| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
९. निब्बानसुत्तवण्णना
9. Nibbānasuttavaṇṇanā
१७९. नवमे अभिधम्मे वुत्तनयेनाति –
179. Navame abhidhamme vuttanayenāti –
‘‘कतमा हानभागिनी पञ्ञा? पठमस्स झानस्स लाभिं कामसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति हानभागिनी पञ्ञा, तदनुधम्मता सति सन्तिट्ठति ठितिभागिनी पञ्ञा। अवितक्कसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विसेसभागिनी पञ्ञा। निब्बिदासहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विरागूपसञ्हिता निब्बेधभागिनी पञ्ञा’’ति (विभ॰ ७९९) –
‘‘Katamā hānabhāginī paññā? Paṭhamassa jhānassa lābhiṃ kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā, tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā. Avitakkasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā’’ti (vibha. 799) –
आदिना विभङ्गे वुत्तनयेन एवमत्थो वेदितब्बो।
Ādinā vibhaṅge vuttanayena evamattho veditabbo.
तत्थ पठमस्स झानस्स लाभिन्ति य्वायं अप्पगुणस्स पठमस्स झानस्स लाभी, तं। कामसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्तीति ततो वुट्ठितं आरम्मणवसेन कामसहगता हुत्वा सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति तुदन्ति चोदेन्ति। तस्स कामानुपक्खन्दानं सञ्ञामनसिकारानं वसेन सा पठमज्झानपञ्ञा हायति परिहायति, तस्मा ‘‘हानभागिनी पञ्ञा’’ति वुत्ता। तदनुधम्मताति तदनुरूपसभावा। सति सन्तिट्ठतीति इदं मिच्छासतिं सन्धाय वुत्तं, न सम्मासतिं। यस्स हि पठमज्झानानुरूपसभावा पठमज्झानं सन्ततो पणीततो दिस्वा अस्सादयमाना अभिनन्दमाना निकन्ति उप्पज्जति, तस्स निकन्तिवसेन पठमज्झानपञ्ञा नेव हायति न वड्ढति, ठितिकोट्ठासिका होति। तेन वुत्तं ‘‘ठितिभागिनी पञ्ञा’’ति। अवितक्कसहगताति अवितक्कं दुतियज्झानं सन्ततो पणीततो मनसिकरोतो आरम्मणवसेन अवितक्कसहगता सञ्ञामनसिकारा। समुदाचरन्तीति पगुणतो पठमज्झानतो वुट्ठितं दुतियज्झानाधिगमत्थाय तुदन्ति चोदेन्ति, तस्स उपरि दुतियज्झानानुपक्खन्दानं सञ्ञामनसिकारानं वसेन सा पठमज्झानपञ्ञा विसेसभूतस्स दुतियज्झानस्स उप्पत्तिपदट्ठानताय ‘‘विसेसभागिनी’’ति वुत्ता।
Tattha paṭhamassa jhānassa lābhinti yvāyaṃ appaguṇassa paṭhamassa jhānassa lābhī, taṃ. Kāmasahagatāsaññāmanasikārā samudācarantīti tato vuṭṭhitaṃ ārammaṇavasena kāmasahagatā hutvā saññāmanasikārā samudācaranti tudanti codenti. Tassa kāmānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā hāyati parihāyati, tasmā ‘‘hānabhāginī paññā’’ti vuttā. Tadanudhammatāti tadanurūpasabhāvā. Sati santiṭṭhatīti idaṃ micchāsatiṃ sandhāya vuttaṃ, na sammāsatiṃ. Yassa hi paṭhamajjhānānurūpasabhāvā paṭhamajjhānaṃ santato paṇītato disvā assādayamānā abhinandamānā nikanti uppajjati, tassa nikantivasena paṭhamajjhānapaññā neva hāyati na vaḍḍhati, ṭhitikoṭṭhāsikā hoti. Tena vuttaṃ ‘‘ṭhitibhāginī paññā’’ti. Avitakkasahagatāti avitakkaṃ dutiyajjhānaṃ santato paṇītato manasikaroto ārammaṇavasena avitakkasahagatā saññāmanasikārā. Samudācarantīti paguṇato paṭhamajjhānato vuṭṭhitaṃ dutiyajjhānādhigamatthāya tudanti codenti, tassa upari dutiyajjhānānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā visesabhūtassa dutiyajjhānassa uppattipadaṭṭhānatāya ‘‘visesabhāginī’’ti vuttā.
निब्बिदासहगताति तंयेव पठमज्झानलाभिं झानतो वुट्ठितं निब्बिदासङ्खातेन विपस्सनाञाणेन सहगता। विपस्सनाञाणञ्हि झानङ्गभेदे वत्तन्ते निब्बिन्दति उक्कण्ठति, तस्मा ‘‘निब्बिदा’’ति वुच्चति। समुदाचरन्तीति निब्बानसच्छिकिरियत्थाय तुदन्ति चोदेन्ति। विरागूपसञ्हिताति विरागसङ्खातेन निब्बानेन उपसंहिता। विपस्सनाञाणञ्हि सक्का इमिना मग्गेन विरागं निब्बानं सच्छिकातुन्ति पवत्तितो ‘‘विरागूपसंहित’’न्ति वुच्चति। तंसम्पयुत्तसञ्ञामनसिकारापि विरागूपसंहिता एव नाम। तस्स तेसं सञ्ञामनसिकारानं वसेन सा पठमज्झानपञ्ञा अरियमग्गप्पटिवेधस्स पदट्ठानताय ‘‘निब्बेधभागिनी’’ति वुत्ताति।
Nibbidāsahagatāti taṃyeva paṭhamajjhānalābhiṃ jhānato vuṭṭhitaṃ nibbidāsaṅkhātena vipassanāñāṇena sahagatā. Vipassanāñāṇañhi jhānaṅgabhede vattante nibbindati ukkaṇṭhati, tasmā ‘‘nibbidā’’ti vuccati. Samudācarantīti nibbānasacchikiriyatthāya tudanti codenti. Virāgūpasañhitāti virāgasaṅkhātena nibbānena upasaṃhitā. Vipassanāñāṇañhi sakkā iminā maggena virāgaṃ nibbānaṃ sacchikātunti pavattito ‘‘virāgūpasaṃhita’’nti vuccati. Taṃsampayuttasaññāmanasikārāpi virāgūpasaṃhitā eva nāma. Tassa tesaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā ariyamaggappaṭivedhassa padaṭṭhānatāya ‘‘nibbedhabhāginī’’ti vuttāti.
निब्बानसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Nibbānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ९. निब्बानसुत्तं • 9. Nibbānasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ९. निब्बानसुत्तवण्णना • 9. Nibbānasuttavaṇṇanā
