| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
९. निब्बेधिकसुत्तवण्णना
9. Nibbedhikasuttavaṇṇanā
६३. नवमे परिहायति अत्तनो फलं परिग्गहेत्वा वत्तति, तस्स वा कारणभावं उपगच्छतीति परियायोति इध कारणं वुत्तन्ति आह ‘‘निब्बिज्झनकारण’’न्ति।
63. Navame parihāyati attano phalaṃ pariggahetvā vattati, tassa vā kāraṇabhāvaṃ upagacchatīti pariyāyoti idha kāraṇaṃ vuttanti āha ‘‘nibbijjhanakāraṇa’’nti.
‘‘अनुजानामि , भिक्खवे, अहतानं वत्थानं दिगुणं सङ्घाटि’’न्ति एत्थ हि पटलट्ठो गुणट्ठो। ‘‘अच्चेन्ति काला तरयन्ति रत्तियो, वयोगुणा अनुपुब्बं जहन्ती’’ति (सं॰ नि॰ १.४) एत्थ रासट्ठो गुणट्ठो। ‘‘सतगुणा दक्खिणा पाटिकङ्खितब्बा’’ति (म॰ नि॰ ३.३७९) एत्थ आनिसंसट्ठो। ‘‘अन्तं अन्तगुणं (दी॰ नि॰ २.३७७; म॰ नि॰ १.११०; खु॰ पा॰ ३.द्वत्तिंसाकारो), कयिरा मालागुणे बहू’’ति (ध॰ प॰ ५३) एत्थ बन्धनट्ठो गुणट्ठो। इधापि एसोव अधिप्पेतोति आह ‘‘बन्धनट्ठेन गुणा’’ति। कामरागस्स संयोजनस्स पच्चयभावेन वत्थुकामेसुपि बन्धनट्ठो रासट्ठो वा गुणट्ठो दट्ठब्बो। चक्खुविञ्ञेय्याति वा चक्खुविञ्ञाणतंद्वारिकविञ्ञाणेहि जानितब्बा। सोतविञ्ञेय्यातिआदीसुपि एसेव नयो। इट्ठारम्मणभूताति सभावेनेव इट्ठारम्मणजातिका, इट्ठारम्मणभावं वा पत्ता। कमनीयाति कामेतब्बा। मनवड्ढनकाति मनोहरा। एतेन परिकप्पनतोपि इट्ठारम्मणभावं सङ्गण्हाति। पियजातिकाति पियायितब्बसभावा। कामूपसञ्हिताति कामरागेन उपेच्च सम्बन्धनीया सम्बन्धा कातब्बा। तेनाह ‘‘आरम्मणं कत्वा’’तिआदि। सङ्कप्परागोति वा सुभादिवसेन सङ्कप्पितवुत्थम्हि उप्पन्नरागो। एवमेत्थ वत्थुकामं पटिक्खिपित्वा किलेसकामो वुत्तो तस्सेव वसेन तेसम्पि कामभावसिद्धितो, किलेसकामस्सपि इट्ठवेदना दिट्ठादिसम्पयोगभेदेन पवत्तिआकारभेदेन च अत्थि विचित्तकाति ततो विसेसेतुं ‘‘चित्रविचित्रारम्मणानी’’ति आह, नानप्पकारानि रूपादिआरम्मणानीति अत्थो।
‘‘Anujānāmi , bhikkhave, ahatānaṃ vatthānaṃ diguṇaṃ saṅghāṭi’’nti ettha hi paṭalaṭṭho guṇaṭṭho. ‘‘Accenti kālā tarayanti rattiyo, vayoguṇā anupubbaṃ jahantī’’ti (saṃ. ni. 1.4) ettha rāsaṭṭho guṇaṭṭho. ‘‘Sataguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā’’ti (ma. ni. 3.379) ettha ānisaṃsaṭṭho. ‘‘Antaṃ antaguṇaṃ (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110; khu. pā. 3.dvattiṃsākāro), kayirā mālāguṇe bahū’’ti (dha. pa. 53) ettha bandhanaṭṭho guṇaṭṭho. Idhāpi esova adhippetoti āha ‘‘bandhanaṭṭhena guṇā’’ti. Kāmarāgassa saṃyojanassa paccayabhāvena vatthukāmesupi bandhanaṭṭho rāsaṭṭho vā guṇaṭṭho daṭṭhabbo. Cakkhuviññeyyāti vā cakkhuviññāṇataṃdvārikaviññāṇehi jānitabbā. Sotaviññeyyātiādīsupi eseva nayo. Iṭṭhārammaṇabhūtāti sabhāveneva iṭṭhārammaṇajātikā, iṭṭhārammaṇabhāvaṃ vā pattā. Kamanīyāti kāmetabbā. Manavaḍḍhanakāti manoharā. Etena parikappanatopi iṭṭhārammaṇabhāvaṃ saṅgaṇhāti. Piyajātikāti piyāyitabbasabhāvā. Kāmūpasañhitāti kāmarāgena upecca sambandhanīyā sambandhā kātabbā. Tenāha ‘‘ārammaṇaṃ katvā’’tiādi. Saṅkapparāgoti vā subhādivasena saṅkappitavutthamhi uppannarāgo. Evamettha vatthukāmaṃ paṭikkhipitvā kilesakāmo vutto tasseva vasena tesampi kāmabhāvasiddhito, kilesakāmassapi iṭṭhavedanā diṭṭhādisampayogabhedena pavattiākārabhedena ca atthi vicittakāti tato visesetuṃ ‘‘citravicitrārammaṇānī’’ti āha, nānappakārāni rūpādiārammaṇānīti attho.
अथेत्थ धीरा विनयन्ति छन्दन्ति अथ एतेसु आरम्मणेसु धितिसम्पन्ना पण्डिता छन्दरागं विनयन्ति।
Athettha dhīrā vinayanti chandanti atha etesu ārammaṇesu dhitisampannā paṇḍitā chandarāgaṃ vinayanti.
तज्जातिकन्ति तंसभावं, अत्थतो पन तस्स कामस्स अनुरूपन्ति वुत्तं होति। पुञ्ञस्स भागो पुञ्ञभागो, पुञ्ञकोट्ठासो। तेन निब्बत्तो, तत्थ वा भवोति पुञ्ञभागियो। अपुञ्ञभागियोति एत्थापि एसेव नयो। विपाकोयेव वेपक्कन्ति आह ‘‘वोहारविपाक’’न्ति।
Tajjātikanti taṃsabhāvaṃ, atthato pana tassa kāmassa anurūpanti vuttaṃ hoti. Puññassa bhāgo puññabhāgo, puññakoṭṭhāso. Tena nibbatto, tattha vā bhavoti puññabhāgiyo. Apuññabhāgiyoti etthāpi eseva nayo. Vipākoyeva vepakkanti āha ‘‘vohāravipāka’’nti.
सब्बसङ्गाहिकाति कुसलाकुसलसाधारणा। संविदहनचेतनाति सम्पयुत्तधम्मेसु संविदहनलक्खणा चेतना। उरत्ताळिन्ति उरं ताळेत्वा । एकपदन्ति एकपदचितं मन्तं। तेनाह ‘‘एकपदमन्तं वा’’तिआदि।
Sabbasaṅgāhikāti kusalākusalasādhāraṇā. Saṃvidahanacetanāti sampayuttadhammesu saṃvidahanalakkhaṇā cetanā. Urattāḷinti uraṃ tāḷetvā . Ekapadanti ekapadacitaṃ mantaṃ. Tenāha ‘‘ekapadamantaṃ vā’’tiādi.
निब्बेधिकसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Nibbedhikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ९. निब्बेधिकसुत्तं • 9. Nibbedhikasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ९. निब्बेधिकसुत्तवण्णना • 9. Nibbedhikasuttavaṇṇanā
