nayo. Nayādhiṭṭhānānaṃ nayādhiṭṭhāne anuppaveso nayānaṃ nayesu anuppaveso eva nāma hotīti āha ‘‘tipukkhalo…pe… anuppavisantī’’ti.

    അലോഭാമോഹപക്ഖം അഭജാപേത്വാ അദോസപക്ഖം ഭജാപേതബ്ബസ്സ നന്ദിയാവട്ടസീഹവിക്കീളിതമൂലപദസ്സ അഭാവതോ അദോസോ ഏകസുത്തകോടിയാ ഏകകോവ ഹോതീതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘അദോസോ അദോസോ ഏവാ’’തി. ദോസോ ദോസോ ഏവാതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. സമോസരന്തി സഭാഗതോ ച സഭാവതോ ച സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തീതി അത്ഥോ.

    Alobhāmohapakkhaṃ abhajāpetvā adosapakkhaṃ bhajāpetabbassa nandiyāvaṭṭasīhavikkīḷitamūlapadassa abhāvato adoso ekasuttakoṭiyā ekakova hotīti dassento āha ‘‘adoso adoso evā’’ti. Doso doso evāti etthāpi eseva nayo. Samosaranti sabhāgato ca sabhāvato ca saṅgahaṃ gacchantīti attho.

    ഭൂമി ഗോചരോതി ച മൂലപദാനി ഏവ സന്ധായ വദതി. ഏകേകം നയം അനുപ്പവിസതി തംതംമൂലപദാനുപ്പവേസതോ. കുസലേ വാ വിഞ്ഞാതേ അകുസലോ പടിപക്ഖോ, അകുസലേ വാ കുസലോ പടിപക്ഖോ അന്വേസിതബ്ബോ സംവണ്ണിയമാനസുത്തപദാനുരൂപതോ ഉപപരിക്ഖിതബ്ബോ. അന്വേസനാ ഉപപരിക്ഖാ ‘‘ദിസാലോകന’’ന്തി വുച്ചതി. സോ നയോ നിദ്ദിസിതബ്ബോതി തഥാ അന്വേസിത്വാ തേഹി ധമ്മേഹി ദിസാ വവത്ഥപേത്വാ സോ സോ നയോ നിദ്ധാരേത്വാ യോജേതബ്ബോ. യഥാ മൂലപദേസു മൂലപദാനം അനുപ്പവേസോ സംവണ്ണിതോ, ഇമിനാവ നയേന മൂലപദതോ മൂലപദാനം നിദ്ധാരണാതി വേദിതബ്ബാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘യഥാ ഏകമ്ഹി…പേ॰… നിദ്ദിസിതബ്ബാനീ’’തി ആഹ. ‘‘ഏകേകസ്മിഞ്ഹീ’’തിആദി കാരണവചനം.

    Bhūmi gocaroti ca mūlapadāni eva sandhāya vadati. Ekekaṃ nayaṃ anuppavisati taṃtaṃmūlapadānuppavesato. Kusale vā viññāte akusalo paṭipakkho, akusale vā kusalo paṭipakkho anvesitabbo saṃvaṇṇiyamānasuttapadānurūpato upaparikkhitabbo. Anvesanā upaparikkhā ‘‘disālokana’’nti vuccati. So nayo niddisitabboti tathā anvesitvā tehi dhammehi disā vavatthapetvā so so nayo niddhāretvā yojetabbo. Yathā mūlapadesu mūlapadānaṃ anuppaveso saṃvaṇṇito, imināva nayena mūlapadato mūlapadānaṃ niddhāraṇāti veditabbāti dassento ‘‘yathā ekamhi…pe… niddisitabbānī’’ti āha. ‘‘Ekekasmiñhī’’tiādi kāraṇavacanaṃ.

    തത്ഥ തത്ഥാതി ഏകേകസ്മിം നയേ. ഏകസ്മിം ധമ്മേ വിഞ്ഞാതേതി തണ്ഹാദികേ ഏകസ്മിം മൂലപദധമ്മേ സരൂപതോ, നിദ്ധാരണവസേന വാ വിഞ്ഞാതേ. സബ്ബേ ധമ്മാ വിഞ്ഞാതാ ഹോന്തീതി തദഞ്ഞമൂലപദഭൂതാ സബ്ബേ ലോഭാദയോ വിഞ്ഞാതാ നയസ്സ ഭൂമിചരണായോഗ്യതായ പകാസാ പാകടാ ഹോന്തി . ‘‘ഇമേസ’’ന്തിആദി നയത്തയദിസാഭൂതധമ്മാനം മത്ഥകപാപനേന തിണ്ണം നയാനം കൂടഗ്ഗഹണം, തം ഹേട്ഠാ വുത്തനയമേവ.

    Tattha tatthāti ekekasmiṃ naye. Ekasmiṃ dhamme viññāteti taṇhādike ekasmiṃ mūlapadadhamme sarūpato, niddhāraṇavasena vā viññāte. Sabbedhammā viññātā hontīti tadaññamūlapadabhūtā sabbe lobhādayo viññātā nayassa bhūmicaraṇāyogyatāya pakāsā pākaṭā honti . ‘‘Imesa’’ntiādi nayattayadisābhūtadhammānaṃ matthakapāpanena tiṇṇaṃ nayānaṃ kūṭaggahaṇaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayameva.

    പുന ‘‘ഇമേസൂ’’തിആദി കമ്മനയദ്വയസ്സ വിഭാഗവിഭാവനം, തം വിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    Puna ‘‘imesū’’tiādi kammanayadvayassa vibhāgavibhāvanaṃ, taṃ viññeyyameva.

    നയസമുട്ഠാനവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Nayasamuṭṭhānavāravaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / നേത്തിപ്പകരണപാളി • Nettippakaraṇapāḷi / നയസമുട്ഠാനം • Nayasamuṭṭhānaṃ

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ഖുദ്ദകനികായ (അട്ഠകഥാ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / നേത്തിപ്പകരണ-അട്ഠകഥാ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / നയസമുട്ഠാനവാരവണ്ണനാ • Nayasamuṭṭhānavāravaṇṇanā

    ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ഖുദ്ദകനികായ (ടീകാ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / നേത്തിവിഭാവിനീ • Nettivibhāvinī / നയസമുട്ഠാനവിഭാവനാ • Nayasamuṭṭhānavibhāvanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact