| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
४. जम्बुखादकसंयुत्तं
4. Jambukhādakasaṃyuttaṃ
१. निब्बानपञ्हसुत्तवण्णना
1. Nibbānapañhasuttavaṇṇanā
३१४. निब्बानं आगम्माति एत्थ आगम्माति सब्बसङ्खारेहि निब्बिन्नस्स विसङ्खारनिन्नस्स गोत्रभुना विवट्टितमानसस्स मग्गेन सच्छिकरणेनाति अत्थो। सच्छिकिरियमानञ्हि तं अधिगन्त्वा आरम्मणपच्चयभूतञ्च पटिच्च अधिपतिपच्चयभूते च तस्मिं परमस्सासभावेन विमुत्तसङ्खारस्स परमगतिभावेन च पतिट्ठानभूते पतिट्ठाय खयसङ्खातो मग्गो रागादिके खेपेतीति तंसच्छिकरणाभावे रागादीनं अनुप्पत्तिनिरोधगमनाभावतो ‘‘निब्बानं आगम्म रागो खीयती’’ति वुत्तं।
314.Nibbānaṃāgammāti ettha āgammāti sabbasaṅkhārehi nibbinnassa visaṅkhāraninnassa gotrabhunā vivaṭṭitamānasassa maggena sacchikaraṇenāti attho. Sacchikiriyamānañhi taṃ adhigantvā ārammaṇapaccayabhūtañca paṭicca adhipatipaccayabhūte ca tasmiṃ paramassāsabhāvena vimuttasaṅkhārassa paramagatibhāvena ca patiṭṭhānabhūte patiṭṭhāya khayasaṅkhāto maggo rāgādike khepetīti taṃsacchikaraṇābhāve rāgādīnaṃ anuppattinirodhagamanābhāvato ‘‘nibbānaṃ āgamma rāgo khīyatī’’ti vuttaṃ.
इमिनाव सुत्तेनाति इमिनाव जम्बुखादकसुत्तेन। किलेसक्खयमत्तं निब्बानन्ति वदेय्य ‘‘रागक्खयो’’तिआदिना सुत्ते आगतत्ता। ‘‘किलेसक्खयमत्त’’न्ति अविसेसेन वुत्तत्ता आह ‘‘कस्सा’’तिआदि। अद्धा अत्तनोति वक्खति ‘‘परस्स किलेसक्खयेन परस्स निब्बानसम्पत्ति न युत्ता’’ति। निब्बानारम्मणकरणेन गोत्रभुक्खणे किलेसक्खयप्पत्तिता च आपन्नाति आह – ‘‘किं पन तेसु अखीणेसुयेवा’’तिआदि। ननु आरम्मणकरणमत्तेन किलेसक्खयो अनुप्पत्तोति न सक्का वत्तुं। चित्तञ्हि अतीतानागतादिसब्बं आलम्बनं करोति, न निप्फन्नमेवाति। गोत्रभूपि मग्गेन या किलेसानं अनुप्पत्तिधम्मता कातब्बा, तं आरब्भ पवत्तिस्सतीति? न, अप्पत्तनिब्बानस्स निब्बानारम्मणञाणाभावतो। न हि अञ्ञे धम्मा विय निब्बानं, तं पन अतिगम्भीरत्ता अप्पत्तेन आलम्बितुं न सक्का, तस्मा तेन गोत्रभुना पत्तब्बेन तिकालिकसभावातिक्कन्तगम्भीरभावेन भवितब्बं, किलेसक्खयमत्ततं वा इच्छतो गोत्रभुतो पुरेतरं निप्फन्नेन किलेसक्खयेन भवितब्बं। अप्पत्तकिलेसक्खयारम्मणकरणे हि सति गोत्रभुतो पुरेतरचित्तानिपि आलम्बेय्युन्ति।
Imināva suttenāti imināva jambukhādakasuttena. Kilesakkhayamattaṃ nibbānanti vadeyya ‘‘rāgakkhayo’’tiādinā sutte āgatattā. ‘‘Kilesakkhayamatta’’nti avisesena vuttattā āha ‘‘kassā’’tiādi. Addhā attanoti vakkhati ‘‘parassa kilesakkhayena parassa nibbānasampatti na yuttā’’ti. Nibbānārammaṇakaraṇena gotrabhukkhaṇe kilesakkhayappattitā ca āpannāti āha – ‘‘kiṃ pana tesu akhīṇesuyevā’’tiādi. Nanu ārammaṇakaraṇamattena kilesakkhayo anuppattoti na sakkā vattuṃ. Cittañhi atītānāgatādisabbaṃ ālambanaṃ karoti, na nipphannamevāti. Gotrabhūpi maggena yā kilesānaṃ anuppattidhammatā kātabbā, taṃ ārabbha pavattissatīti? Na, appattanibbānassa nibbānārammaṇañāṇābhāvato. Na hi aññe dhammā viya nibbānaṃ, taṃ pana atigambhīrattā appattena ālambituṃ na sakkā, tasmā tena gotrabhunā pattabbena tikālikasabhāvātikkantagambhīrabhāvena bhavitabbaṃ, kilesakkhayamattataṃ vā icchato gotrabhuto puretaraṃ nipphannena kilesakkhayena bhavitabbaṃ. Appattakilesakkhayārammaṇakaraṇe hi sati gotrabhuto puretaracittānipi ālambeyyunti.
तस्मातिआदि वुत्तस्सेव अत्थस्स निगमनं। तं पनेतं निब्बानं। रूपिनो धम्मा अरूपिनो धम्मातिआदीसूति आदिसद्देन लोकुत्तरअनासवादीनं सङ्गहो दट्ठब्बो। अरूपधम्मादिभावग्गहणेन चस्स परिनिप्फन्नता दीपिता। तेनाह ‘‘न किलेसक्खयमत्तमेवा’’ति। किलेसक्खयमत्तताय हि सति निब्बानस्स बहुता आपज्जति ‘‘यत्तका किलेसा खीयन्ति, तत्तकानि निब्बानानी’’ति। अभावस्सभावतो गम्भीरादिभावो असङ्खतादिभावो च न सिया, वुत्तो च सो निब्बानस्स, तस्मास्स पच्चेतब्बो परिनिप्फन्नभावो। यस्मा च सम्मुतिसच्चारम्मणं सङ्खतधम्मारम्मणं वा समुच्छेदवसेन किलेसे पजहितुं न सक्कोति, यतो महग्गतञाणं विपस्सनाञाणं वा किलेसविक्खम्भनवसेन तदङ्गवसेन वा पजहति, तस्मा अरियमग्गञाणस्स सम्मुतिसच्चसङ्खतधम्मारम्मणेहि विपरीतसभावेन आरम्मणेन भवितब्बं। तथा हि तं समुच्छेदवसेन किलेसे पजहीति एवं परिनिप्फन्नासङ्खतसभावं निब्बानन्ति निट्ठमेत्थ गन्तब्बन्ति।
Tasmātiādi vuttasseva atthassa nigamanaṃ. Taṃ panetaṃ nibbānaṃ. Rūpino dhammā arūpino dhammātiādīsūti ādisaddena lokuttaraanāsavādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Arūpadhammādibhāvaggahaṇena cassa parinipphannatā dīpitā. Tenāha ‘‘na kilesakkhayamattamevā’’ti. Kilesakkhayamattatāya hi sati nibbānassa bahutā āpajjati ‘‘yattakā kilesā khīyanti, tattakāni nibbānānī’’ti. Abhāvassabhāvato gambhīrādibhāvo asaṅkhatādibhāvo ca na siyā, vutto ca so nibbānassa, tasmāssa paccetabbo parinipphannabhāvo. Yasmā ca sammutisaccārammaṇaṃ saṅkhatadhammārammaṇaṃ vā samucchedavasena kilese pajahituṃ na sakkoti, yato mahaggatañāṇaṃ vipassanāñāṇaṃ vā kilesavikkhambhanavasena tadaṅgavasena vā pajahati, tasmā ariyamaggañāṇassa sammutisaccasaṅkhatadhammārammaṇehi viparītasabhāvena ārammaṇena bhavitabbaṃ. Tathā hi taṃ samucchedavasena kilese pajahīti evaṃ parinipphannāsaṅkhatasabhāvaṃ nibbānanti niṭṭhamettha gantabbanti.
निब्बानपञ्हसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Nibbānapañhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. निब्बानपञ्हासुत्तं • 1. Nibbānapañhāsuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १. निब्बानपञ्हासुत्तवण्णना • 1. Nibbānapañhāsuttavaṇṇanā
