Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మసఙ్గణి-అట్ఠకథా • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం
Nevasaññānāsaññāyatanaṃ
ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మాతి ఏత్థాపి పుబ్బే వుత్తనయేనేవ ఆకిఞ్చఞ్ఞం ఆయతనమస్స అధిట్ఠానట్ఠేనాతి ఝానమ్పి ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం. వుత్తనయేనేవ ఆరమ్మణమ్పి. ఏవమేతం ఝానఞ్చ ఆరమ్మణఞ్చాతి ఉభయమ్పి అప్పవత్తికరణేన చ అమనసికరణే చ సమతిక్కమిత్వావ యస్మా ఇదం నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహాతబ్బం, తస్మా ఉభయమ్పేతం ఏకజ్ఝం కత్వా ‘ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మా’తి ఇదం వుత్తన్తి వేదితబ్బం.
Ākiñcaññāyatanaṃ samatikkammāti etthāpi pubbe vuttanayeneva ākiñcaññaṃ āyatanamassa adhiṭṭhānaṭṭhenāti jhānampi ākiñcaññāyatanaṃ. Vuttanayeneva ārammaṇampi. Evametaṃ jhānañca ārammaṇañcāti ubhayampi appavattikaraṇena ca amanasikaraṇe ca samatikkamitvāva yasmā idaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja vihātabbaṃ, tasmā ubhayampetaṃ ekajjhaṃ katvā ‘ākiñcaññāyatanaṃ samatikkammā’ti idaṃ vuttanti veditabbaṃ.
నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతన్తి ఏత్థ పన యాయ సఞ్ఞాయ భావతో తం నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనన్తి వుచ్చతి, యథా పటిపన్నస్స సా సఞ్ఞా హోతి, తం తావ దస్సేతుం విభఙ్గే ‘‘నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీ’’తి ఉద్ధరిత్వా ‘‘తఞ్ఞేవ ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సన్తతో మనసికరోతి సఙ్ఖారావసేససమాపత్తిం భావేతి, తేన వుచ్చతి నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీ’’తి (విభ॰ ౬౧౯) వుత్తం. తత్థ ‘సన్తతో మనసికరోతీ’తి ‘సన్తా వతాయం సమాపత్తి, యత్ర హి నామ నత్థిభావమ్పి ఆరమ్మణం కరిత్వా ఠస్సతీ’తి ఏవం సన్తారమ్మణతాయ నం ‘సన్తా’తి మనసికరోతి. సన్తతో చే మనసికరోతి, కథం సమతిక్కమో హోతీతి? అనావజ్జితుకామతాయ. సో హి కిఞ్చాపి నం సన్తతో మనసికరోతి, అథ ఖ్వస్స ‘అహమేతం ఆవజ్జిస్సామి సమాపజ్జిస్సామి అధిట్ఠహిస్సామి వుట్ఠహిస్సామి పచ్చవేక్ఖిస్సామీ’తి ఏస ఆభోగో సమన్నాహారో మనసికారో న హోతి. కస్మా? ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనతో నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనస్స సన్తతరపణీతతరతాయ.
Nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagatanti ettha pana yāya saññāya bhāvato taṃ nevasaññānāsaññāyatananti vuccati, yathā paṭipannassa sā saññā hoti, taṃ tāva dassetuṃ vibhaṅge ‘‘nevasaññīnāsaññī’’ti uddharitvā ‘‘taññeva ākiñcaññāyatanaṃ santato manasikaroti saṅkhārāvasesasamāpattiṃ bhāveti, tena vuccati nevasaññīnāsaññī’’ti (vibha. 619) vuttaṃ. Tattha ‘santato manasikarotī’ti ‘santā vatāyaṃ samāpatti, yatra hi nāma natthibhāvampi ārammaṇaṃ karitvā ṭhassatī’ti evaṃ santārammaṇatāya naṃ ‘santā’ti manasikaroti. Santato ce manasikaroti, kathaṃ samatikkamo hotīti? Anāvajjitukāmatāya. So hi kiñcāpi naṃ santato manasikaroti, atha khvassa ‘ahametaṃ āvajjissāmi samāpajjissāmi adhiṭṭhahissāmi vuṭṭhahissāmi paccavekkhissāmī’ti esa ābhogo samannāhāro manasikāro na hoti. Kasmā? Ākiñcaññāyatanato nevasaññānāsaññāyatanassa santatarapaṇītataratāya.
యథా హి రాజా మహచ్చరాజానుభావేన హత్థిక్ఖన్ధగతో నగరవీథియం విచరన్తో దన్తకారాదయో సిప్పికే ఏకం వత్థం దళ్హం నివాసేత్వా ఏకేన సీసం వేఠేత్వా దన్తచుణ్ణాదీహి సమోకిణ్ణగత్తే అనేకాని దన్తవికతిఆదీని కరోన్తే దిస్వా ‘అహో వత రే ఛేకా ఆచరియా, ఈదిసానిపి నామ సిప్పాని కరిస్సన్తీ’తి, ఏవం తేసం ఛేకతాయ తుస్సతి, న చస్స ఏవం హోతి – ‘అహో వతాహం రజ్జం పహాయ ఏవరూపో సిప్పికో భవేయ్య’న్తి. తం కిస్స హేతు? రజ్జసిరియా మహానిసంసతాయ. సో సిప్పికే సమతిక్కమిత్వావ గచ్ఛతి. ఏవమేవేస కిఞ్చాపి తం సమాపత్తిం సన్తతో మనసికరోతి, అథ ఖ్వస్స ‘అహమేతం సమాపత్తిం ఆవజ్జిస్సామి సమాపజ్జిస్సామి అధిట్ఠహిస్సామి వుట్ఠహిస్సామి పచ్చవేక్ఖిస్సామీ’తి నేవ ఏస ఆభోగో సమన్నాహారో మనసికారో హోతి. సో తం సన్తతో మనసి కరోన్తో తం పరమసుఖుమం అప్పనాప్పత్తం సఞ్ఞం పాపుణాతి, యాయ ‘నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీ నామ హోతి, సఙ్ఖారావసేససమాపత్తిం భావేతీ’తి వుచ్చతి. ‘సఙ్ఖారావసేససమాపత్తి’న్తి అచ్చన్తసుఖుమభావప్పత్తసఙ్ఖారం చతుత్థారుప్పసమాపత్తిం.
Yathā hi rājā mahaccarājānubhāvena hatthikkhandhagato nagaravīthiyaṃ vicaranto dantakārādayo sippike ekaṃ vatthaṃ daḷhaṃ nivāsetvā ekena sīsaṃ veṭhetvā dantacuṇṇādīhi samokiṇṇagatte anekāni dantavikatiādīni karonte disvā ‘aho vata re chekā ācariyā, īdisānipi nāma sippāni karissantī’ti, evaṃ tesaṃ chekatāya tussati, na cassa evaṃ hoti – ‘aho vatāhaṃ rajjaṃ pahāya evarūpo sippiko bhaveyya’nti. Taṃ kissa hetu? Rajjasiriyā mahānisaṃsatāya. So sippike samatikkamitvāva gacchati. Evamevesa kiñcāpi taṃ samāpattiṃ santato manasikaroti, atha khvassa ‘ahametaṃ samāpattiṃ āvajjissāmi samāpajjissāmi adhiṭṭhahissāmi vuṭṭhahissāmi paccavekkhissāmī’ti neva esa ābhogo samannāhāro manasikāro hoti. So taṃ santato manasi karonto taṃ paramasukhumaṃ appanāppattaṃ saññaṃ pāpuṇāti, yāya ‘nevasaññīnāsaññī nāma hoti, saṅkhārāvasesasamāpattiṃ bhāvetī’ti vuccati. ‘Saṅkhārāvasesasamāpatti’nti accantasukhumabhāvappattasaṅkhāraṃ catutthāruppasamāpattiṃ.
ఇదాని యం తం ఏవం అధిగతాయ సఞ్ఞాయ వసేన నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనన్తి వుచ్చతి, తం అత్థతో దస్సేతుం ‘‘నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనన్తి నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం సమాపన్నస్స వా, ఉపపన్నస్స వా, దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారిస్స వా చిత్తచేతసికా ధమ్మా’’తి (విభ॰ ౬౨౦) వుత్తం. తేసు ఇధ సమాపన్నస్స చిత్తచేతసికా ధమ్మా అధిప్పేతా.
Idāni yaṃ taṃ evaṃ adhigatāya saññāya vasena nevasaññānāsaññāyatananti vuccati, taṃ atthato dassetuṃ ‘‘nevasaññānāsaññāyatananti nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpannassa vā, upapannassa vā, diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā’’ti (vibha. 620) vuttaṃ. Tesu idha samāpannassa cittacetasikā dhammā adhippetā.
వచనత్థో పనేత్థ – ఓళారికాయ సఞ్ఞాయ అభావతో, సుఖుమాయ చ భావతో, నేవస్స ససమ్పయుత్తధమ్మస్స ఝానస్స సఞ్ఞా, నాసఞ్ఞాతి నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞం. నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞఞ్చ తం మనాయతనధమ్మాయతనపరియాపన్నత్తా ఆయతనఞ్చాతి నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం. అథ వా యాయమేత్థ సఞ్ఞా, సా పటుసఞ్ఞాకిచ్చం కాతుం అసమత్థతాయ నేవసఞ్ఞా , సఙ్ఖారావసేససుఖుమభావేన విజ్జమానత్తా నాసఞ్ఞాతి నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞా. నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞా చ సా సేసధమ్మానం అధిట్ఠానట్ఠేన ఆయతనఞ్చాతి నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం.
Vacanattho panettha – oḷārikāya saññāya abhāvato, sukhumāya ca bhāvato, nevassa sasampayuttadhammassa jhānassa saññā, nāsaññāti nevasaññānāsaññaṃ. Nevasaññānāsaññañca taṃ manāyatanadhammāyatanapariyāpannattā āyatanañcāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ. Atha vā yāyamettha saññā, sā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya nevasaññā , saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññāti nevasaññānāsaññā. Nevasaññānāsaññā ca sā sesadhammānaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanañcāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ.
న కేవలఞ్చేత్థ సఞ్ఞావ ఏదిసీ, అథ ఖో వేదనాపి నేవవేదనా నావేదనా, చిత్తమ్పి నేవచిత్తం నాచిత్తం, ఫస్సోపి నేవఫస్సో నాఫస్సోతి. ఏస నయో సేససమ్పయుత్తధమ్మేసు. సఞ్ఞాసీసేన పనాయం దేసనా కతాతి వేదితబ్బా. పత్తమక్ఖనతేలప్పభుతీహి చ ఉపమాహి ఏసమత్థో విభావేతబ్బో – సామణేరో కిర తేలేన పత్తం మక్ఖేత్వా ఠపేసి. తం యాగుపానకాలే థేరో ‘పత్తమాహరా’తి ఆహ. సో ‘పత్తే తేలమత్థి, భన్తే’తి ఆహ. తతో ‘ఆహర, సామణేర, తేలం నాళిం పూరేస్సామీ’తి వుత్తే ‘నత్థి, భన్తే, తేల’న్తి ఆహ. తత్థ యథా అన్తోవుత్థత్తా యాగుయా సద్ధిం అకప్పియట్ఠేన తేలం అత్థీతి హోతి, నాళిపూరణాదీనం అభావవసేన నత్థీతి హోతి, ఏవం సాపి సఞ్ఞా పటుసఞ్ఞాకిచ్చం కాతుం అసమత్థతాయ నేవసఞ్ఞా, సఙ్ఖారావసేససుఖుమభావేన విజ్జమానత్తా నాసఞ్ఞా హోతి.
Na kevalañcettha saññāva edisī, atha kho vedanāpi nevavedanā nāvedanā, cittampi nevacittaṃ nācittaṃ, phassopi nevaphasso nāphassoti. Esa nayo sesasampayuttadhammesu. Saññāsīsena panāyaṃ desanā katāti veditabbā. Pattamakkhanatelappabhutīhi ca upamāhi esamattho vibhāvetabbo – sāmaṇero kira telena pattaṃ makkhetvā ṭhapesi. Taṃ yāgupānakāle thero ‘pattamāharā’ti āha. So ‘patte telamatthi, bhante’ti āha. Tato ‘āhara, sāmaṇera, telaṃ nāḷiṃ pūressāmī’ti vutte ‘natthi, bhante, tela’nti āha. Tattha yathā antovutthattā yāguyā saddhiṃ akappiyaṭṭhena telaṃ atthīti hoti, nāḷipūraṇādīnaṃ abhāvavasena natthīti hoti, evaṃ sāpi saññā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya nevasaññā, saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññā hoti.
కిమ్పనేత్థ సఞ్ఞాకిచ్చన్తి? ఆరమ్మణసఞ్జాననఞ్చేవ విపస్సనాయ చ విసయభావం ఉపగన్త్వా నిబ్బిదాజననం. దహనకిచ్చమివ హి సుఖోదకే తేజోధాతు, సఞ్జాననకిచ్చమ్పేసా పటుం కాతుం న సక్కోతి. సేససమాపత్తీసు సఞ్ఞా వియ విపస్సనాయ విసయభావం ఉపగన్త్వా నిబ్బిదాజననమ్పి కాతుం న సక్కోతి. అఞ్ఞేసు హి ఖన్ధేసు అకతాభినివేసో భిక్ఖు నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనక్ఖన్ధే సమ్మసిత్వా నిబ్బిదం పత్తుం సమత్థో నామ నత్థి. అపిచ ఆయస్మా సారిపుత్తో, పకతివిపస్సకో పన మహాపఞ్ఞో సారిపుత్తసదిసోవ సక్కుణేయ్య. సోపి ‘‘ఏవం కిరిమే ధమ్మా అహుత్వా సమ్భోన్తి, హుత్వా పటివేన్తీ’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౯౫) ఏవం కలాపసమ్మసనవసేనేవ, నో అనుపదధమ్మవిపస్సనావసేన. ఏవం సుఖుమత్తం గతా ఏసా సమాపత్తి.
Kimpanettha saññākiccanti? Ārammaṇasañjānanañceva vipassanāya ca visayabhāvaṃ upagantvā nibbidājananaṃ. Dahanakiccamiva hi sukhodake tejodhātu, sañjānanakiccampesā paṭuṃ kātuṃ na sakkoti. Sesasamāpattīsu saññā viya vipassanāya visayabhāvaṃ upagantvā nibbidājananampi kātuṃ na sakkoti. Aññesu hi khandhesu akatābhiniveso bhikkhu nevasaññānāsaññāyatanakkhandhe sammasitvā nibbidaṃ pattuṃ samattho nāma natthi. Apica āyasmā sāriputto, pakativipassako pana mahāpañño sāriputtasadisova sakkuṇeyya. Sopi ‘‘evaṃ kirime dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’’ti (ma. ni. 3.95) evaṃ kalāpasammasanavaseneva, no anupadadhammavipassanāvasena. Evaṃ sukhumattaṃ gatā esā samāpatti.
యథా చ పత్తమక్ఖనతేలూపమాయ ఏవం మగ్గుదకూపమాయపి అయమత్థో విభావేతబ్బో. మగ్గపటిపన్నస్స కిర థేరస్స పురతో గచ్ఛన్తో సామణేరో థోకముదకం దిస్వా ‘ఉదకం, భన్తే, ఉపాహనా ఓముఞ్చథా’తి ఆహ. తతో థేరేన ‘సచే ఉదకమత్థి, ఆహర న్హానసాటకం, న్హాయిస్సామీ’తి వుత్తే ‘నత్థి, భన్తే’తి ఆహ. తత్థ యథా ఉపాహనతేమనమత్తట్ఠేన ఉదకం అత్థీతి హోతి , న్హానట్ఠేన నత్థీతి హోతి, ఏవమ్పి సా పటుసఞ్ఞాకిచ్చం కాతుం అసమత్థతాయ నేవ సఞ్ఞా, సఙ్ఖారావసేససుఖుమభావేన విజ్జమానత్తా నాసఞ్ఞా హోతి. న కేవలఞ్చ ఏతాహేవ, అఞ్ఞాహిపి అనురూపాహి ఉపమాహి ఏస అత్థో విభావేతబ్బో. ఇతి ఇమాయ నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనే పవత్తాయ సఞ్ఞాయ నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనభూతాయ వా సఞ్ఞాయ సహగతన్తి నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతం. ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసమాపత్తిఆరమ్మణస్స ఝానస్సేతం అధివచనం.
Yathā ca pattamakkhanatelūpamāya evaṃ maggudakūpamāyapi ayamattho vibhāvetabbo. Maggapaṭipannassa kira therassa purato gacchanto sāmaṇero thokamudakaṃ disvā ‘udakaṃ, bhante, upāhanā omuñcathā’ti āha. Tato therena ‘sace udakamatthi, āhara nhānasāṭakaṃ, nhāyissāmī’ti vutte ‘natthi, bhante’ti āha. Tattha yathā upāhanatemanamattaṭṭhena udakaṃ atthīti hoti , nhānaṭṭhena natthīti hoti, evampi sā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya neva saññā, saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññā hoti. Na kevalañca etāheva, aññāhipi anurūpāhi upamāhi esa attho vibhāvetabbo. Iti imāya nevasaññānāsaññāyatane pavattāya saññāya nevasaññānāsaññāyatanabhūtāya vā saññāya sahagatanti nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ. Ākiñcaññāyatanasamāpattiārammaṇassa jhānassetaṃ adhivacanaṃ.
ఇధ ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసమాపత్తియా నికన్తిపరియాదానదుక్ఖతాయ దుక్ఖా పటిపదా, పరియాదిన్ననికన్తికస్స అప్పనాపరివాసదన్ధతాయ దన్ధాభిఞ్ఞా. విపరియాయేన సుఖా పటిపదా ఖిప్పాభిఞ్ఞా చ. పరిత్తకసిణుగ్ఘాటిమాకాసే పవత్తితవిఞ్ఞాణాపగమారమ్మణం సమాపత్తిం ఆరబ్భ పవత్తితాయ పరిత్తారమ్మణతా, విపరియాయేన అప్పమాణారమ్మణతా వేదితబ్బా. సేసం పురిమసదిసమేవ.
Idha ākiñcaññāyatanasamāpattiyā nikantipariyādānadukkhatāya dukkhā paṭipadā, pariyādinnanikantikassa appanāparivāsadandhatāya dandhābhiññā. Vipariyāyena sukhā paṭipadā khippābhiññā ca. Parittakasiṇugghāṭimākāse pavattitaviññāṇāpagamārammaṇaṃ samāpattiṃ ārabbha pavattitāya parittārammaṇatā, vipariyāyena appamāṇārammaṇatā veditabbā. Sesaṃ purimasadisameva.
అసదిసరూపో నాథో, ఆరుప్పం యం చతుబ్బిధం ఆహ;
Asadisarūpo nātho, āruppaṃ yaṃ catubbidhaṃ āha;
తం ఇతి ఞత్వా తస్మిం, పకిణ్ణకకథాపి విఞ్ఞేయ్యా.
Taṃ iti ñatvā tasmiṃ, pakiṇṇakakathāpi viññeyyā.
అరూపసమాపత్తియో హి –
Arūpasamāpattiyo hi –
ఆరమ్మణాతిక్కమతో, చతస్సోపి భవన్తిమా;
Ārammaṇātikkamato, catassopi bhavantimā;
అఙ్గాతిక్కమమేతాసం, న ఇచ్ఛన్తి విభావినో.
Aṅgātikkamametāsaṃ, na icchanti vibhāvino.
ఏతాసు హి రూపనిమిత్తాతిక్కమతో పఠమా, ఆకాసాతిక్కమతో దుతియా, ఆకాసే పవత్తితవిఞ్ఞాణాతిక్కమతో తతియా, ఆకాసే పవత్తితవిఞ్ఞాణస్స అపగమాతిక్కమతో చతుత్థాతి సబ్బథా ‘ఆరమ్మణాతిక్కమతో చతస్సోపి భవన్తిమా’ అరూపసమాపత్తియోతి వేదితబ్బా. అఙ్గాతిక్కమం పన ఏతాసం న ఇచ్ఛన్తి పణ్డితా. న హి రూపావచరసమాపత్తీసు వియ ఏతాసు అఙ్గాతిక్కమో అత్థి. సబ్బాసుపి హి ఏతాసు ఉపేక్ఖా చిత్తేకగ్గతాతి ద్వే ఏవ ఝానఙ్గాని హోన్తి. ఏవం సన్తేపి –
Etāsu hi rūpanimittātikkamato paṭhamā, ākāsātikkamato dutiyā, ākāse pavattitaviññāṇātikkamato tatiyā, ākāse pavattitaviññāṇassa apagamātikkamato catutthāti sabbathā ‘ārammaṇātikkamato catassopi bhavantimā’ arūpasamāpattiyoti veditabbā. Aṅgātikkamaṃ pana etāsaṃ na icchanti paṇḍitā. Na hi rūpāvacarasamāpattīsu viya etāsu aṅgātikkamo atthi. Sabbāsupi hi etāsu upekkhā cittekaggatāti dve eva jhānaṅgāni honti. Evaṃ santepi –
సుపణీతతరా హోన్తి, పచ్ఛిమా పచ్ఛిమా ఇధ;
Supaṇītatarā honti, pacchimā pacchimā idha;
ఉపమా తత్థ విఞ్ఞేయ్యా, పాసాదతలసాటికా.
Upamā tattha viññeyyā, pāsādatalasāṭikā.
యథా హి చతుభూమకపాసాదస్స హేట్ఠిమతలే దిబ్బనచ్చగీతవాదితసురభిగన్ధమాలాసాదురసపానభోజనసయనచ్ఛాదనాదివసేన పణీతా పఞ్చ కామగుణా పచ్చుపట్ఠితా అస్సు, దుతియే తతో పణీతతరా, తతియే తతో పణీతతమా, చతుత్థే సబ్బపణీతా; తత్థ కిఞ్చాపి తాని చత్తారిపి పాసాదతలానేవ, నత్థి నేసం పాసాదతలభావేన విసేసో, పఞ్చకామగుణసమిద్ధివిసేసేన పన హేట్ఠిమతో హేట్ఠిమతో ఉపరిమం ఉపరిమం పణీతతరం హోతి.
Yathā hi catubhūmakapāsādassa heṭṭhimatale dibbanaccagītavāditasurabhigandhamālāsādurasapānabhojanasayanacchādanādivasena paṇītā pañca kāmaguṇā paccupaṭṭhitā assu, dutiye tato paṇītatarā, tatiye tato paṇītatamā, catutthe sabbapaṇītā; tattha kiñcāpi tāni cattāripi pāsādatalāneva, natthi nesaṃ pāsādatalabhāvena viseso, pañcakāmaguṇasamiddhivisesena pana heṭṭhimato heṭṭhimato uparimaṃ uparimaṃ paṇītataraṃ hoti.
యథా చ ఏకాయ ఇత్థియా కన్తితథూలసణ్హసణ్హతరసణ్హతమసుత్తానం చతుపలతిపలద్విపలఏకపలసాటికా అస్సు, ఆయామేన విత్థారేన చ సమప్పమాణా; తత్థ కిఞ్చాపి తా సాటికా చతస్సోపి ఆయామతో చ విత్థారతో చ సమప్పమాణా, నత్థి తాసం పమాణతో విసేసో, సుఖసమ్ఫస్ససుఖుమభావమహగ్ఘభావేహి పన పురిమాయ పురిమాయ పచ్ఛిమా పచ్ఛిమా పణీతతరా హోన్తి, ఏవమేవ కిఞ్చాపి చతూసుపి ఏతాసు ఉపేక్ఖా చిత్తేకగ్గతాతి ఏతాని ద్వేయేవ అఙ్గాని హోన్తి, అథ ఖో భావనావిసేసేన తేసం అఙ్గానం పణీతపణీతతరభావేన సుపణీతతరా హోన్తి పచ్ఛిమా పచ్ఛిమా ఇధాతి వేదితబ్బా. ఏవం అనుపుబ్బేన పణీతపణీతా చేతా –
Yathā ca ekāya itthiyā kantitathūlasaṇhasaṇhatarasaṇhatamasuttānaṃ catupalatipaladvipalaekapalasāṭikā assu, āyāmena vitthārena ca samappamāṇā; tattha kiñcāpi tā sāṭikā catassopi āyāmato ca vitthārato ca samappamāṇā, natthi tāsaṃ pamāṇato viseso, sukhasamphassasukhumabhāvamahagghabhāvehi pana purimāya purimāya pacchimā pacchimā paṇītatarā honti, evameva kiñcāpi catūsupi etāsu upekkhā cittekaggatāti etāni dveyeva aṅgāni honti, atha kho bhāvanāvisesena tesaṃ aṅgānaṃ paṇītapaṇītatarabhāvena supaṇītatarā honti pacchimā pacchimā idhāti veditabbā. Evaṃ anupubbena paṇītapaṇītā cetā –
అసుచిమ్హి మణ్డపే లగ్గో, ఏకో తం నిస్సితో పరో;
Asucimhi maṇḍape laggo, eko taṃ nissito paro;
అఞ్ఞో బహి అనిస్సాయ, తం తం నిస్సాయ చాపరో.
Añño bahi anissāya, taṃ taṃ nissāya cāparo.
ఠితో చతూహి ఏతేహి, పురిసేహి యథాక్కమం;
Ṭhito catūhi etehi, purisehi yathākkamaṃ;
సమానతాయ ఞాతబ్బా, చతస్సోపి విభావినా. (విసుద్ధి॰ ౧.౨౯౧);
Samānatāya ñātabbā, catassopi vibhāvinā. (visuddhi. 1.291);
తత్రాయమత్థయోజనా – అసుచిమ్హి కిర దేసే ఏకో మణ్డపో. అథేకో పురిసో ఆగన్త్వా తం అసుచిం జిగుచ్ఛమానో తం మణ్డపం హత్థేహి ఆలమ్బిత్వా తత్థ లగ్గో, లగ్గితో వియ అట్ఠాసి. అథాపరో ఆగన్త్వా తం మణ్డపలగ్గం పురిసం నిస్సితో. అథఞ్ఞో ఆగన్త్వా చిన్తేసి – ‘యో ఏస మణ్డపే లగ్గో, యో చ తం నిస్సితో, ఉభోపేతే దుట్ఠితా; ధువో చ నేసం మణ్డపపపాతే పాతో, హన్దాహం బహియేవ తిట్ఠామీ’తి సో తన్నిస్సితం అనిస్సాయ బహియేవ అట్ఠాసి. అథాపరో ఆగన్త్వా మణ్డపలగ్గస్స తన్నిస్సితస్స చ అఖేమభావం చిన్తేత్వా బహిఠితఞ్చ సుట్ఠితోతి మన్త్వా తం నిస్సాయ అట్ఠాసి.
Tatrāyamatthayojanā – asucimhi kira dese eko maṇḍapo. Atheko puriso āgantvā taṃ asuciṃ jigucchamāno taṃ maṇḍapaṃ hatthehi ālambitvā tattha laggo, laggito viya aṭṭhāsi. Athāparo āgantvā taṃ maṇḍapalaggaṃ purisaṃ nissito. Athañño āgantvā cintesi – ‘yo esa maṇḍape laggo, yo ca taṃ nissito, ubhopete duṭṭhitā; dhuvo ca nesaṃ maṇḍapapapāte pāto, handāhaṃ bahiyeva tiṭṭhāmī’ti so tannissitaṃ anissāya bahiyeva aṭṭhāsi. Athāparo āgantvā maṇḍapalaggassa tannissitassa ca akhemabhāvaṃ cintetvā bahiṭhitañca suṭṭhitoti mantvā taṃ nissāya aṭṭhāsi.
తత్థ అసుచిమ్హి దేసే మణ్డపో వియ కసిణుగ్ఘాటిమాకాసం దట్ఠబ్బం. అసుచిజిగుచ్ఛాయ మణ్డపలగ్గో పురిసో వియ రూపనిమిత్తజిగుచ్ఛాయ ఆకాసారమ్మణం ఆకాసానఞ్చాయతనం . మణ్డపలగ్గం పురిసం నిస్సితో వియ ఆకాసారమ్మణం ఆకాసానఞ్చాయతనం ఆరబ్భ పవత్తం విఞ్ఞాణఞ్చాయతనం. తేసం ద్విన్నమ్పి అఖేమభావం చిన్తేత్వా అనిస్సాయ తం మణ్డపలగ్గం, బహిఠితో వియ, ఆకాసానఞ్చాయతనం ఆరమ్మణం అకత్వా తదభావారమ్మణం ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం. మణ్డపలగ్గస్స తన్నిస్సితస్స చ అఖేమతం చిన్తేత్వా బహిఠితఞ్చ ‘సుట్ఠితో’తి మన్త్వా తం నిస్సాయ ఠితో వియ విఞ్ఞాణాభావసఙ్ఖాతే బహిపదేసే ఠితం ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం ఆరబ్భ పవత్తం నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం దట్ఠబ్బం. ఏవం పవత్తమానఞ్చ –
Tattha asucimhi dese maṇḍapo viya kasiṇugghāṭimākāsaṃ daṭṭhabbaṃ. Asucijigucchāya maṇḍapalaggo puriso viya rūpanimittajigucchāya ākāsārammaṇaṃ ākāsānañcāyatanaṃ . Maṇḍapalaggaṃ purisaṃ nissito viya ākāsārammaṇaṃ ākāsānañcāyatanaṃ ārabbha pavattaṃ viññāṇañcāyatanaṃ. Tesaṃ dvinnampi akhemabhāvaṃ cintetvā anissāya taṃ maṇḍapalaggaṃ, bahiṭhito viya, ākāsānañcāyatanaṃ ārammaṇaṃ akatvā tadabhāvārammaṇaṃ ākiñcaññāyatanaṃ. Maṇḍapalaggassa tannissitassa ca akhemataṃ cintetvā bahiṭhitañca ‘suṭṭhito’ti mantvā taṃ nissāya ṭhito viya viññāṇābhāvasaṅkhāte bahipadese ṭhitaṃ ākiñcaññāyatanaṃ ārabbha pavattaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ daṭṭhabbaṃ. Evaṃ pavattamānañca –
ఆరమ్మణం కరోతేవ, అఞ్ఞాభావేన తం ఇదం;
Ārammaṇaṃ karoteva, aññābhāvena taṃ idaṃ;
దిట్ఠదోసమ్పి రాజానం, వుత్తిహేతు యథా జనో. (విసుద్ధి॰ ౧.౨౯౨);
Diṭṭhadosampi rājānaṃ, vuttihetu yathā jano. (visuddhi. 1.292);
ఇదఞ్హి నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం ‘ఆసన్నవిఞ్ఞాణఞ్చాయతనపచ్చత్థికా అయం సమాపత్తీ’తి ఏవం దిట్ఠదోసమ్పి తం ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం అఞ్ఞస్స ఆరమ్మణస్స అభావా ఆరమ్మణం కరోతేవ. యథా కిం? ‘దిట్ఠదోసమ్పి రాజానం వుత్తిహేతు యథా జనో’. యథా హి అసంయతం ఫరుసకాయవచీమనోసమాచారం కఞ్చి సబ్బదిసమ్పతిం రాజానం ‘ఫరుససమాచారో అయ’న్తి ఏవం దిట్ఠదోసమ్పి అఞ్ఞత్థ వుత్తిం అలభమానో జనో వుత్తిహేతు నిస్సాయ వత్తతి, ఏవం దిట్ఠదోసమ్పి తం ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం అఞ్ఞం ఆరమ్మణం అలభమానమిదం నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం ఆరమ్మణం కరోతేవ. ఏవం కురుమానఞ్చ –
Idañhi nevasaññānāsaññāyatanaṃ ‘āsannaviññāṇañcāyatanapaccatthikā ayaṃ samāpattī’ti evaṃ diṭṭhadosampi taṃ ākiñcaññāyatanaṃ aññassa ārammaṇassa abhāvā ārammaṇaṃ karoteva. Yathā kiṃ? ‘Diṭṭhadosampi rājānaṃ vuttihetu yathā jano’. Yathā hi asaṃyataṃ pharusakāyavacīmanosamācāraṃ kañci sabbadisampatiṃ rājānaṃ ‘pharusasamācāro aya’nti evaṃ diṭṭhadosampi aññattha vuttiṃ alabhamāno jano vuttihetu nissāya vattati, evaṃ diṭṭhadosampi taṃ ākiñcaññāyatanaṃ aññaṃ ārammaṇaṃ alabhamānamidaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ ārammaṇaṃ karoteva. Evaṃ kurumānañca –
ఆరుళ్హో దీఘనిస్సేణిం, యథా నిస్సేణిబాహుకం;
Āruḷho dīghanisseṇiṃ, yathā nisseṇibāhukaṃ;
పబ్బతగ్గఞ్చ ఆరుళ్హో, యథా పబ్బతమత్థకం.
Pabbataggañca āruḷho, yathā pabbatamatthakaṃ.
యథా వా గిరిమారుళ్హో, అత్తనోయేవ జణ్ణుకం;
Yathā vā girimāruḷho, attanoyeva jaṇṇukaṃ;
ఓలుబ్భతి తథేవేతం, ఝానమోలుబ్భ వత్తతీతి. (విసుద్ధి॰ ౧.౨౯౩);
Olubbhati tathevetaṃ, jhānamolubbha vattatīti. (visuddhi. 1.293);
అరూపావచరకుసలకథా నిట్ఠితా.
Arūpāvacarakusalakathā niṭṭhitā.