| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
११. न्हातकमुनित्थेरगाथावण्णना
11. Nhātakamunittheragāthāvaṇṇanā
वातरोगाभिनीतोतिआदिका आयस्मतो न्हातकमुनिस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे पुञ्ञानि उपचिनित्वा इमस्मिं बुद्धुप्पादे राजगहे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो विज्जाट्ठानादीसु निप्फत्तिं गतो न्हातकलक्खणयोगेन न्हातकोति पञ्ञायित्थ। सो तापसपब्बज्जं पब्बजित्वा राजगहस्स तियोजनप्पमाणे ठाने अरञ्ञायतने नीवारेहि यापेन्तो अग्गिं परिचारयमानो वसति। तस्स सत्था घटे विय पदीपं हदयब्भन्तरे पज्जलन्तं अरहत्तूपनिस्सयं दिस्वा अस्समपदं अगमासि। सो भगवन्तं दिस्वा हट्ठतुट्ठो अत्तनो उपकप्पननियामेन आहारं उपनेसि। तं भगवा परिभुञ्जि। एवं तयो दिवसे दत्वा चतुत्थदिवसे ‘‘भगवा तुम्हे परमसुखुमाला, कथं इमिना आहारेन यापेथा’’ति आह। तस्स सत्था अरियसन्तोसगुणं पकासेन्तो धम्मं देसेसि। तापसो तं सुत्वा सोतापन्नो हुत्वा पब्बजित्वा अरहत्तं पापुणि। भगवा तं अरहत्ते पतिट्ठपेत्वा गतो। सो पन तत्थेव विहरन्तो अपरभागे वाताबाधेन उपद्दुतो अहोसि। सत्था तत्थ गन्त्वा पटिसन्थारमुखेन तस्स विहारं पुच्छन्तो –
Vātarogābhinītotiādikā āyasmato nhātakamunissa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto vijjāṭṭhānādīsu nipphattiṃ gato nhātakalakkhaṇayogena nhātakoti paññāyittha. So tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā rājagahassa tiyojanappamāṇe ṭhāne araññāyatane nīvārehi yāpento aggiṃ paricārayamāno vasati. Tassa satthā ghaṭe viya padīpaṃ hadayabbhantare pajjalantaṃ arahattūpanissayaṃ disvā assamapadaṃ agamāsi. So bhagavantaṃ disvā haṭṭhatuṭṭho attano upakappananiyāmena āhāraṃ upanesi. Taṃ bhagavā paribhuñji. Evaṃ tayo divase datvā catutthadivase ‘‘bhagavā tumhe paramasukhumālā, kathaṃ iminā āhārena yāpethā’’ti āha. Tassa satthā ariyasantosaguṇaṃ pakāsento dhammaṃ desesi. Tāpaso taṃ sutvā sotāpanno hutvā pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇi. Bhagavā taṃ arahatte patiṭṭhapetvā gato. So pana tattheva viharanto aparabhāge vātābādhena upadduto ahosi. Satthā tattha gantvā paṭisanthāramukhena tassa vihāraṃ pucchanto –
४३५.
435.
‘‘वातरोगाभिनीतो त्वं, विहरं कानने वने।
‘‘Vātarogābhinīto tvaṃ, viharaṃ kānane vane;
पविद्धगोचरे लूखे, कथं भिक्खु करिस्ससी’’ति॥ – गाथमाह। अथ थेरो –
Paviddhagocare lūkhe, kathaṃ bhikkhu karissasī’’ti. – gāthamāha; Atha thero –
४३६.
436.
‘‘पीतिसुखेन विपुलेन, फरित्वान समुस्सयं।
‘‘Pītisukhena vipulena, pharitvāna samussayaṃ;
लूखम्पि अभिसम्भोन्तो, विहरिस्सामि कानने॥
Lūkhampi abhisambhonto, viharissāmi kānane.
४३७.
437.
‘‘भावेन्तो सत्त बोज्झङ्गे, इन्द्रियानि बलानि च।
‘‘Bhāvento satta bojjhaṅge, indriyāni balāni ca;
झानसोखुम्मसम्पन्नो, विहरिस्सं अनासवो॥
Jhānasokhummasampanno, viharissaṃ anāsavo.
४३८.
438.
‘‘विप्पमुत्तं किलेसेहि, सुद्धचित्तं अनाविलं।
‘‘Vippamuttaṃ kilesehi, suddhacittaṃ anāvilaṃ;
अभिण्हं पच्चवेक्खन्तो, विहरिस्सं अनासवो॥
Abhiṇhaṃ paccavekkhanto, viharissaṃ anāsavo.
४३९.
439.
‘‘अज्झत्तञ्च बहिद्धा च, ये मे विज्जिंसु आसवा।
‘‘Ajjhattañca bahiddhā ca, ye me vijjiṃsu āsavā;
सब्बे असेसा उच्छिन्ना, न च उप्पज्जरे पुन॥
Sabbe asesā ucchinnā, na ca uppajjare puna.
४४०.
440.
‘‘पञ्चक्खन्धा परिञ्ञाता, तिट्ठन्ति छिन्नमूलका।
‘‘Pañcakkhandhā pariññātā, tiṭṭhanti chinnamūlakā;
दुक्खक्खयो अनुप्पत्तो, नत्थि दानि पुनब्भवो’’ति॥ –
Dukkhakkhayo anuppatto, natthi dāni punabbhavo’’ti. –
इमाहि सेसगाथाहि अत्तनो विहारं सत्थु पवेदेसि।
Imāhi sesagāthāhi attano vihāraṃ satthu pavedesi.
तत्थ झानसोखुम्मसम्पन्नोति झानसुखुमभावेन समन्नागतो। झानसुखुमं नाम अरूपज्झानं, तस्मा अट्ठसमापत्तिलाभिम्हीति वुत्तं होति। तेन अत्तनो उभतोभागविमुत्तितं दस्सेति। अपरे पनाहु – ‘‘सोखुम्मन्ति अग्गमग्गफलेसु अधिपञ्ञासिक्खा अधिप्पेता, ततो झानग्गहणेन अत्तनो उभतोभागविमुत्तितं विभावेती’’ति। विप्पमुत्तं किलेसेहीति पटिप्पस्सद्धिविमुत्तिया सब्बकिलेसेहि विमुत्तं, ततो एव सुद्धचित्तं, अनाविलसङ्कप्पताय अनाविलं, तीहिपि पदेहि अरहत्तफलचित्तमेव वदति। सेसं हेट्ठा वुत्तनयमेव। इममेव च थेरस्स अञ्ञाब्याकरणं अहोसीति।
Tattha jhānasokhummasampannoti jhānasukhumabhāvena samannāgato. Jhānasukhumaṃ nāma arūpajjhānaṃ, tasmā aṭṭhasamāpattilābhimhīti vuttaṃ hoti. Tena attano ubhatobhāgavimuttitaṃ dasseti. Apare panāhu – ‘‘sokhummanti aggamaggaphalesu adhipaññāsikkhā adhippetā, tato jhānaggahaṇena attano ubhatobhāgavimuttitaṃ vibhāvetī’’ti. Vippamuttaṃ kilesehīti paṭippassaddhivimuttiyā sabbakilesehi vimuttaṃ, tato eva suddhacittaṃ, anāvilasaṅkappatāya anāvilaṃ, tīhipi padehi arahattaphalacittameva vadati. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva. Imameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
न्हातकमुनित्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Nhātakamunittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ११. न्हातकमुनित्थेरगाथा • 11. Nhātakamunittheragāthā
