Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏိ-အဋ္ဌကထာ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
နေဝသညာနာသညာယတနံ
Nevasaññānāsaññāyatanaṃ
အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ဧတ္ထာပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အာကိဉ္စညံ အာယတနမသ္သ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဈာနမ္ပိ အာကိဉ္စညာယတနံ။ ဝုတ္တနယေနေဝ အာရမ္မဏမ္ပိ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေ စ သမတိက္ကမိတ္ဝာဝ ယသ္မာ ဣဒံ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတံ ဧကဇ္ဈံ ကတ္ဝာ ‘အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Ākiñcaññāyatanaṃ samatikkammāti etthāpi pubbe vuttanayeneva ākiñcaññaṃ āyatanamassa adhiṭṭhānaṭṭhenāti jhānampi ākiñcaññāyatanaṃ. Vuttanayeneva ārammaṇampi. Evametaṃ jhānañca ārammaṇañcāti ubhayampi appavattikaraṇena ca amanasikaraṇe ca samatikkamitvāva yasmā idaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja vihātabbaṃ, tasmā ubhayampetaṃ ekajjhaṃ katvā ‘ākiñcaññāyatanaṃ samatikkammā’ti idaṃ vuttanti veditabbaṃ.
နေဝသညာနာသညာယတနသညာသဟဂတန္တိ ဧတ္ထ ပန ယာယ သညာယ ဘာဝတော တံ နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ, ယထာ ပဋိပန္နသ္သ သာ သညာ ဟောတိ, တံ တာဝ ဒသ္သေတုံ ဝိဘင္ဂေ ‘‘နေဝသညီနာသညီ’’တိ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ‘‘တညေဝ အာကိဉ္စညာယတနံ သန္တတော မနသိကရောတိ သင္ခာရာဝသေသသမာပတ္တိံ ဘာဝေတိ, တေန ဝုစ္စတိ နေဝသညီနာသညီ’’တိ (ဝိဘ. ၆၁၉) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘သန္တတော မနသိကရောတီ’တိ ‘သန္တာ ဝတာယံ သမာပတ္တိ, ယတ္ရ ဟိ နာမ နတ္ထိဘာဝမ္ပိ အာရမ္မဏံ ကရိတ္ဝာ ဌသ္သတီ’တိ ဧဝံ သန္တာရမ္မဏတာယ နံ ‘သန္တာ’တိ မနသိကရောတိ။ သန္တတော စေ မနသိကရောတိ, ကထံ သမတိက္ကမော ဟောတီတိ? အနာဝဇ္ဇိတုကာမတာယ။ သော ဟိ ကိဉ္စာပိ နံ သန္တတော မနသိကရောတိ, အထ ခ္ဝသ္သ ‘အဟမေတံ အာဝဇ္ဇိသ္သာမိ သမာပဇ္ဇိသ္သာမိ အဓိဋ္ဌဟိသ္သာမိ ဝုဋ္ဌဟိသ္သာမိ ပစ္စဝေက္ခိသ္သာမီ’တိ ဧသ အာဘောဂော သမန္နာဟာရော မနသိကာရော န ဟောတိ။ ကသ္မာ? အာကိဉ္စညာယတနတော နေဝသညာနာသညာယတနသ္သ သန္တတရပဏီတတရတာယ။
Nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagatanti ettha pana yāya saññāya bhāvato taṃ nevasaññānāsaññāyatananti vuccati, yathā paṭipannassa sā saññā hoti, taṃ tāva dassetuṃ vibhaṅge ‘‘nevasaññīnāsaññī’’ti uddharitvā ‘‘taññeva ākiñcaññāyatanaṃ santato manasikaroti saṅkhārāvasesasamāpattiṃ bhāveti, tena vuccati nevasaññīnāsaññī’’ti (vibha. 619) vuttaṃ. Tattha ‘santato manasikarotī’ti ‘santā vatāyaṃ samāpatti, yatra hi nāma natthibhāvampi ārammaṇaṃ karitvā ṭhassatī’ti evaṃ santārammaṇatāya naṃ ‘santā’ti manasikaroti. Santato ce manasikaroti, kathaṃ samatikkamo hotīti? Anāvajjitukāmatāya. So hi kiñcāpi naṃ santato manasikaroti, atha khvassa ‘ahametaṃ āvajjissāmi samāpajjissāmi adhiṭṭhahissāmi vuṭṭhahissāmi paccavekkhissāmī’ti esa ābhogo samannāhāro manasikāro na hoti. Kasmā? Ākiñcaññāyatanato nevasaññānāsaññāyatanassa santatarapaṇītataratāya.
ယထာ ဟိ ရာဇာ မဟစ္စရာဇာနုဘာဝေန ဟတ္ထိက္ခန္ဓဂတော နဂရဝီထိယံ ဝိစရန္တော ဒန္တကာရာဒယော သိပ္ပိကေ ဧကံ ဝတ္ထံ ဒဠ္ဟံ နိဝာသေတ္ဝာ ဧကေန သီသံ ဝေဌေတ္ဝာ ဒန္တစုဏ္ဏာဒီဟိ သမောကိဏ္ဏဂတ္တေ အနေကာနိ ဒန္တဝိကတိအာဒီနိ ကရောန္တေ ဒိသ္ဝာ ‘အဟော ဝတ ရေ ဆေကာ အာစရိယာ, ဤဒိသာနိပိ နာမ သိပ္ပာနိ ကရိသ္သန္တီ’တိ, ဧဝံ တေသံ ဆေကတာယ တုသ္သတိ, န စသ္သ ဧဝံ ဟောတိ – ‘အဟော ဝတာဟံ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ဧဝရူပော သိပ္ပိကော ဘဝေယ္ယ’န္တိ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? ရဇ္ဇသိရိယာ မဟာနိသံသတာယ။ သော သိပ္ပိကေ သမတိက္ကမိတ္ဝာဝ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝမေဝေသ ကိဉ္စာပိ တံ သမာပတ္တိံ သန္တတော မနသိကရောတိ, အထ ခ္ဝသ္သ ‘အဟမေတံ သမာပတ္တိံ အာဝဇ္ဇိသ္သာမိ သမာပဇ္ဇိသ္သာမိ အဓိဋ္ဌဟိသ္သာမိ ဝုဋ္ဌဟိသ္သာမိ ပစ္စဝေက္ခိသ္သာမီ’တိ နေဝ ဧသ အာဘောဂော သမန္နာဟာရော မနသိကာရော ဟောတိ။ သော တံ သန္တတော မနသိ ကရောန္တော တံ ပရမသုခုမံ အပ္ပနာပ္ပတ္တံ သညံ ပာပုဏာတိ, ယာယ ‘နေဝသညီနာသညီ နာမ ဟောတိ, သင္ခာရာဝသေသသမာပတ္တိံ ဘာဝေတီ’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘သင္ခာရာဝသေသသမာပတ္တိ’န္တိ အစ္စန္တသုခုမဘာဝပ္ပတ္တသင္ခာရံ စတုတ္ထာရုပ္ပသမာပတ္တိံ။
Yathā hi rājā mahaccarājānubhāvena hatthikkhandhagato nagaravīthiyaṃ vicaranto dantakārādayo sippike ekaṃ vatthaṃ daḷhaṃ nivāsetvā ekena sīsaṃ veṭhetvā dantacuṇṇādīhi samokiṇṇagatte anekāni dantavikatiādīni karonte disvā ‘aho vata re chekā ācariyā, īdisānipi nāma sippāni karissantī’ti, evaṃ tesaṃ chekatāya tussati, na cassa evaṃ hoti – ‘aho vatāhaṃ rajjaṃ pahāya evarūpo sippiko bhaveyya’nti. Taṃ kissa hetu? Rajjasiriyā mahānisaṃsatāya. So sippike samatikkamitvāva gacchati. Evamevesa kiñcāpi taṃ samāpattiṃ santato manasikaroti, atha khvassa ‘ahametaṃ samāpattiṃ āvajjissāmi samāpajjissāmi adhiṭṭhahissāmi vuṭṭhahissāmi paccavekkhissāmī’ti neva esa ābhogo samannāhāro manasikāro hoti. So taṃ santato manasi karonto taṃ paramasukhumaṃ appanāppattaṃ saññaṃ pāpuṇāti, yāya ‘nevasaññīnāsaññī nāma hoti, saṅkhārāvasesasamāpattiṃ bhāvetī’ti vuccati. ‘Saṅkhārāvasesasamāpatti’nti accantasukhumabhāvappattasaṅkhāraṃ catutthāruppasamāpattiṃ.
ဣဒာနိ ယံ တံ ဧဝံ အဓိဂတာယ သညာယ ဝသေန နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ, တံ အတ္ထတော ဒသ္သေတုံ ‘‘နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနံ သမာပန္နသ္သ ဝာ, ဥပပန္နသ္သ ဝာ, ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိသ္သ ဝာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ’’တိ (ဝိဘ. ၆၂၀) ဝုတ္တံ။ တေသု ဣဓ သမာပန္နသ္သ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။
Idāni yaṃ taṃ evaṃ adhigatāya saññāya vasena nevasaññānāsaññāyatananti vuccati, taṃ atthato dassetuṃ ‘‘nevasaññānāsaññāyatananti nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpannassa vā, upapannassa vā, diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā’’ti (vibha. 620) vuttaṃ. Tesu idha samāpannassa cittacetasikā dhammā adhippetā.
ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ – ဩဠာရိကာယ သညာယ အဘာဝတော, သုခုမာယ စ ဘာဝတော, နေဝသ္သ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မသ္သ ဈာနသ္သ သညာ, နာသညာတိ နေဝသညာနာသညံ။ နေဝသညာနာသညဉ္စ တံ မနာယတနဓမ္မာယတနပရိယာပန္နတ္တာ အာယတနဉ္စာတိ နေဝသညာနာသညာယတနံ။ အထ ဝာ ယာယမေတ္ထ သညာ, သာ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ နေဝသညာ , သင္ခာရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ နာသညာတိ နေဝသညာနာသညာ။ နေဝသညာနာသညာ စ သာ သေသဓမ္မာနံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ နေဝသညာနာသညာယတနံ။
Vacanattho panettha – oḷārikāya saññāya abhāvato, sukhumāya ca bhāvato, nevassa sasampayuttadhammassa jhānassa saññā, nāsaññāti nevasaññānāsaññaṃ. Nevasaññānāsaññañca taṃ manāyatanadhammāyatanapariyāpannattā āyatanañcāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ. Atha vā yāyamettha saññā, sā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya nevasaññā , saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññāti nevasaññānāsaññā. Nevasaññānāsaññā ca sā sesadhammānaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanañcāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ.
န ကေဝလဉ္စေတ္ထ သညာဝ ဧဒိသီ, အထ ခော ဝေဒနာပိ နေဝဝေဒနာ နာဝေဒနာ, စိတ္တမ္ပိ နေဝစိတ္တံ နာစိတ္တံ, ဖသ္သောပိ နေဝဖသ္သော နာဖသ္သောတိ။ ဧသ နယော သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု။ သညာသီသေန ပနာယံ ဒေသနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပတ္တမက္ခနတေလပ္ပဘုတီဟိ စ ဥပမာဟိ ဧသမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော – သာမဏေရော ကိရ တေလေန ပတ္တံ မက္ခေတ္ဝာ ဌပေသိ။ တံ ယာဂုပာနကာလေ ထေရော ‘ပတ္တမာဟရာ’တိ အာဟ။ သော ‘ပတ္တေ တေလမတ္ထိ, ဘန္တေ’တိ အာဟ။ တတော ‘အာဟရ, သာမဏေရ, တေလံ နာဠိံ ပူရေသ္သာမီ’တိ ဝုတ္တေ ‘နတ္ထိ, ဘန္တေ, တေလ’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ယထာ အန္တောဝုတ္ထတ္တာ ယာဂုယာ သဒ္ဓိံ အကပ္ပိယဋ္ဌေန တေလံ အတ္ထီတိ ဟောတိ, နာဠိပူရဏာဒီနံ အဘာဝဝသေန နတ္ထီတိ ဟောတိ, ဧဝံ သာပိ သညာ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ နေဝသညာ, သင္ခာရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ နာသညာ ဟောတိ။
Na kevalañcettha saññāva edisī, atha kho vedanāpi nevavedanā nāvedanā, cittampi nevacittaṃ nācittaṃ, phassopi nevaphasso nāphassoti. Esa nayo sesasampayuttadhammesu. Saññāsīsena panāyaṃ desanā katāti veditabbā. Pattamakkhanatelappabhutīhi ca upamāhi esamattho vibhāvetabbo – sāmaṇero kira telena pattaṃ makkhetvā ṭhapesi. Taṃ yāgupānakāle thero ‘pattamāharā’ti āha. So ‘patte telamatthi, bhante’ti āha. Tato ‘āhara, sāmaṇera, telaṃ nāḷiṃ pūressāmī’ti vutte ‘natthi, bhante, tela’nti āha. Tattha yathā antovutthattā yāguyā saddhiṃ akappiyaṭṭhena telaṃ atthīti hoti, nāḷipūraṇādīnaṃ abhāvavasena natthīti hoti, evaṃ sāpi saññā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya nevasaññā, saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññā hoti.
ကိမ္ပနေတ္ထ သညာကိစ္စန္တိ? အာရမ္မဏသဉ္ဇာနနဉ္စေဝ ဝိပသ္သနာယ စ ဝိသယဘာဝံ ဥပဂန္တ္ဝာ နိဗ္ဗိဒာဇနနံ။ ဒဟနကိစ္စမိဝ ဟိ သုခောဒကေ တေဇောဓာတု, သဉ္ဇာနနကိစ္စမ္ပေသာ ပဋုံ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ သေသသမာပတ္တီသု သညာ ဝိယ ဝိပသ္သနာယ ဝိသယဘာဝံ ဥပဂန္တ္ဝာ နိဗ္ဗိဒာဇနနမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ အညေသု ဟိ ခန္ဓေသု အကတာဘိနိဝေသော ဘိက္ခု နေဝသညာနာသညာယတနက္ခန္ဓေ သမ္မသိတ္ဝာ နိဗ္ဗိဒံ ပတ္တုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ အပိစ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော, ပကတိဝိပသ္သကော ပန မဟာပညော သာရိပုတ္တသဒိသောဝ သက္ကုဏေယ္ယ။ သောပိ ‘‘ဧဝံ ကိရိမေ ဓမ္မာ အဟုတ္ဝာ သမ္ဘောန္တိ, ဟုတ္ဝာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ (မ. နိ. ၃.၉၅) ဧဝံ ကလာပသမ္မသနဝသေနေဝ, နော အနုပဒဓမ္မဝိပသ္သနာဝသေန။ ဧဝံ သုခုမတ္တံ ဂတာ ဧသာ သမာပတ္တိ။
Kimpanettha saññākiccanti? Ārammaṇasañjānanañceva vipassanāya ca visayabhāvaṃ upagantvā nibbidājananaṃ. Dahanakiccamiva hi sukhodake tejodhātu, sañjānanakiccampesā paṭuṃ kātuṃ na sakkoti. Sesasamāpattīsu saññā viya vipassanāya visayabhāvaṃ upagantvā nibbidājananampi kātuṃ na sakkoti. Aññesu hi khandhesu akatābhiniveso bhikkhu nevasaññānāsaññāyatanakkhandhe sammasitvā nibbidaṃ pattuṃ samattho nāma natthi. Apica āyasmā sāriputto, pakativipassako pana mahāpañño sāriputtasadisova sakkuṇeyya. Sopi ‘‘evaṃ kirime dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’’ti (ma. ni. 3.95) evaṃ kalāpasammasanavaseneva, no anupadadhammavipassanāvasena. Evaṃ sukhumattaṃ gatā esā samāpatti.
ယထာ စ ပတ္တမက္ခနတေလူပမာယ ဧဝံ မဂ္ဂုဒကူပမာယပိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ မဂ္ဂပဋိပန္နသ္သ ကိရ ထေရသ္သ ပုရတော ဂစ္ဆန္တော သာမဏေရော ထောကမုဒကံ ဒိသ္ဝာ ‘ဥဒကံ, ဘန္တေ, ဥပာဟနာ ဩမုဉ္စထာ’တိ အာဟ။ တတော ထေရေန ‘သစေ ဥဒကမတ္ထိ, အာဟရ န္ဟာနသာဋကံ, န္ဟာယိသ္သာမီ’တိ ဝုတ္တေ ‘နတ္ထိ, ဘန္တေ’တိ အာဟ။ တတ္ထ ယထာ ဥပာဟနတေမနမတ္တဋ္ဌေန ဥဒကံ အတ္ထီတိ ဟောတိ , န္ဟာနဋ္ဌေန နတ္ထီတိ ဟောတိ, ဧဝမ္ပိ သာ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ နေဝ သညာ, သင္ခာရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ နာသညာ ဟောတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဧတာဟေဝ, အညာဟိပိ အနုရူပာဟိ ဥပမာဟိ ဧသ အတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ဣတိ ဣမာယ နေဝသညာနာသညာယတနေ ပဝတ္တာယ သညာယ နေဝသညာနာသညာယတနဘူတာယ ဝာ သညာယ သဟဂတန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနသညာသဟဂတံ။ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိအာရမ္မဏသ္သ ဈာနသ္သေတံ အဓိဝစနံ။
Yathā ca pattamakkhanatelūpamāya evaṃ maggudakūpamāyapi ayamattho vibhāvetabbo. Maggapaṭipannassa kira therassa purato gacchanto sāmaṇero thokamudakaṃ disvā ‘udakaṃ, bhante, upāhanā omuñcathā’ti āha. Tato therena ‘sace udakamatthi, āhara nhānasāṭakaṃ, nhāyissāmī’ti vutte ‘natthi, bhante’ti āha. Tattha yathā upāhanatemanamattaṭṭhena udakaṃ atthīti hoti , nhānaṭṭhena natthīti hoti, evampi sā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya neva saññā, saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññā hoti. Na kevalañca etāheva, aññāhipi anurūpāhi upamāhi esa attho vibhāvetabbo. Iti imāya nevasaññānāsaññāyatane pavattāya saññāya nevasaññānāsaññāyatanabhūtāya vā saññāya sahagatanti nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ. Ākiñcaññāyatanasamāpattiārammaṇassa jhānassetaṃ adhivacanaṃ.
ဣဓ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိယာ နိကန္တိပရိယာဒာနဒုက္ခတာယ ဒုက္ခာ ပဋိပဒာ, ပရိယာဒိန္နနိကန္တိကသ္သ အပ္ပနာပရိဝာသဒန္ဓတာယ ဒန္ဓာဘိညာ။ ဝိပရိယာယေန သုခာ ပဋိပဒာ ခိပ္ပာဘိညာ စ။ ပရိတ္တကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏာပဂမာရမ္မဏံ သမာပတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိတာယ ပရိတ္တာရမ္မဏတာ, ဝိပရိယာယေန အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
Idha ākiñcaññāyatanasamāpattiyā nikantipariyādānadukkhatāya dukkhā paṭipadā, pariyādinnanikantikassa appanāparivāsadandhatāya dandhābhiññā. Vipariyāyena sukhā paṭipadā khippābhiññā ca. Parittakasiṇugghāṭimākāse pavattitaviññāṇāpagamārammaṇaṃ samāpattiṃ ārabbha pavattitāya parittārammaṇatā, vipariyāyena appamāṇārammaṇatā veditabbā. Sesaṃ purimasadisameva.
အသဒိသရူပော နာထော၊ အာရုပ္ပံ ယံ စတုဗ္ဗိဓံ အာဟ။
Asadisarūpo nātho, āruppaṃ yaṃ catubbidhaṃ āha;
တံ ဣတိ ဉတ္ဝာ တသ္မိံ၊ ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိညေယ္ယာ။
Taṃ iti ñatvā tasmiṃ, pakiṇṇakakathāpi viññeyyā.
အရူပသမာပတ္တိယော ဟိ –
Arūpasamāpattiyo hi –
အာရမ္မဏာတိက္ကမတော၊ စတသ္သောပိ ဘဝန္တိမာ။
Ārammaṇātikkamato, catassopi bhavantimā;
အင္ဂာတိက္ကမမေတာသံ၊ န ဣစ္ဆန္တိ ဝိဘာဝိနော။
Aṅgātikkamametāsaṃ, na icchanti vibhāvino.
ဧတာသု ဟိ ရူပနိမိတ္တာတိက္ကမတော ပဌမာ, အာကာသာတိက္ကမတော ဒုတိယာ, အာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏာတိက္ကမတော တတိယာ, အာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏသ္သ အပဂမာတိက္ကမတော စတုတ္ထာတိ သဗ္ဗထာ ‘အာရမ္မဏာတိက္ကမတော စတသ္သောပိ ဘဝန္တိမာ’ အရူပသမာပတ္တိယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အင္ဂာတိက္ကမံ ပန ဧတာသံ န ဣစ္ဆန္တိ ပဏ္ဍိတာ။ န ဟိ ရူပာဝစရသမာပတ္တီသု ဝိယ ဧတာသု အင္ဂာတိက္ကမော အတ္ထိ။ သဗ္ဗာသုပိ ဟိ ဧတာသု ဥပေက္ခာ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ဒ္ဝေ ဧဝ ဈာနင္ဂာနိ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သန္တေပိ –
Etāsu hi rūpanimittātikkamato paṭhamā, ākāsātikkamato dutiyā, ākāse pavattitaviññāṇātikkamato tatiyā, ākāse pavattitaviññāṇassa apagamātikkamato catutthāti sabbathā ‘ārammaṇātikkamato catassopi bhavantimā’ arūpasamāpattiyoti veditabbā. Aṅgātikkamaṃ pana etāsaṃ na icchanti paṇḍitā. Na hi rūpāvacarasamāpattīsu viya etāsu aṅgātikkamo atthi. Sabbāsupi hi etāsu upekkhā cittekaggatāti dve eva jhānaṅgāni honti. Evaṃ santepi –
သုပဏီတတရာ ဟောန္တိ၊ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ ဣဓ။
Supaṇītatarā honti, pacchimā pacchimā idha;
ဥပမာ တတ္ထ ဝိညေယ္ယာ၊ ပာသာဒတလသာဋိကာ။
Upamā tattha viññeyyā, pāsādatalasāṭikā.
ယထာ ဟိ စတုဘူမကပာသာဒသ္သ ဟေဋ္ဌိမတလေ ဒိဗ္ဗနစ္စဂီတဝာဒိတသုရဘိဂန္ဓမာလာသာဒုရသပာနဘောဇနသယနစ္ဆာဒနာဒိဝသေန ပဏီတာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ အသ္သု, ဒုတိယေ တတော ပဏီတတရာ, တတိယေ တတော ပဏီတတမာ, စတုတ္ထေ သဗ္ဗပဏီတာ; တတ္ထ ကိဉ္စာပိ တာနိ စတ္တာရိပိ ပာသာဒတလာနေဝ, နတ္ထိ နေသံ ပာသာဒတလဘာဝေန ဝိသေသော, ပဉ္စကာမဂုဏသမိဒ္ဓိဝိသေသေန ပန ဟေဋ္ဌိမတော ဟေဋ္ဌိမတော ဥပရိမံ ဥပရိမံ ပဏီတတရံ ဟောတိ။
Yathā hi catubhūmakapāsādassa heṭṭhimatale dibbanaccagītavāditasurabhigandhamālāsādurasapānabhojanasayanacchādanādivasena paṇītā pañca kāmaguṇā paccupaṭṭhitā assu, dutiye tato paṇītatarā, tatiye tato paṇītatamā, catutthe sabbapaṇītā; tattha kiñcāpi tāni cattāripi pāsādatalāneva, natthi nesaṃ pāsādatalabhāvena viseso, pañcakāmaguṇasamiddhivisesena pana heṭṭhimato heṭṭhimato uparimaṃ uparimaṃ paṇītataraṃ hoti.
ယထာ စ ဧကာယ ဣတ္ထိယာ ကန္တိတထူလသဏ္ဟသဏ္ဟတရသဏ္ဟတမသုတ္တာနံ စတုပလတိပလဒ္ဝိပလဧကပလသာဋိကာ အသ္သု, အာယာမေန ဝိတ္ထာရေန စ သမပ္ပမာဏာ; တတ္ထ ကိဉ္စာပိ တာ သာဋိကာ စတသ္သောပိ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ သမပ္ပမာဏာ, နတ္ထိ တာသံ ပမာဏတော ဝိသေသော, သုခသမ္ဖသ္သသုခုမဘာဝမဟဂ္ဃဘာဝေဟိ ပန ပုရိမာယ ပုရိမာယ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ ပဏီတတရာ ဟောန္တိ, ဧဝမေဝ ကိဉ္စာပိ စတူသုပိ ဧတာသု ဥပေက္ခာ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ဧတာနိ ဒ္ဝေယေဝ အင္ဂာနိ ဟောန္တိ, အထ ခော ဘာဝနာဝိသေသေန တေသံ အင္ဂာနံ ပဏီတပဏီတတရဘာဝေန သုပဏီတတရာ ဟောန္တိ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ ဣဓာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ အနုပုဗ္ဗေန ပဏီတပဏီတာ စေတာ –
Yathā ca ekāya itthiyā kantitathūlasaṇhasaṇhatarasaṇhatamasuttānaṃ catupalatipaladvipalaekapalasāṭikā assu, āyāmena vitthārena ca samappamāṇā; tattha kiñcāpi tā sāṭikā catassopi āyāmato ca vitthārato ca samappamāṇā, natthi tāsaṃ pamāṇato viseso, sukhasamphassasukhumabhāvamahagghabhāvehi pana purimāya purimāya pacchimā pacchimā paṇītatarā honti, evameva kiñcāpi catūsupi etāsu upekkhā cittekaggatāti etāni dveyeva aṅgāni honti, atha kho bhāvanāvisesena tesaṃ aṅgānaṃ paṇītapaṇītatarabhāvena supaṇītatarā honti pacchimā pacchimā idhāti veditabbā. Evaṃ anupubbena paṇītapaṇītā cetā –
အသုစိမ္ဟိ မဏ္ဍပေ လဂ္ဂော၊ ဧကော တံ နိသ္သိတော ပရော။
Asucimhi maṇḍape laggo, eko taṃ nissito paro;
အညော ဗဟိ အနိသ္သာယ၊ တံ တံ နိသ္သာယ စာပရော။
Añño bahi anissāya, taṃ taṃ nissāya cāparo.
ဌိတော စတူဟိ ဧတေဟိ၊ ပုရိသေဟိ ယထာက္ကမံ။
Ṭhito catūhi etehi, purisehi yathākkamaṃ;
သမာနတာယ ဉာတဗ္ဗာ၊ စတသ္သောပိ ဝိဘာဝိနာ။ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၂၉၁)။
Samānatāya ñātabbā, catassopi vibhāvinā. (visuddhi. 1.291);
တတ္ရာယမတ္ထယောဇနာ – အသုစိမ္ဟိ ကိရ ဒေသေ ဧကော မဏ္ဍပော။ အထေကော ပုရိသော အာဂန္တ္ဝာ တံ အသုစိံ ဇိဂုစ္ဆမာနော တံ မဏ္ဍပံ ဟတ္ထေဟိ အာလမ္ဗိတ္ဝာ တတ္ထ လဂ္ဂော, လဂ္ဂိတော ဝိယ အဋ္ဌာသိ။ အထာပရော အာဂန္တ္ဝာ တံ မဏ္ဍပလဂ္ဂံ ပုရိသံ နိသ္သိတော။ အထညော အာဂန္တ္ဝာ စိန္တေသိ – ‘ယော ဧသ မဏ္ဍပေ လဂ္ဂော, ယော စ တံ နိသ္သိတော, ဥဘောပေတေ ဒုဋ္ဌိတာ; ဓုဝော စ နေသံ မဏ္ဍပပပာတေ ပာတော, ဟန္ဒာဟံ ဗဟိယေဝ တိဋ္ဌာမီ’တိ သော တန္နိသ္သိတံ အနိသ္သာယ ဗဟိယေဝ အဋ္ဌာသိ။ အထာပရော အာဂန္တ္ဝာ မဏ္ဍပလဂ္ဂသ္သ တန္နိသ္သိတသ္သ စ အခေမဘာဝံ စိန္တေတ္ဝာ ဗဟိဌိတဉ္စ သုဋ္ဌိတောတိ မန္တ္ဝာ တံ နိသ္သာယ အဋ္ဌာသိ။
Tatrāyamatthayojanā – asucimhi kira dese eko maṇḍapo. Atheko puriso āgantvā taṃ asuciṃ jigucchamāno taṃ maṇḍapaṃ hatthehi ālambitvā tattha laggo, laggito viya aṭṭhāsi. Athāparo āgantvā taṃ maṇḍapalaggaṃ purisaṃ nissito. Athañño āgantvā cintesi – ‘yo esa maṇḍape laggo, yo ca taṃ nissito, ubhopete duṭṭhitā; dhuvo ca nesaṃ maṇḍapapapāte pāto, handāhaṃ bahiyeva tiṭṭhāmī’ti so tannissitaṃ anissāya bahiyeva aṭṭhāsi. Athāparo āgantvā maṇḍapalaggassa tannissitassa ca akhemabhāvaṃ cintetvā bahiṭhitañca suṭṭhitoti mantvā taṃ nissāya aṭṭhāsi.
တတ္ထ အသုစိမ္ဟိ ဒေသေ မဏ္ဍပော ဝိယ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အသုစိဇိဂုစ္ဆာယ မဏ္ဍပလဂ္ဂော ပုရိသော ဝိယ ရူပနိမိတ္တဇိဂုစ္ဆာယ အာကာသာရမ္မဏံ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ။ မဏ္ဍပလဂ္ဂံ ပုရိသံ နိသ္သိတော ဝိယ အာကာသာရမ္မဏံ အာကာသာနဉ္စာယတနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တံ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။ တေသံ ဒ္ဝိန္နမ္ပိ အခေမဘာဝံ စိန္တေတ္ဝာ အနိသ္သာယ တံ မဏ္ဍပလဂ္ဂံ, ဗဟိဌိတော ဝိယ, အာကာသာနဉ္စာယတနံ အာရမ္မဏံ အကတ္ဝာ တဒဘာဝာရမ္မဏံ အာကိဉ္စညာယတနံ။ မဏ္ဍပလဂ္ဂသ္သ တန္နိသ္သိတသ္သ စ အခေမတံ စိန္တေတ္ဝာ ဗဟိဌိတဉ္စ ‘သုဋ္ဌိတော’တိ မန္တ္ဝာ တံ နိသ္သာယ ဌိတော ဝိယ ဝိညာဏာဘာဝသင္ခာတေ ဗဟိပဒေသေ ဌိတံ အာကိဉ္စညာယတနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တံ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပဝတ္တမာနဉ္စ –
Tattha asucimhi dese maṇḍapo viya kasiṇugghāṭimākāsaṃ daṭṭhabbaṃ. Asucijigucchāya maṇḍapalaggo puriso viya rūpanimittajigucchāya ākāsārammaṇaṃ ākāsānañcāyatanaṃ . Maṇḍapalaggaṃ purisaṃ nissito viya ākāsārammaṇaṃ ākāsānañcāyatanaṃ ārabbha pavattaṃ viññāṇañcāyatanaṃ. Tesaṃ dvinnampi akhemabhāvaṃ cintetvā anissāya taṃ maṇḍapalaggaṃ, bahiṭhito viya, ākāsānañcāyatanaṃ ārammaṇaṃ akatvā tadabhāvārammaṇaṃ ākiñcaññāyatanaṃ. Maṇḍapalaggassa tannissitassa ca akhemataṃ cintetvā bahiṭhitañca ‘suṭṭhito’ti mantvā taṃ nissāya ṭhito viya viññāṇābhāvasaṅkhāte bahipadese ṭhitaṃ ākiñcaññāyatanaṃ ārabbha pavattaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ daṭṭhabbaṃ. Evaṃ pavattamānañca –
အာရမ္မဏံ ကရောတေဝ၊ အညာဘာဝေန တံ ဣဒံ။
Ārammaṇaṃ karoteva, aññābhāvena taṃ idaṃ;
ဒိဋ္ဌဒောသမ္ပိ ရာဇာနံ၊ ဝုတ္တိဟေတု ယထာ ဇနော။ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၂၉၂)။
Diṭṭhadosampi rājānaṃ, vuttihetu yathā jano. (visuddhi. 1.292);
ဣဒဉ္ဟိ နေဝသညာနာသညာယတနံ ‘အာသန္နဝိညာဏဉ္စာယတနပစ္စတ္ထိကာ အယံ သမာပတ္တီ’တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌဒောသမ္ပိ တံ အာကိဉ္စညာယတနံ အညသ္သ အာရမ္မဏသ္သ အဘာဝာ အာရမ္မဏံ ကရောတေဝ။ ယထာ ကိံ? ‘ဒိဋ္ဌဒောသမ္ပိ ရာဇာနံ ဝုတ္တိဟေတု ယထာ ဇနော’။ ယထာ ဟိ အသံယတံ ဖရုသကာယဝစီမနောသမာစာရံ ကဉ္စိ သဗ္ဗဒိသမ္ပတိံ ရာဇာနံ ‘ဖရုသသမာစာရော အယ’န္တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌဒောသမ္ပိ အညတ္ထ ဝုတ္တိံ အလဘမာနော ဇနော ဝုတ္တိဟေတု နိသ္သာယ ဝတ္တတိ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌဒောသမ္ပိ တံ အာကိဉ္စညာယတနံ အညံ အာရမ္မဏံ အလဘမာနမိဒံ နေဝသညာနာသညာယတနံ အာရမ္မဏံ ကရောတေဝ။ ဧဝံ ကုရုမာနဉ္စ –
Idañhi nevasaññānāsaññāyatanaṃ ‘āsannaviññāṇañcāyatanapaccatthikā ayaṃ samāpattī’ti evaṃ diṭṭhadosampi taṃ ākiñcaññāyatanaṃ aññassa ārammaṇassa abhāvā ārammaṇaṃ karoteva. Yathā kiṃ? ‘Diṭṭhadosampi rājānaṃ vuttihetu yathā jano’. Yathā hi asaṃyataṃ pharusakāyavacīmanosamācāraṃ kañci sabbadisampatiṃ rājānaṃ ‘pharusasamācāro aya’nti evaṃ diṭṭhadosampi aññattha vuttiṃ alabhamāno jano vuttihetu nissāya vattati, evaṃ diṭṭhadosampi taṃ ākiñcaññāyatanaṃ aññaṃ ārammaṇaṃ alabhamānamidaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ ārammaṇaṃ karoteva. Evaṃ kurumānañca –
အာရုဠ္ဟော ဒီဃနိသ္သေဏိံ၊ ယထာ နိသ္သေဏိဗာဟုကံ။
Āruḷho dīghanisseṇiṃ, yathā nisseṇibāhukaṃ;
ပဗ္ဗတဂ္ဂဉ္စ အာရုဠ္ဟော၊ ယထာ ပဗ္ဗတမတ္ထကံ။
Pabbataggañca āruḷho, yathā pabbatamatthakaṃ.
ယထာ ဝာ ဂိရိမာရုဠ္ဟော၊ အတ္တနောယေဝ ဇဏ္ဏုကံ။
Yathā vā girimāruḷho, attanoyeva jaṇṇukaṃ;
ဩလုဗ္ဘတိ တထေဝေတံ၊ ဈာနမောလုဗ္ဘ ဝတ္တတီတိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၂၉၃)။
Olubbhati tathevetaṃ, jhānamolubbha vattatīti. (visuddhi. 1.293);
အရူပာဝစရကုသလကထာ နိဋ္ဌိတာ။
Arūpāvacarakusalakathā niṭṭhitā.