| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / มิลินฺทปญฺหปาฬิ • Milindapañhapāḷi |
๑๐. นิพฺพานรูปสณฺฐานปโญฺห
10. Nibbānarūpasaṇṭhānapañho
๑๐. ‘‘ภเนฺต นาคเสน, ‘นิพฺพานํ นิพฺพาน’นฺติ ยํ วเทสิ, สกฺกา ปน ตสฺส นิพฺพานสฺส รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปเมฺมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุ’’นฺติ? ‘‘อปฺปฎิภาคํ, มหาราช, นิพฺพานํ, น สกฺกา นิพฺพานสฺส รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปเมฺมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุ’’นฺติฯ ‘‘เอตมฺปาหํ, ภเนฺต นาคเสน, น สมฺปฎิจฺฉามิ, ยํ อตฺถิธมฺมสฺส นิพฺพานสฺส รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปเมฺมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อปญฺญาปนํ, การเณน มํ สญฺญาเปหี’’ติฯ ‘‘โหตุ, มหาราช, การเณน ตํ สญฺญาเปสฺสามิฯ อตฺถิ, มหาราช, มหาสมุโทฺท นามา’’ติ? ‘‘อาม, ภเนฺต, อเตฺถโส มหาสมุโทฺท’’ติฯ ‘‘สเจ ตํ, มหาราช, โกจิ เอวํ ปุเจฺฉยฺย ‘กิตฺตกํ, มหาราช, มหาสมุเทฺท อุทกํ, กติ ปน เต สตฺตา, เย มหาสมุเทฺท ปฎิวสนฺตี’ติ, เอวํ ปุโฎฺฐ ตฺวํ, มหาราช, กินฺติ ตสฺส พฺยากเรยฺยาสี’’ติ? ‘‘สเจ มํ, ภเนฺต, โกจิ เอวํ ปุเจฺฉยฺย ‘กิตฺตกํ, มหาราช, มหาสมุเทฺท อุทกํ, กติ ปน เต สตฺตา, เย มหาสมุเทฺท ปฎิวสนฺตี’ติ, ตมหํ, ภเนฺต, เอวํ วเทยฺยํ ‘อปุจฺฉิตพฺพํ มํ ตฺวํ อโมฺภ ปุริส ปุจฺฉสิ, เนสา ปุจฺฉา เกนจิ ปุจฺฉิตพฺพา, ฐปนีโย เอโส ปโญฺหฯ อวิภโตฺต โลกกฺขายิเกหิ มหาสมุโทฺท, น สกฺกา มหาสมุเทฺท อุทกํ ปริมินิตุํ สตฺตา วา เย ตตฺถ วาสมุปคตาติ เอวาหํ ภเนฺต ตสฺส ปฎิวจนํ ทเทยฺย’’’นฺติฯ
10. ‘‘Bhante nāgasena, ‘nibbānaṃ nibbāna’nti yaṃ vadesi, sakkā pana tassa nibbānassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti? ‘‘Appaṭibhāgaṃ, mahārāja, nibbānaṃ, na sakkā nibbānassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti. ‘‘Etampāhaṃ, bhante nāgasena, na sampaṭicchāmi, yaṃ atthidhammassa nibbānassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā apaññāpanaṃ, kāraṇena maṃ saññāpehī’’ti. ‘‘Hotu, mahārāja, kāraṇena taṃ saññāpessāmi. Atthi, mahārāja, mahāsamuddo nāmā’’ti? ‘‘Āma, bhante, attheso mahāsamuddo’’ti. ‘‘Sace taṃ, mahārāja, koci evaṃ puccheyya ‘kittakaṃ, mahārāja, mahāsamudde udakaṃ, kati pana te sattā, ye mahāsamudde paṭivasantī’ti, evaṃ puṭṭho tvaṃ, mahārāja, kinti tassa byākareyyāsī’’ti? ‘‘Sace maṃ, bhante, koci evaṃ puccheyya ‘kittakaṃ, mahārāja, mahāsamudde udakaṃ, kati pana te sattā, ye mahāsamudde paṭivasantī’ti, tamahaṃ, bhante, evaṃ vadeyyaṃ ‘apucchitabbaṃ maṃ tvaṃ ambho purisa pucchasi, nesā pucchā kenaci pucchitabbā, ṭhapanīyo eso pañho. Avibhatto lokakkhāyikehi mahāsamuddo, na sakkā mahāsamudde udakaṃ pariminituṃ sattā vā ye tattha vāsamupagatāti evāhaṃ bhante tassa paṭivacanaṃ dadeyya’’’nti.
‘‘กิสฺส ปน, ตฺวํ มหาราช, อตฺถิธเมฺม มหาสมุเทฺท เอวํ ปฎิวจนํ ทเทยฺยาสิ, นนุ วิคเณตฺวา 1 ตสฺส อาจิกฺขิตพฺพํ ‘เอตฺตกํ มหาสมุเทฺท อุทกํ, เอตฺตกา จ สตฺตา มหาสมุเทฺท ปฎิวสนฺตี’’ติ? ‘‘น สกฺกา, ภเนฺต, อวิสโย เอโส ปโญฺห’’ติฯ
‘‘Kissa pana, tvaṃ mahārāja, atthidhamme mahāsamudde evaṃ paṭivacanaṃ dadeyyāsi, nanu vigaṇetvā 2 tassa ācikkhitabbaṃ ‘ettakaṃ mahāsamudde udakaṃ, ettakā ca sattā mahāsamudde paṭivasantī’’ti? ‘‘Na sakkā, bhante, avisayo eso pañho’’ti.
‘‘ยถา , มหาราช, อตฺถิธเมฺม เยว มหาสมุเทฺท น สกฺกา อุทกํ ปริคเณตุํ 3 สตฺตา วา เย ตตฺถ วาสมุปคตา, เอวเมว โข, มหาราช, อตฺถิธมฺมเสฺสว นิพฺพานสฺส น สกฺกา รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปเมฺมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุํ, วิคเณยฺย, มหาราช, อิทฺธิมา เจโตวสิปฺปโตฺต มหาสมุเทฺท อุทกํ ตตฺราสเย จ สเตฺต, น เตฺวว โส อิทฺธิมา เจโตวสิปฺปโตฺต สกฺกุเณยฺย นิพฺพานสฺส รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปเมฺมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุํฯ
‘‘Yathā , mahārāja, atthidhamme yeva mahāsamudde na sakkā udakaṃ parigaṇetuṃ 4 sattā vā ye tattha vāsamupagatā, evameva kho, mahārāja, atthidhammasseva nibbānassa na sakkā rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayituṃ, vigaṇeyya, mahārāja, iddhimā cetovasippatto mahāsamudde udakaṃ tatrāsaye ca satte, na tveva so iddhimā cetovasippatto sakkuṇeyya nibbānassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayituṃ.
‘‘อปรมฺปิ, มหาราช, อุตฺตริํ การณํ สุโณหิ, อตฺถิธมฺมเสฺสว นิพฺพานสฺส น สกฺกา รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปเมฺมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุนฺติฯ อตฺถิ, มหาราช, เทเวสุ อรูปกายิกา นาม เทวา’’ติฯ ‘‘อาม, ภเนฺต, สุยฺยติ ‘อตฺถิ เทเวสุ อรูปกายิกา นาม เทวา’’’ติฯ ‘‘สกฺกา ปน, มหาราช, เตสํ อรูปกายิกานํ เทวานํ รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปเมฺมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุ’’นฺติ? ‘‘น หิ, ภเนฺต’’ติฯ ‘‘เตน หิ, มหาราช, นตฺถิ อรูปกายิกา เทวา’’ติ? ‘‘อตฺถิ, ภเนฺต, อรูปกายิกา เทวา, น จ สกฺกา เตสํ รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปเมฺมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุ’’นฺติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, อตฺถิสตฺตานํ เยว อรูปกายิกานํ เทวานํ น สกฺกา รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปเมฺมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุํ, เอวเมว โข, มหาราช, อตฺถิธมฺมเสฺสว นิพฺพานสฺส น สกฺกา รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปเมฺมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุ’’นฺติฯ
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, atthidhammasseva nibbānassa na sakkā rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitunti. Atthi, mahārāja, devesu arūpakāyikā nāma devā’’ti. ‘‘Āma, bhante, suyyati ‘atthi devesu arūpakāyikā nāma devā’’’ti. ‘‘Sakkā pana, mahārāja, tesaṃ arūpakāyikānaṃ devānaṃ rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Tena hi, mahārāja, natthi arūpakāyikā devā’’ti? ‘‘Atthi, bhante, arūpakāyikā devā, na ca sakkā tesaṃ rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti. ‘‘Yathā, mahārāja, atthisattānaṃ yeva arūpakāyikānaṃ devānaṃ na sakkā rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayituṃ, evameva kho, mahārāja, atthidhammasseva nibbānassa na sakkā rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti.
‘‘ภเนฺต นาคเสน, โหตุ เอกนฺตสุขํ นิพฺพานํ, น จ สกฺกา ตสฺส รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปเมฺมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุํฯ อตฺถิ ปน, ภเนฺต, นิพฺพานสฺส คุณํ อเญฺญหิ อนุปวิฎฺฐํ กิญฺจิ โอปมฺมนิทสฺสนมตฺต’’นฺติ? ‘‘สรูปโต, มหาราช, นตฺถิ, คุณโต ปน สกฺกา กิญฺจิ โอปมฺมนิทสฺสนมตฺตํ อุปทสฺสยิตุ’’นฺติฯ ‘‘สาธุ, ภเนฺต นาคเสน, ยถาหํ ลภามิ นิพฺพานสฺส คุณโตปิ เอกเทสปริทีปนมตฺตํ, ตถา สีฆํ พฺรูหิ, นิพฺพาเปหิ เม หทยปริฬาหํ วินย สีตลมธุรวจนมาลุเตนา’’ติฯ
‘‘Bhante nāgasena, hotu ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na ca sakkā tassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayituṃ. Atthi pana, bhante, nibbānassa guṇaṃ aññehi anupaviṭṭhaṃ kiñci opammanidassanamatta’’nti? ‘‘Sarūpato, mahārāja, natthi, guṇato pana sakkā kiñci opammanidassanamattaṃ upadassayitu’’nti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, yathāhaṃ labhāmi nibbānassa guṇatopi ekadesaparidīpanamattaṃ, tathā sīghaṃ brūhi, nibbāpehi me hadayapariḷāhaṃ vinaya sītalamadhuravacanamālutenā’’ti.
‘‘ปทุมสฺส, มหาราช, เอโก คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐ, อุทกสฺส เทฺว คุณา, อคทสฺส ตโย คุณา, มหาสมุทฺทสฺส จตฺตาโร คุณา, โภชนสฺส ปญฺจ คุณา, อากาสสฺส ทส คุณา, มณิรตนสฺส ตโย คุณา , โลหิตจนฺทนสฺส ตโย คุณา, สปฺปิมณฺฑสฺส ตโย คุณา, คิริสิขรสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติฯ
‘‘Padumassa, mahārāja, eko guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho, udakassa dve guṇā, agadassa tayo guṇā, mahāsamuddassa cattāro guṇā, bhojanassa pañca guṇā, ākāsassa dasa guṇā, maṇiratanassa tayo guṇā , lohitacandanassa tayo guṇā, sappimaṇḍassa tayo guṇā, girisikharassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ภเนฺต นาคเสน, ‘ปทุมสฺส เอโก คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐ’ติ ยํ วเทสิ, กตโม ปทุมสฺส เอโก คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐ’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, ปทุมํ อนุปลิตฺตํ อุทเกน, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สพฺพกิเลเสหิ อนุปลิตฺตํฯ อยํ, มหาราช, ปทุมสฺส เอโก คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐ’’ติฯ
‘‘Bhante nāgasena, ‘padumassa eko guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho’ti yaṃ vadesi, katamo padumassa eko guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, padumaṃ anupalittaṃ udakena, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sabbakilesehi anupalittaṃ. Ayaṃ, mahārāja, padumassa eko guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho’’ti.
‘‘ภเนฺต นาคเสน, ‘อุทกสฺส เทฺว คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม อุทกสฺส เทฺว คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, อุทกํ สีตลํ ปริฬาหนิพฺพาปนํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สีตลํ สพฺพกิเลสปริฬาหนิพฺพาปนํฯ อยํ, มหาราช, อุทกสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, อุทกํ กิลนฺตตสิตปิปาสิตฆมฺมาภิตตฺตานํ ชนปสุปชานํ ปิปาสาวินยนํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ กามตณฺหาภวตณฺหาวิภวตณฺหาปิปาสาวินยนํฯ อยํ, มหาราช, อุทกสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ อิเม โข, มหาราช, อุทกสฺส เทฺว คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติฯ
‘‘Bhante nāgasena, ‘udakassa dve guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame udakassa dve guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, udakaṃ sītalaṃ pariḷāhanibbāpanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sītalaṃ sabbakilesapariḷāhanibbāpanaṃ. Ayaṃ, mahārāja, udakassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, udakaṃ kilantatasitapipāsitaghammābhitattānaṃ janapasupajānaṃ pipāsāvinayanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ kāmataṇhābhavataṇhāvibhavataṇhāpipāsāvinayanaṃ. Ayaṃ, mahārāja, udakassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Ime kho, mahārāja, udakassa dve guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ภเนฺต นาคเสน, ‘อคทสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม อคทสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, อคโท วิสปีฬิตานํ สตฺตานํ ปฎิสรณํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ กิเลสวิสปีฬิตานํ สตฺตานํ ปฎิสรณํฯ อยํ, มหาราช, อคทสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, อคโท โรคานํ อนฺตกโร, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สพฺพทุกฺขานํ อนฺตกรํฯ อยํ, มหาราช, อคทสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, อคโท อมตํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อมตํฯ อยํ, มหาราช, อคทสฺส ตติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ อิเม โข, มหาราช, อคทสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติฯ
‘‘Bhante nāgasena, ‘agadassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame agadassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, agado visapīḷitānaṃ sattānaṃ paṭisaraṇaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ kilesavisapīḷitānaṃ sattānaṃ paṭisaraṇaṃ. Ayaṃ, mahārāja, agadassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, agado rogānaṃ antakaro, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sabbadukkhānaṃ antakaraṃ. Ayaṃ, mahārāja, agadassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, agado amataṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ amataṃ. Ayaṃ, mahārāja, agadassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Ime kho, mahārāja, agadassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ภเนฺต นาคเสน, ‘มหาสมุทฺทสฺส จตฺตาโร คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม มหาสมุทฺทสฺส จตฺตาโร คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, มหาสมุโทฺท สุโญฺญ สพฺพกุณเปหิ, เอวเมว โข, มหาราช , นิพฺพานํ สุญฺญํ สพฺพกิเลสกุณเปหิฯ อยํ, มหาราช , มหาสมุทฺทสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, มหาสมุโทฺท มหโนฺต อโนรปาโร, น ปริปูรติ สพฺพสวนฺตีหิ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ มหนฺตํ อโนรปารํ, น ปูรติ สพฺพสเตฺตหิฯ อยํ, มหาราช, มหาสมุทฺทสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, มหาสมุโทฺท มหนฺตานํ ภูตานํ อาวาโส, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ มหนฺตานํ อรหนฺตานํ วิมลขีณาสวพลปฺปตฺตวสีภูตมหาภูตานํ อาวาโสฯ อยํ, มหาราช, มหาสมุทฺทสฺส ตติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, มหาสมุโทฺท อปริมิตวิวิธวิปุลวีจิปุปฺผสํกุสุมิโต, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อปริมิตวิวิธวิปุลปริสุทฺธวิชฺชาวิมุตฺติปุปฺผสํกุสุมิตํฯ อยํ, มหาราช, มหาสมุทฺทสฺส จตุโตฺถ คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ อิเม โข, มหาราช, มหาสมุทฺทสฺส จตฺตาโร คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติฯ
‘‘Bhante nāgasena, ‘mahāsamuddassa cattāro guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame mahāsamuddassa cattāro guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, mahāsamuddo suñño sabbakuṇapehi, evameva kho, mahārāja , nibbānaṃ suññaṃ sabbakilesakuṇapehi. Ayaṃ, mahārāja , mahāsamuddassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, mahāsamuddo mahanto anorapāro, na paripūrati sabbasavantīhi, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ mahantaṃ anorapāraṃ, na pūrati sabbasattehi. Ayaṃ, mahārāja, mahāsamuddassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, mahāsamuddo mahantānaṃ bhūtānaṃ āvāso, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ mahantānaṃ arahantānaṃ vimalakhīṇāsavabalappattavasībhūtamahābhūtānaṃ āvāso. Ayaṃ, mahārāja, mahāsamuddassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, mahāsamuddo aparimitavividhavipulavīcipupphasaṃkusumito, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ aparimitavividhavipulaparisuddhavijjāvimuttipupphasaṃkusumitaṃ. Ayaṃ, mahārāja, mahāsamuddassa catuttho guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Ime kho, mahārāja, mahāsamuddassa cattāro guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ภเนฺต นาคเสน, ‘โภชนสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม โภชนสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, โภชนํ สพฺพสตฺตานํ อายุธารณํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สจฺฉิกตํ ชรามรณนาสนโต อายุธารณํฯ อยํ, มหาราช, โภชนสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, โภชนํ สพฺพสตฺตานํ พลวฑฺฒนํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สจฺฉิกตํ สพฺพสตฺตานํ อิทฺธิพลวฑฺฒนํฯ อยํ, มหาราช, โภชนสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, โภชนํ สพฺพสตฺตานํ วณฺณชนนํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สจฺฉิกตํ สพฺพสตฺตานํ คุณวณฺณชนนํฯ อยํ, มหาราช, โภชนสฺส ตติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, โภชนํ สพฺพสตฺตานํ ทรถวูปสมนํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สจฺฉิกตํ สพฺพสตฺตานํ สพฺพกิเลสทรถวูปสมนํฯ อยํ, มหาราช, โภชนสฺส จตุโตฺถ คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, โภชนํ สพฺพสตฺตานํ ชิฆจฺฉาทุพฺพลฺยปฎิวิโนทนํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สจฺฉิกตํ สพฺพสตฺตานํ สพฺพทุกฺขชิฆจฺฉาทุพฺพลฺยปฎิวิโนทนํฯ อยํ, มหาราช, โภชนสฺส ปญฺจโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ อิเม โข, มหาราช, โภชนสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติฯ
‘‘Bhante nāgasena, ‘bhojanassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame bhojanassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ āyudhāraṇaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ jarāmaraṇanāsanato āyudhāraṇaṃ. Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ balavaḍḍhanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ iddhibalavaḍḍhanaṃ. Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ vaṇṇajananaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ guṇavaṇṇajananaṃ. Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ darathavūpasamanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ sabbakilesadarathavūpasamanaṃ. Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa catuttho guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ jighacchādubbalyapaṭivinodanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ sabbadukkhajighacchādubbalyapaṭivinodanaṃ. Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa pañcamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Ime kho, mahārāja, bhojanassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ภเนฺต นาคเสน, ‘อากาสสฺส ทส คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม อากาสสฺส ทส คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, อากาโส น ชายติ, น ชียติ, น มียติ, น จวติ, น อุปฺปชฺชติ, ทุปฺปสโห, อโจราหรโณ, อนิสฺสิโต, วิหคคมโน, นิราวรโณ, อนโนฺตฯ เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ น ชายติ, น ชียติ , น มียติ, น จวติ, น อุปฺปชฺชติ, ทุปฺปสหํ, อโจราหรณํ, อนิสฺสิตํ, อริยคมนํ, นิราวรณํ, อนนฺตํฯ อิเม โข, มหาราช, อากาสสฺส ทส คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติฯ
‘‘Bhante nāgasena, ‘ākāsassa dasa guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame ākāsassa dasa guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, ākāso na jāyati, na jīyati, na mīyati, na cavati, na uppajjati, duppasaho, acorāharaṇo, anissito, vihagagamano, nirāvaraṇo, ananto. Evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ na jāyati, na jīyati , na mīyati, na cavati, na uppajjati, duppasahaṃ, acorāharaṇaṃ, anissitaṃ, ariyagamanaṃ, nirāvaraṇaṃ, anantaṃ. Ime kho, mahārāja, ākāsassa dasa guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ภเนฺต นาคเสน, ‘มณิรตนสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม มณิรตนสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, มณิรตนํ กามททํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ กามททํฯ อยํ, มหาราช, มณิรตนสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, มณิรตนํ หาสกรํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ หาสกรํฯ อยํ, มหาราช, มณิรตนสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, มณิรตนํ อุโชฺชตตฺตกรํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อุโชฺชตตฺตกรํ 5ฯ อยํ, มหาราช, มณิรตนสฺส ตติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ อิเม โข, มหาราช, มณิรตนสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติฯ
‘‘Bhante nāgasena, ‘maṇiratanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame maṇiratanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, maṇiratanaṃ kāmadadaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ kāmadadaṃ. Ayaṃ, mahārāja, maṇiratanassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, maṇiratanaṃ hāsakaraṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ hāsakaraṃ. Ayaṃ, mahārāja, maṇiratanassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, maṇiratanaṃ ujjotattakaraṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ ujjotattakaraṃ 6. Ayaṃ, mahārāja, maṇiratanassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Ime kho, mahārāja, maṇiratanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ภเนฺต นาคเสน, ‘โลหิตจนฺทนสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม โลหิตจนฺทนสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, โลหิตจนฺทนํ ทุลฺลภํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ ทุลฺลภํฯ อยํ, มหาราช, โลหิตจนฺทนสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, โลหิตจนฺทนํ อสมสุคนฺธํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อสมสุคนฺธํฯ อยํ, มหาราช, โลหิตจนฺทนสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, โลหิตจนฺทนํ สชฺชนปสตฺถํ 7, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อริยสชฺชนปสตฺถํฯ อยํ, มหาราช, โลหิตจนฺทนสฺส ตติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ อิเม โข, มหาราช, โลหิตจนฺทนสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติฯ
‘‘Bhante nāgasena, ‘lohitacandanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame lohitacandanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, lohitacandanaṃ dullabhaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ dullabhaṃ. Ayaṃ, mahārāja, lohitacandanassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, lohitacandanaṃ asamasugandhaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ asamasugandhaṃ. Ayaṃ, mahārāja, lohitacandanassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, lohitacandanaṃ sajjanapasatthaṃ 8, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ ariyasajjanapasatthaṃ. Ayaṃ, mahārāja, lohitacandanassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Ime kho, mahārāja, lohitacandanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ภเนฺต นาคเสน, ‘สปฺปิมณฺฑสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม สปฺปิมณฺฑสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, สปฺปิมโณฺฑ วณฺณสมฺปโนฺน, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ คุณวณฺณสมฺปนฺนํฯ อยํ, มหาราช, สปฺปิมณฺฑสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, สปฺปิมโณฺฑ คนฺธสมฺปโนฺน, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สีลคนฺธสมฺปนฺนํฯ อยํ, มหาราช, สปฺปิมณฺฑสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, สปฺปิมโณฺฑ รสสมฺปโนฺน, เอวเมว โข , มหาราช, นิพฺพานํ รสสมฺปนฺนํฯ อยํ, มหาราช, สปฺปิมณฺฑสฺส ตติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ อิเม โข, มหาราช, สปฺปิมณฺฑสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติฯ
‘‘Bhante nāgasena, ‘sappimaṇḍassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame sappimaṇḍassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, sappimaṇḍo vaṇṇasampanno, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ guṇavaṇṇasampannaṃ. Ayaṃ, mahārāja, sappimaṇḍassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, sappimaṇḍo gandhasampanno, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sīlagandhasampannaṃ. Ayaṃ, mahārāja, sappimaṇḍassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, sappimaṇḍo rasasampanno, evameva kho , mahārāja, nibbānaṃ rasasampannaṃ. Ayaṃ, mahārāja, sappimaṇḍassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Ime kho, mahārāja, sappimaṇḍassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ภเนฺต นาคเสน, ‘คิริสิขรสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม คิริสิขรสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, คิริสิขรํ อจฺจุคฺคตํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อจฺจุคตํฯ อยํ, มหาราช, คิริสิขรสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, คิริสิขรํ อจลํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อจลํฯ อยํ, มหาราช, คิริสิขรสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, คิริสิขรํ ทุรธิโรหํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ ทุรธิโรหํ สพฺพกิเลสานํฯ อยํ, มหาราช, คิริสิขรสฺส ตติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, คิริสิขรํ สพฺพพีชานํ อวิรูหนํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สพฺพกิเลสานํ อวิรูหนํฯ อยํ, มหาราช, คิริสิขรสฺส จตุโตฺถ คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, คิริสิขรํ อนุนยปฺปฎิฆวิปฺปมุตฺตํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อนุนยปฺปฎิฆวิปฺปมุตฺตํฯ อยํ, มหาราช, คิริสิขรสฺส ปญฺจโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิโฎฺฐ ฯ อิเม โข, มหาราช, คิริสิขรสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฎฺฐา’’ติฯ ‘‘สาธุ, ภเนฺต นาคเสน, เอวเมตํ ตถา สมฺปฎิจฺฉามี’’ติฯ
‘‘Bhante nāgasena, ‘girisikharassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame girisikharassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, girisikharaṃ accuggataṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ accugataṃ. Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, girisikharaṃ acalaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ acalaṃ. Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, girisikharaṃ duradhirohaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ duradhirohaṃ sabbakilesānaṃ. Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, girisikharaṃ sabbabījānaṃ avirūhanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sabbakilesānaṃ avirūhanaṃ. Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa catuttho guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, girisikharaṃ anunayappaṭighavippamuttaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ anunayappaṭighavippamuttaṃ. Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa pañcamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho . Ime kho, mahārāja, girisikharassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
นิพฺพานรูปสณฺฐานปโญฺห ทสโมฯ
Nibbānarūpasaṇṭhānapañho dasamo.
Footnotes:
