Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ
Nevasaññānāsaññāyatanaṃ
អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្មាតិ ឯត្ថាបិ បុព្ពេ វុត្តនយេនេវ អាកិញ្ចញ្ញំ អាយតនមស្ស អធិដ្ឋានដ្ឋេនាតិ ឈានម្បិ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ។ វុត្តនយេនេវ អារម្មណម្បិ។ ឯវមេតំ ឈានញ្ច អារម្មណញ្ចាតិ ឧភយម្បិ អប្បវត្តិករណេន ច អមនសិករណេ ច សមតិក្កមិត្វាវ យស្មា ឥទំ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាតព្ពំ, តស្មា ឧភយម្បេតំ ឯកជ្ឈំ កត្វា ‘អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្មា’តិ ឥទំ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។
Ākiñcaññāyatanaṃ samatikkammāti etthāpi pubbe vuttanayeneva ākiñcaññaṃ āyatanamassa adhiṭṭhānaṭṭhenāti jhānampi ākiñcaññāyatanaṃ. Vuttanayeneva ārammaṇampi. Evametaṃ jhānañca ārammaṇañcāti ubhayampi appavattikaraṇena ca amanasikaraṇe ca samatikkamitvāva yasmā idaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja vihātabbaṃ, tasmā ubhayampetaṃ ekajjhaṃ katvā ‘ākiñcaññāyatanaṃ samatikkammā’ti idaṃ vuttanti veditabbaṃ.
នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសញ្ញាសហគតន្តិ ឯត្ថ បន យាយ សញ្ញាយ ភាវតោ តំ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនន្តិ វុច្ចតិ, យថា បដិបន្នស្ស សា សញ្ញា ហោតិ, តំ តាវ ទស្សេតុំ វិភង្គេ ‘‘នេវសញ្ញីនាសញ្ញី’’តិ ឧទ្ធរិត្វា ‘‘តញ្ញេវ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សន្តតោ មនសិករោតិ សង្ខារាវសេសសមាបត្តិំ ភាវេតិ, តេន វុច្ចតិ នេវសញ្ញីនាសញ្ញី’’តិ (វិភ. ៦១៩) វុត្តំ។ តត្ថ ‘សន្តតោ មនសិករោតី’តិ ‘សន្តា វតាយំ សមាបត្តិ, យត្រ ហិ នាម នត្ថិភាវម្បិ អារម្មណំ ករិត្វា ឋស្សតី’តិ ឯវំ សន្តារម្មណតាយ នំ ‘សន្តា’តិ មនសិករោតិ។ សន្តតោ ចេ មនសិករោតិ, កថំ សមតិក្កមោ ហោតីតិ? អនាវជ្ជិតុកាមតាយ។ សោ ហិ កិញ្ចាបិ នំ សន្តតោ មនសិករោតិ, អថ ខ្វស្ស ‘អហមេតំ អាវជ្ជិស្សាមិ សមាបជ្ជិស្សាមិ អធិដ្ឋហិស្សាមិ វុដ្ឋហិស្សាមិ បច្ចវេក្ខិស្សាមី’តិ ឯស អាភោគោ សមន្នាហារោ មនសិការោ ន ហោតិ។ កស្មា? អាកិញ្ចញ្ញាយតនតោ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនស្ស សន្តតរបណីតតរតាយ។
Nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagatanti ettha pana yāya saññāya bhāvato taṃ nevasaññānāsaññāyatananti vuccati, yathā paṭipannassa sā saññā hoti, taṃ tāva dassetuṃ vibhaṅge ‘‘nevasaññīnāsaññī’’ti uddharitvā ‘‘taññeva ākiñcaññāyatanaṃ santato manasikaroti saṅkhārāvasesasamāpattiṃ bhāveti, tena vuccati nevasaññīnāsaññī’’ti (vibha. 619) vuttaṃ. Tattha ‘santato manasikarotī’ti ‘santā vatāyaṃ samāpatti, yatra hi nāma natthibhāvampi ārammaṇaṃ karitvā ṭhassatī’ti evaṃ santārammaṇatāya naṃ ‘santā’ti manasikaroti. Santato ce manasikaroti, kathaṃ samatikkamo hotīti? Anāvajjitukāmatāya. So hi kiñcāpi naṃ santato manasikaroti, atha khvassa ‘ahametaṃ āvajjissāmi samāpajjissāmi adhiṭṭhahissāmi vuṭṭhahissāmi paccavekkhissāmī’ti esa ābhogo samannāhāro manasikāro na hoti. Kasmā? Ākiñcaññāyatanato nevasaññānāsaññāyatanassa santatarapaṇītataratāya.
យថា ហិ រាជា មហច្ចរាជានុភាវេន ហត្ថិក្ខន្ធគតោ នគរវីថិយំ វិចរន្តោ ទន្តការាទយោ សិប្បិកេ ឯកំ វត្ថំ ទឡ្ហំ និវាសេត្វា ឯកេន សីសំ វេឋេត្វា ទន្តចុណ្ណាទីហិ សមោកិណ្ណគត្តេ អនេកានិ ទន្តវិកតិអាទីនិ ករោន្តេ ទិស្វា ‘អហោ វត រេ ឆេកា អាចរិយា, ឦទិសានិបិ នាម សិប្បានិ ករិស្សន្តី’តិ, ឯវំ តេសំ ឆេកតាយ តុស្សតិ, ន ចស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘អហោ វតាហំ រជ្ជំ បហាយ ឯវរូបោ សិប្បិកោ ភវេយ្យ’ន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? រជ្ជសិរិយា មហានិសំសតាយ។ សោ សិប្បិកេ សមតិក្កមិត្វាវ គច្ឆតិ។ ឯវមេវេស កិញ្ចាបិ តំ សមាបត្តិំ សន្តតោ មនសិករោតិ, អថ ខ្វស្ស ‘អហមេតំ សមាបត្តិំ អាវជ្ជិស្សាមិ សមាបជ្ជិស្សាមិ អធិដ្ឋហិស្សាមិ វុដ្ឋហិស្សាមិ បច្ចវេក្ខិស្សាមី’តិ នេវ ឯស អាភោគោ សមន្នាហារោ មនសិការោ ហោតិ។ សោ តំ សន្តតោ មនសិ ករោន្តោ តំ បរមសុខុមំ អប្បនាប្បត្តំ សញ្ញំ បាបុណាតិ, យាយ ‘នេវសញ្ញីនាសញ្ញី នាម ហោតិ, សង្ខារាវសេសសមាបត្តិំ ភាវេតី’តិ វុច្ចតិ។ ‘សង្ខារាវសេសសមាបត្តិ’ន្តិ អច្ចន្តសុខុមភាវប្បត្តសង្ខារំ ចតុត្ថារុប្បសមាបត្តិំ។
Yathā hi rājā mahaccarājānubhāvena hatthikkhandhagato nagaravīthiyaṃ vicaranto dantakārādayo sippike ekaṃ vatthaṃ daḷhaṃ nivāsetvā ekena sīsaṃ veṭhetvā dantacuṇṇādīhi samokiṇṇagatte anekāni dantavikatiādīni karonte disvā ‘aho vata re chekā ācariyā, īdisānipi nāma sippāni karissantī’ti, evaṃ tesaṃ chekatāya tussati, na cassa evaṃ hoti – ‘aho vatāhaṃ rajjaṃ pahāya evarūpo sippiko bhaveyya’nti. Taṃ kissa hetu? Rajjasiriyā mahānisaṃsatāya. So sippike samatikkamitvāva gacchati. Evamevesa kiñcāpi taṃ samāpattiṃ santato manasikaroti, atha khvassa ‘ahametaṃ samāpattiṃ āvajjissāmi samāpajjissāmi adhiṭṭhahissāmi vuṭṭhahissāmi paccavekkhissāmī’ti neva esa ābhogo samannāhāro manasikāro hoti. So taṃ santato manasi karonto taṃ paramasukhumaṃ appanāppattaṃ saññaṃ pāpuṇāti, yāya ‘nevasaññīnāsaññī nāma hoti, saṅkhārāvasesasamāpattiṃ bhāvetī’ti vuccati. ‘Saṅkhārāvasesasamāpatti’nti accantasukhumabhāvappattasaṅkhāraṃ catutthāruppasamāpattiṃ.
ឥទានិ យំ តំ ឯវំ អធិគតាយ សញ្ញាយ វសេន នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនន្តិ វុច្ចតិ, តំ អត្ថតោ ទស្សេតុំ ‘‘នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនន្តិ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ សមាបន្នស្ស វា, ឧបបន្នស្ស វា, ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារិស្ស វា ចិត្តចេតសិកា ធម្មា’’តិ (វិភ. ៦២០) វុត្តំ។ តេសុ ឥធ សមាបន្នស្ស ចិត្តចេតសិកា ធម្មា អធិប្បេតា។
Idāni yaṃ taṃ evaṃ adhigatāya saññāya vasena nevasaññānāsaññāyatananti vuccati, taṃ atthato dassetuṃ ‘‘nevasaññānāsaññāyatananti nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpannassa vā, upapannassa vā, diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā’’ti (vibha. 620) vuttaṃ. Tesu idha samāpannassa cittacetasikā dhammā adhippetā.
វចនត្ថោ បនេត្ថ – ឱឡារិកាយ សញ្ញាយ អភាវតោ, សុខុមាយ ច ភាវតោ, នេវស្ស សសម្បយុត្តធម្មស្ស ឈានស្ស សញ្ញា, នាសញ្ញាតិ នេវសញ្ញានាសញ្ញំ។ នេវសញ្ញានាសញ្ញញ្ច តំ មនាយតនធម្មាយតនបរិយាបន្នត្តា អាយតនញ្ចាតិ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ។ អថ វា យាយមេត្ថ សញ្ញា, សា បដុសញ្ញាកិច្ចំ កាតុំ អសមត្ថតាយ នេវសញ្ញា , សង្ខារាវសេសសុខុមភាវេន វិជ្ជមានត្តា នាសញ្ញាតិ នេវសញ្ញានាសញ្ញា។ នេវសញ្ញានាសញ្ញា ច សា សេសធម្មានំ អធិដ្ឋានដ្ឋេន អាយតនញ្ចាតិ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ។
Vacanattho panettha – oḷārikāya saññāya abhāvato, sukhumāya ca bhāvato, nevassa sasampayuttadhammassa jhānassa saññā, nāsaññāti nevasaññānāsaññaṃ. Nevasaññānāsaññañca taṃ manāyatanadhammāyatanapariyāpannattā āyatanañcāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ. Atha vā yāyamettha saññā, sā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya nevasaññā , saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññāti nevasaññānāsaññā. Nevasaññānāsaññā ca sā sesadhammānaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanañcāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ.
ន កេវលញ្ចេត្ថ សញ្ញាវ ឯទិសី, អថ ខោ វេទនាបិ នេវវេទនា នាវេទនា, ចិត្តម្បិ នេវចិត្តំ នាចិត្តំ, ផស្សោបិ នេវផស្សោ នាផស្សោតិ។ ឯស នយោ សេសសម្បយុត្តធម្មេសុ។ សញ្ញាសីសេន បនាយំ ទេសនា កតាតិ វេទិតព្ពា។ បត្តមក្ខនតេលប្បភុតីហិ ច ឧបមាហិ ឯសមត្ថោ វិភាវេតព្ពោ – សាមណេរោ កិរ តេលេន បត្តំ មក្ខេត្វា ឋបេសិ។ តំ យាគុបានកាលេ ថេរោ ‘បត្តមាហរា’តិ អាហ។ សោ ‘បត្តេ តេលមត្ថិ, ភន្តេ’តិ អាហ។ តតោ ‘អាហរ, សាមណេរ, តេលំ នាឡិំ បូរេស្សាមី’តិ វុត្តេ ‘នត្ថិ, ភន្តេ, តេល’ន្តិ អាហ។ តត្ថ យថា អន្តោវុត្ថត្តា យាគុយា សទ្ធិំ អកប្បិយដ្ឋេន តេលំ អត្ថីតិ ហោតិ, នាឡិបូរណាទីនំ អភាវវសេន នត្ថីតិ ហោតិ, ឯវំ សាបិ សញ្ញា បដុសញ្ញាកិច្ចំ កាតុំ អសមត្ថតាយ នេវសញ្ញា, សង្ខារាវសេសសុខុមភាវេន វិជ្ជមានត្តា នាសញ្ញា ហោតិ។
Na kevalañcettha saññāva edisī, atha kho vedanāpi nevavedanā nāvedanā, cittampi nevacittaṃ nācittaṃ, phassopi nevaphasso nāphassoti. Esa nayo sesasampayuttadhammesu. Saññāsīsena panāyaṃ desanā katāti veditabbā. Pattamakkhanatelappabhutīhi ca upamāhi esamattho vibhāvetabbo – sāmaṇero kira telena pattaṃ makkhetvā ṭhapesi. Taṃ yāgupānakāle thero ‘pattamāharā’ti āha. So ‘patte telamatthi, bhante’ti āha. Tato ‘āhara, sāmaṇera, telaṃ nāḷiṃ pūressāmī’ti vutte ‘natthi, bhante, tela’nti āha. Tattha yathā antovutthattā yāguyā saddhiṃ akappiyaṭṭhena telaṃ atthīti hoti, nāḷipūraṇādīnaṃ abhāvavasena natthīti hoti, evaṃ sāpi saññā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya nevasaññā, saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññā hoti.
កិម្បនេត្ថ សញ្ញាកិច្ចន្តិ? អារម្មណសញ្ជាននញ្ចេវ វិបស្សនាយ ច វិសយភាវំ ឧបគន្ត្វា និព្ពិទាជននំ។ ទហនកិច្ចមិវ ហិ សុខោទកេ តេជោធាតុ, សញ្ជាននកិច្ចម្បេសា បដុំ កាតុំ ន សក្កោតិ។ សេសសមាបត្តីសុ សញ្ញា វិយ វិបស្សនាយ វិសយភាវំ ឧបគន្ត្វា និព្ពិទាជននម្បិ កាតុំ ន សក្កោតិ។ អញ្ញេសុ ហិ ខន្ធេសុ អកតាភិនិវេសោ ភិក្ខុ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនក្ខន្ធេ សម្មសិត្វា និព្ពិទំ បត្តុំ សមត្ថោ នាម នត្ថិ។ អបិច អាយស្មា សារិបុត្តោ, បកតិវិបស្សកោ បន មហាបញ្ញោ សារិបុត្តសទិសោវ សក្កុណេយ្យ។ សោបិ ‘‘ឯវំ កិរិមេ ធម្មា អហុត្វា សម្ភោន្តិ, ហុត្វា បដិវេន្តី’’តិ (ម. និ. ៣.៩៥) ឯវំ កលាបសម្មសនវសេនេវ, នោ អនុបទធម្មវិបស្សនាវសេន។ ឯវំ សុខុមត្តំ គតា ឯសា សមាបត្តិ។
Kimpanettha saññākiccanti? Ārammaṇasañjānanañceva vipassanāya ca visayabhāvaṃ upagantvā nibbidājananaṃ. Dahanakiccamiva hi sukhodake tejodhātu, sañjānanakiccampesā paṭuṃ kātuṃ na sakkoti. Sesasamāpattīsu saññā viya vipassanāya visayabhāvaṃ upagantvā nibbidājananampi kātuṃ na sakkoti. Aññesu hi khandhesu akatābhiniveso bhikkhu nevasaññānāsaññāyatanakkhandhe sammasitvā nibbidaṃ pattuṃ samattho nāma natthi. Apica āyasmā sāriputto, pakativipassako pana mahāpañño sāriputtasadisova sakkuṇeyya. Sopi ‘‘evaṃ kirime dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’’ti (ma. ni. 3.95) evaṃ kalāpasammasanavaseneva, no anupadadhammavipassanāvasena. Evaṃ sukhumattaṃ gatā esā samāpatti.
យថា ច បត្តមក្ខនតេលូបមាយ ឯវំ មគ្គុទកូបមាយបិ អយមត្ថោ វិភាវេតព្ពោ។ មគ្គបដិបន្នស្ស កិរ ថេរស្ស បុរតោ គច្ឆន្តោ សាមណេរោ ថោកមុទកំ ទិស្វា ‘ឧទកំ, ភន្តេ, ឧបាហនា ឱមុញ្ចថា’តិ អាហ។ តតោ ថេរេន ‘សចេ ឧទកមត្ថិ, អាហរ ន្ហានសាដកំ, ន្ហាយិស្សាមី’តិ វុត្តេ ‘នត្ថិ, ភន្តេ’តិ អាហ។ តត្ថ យថា ឧបាហនតេមនមត្តដ្ឋេន ឧទកំ អត្ថីតិ ហោតិ , ន្ហានដ្ឋេន នត្ថីតិ ហោតិ, ឯវម្បិ សា បដុសញ្ញាកិច្ចំ កាតុំ អសមត្ថតាយ នេវ សញ្ញា, សង្ខារាវសេសសុខុមភាវេន វិជ្ជមានត្តា នាសញ្ញា ហោតិ។ ន កេវលញ្ច ឯតាហេវ, អញ្ញាហិបិ អនុរូបាហិ ឧបមាហិ ឯស អត្ថោ វិភាវេតព្ពោ។ ឥតិ ឥមាយ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនេ បវត្តាយ សញ្ញាយ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនភូតាយ វា សញ្ញាយ សហគតន្តិ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសញ្ញាសហគតំ។ អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិអារម្មណស្ស ឈានស្សេតំ អធិវចនំ។
Yathā ca pattamakkhanatelūpamāya evaṃ maggudakūpamāyapi ayamattho vibhāvetabbo. Maggapaṭipannassa kira therassa purato gacchanto sāmaṇero thokamudakaṃ disvā ‘udakaṃ, bhante, upāhanā omuñcathā’ti āha. Tato therena ‘sace udakamatthi, āhara nhānasāṭakaṃ, nhāyissāmī’ti vutte ‘natthi, bhante’ti āha. Tattha yathā upāhanatemanamattaṭṭhena udakaṃ atthīti hoti , nhānaṭṭhena natthīti hoti, evampi sā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya neva saññā, saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññā hoti. Na kevalañca etāheva, aññāhipi anurūpāhi upamāhi esa attho vibhāvetabbo. Iti imāya nevasaññānāsaññāyatane pavattāya saññāya nevasaññānāsaññāyatanabhūtāya vā saññāya sahagatanti nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ. Ākiñcaññāyatanasamāpattiārammaṇassa jhānassetaṃ adhivacanaṃ.
ឥធ អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិយា និកន្តិបរិយាទានទុក្ខតាយ ទុក្ខា បដិបទា, បរិយាទិន្ននិកន្តិកស្ស អប្បនាបរិវាសទន្ធតាយ ទន្ធាភិញ្ញា។ វិបរិយាយេន សុខា បដិបទា ខិប្បាភិញ្ញា ច។ បរិត្តកសិណុគ្ឃាដិមាកាសេ បវត្តិតវិញ្ញាណាបគមារម្មណំ សមាបត្តិំ អារព្ភ បវត្តិតាយ បរិត្តារម្មណតា, វិបរិយាយេន អប្បមាណារម្មណតា វេទិតព្ពា។ សេសំ បុរិមសទិសមេវ។
Idha ākiñcaññāyatanasamāpattiyā nikantipariyādānadukkhatāya dukkhā paṭipadā, pariyādinnanikantikassa appanāparivāsadandhatāya dandhābhiññā. Vipariyāyena sukhā paṭipadā khippābhiññā ca. Parittakasiṇugghāṭimākāse pavattitaviññāṇāpagamārammaṇaṃ samāpattiṃ ārabbha pavattitāya parittārammaṇatā, vipariyāyena appamāṇārammaṇatā veditabbā. Sesaṃ purimasadisameva.
អសទិសរូបោ នាថោ, អារុប្បំ យំ ចតុព្ពិធំ អាហ;
Asadisarūpo nātho, āruppaṃ yaṃ catubbidhaṃ āha;
តំ ឥតិ ញត្វា តស្មិំ, បកិណ្ណកកថាបិ វិញ្ញេយ្យា។
Taṃ iti ñatvā tasmiṃ, pakiṇṇakakathāpi viññeyyā.
អរូបសមាបត្តិយោ ហិ –
Arūpasamāpattiyo hi –
អារម្មណាតិក្កមតោ, ចតស្សោបិ ភវន្តិមា;
Ārammaṇātikkamato, catassopi bhavantimā;
អង្គាតិក្កមមេតាសំ, ន ឥច្ឆន្តិ វិភាវិនោ។
Aṅgātikkamametāsaṃ, na icchanti vibhāvino.
ឯតាសុ ហិ រូបនិមិត្តាតិក្កមតោ បឋមា, អាកាសាតិក្កមតោ ទុតិយា, អាកាសេ បវត្តិតវិញ្ញាណាតិក្កមតោ តតិយា, អាកាសេ បវត្តិតវិញ្ញាណស្ស អបគមាតិក្កមតោ ចតុត្ថាតិ សព្ពថា ‘អារម្មណាតិក្កមតោ ចតស្សោបិ ភវន្តិមា’ អរូបសមាបត្តិយោតិ វេទិតព្ពា។ អង្គាតិក្កមំ បន ឯតាសំ ន ឥច្ឆន្តិ បណ្ឌិតា។ ន ហិ រូបាវចរសមាបត្តីសុ វិយ ឯតាសុ អង្គាតិក្កមោ អត្ថិ។ សព្ពាសុបិ ហិ ឯតាសុ ឧបេក្ខា ចិត្តេកគ្គតាតិ ទ្វេ ឯវ ឈានង្គានិ ហោន្តិ។ ឯវំ សន្តេបិ –
Etāsu hi rūpanimittātikkamato paṭhamā, ākāsātikkamato dutiyā, ākāse pavattitaviññāṇātikkamato tatiyā, ākāse pavattitaviññāṇassa apagamātikkamato catutthāti sabbathā ‘ārammaṇātikkamato catassopi bhavantimā’ arūpasamāpattiyoti veditabbā. Aṅgātikkamaṃ pana etāsaṃ na icchanti paṇḍitā. Na hi rūpāvacarasamāpattīsu viya etāsu aṅgātikkamo atthi. Sabbāsupi hi etāsu upekkhā cittekaggatāti dve eva jhānaṅgāni honti. Evaṃ santepi –
សុបណីតតរា ហោន្តិ, បច្ឆិមា បច្ឆិមា ឥធ;
Supaṇītatarā honti, pacchimā pacchimā idha;
ឧបមា តត្ថ វិញ្ញេយ្យា, បាសាទតលសាដិកា។
Upamā tattha viññeyyā, pāsādatalasāṭikā.
យថា ហិ ចតុភូមកបាសាទស្ស ហេដ្ឋិមតលេ ទិព្ពនច្ចគីតវាទិតសុរភិគន្ធមាលាសាទុរសបានភោជនសយនច្ឆាទនាទិវសេន បណីតា បញ្ច កាមគុណា បច្ចុបដ្ឋិតា អស្សុ, ទុតិយេ តតោ បណីតតរា, តតិយេ តតោ បណីតតមា, ចតុត្ថេ សព្ពបណីតា; តត្ថ កិញ្ចាបិ តានិ ចត្តារិបិ បាសាទតលានេវ, នត្ថិ នេសំ បាសាទតលភាវេន វិសេសោ, បញ្ចកាមគុណសមិទ្ធិវិសេសេន បន ហេដ្ឋិមតោ ហេដ្ឋិមតោ ឧបរិមំ ឧបរិមំ បណីតតរំ ហោតិ។
Yathā hi catubhūmakapāsādassa heṭṭhimatale dibbanaccagītavāditasurabhigandhamālāsādurasapānabhojanasayanacchādanādivasena paṇītā pañca kāmaguṇā paccupaṭṭhitā assu, dutiye tato paṇītatarā, tatiye tato paṇītatamā, catutthe sabbapaṇītā; tattha kiñcāpi tāni cattāripi pāsādatalāneva, natthi nesaṃ pāsādatalabhāvena viseso, pañcakāmaguṇasamiddhivisesena pana heṭṭhimato heṭṭhimato uparimaṃ uparimaṃ paṇītataraṃ hoti.
យថា ច ឯកាយ ឥត្ថិយា កន្តិតថូលសណ្ហសណ្ហតរសណ្ហតមសុត្តានំ ចតុបលតិបលទ្វិបលឯកបលសាដិកា អស្សុ, អាយាមេន វិត្ថារេន ច សមប្បមាណា; តត្ថ កិញ្ចាបិ តា សាដិកា ចតស្សោបិ អាយាមតោ ច វិត្ថារតោ ច សមប្បមាណា, នត្ថិ តាសំ បមាណតោ វិសេសោ, សុខសម្ផស្សសុខុមភាវមហគ្ឃភាវេហិ បន បុរិមាយ បុរិមាយ បច្ឆិមា បច្ឆិមា បណីតតរា ហោន្តិ, ឯវមេវ កិញ្ចាបិ ចតូសុបិ ឯតាសុ ឧបេក្ខា ចិត្តេកគ្គតាតិ ឯតានិ ទ្វេយេវ អង្គានិ ហោន្តិ, អថ ខោ ភាវនាវិសេសេន តេសំ អង្គានំ បណីតបណីតតរភាវេន សុបណីតតរា ហោន្តិ បច្ឆិមា បច្ឆិមា ឥធាតិ វេទិតព្ពា។ ឯវំ អនុបុព្ពេន បណីតបណីតា ចេតា –
Yathā ca ekāya itthiyā kantitathūlasaṇhasaṇhatarasaṇhatamasuttānaṃ catupalatipaladvipalaekapalasāṭikā assu, āyāmena vitthārena ca samappamāṇā; tattha kiñcāpi tā sāṭikā catassopi āyāmato ca vitthārato ca samappamāṇā, natthi tāsaṃ pamāṇato viseso, sukhasamphassasukhumabhāvamahagghabhāvehi pana purimāya purimāya pacchimā pacchimā paṇītatarā honti, evameva kiñcāpi catūsupi etāsu upekkhā cittekaggatāti etāni dveyeva aṅgāni honti, atha kho bhāvanāvisesena tesaṃ aṅgānaṃ paṇītapaṇītatarabhāvena supaṇītatarā honti pacchimā pacchimā idhāti veditabbā. Evaṃ anupubbena paṇītapaṇītā cetā –
អសុចិម្ហិ មណ្ឌបេ លគ្គោ, ឯកោ តំ និស្សិតោ បរោ;
Asucimhi maṇḍape laggo, eko taṃ nissito paro;
អញ្ញោ ពហិ អនិស្សាយ, តំ តំ និស្សាយ ចាបរោ។
Añño bahi anissāya, taṃ taṃ nissāya cāparo.
ឋិតោ ចតូហិ ឯតេហិ, បុរិសេហិ យថាក្កមំ;
Ṭhito catūhi etehi, purisehi yathākkamaṃ;
សមានតាយ ញាតព្ពា, ចតស្សោបិ វិភាវិនា។ (វិសុទ្ធិ. ១.២៩១);
Samānatāya ñātabbā, catassopi vibhāvinā. (visuddhi. 1.291);
តត្រាយមត្ថយោជនា – អសុចិម្ហិ កិរ ទេសេ ឯកោ មណ្ឌបោ។ អថេកោ បុរិសោ អាគន្ត្វា តំ អសុចិំ ជិគុច្ឆមានោ តំ មណ្ឌបំ ហត្ថេហិ អាលម្ពិត្វា តត្ថ លគ្គោ, លគ្គិតោ វិយ អដ្ឋាសិ។ អថាបរោ អាគន្ត្វា តំ មណ្ឌបលគ្គំ បុរិសំ និស្សិតោ។ អថញ្ញោ អាគន្ត្វា ចិន្តេសិ – ‘យោ ឯស មណ្ឌបេ លគ្គោ, យោ ច តំ និស្សិតោ, ឧភោបេតេ ទុដ្ឋិតា; ធុវោ ច នេសំ មណ្ឌបបបាតេ បាតោ, ហន្ទាហំ ពហិយេវ តិដ្ឋាមី’តិ សោ តន្និស្សិតំ អនិស្សាយ ពហិយេវ អដ្ឋាសិ។ អថាបរោ អាគន្ត្វា មណ្ឌបលគ្គស្ស តន្និស្សិតស្ស ច អខេមភាវំ ចិន្តេត្វា ពហិឋិតញ្ច សុដ្ឋិតោតិ មន្ត្វា តំ និស្សាយ អដ្ឋាសិ។
Tatrāyamatthayojanā – asucimhi kira dese eko maṇḍapo. Atheko puriso āgantvā taṃ asuciṃ jigucchamāno taṃ maṇḍapaṃ hatthehi ālambitvā tattha laggo, laggito viya aṭṭhāsi. Athāparo āgantvā taṃ maṇḍapalaggaṃ purisaṃ nissito. Athañño āgantvā cintesi – ‘yo esa maṇḍape laggo, yo ca taṃ nissito, ubhopete duṭṭhitā; dhuvo ca nesaṃ maṇḍapapapāte pāto, handāhaṃ bahiyeva tiṭṭhāmī’ti so tannissitaṃ anissāya bahiyeva aṭṭhāsi. Athāparo āgantvā maṇḍapalaggassa tannissitassa ca akhemabhāvaṃ cintetvā bahiṭhitañca suṭṭhitoti mantvā taṃ nissāya aṭṭhāsi.
តត្ថ អសុចិម្ហិ ទេសេ មណ្ឌបោ វិយ កសិណុគ្ឃាដិមាកាសំ ទដ្ឋព្ពំ។ អសុចិជិគុច្ឆាយ មណ្ឌបលគ្គោ បុរិសោ វិយ រូបនិមិត្តជិគុច្ឆាយ អាកាសារម្មណំ អាកាសានញ្ចាយតនំ ។ មណ្ឌបលគ្គំ បុរិសំ និស្សិតោ វិយ អាកាសារម្មណំ អាកាសានញ្ចាយតនំ អារព្ភ បវត្តំ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ។ តេសំ ទ្វិន្នម្បិ អខេមភាវំ ចិន្តេត្វា អនិស្សាយ តំ មណ្ឌបលគ្គំ, ពហិឋិតោ វិយ, អាកាសានញ្ចាយតនំ អារម្មណំ អកត្វា តទភាវារម្មណំ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ។ មណ្ឌបលគ្គស្ស តន្និស្សិតស្ស ច អខេមតំ ចិន្តេត្វា ពហិឋិតញ្ច ‘សុដ្ឋិតោ’តិ មន្ត្វា តំ និស្សាយ ឋិតោ វិយ វិញ្ញាណាភាវសង្ខាតេ ពហិបទេសេ ឋិតំ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ អារព្ភ បវត្តំ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ ទដ្ឋព្ពំ។ ឯវំ បវត្តមានញ្ច –
Tattha asucimhi dese maṇḍapo viya kasiṇugghāṭimākāsaṃ daṭṭhabbaṃ. Asucijigucchāya maṇḍapalaggo puriso viya rūpanimittajigucchāya ākāsārammaṇaṃ ākāsānañcāyatanaṃ . Maṇḍapalaggaṃ purisaṃ nissito viya ākāsārammaṇaṃ ākāsānañcāyatanaṃ ārabbha pavattaṃ viññāṇañcāyatanaṃ. Tesaṃ dvinnampi akhemabhāvaṃ cintetvā anissāya taṃ maṇḍapalaggaṃ, bahiṭhito viya, ākāsānañcāyatanaṃ ārammaṇaṃ akatvā tadabhāvārammaṇaṃ ākiñcaññāyatanaṃ. Maṇḍapalaggassa tannissitassa ca akhemataṃ cintetvā bahiṭhitañca ‘suṭṭhito’ti mantvā taṃ nissāya ṭhito viya viññāṇābhāvasaṅkhāte bahipadese ṭhitaṃ ākiñcaññāyatanaṃ ārabbha pavattaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ daṭṭhabbaṃ. Evaṃ pavattamānañca –
អារម្មណំ ករោតេវ, អញ្ញាភាវេន តំ ឥទំ;
Ārammaṇaṃ karoteva, aññābhāvena taṃ idaṃ;
ទិដ្ឋទោសម្បិ រាជានំ, វុត្តិហេតុ យថា ជនោ។ (វិសុទ្ធិ. ១.២៩២);
Diṭṭhadosampi rājānaṃ, vuttihetu yathā jano. (visuddhi. 1.292);
ឥទញ្ហិ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ ‘អាសន្នវិញ្ញាណញ្ចាយតនបច្ចត្ថិកា អយំ សមាបត្តី’តិ ឯវំ ទិដ្ឋទោសម្បិ តំ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ អញ្ញស្ស អារម្មណស្ស អភាវា អារម្មណំ ករោតេវ។ យថា កិំ? ‘ទិដ្ឋទោសម្បិ រាជានំ វុត្តិហេតុ យថា ជនោ’។ យថា ហិ អសំយតំ ផរុសកាយវចីមនោសមាចារំ កញ្ចិ សព្ពទិសម្បតិំ រាជានំ ‘ផរុសសមាចារោ អយ’ន្តិ ឯវំ ទិដ្ឋទោសម្បិ អញ្ញត្ថ វុត្តិំ អលភមានោ ជនោ វុត្តិហេតុ និស្សាយ វត្តតិ, ឯវំ ទិដ្ឋទោសម្បិ តំ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ អញ្ញំ អារម្មណំ អលភមានមិទំ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ អារម្មណំ ករោតេវ។ ឯវំ កុរុមានញ្ច –
Idañhi nevasaññānāsaññāyatanaṃ ‘āsannaviññāṇañcāyatanapaccatthikā ayaṃ samāpattī’ti evaṃ diṭṭhadosampi taṃ ākiñcaññāyatanaṃ aññassa ārammaṇassa abhāvā ārammaṇaṃ karoteva. Yathā kiṃ? ‘Diṭṭhadosampi rājānaṃ vuttihetu yathā jano’. Yathā hi asaṃyataṃ pharusakāyavacīmanosamācāraṃ kañci sabbadisampatiṃ rājānaṃ ‘pharusasamācāro aya’nti evaṃ diṭṭhadosampi aññattha vuttiṃ alabhamāno jano vuttihetu nissāya vattati, evaṃ diṭṭhadosampi taṃ ākiñcaññāyatanaṃ aññaṃ ārammaṇaṃ alabhamānamidaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ ārammaṇaṃ karoteva. Evaṃ kurumānañca –
អារុឡ្ហោ ទីឃនិស្សេណិំ, យថា និស្សេណិពាហុកំ;
Āruḷho dīghanisseṇiṃ, yathā nisseṇibāhukaṃ;
បព្ពតគ្គញ្ច អារុឡ្ហោ, យថា បព្ពតមត្ថកំ។
Pabbataggañca āruḷho, yathā pabbatamatthakaṃ.
យថា វា គិរិមារុឡ្ហោ, អត្តនោយេវ ជណ្ណុកំ;
Yathā vā girimāruḷho, attanoyeva jaṇṇukaṃ;
ឱលុព្ភតិ តថេវេតំ, ឈានមោលុព្ភ វត្តតីតិ។ (វិសុទ្ធិ. ១.២៩៣);
Olubbhati tathevetaṃ, jhānamolubbha vattatīti. (visuddhi. 1.293);
អរូបាវចរកុសលកថា និដ្ឋិតា។
Arūpāvacarakusalakathā niṭṭhitā.