| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३७९] ४. नेरुजातकवण्णना
[379] 4. Nerujātakavaṇṇanā
काकोला काकसङ्घा चाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्ञतरं भिक्खुं आरब्भ कथेसि। सो किर सत्थु सन्तिके कम्मट्ठानं गहेत्वा एकं पच्चन्तगामं अगमासि। मनुस्सा तस्स इरियापथे पसीदित्वा तं भोजेत्वा पटिञ्ञं गहेत्वा अरञ्ञे पण्णसालं कत्वा तत्थ वसापेसुं, अतिविय चस्स सक्कारं करिंसु। अथेके सस्सतवादा आगमंसु। ते तेसं वचनं सुत्वा थेरस्स वादं विस्सज्जेत्वा सस्सतवादं गहेत्वा तेसञ्ञेव सक्कारं करिंसु। ततो उच्छेदवादा आगमंसु ते सस्सतवादं विस्सज्जेत्वा उच्छेदवादमेव गण्हिंसु। अथञ्ञे अचेलका आगमिंसु। ते उच्छेदवादं विस्सज्जेत्वा अचेलकवादं गण्हिंसु। सो तेसं गुणागुणं अजानन्तानं मनुस्सानं सन्तिके दुक्खेन वसित्वा वुत्थवस्सो पवारेत्वा सत्थु सन्तिकं गन्त्वा कतपटिसन्थारो ‘‘कहं वस्संवुत्थोसी’’ति वुत्ते ‘‘पच्चन्तं निस्साय, भन्ते’’ति वत्वा ‘‘सुखं वुत्थोसी’’ति पुट्ठो ‘‘भन्ते, गुणागुणं अजानन्तानं सन्तिके दुक्खं वुत्थोस्मी’’ति आह। सत्था ‘‘भिक्खु पोराणकपण्डिता तिरच्छानयोनियं निब्बत्तापि गुणागुणं अजानन्तेहि सद्धिं एकदिवसम्पि न वसिंसु, त्वं अत्तनो गुणागुणं अजाननट्ठाने कस्मा वसी’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Kākolā kākasaṅghā cāti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā ekaṃ paccantagāmaṃ agamāsi. Manussā tassa iriyāpathe pasīditvā taṃ bhojetvā paṭiññaṃ gahetvā araññe paṇṇasālaṃ katvā tattha vasāpesuṃ, ativiya cassa sakkāraṃ kariṃsu. Atheke sassatavādā āgamaṃsu. Te tesaṃ vacanaṃ sutvā therassa vādaṃ vissajjetvā sassatavādaṃ gahetvā tesaññeva sakkāraṃ kariṃsu. Tato ucchedavādā āgamaṃsu te sassatavādaṃ vissajjetvā ucchedavādameva gaṇhiṃsu. Athaññe acelakā āgamiṃsu. Te ucchedavādaṃ vissajjetvā acelakavādaṃ gaṇhiṃsu. So tesaṃ guṇāguṇaṃ ajānantānaṃ manussānaṃ santike dukkhena vasitvā vutthavasso pavāretvā satthu santikaṃ gantvā katapaṭisanthāro ‘‘kahaṃ vassaṃvutthosī’’ti vutte ‘‘paccantaṃ nissāya, bhante’’ti vatvā ‘‘sukhaṃ vutthosī’’ti puṭṭho ‘‘bhante, guṇāguṇaṃ ajānantānaṃ santike dukkhaṃ vutthosmī’’ti āha. Satthā ‘‘bhikkhu porāṇakapaṇḍitā tiracchānayoniyaṃ nibbattāpi guṇāguṇaṃ ajānantehi saddhiṃ ekadivasampi na vasiṃsu, tvaṃ attano guṇāguṇaṃ ajānanaṭṭhāne kasmā vasī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो सुवण्णहंसयोनियं निब्बत्ति, कनिट्ठभातापिस्स अत्थि। ते चित्तकूटपब्बते वसन्ता हिमवन्तपदेसे सयंजातसालिं खादन्ति। ते एकदिवसं तत्थ चरित्वा चित्तकूटं आगच्छन्ता अन्तरामग्गे एकं नेरुं नाम कञ्चनपब्बतं दिस्वा तस्स मत्थके निसीदिंसु। तं पन पब्बतं निस्साय वसन्ता सकुणसङ्घा चतुप्पदा च गोचरभूमियं नानावण्णा होन्ति, पब्बतं पविट्ठकालतो पट्ठाय ते सब्बे तस्सोभासेन सुवण्णवण्णा होन्ति। तं दिस्वा बोधिसत्तस्स कनिट्ठो तं कारणं अजानित्वा ‘‘किं नु खो एत्थ कारण’’न्ति भातरा सद्धिं सल्लपन्तो द्वे गाथा अभासि –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto suvaṇṇahaṃsayoniyaṃ nibbatti, kaniṭṭhabhātāpissa atthi. Te cittakūṭapabbate vasantā himavantapadese sayaṃjātasāliṃ khādanti. Te ekadivasaṃ tattha caritvā cittakūṭaṃ āgacchantā antarāmagge ekaṃ neruṃ nāma kañcanapabbataṃ disvā tassa matthake nisīdiṃsu. Taṃ pana pabbataṃ nissāya vasantā sakuṇasaṅghā catuppadā ca gocarabhūmiyaṃ nānāvaṇṇā honti, pabbataṃ paviṭṭhakālato paṭṭhāya te sabbe tassobhāsena suvaṇṇavaṇṇā honti. Taṃ disvā bodhisattassa kaniṭṭho taṃ kāraṇaṃ ajānitvā ‘‘kiṃ nu kho ettha kāraṇa’’nti bhātarā saddhiṃ sallapanto dve gāthā abhāsi –
२०.
20.
‘‘काकोला काकसङ्घा च, मयञ्च पततं वरा।
‘‘Kākolā kākasaṅghā ca, mayañca patataṃ varā;
सब्बेव सदिसा होम, इमं आगम्म पब्बतं॥
Sabbeva sadisā homa, imaṃ āgamma pabbataṃ.
२१.
21.
‘‘इध सीहा च ब्यग्घा च, सिङ्गाला च मिगाधमा।
‘‘Idha sīhā ca byagghā ca, siṅgālā ca migādhamā;
सब्बेव सदिसा होन्ति, अयं को नाम पब्बतो’’ति॥
Sabbeva sadisā honti, ayaṃ ko nāma pabbato’’ti.
तत्थ काकोलाति वनकाका। काकसङ्घाति पकतिकाकसङ्घा च। पततं वराति पक्खीनं सेट्ठा। सदिसा होमाति सदिसवण्णा होम।
Tattha kākolāti vanakākā. Kākasaṅghāti pakatikākasaṅghā ca. Patataṃ varāti pakkhīnaṃ seṭṭhā. Sadisā homāti sadisavaṇṇā homa.
तस्स वचनं सुत्वा बोधिसत्तो ततियं गाथमाह –
Tassa vacanaṃ sutvā bodhisatto tatiyaṃ gāthamāha –
२२.
22.
‘‘इमं नेरूति जानन्ति, मनुस्सा पब्बतुत्तमं।
‘‘Imaṃ nerūti jānanti, manussā pabbatuttamaṃ;
इध वण्णेन सम्पन्ना, वसन्ति सब्बपाणिनो’’ति॥
Idha vaṇṇena sampannā, vasanti sabbapāṇino’’ti.
तत्थ इध वण्णेनाति इमस्मिं नेरुपब्बते ओभासेन वण्णसम्पन्ना हुत्वा।
Tattha idha vaṇṇenāti imasmiṃ nerupabbate obhāsena vaṇṇasampannā hutvā.
तं सुत्वा कनिट्ठो सेसगाथा अभासि –
Taṃ sutvā kaniṭṭho sesagāthā abhāsi –
२३.
23.
‘‘अमानना यत्थ सिया, अन्तानं वा विमानना।
‘‘Amānanā yattha siyā, antānaṃ vā vimānanā;
हीनसम्मानना वापि, न तत्थ विसतिंवसे॥
Hīnasammānanā vāpi, na tattha visatiṃvase.
२४.
24.
‘‘यत्थालसो च दक्खो च, सूरो भीरु च पूजिया।
‘‘Yatthālaso ca dakkho ca, sūro bhīru ca pūjiyā;
न तत्थ सन्तो वसन्ति, अविसेसकरे नरे॥
Na tattha santo vasanti, avisesakare nare.
२५.
25.
‘‘नायं नेरु विभजति, हीनउक्कट्ठमज्झिमे।
‘‘Nāyaṃ neru vibhajati, hīnaukkaṭṭhamajjhime;
अविसेसकरो नेरु, हन्द नेरुं जहामसे’’ति॥
Avisesakaro neru, handa neruṃ jahāmase’’ti.
तत्थ पठमगाथाय अयमत्थो – यत्थ सन्तानं पण्डितानं सीलसम्पन्नानं माननस्स अभावेन अमानना अवमञ्ञना च अवमानवसेन विमानना वा हीनानं वा दुस्सीलानं सम्मानना सिया, तत्थ निवासे न वसेय्य। पूजियाति एते एत्थ एकसदिसाय पूजाय पूजनीया होन्ति, समकं सक्कारं लभन्ति। हीनउक्कट्ठमज्झिमेति जातिगोत्तकुलप्पदेससीलाचारञाणादीहि हीने च मज्झिमे च उक्कट्ठे च अयं न विभजति। हन्दाति ववस्सग्गत्थे निपातो। जहामसेति परिच्चजाम। एवञ्च पन वत्वा उभोपि ते हंसा उप्पतित्वा चित्तकूटमेव गता।
Tattha paṭhamagāthāya ayamattho – yattha santānaṃ paṇḍitānaṃ sīlasampannānaṃ mānanassa abhāvena amānanā avamaññanā ca avamānavasena vimānanā vā hīnānaṃ vā dussīlānaṃ sammānanā siyā, tattha nivāse na vaseyya. Pūjiyāti ete ettha ekasadisāya pūjāya pūjanīyā honti, samakaṃ sakkāraṃ labhanti. Hīnaukkaṭṭhamajjhimeti jātigottakulappadesasīlācārañāṇādīhi hīne ca majjhime ca ukkaṭṭhe ca ayaṃ na vibhajati. Handāti vavassaggatthe nipāto. Jahāmaseti pariccajāma. Evañca pana vatvā ubhopi te haṃsā uppatitvā cittakūṭameva gatā.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने सो भिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। तदा कनिट्ठहंसो आनन्दो अहोसि, जेट्ठकहंसो पन अहमेव अहोसिन्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā kaniṭṭhahaṃso ānando ahosi, jeṭṭhakahaṃso pana ahameva ahosinti.
नेरुजातकवण्णना चतुत्था।
Nerujātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३७९. नेरुजातकं • 379. Nerujātakaṃ
