Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā

    နိဒာနဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Nidānagāthāvaṇṇanā

    ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နပရိမာဏာသု ပနေတာသု ထေရဂာထာ အာဒိ။ တတ္ထာပိ –

    Evaṃ paricchinnaparimāṇāsu panetāsu theragāthā ādi. Tatthāpi –

    ‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာနံ၊ ဒာဌီနံ ဂိရိဂဗ္ဘရေ။

    ‘‘Sīhānaṃva nadantānaṃ, dāṭhīnaṃ girigabbhare;

    သုဏာထ ဘာဝိတတ္တာနံ၊ ဂာထာ အတ္ထူပနာယိကာ’’တိ။

    Suṇātha bhāvitattānaṃ, gāthā atthūpanāyikā’’ti.

    အယံ ပဌမမဟာသင္ဂီတိကာလေ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန တေသံ ထေရာနံ ထောမနတ္ထံ ဘာသိတာ ဂာထာ အာဒိ။ တတ္ထ သီဟာနန္တိ သီဟသဒ္ဒော ‘‘သီဟော, ဘိက္ခဝေ, မိဂရာဇာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၄.၃၃) မိဂရာဇေ အာဂတော။ ‘‘အထ ခော သီဟော သေနာပတိ ယေန ဘဂဝာ တေနုပသင္ကမီ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၅.၃၄) ပညတ္တိယံ။ ‘‘သီဟောတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတသ္သေတံ အဓိဝစနံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၅.၉၉; ၁၀.၂၁) တထာဂတေ။ တတ္ထ ယထာ တထာဂတေ သဒိသကပ္ပနာယ အာဂတော, ဧဝံ ဣဓာပိ သဒိသကပ္ပနာဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော, တသ္မာ သီဟာနံဝာတိ သီဟာနံ ဣဝ။ သန္ဓိဝသေန သရလောပော ‘‘ဧဝံသ တေ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၂၂) ဝိယ။ တတ္ထ ဣဝာတိ နိပာတပဒံ။ သုဏာထာတိ အာခ္ယာတပဒံ။ ဣတရာနိ နာမပဒာနိ။ သီဟာနံဝာတိ စ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ သမ္ဗန္ဓီ သရူပတော န ဝုတ္တော, အတ္ထတော ပန ဝုတ္တောဝ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ‘‘ဩဋ္ဌသ္သေဝ မုခံ ဧတသ္သာ’’တိ ဝုတ္တေ ဩဋ္ဌသ္သ မုခံ ဝိယ မုခံ ဧတသ္သာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ, ဧဝမိဓာပိ ‘‘သီဟာနံဝာ’’တိ ဝုတ္တေ သီဟာနံ နာဒော ဝိယာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ။ တတ္ထ မုခသဒ္ဒသန္နိဓာနံ ဟောတီတိ စေ, ဣဓာပိ ‘‘နဒန္တာန’’န္တိ ပဒသန္နိဓာနတော, တသ္မာ သီဟာနံဝာတိ နိဒသ္သနဝစနံ။ နဒန္တာနန္တိ တသ္သ နိဒသ္သိတဗ္ဗေန သမ္ဗန္ဓဒသ္သနံ။ ဒာဌီနန္တိ တဗ္ဗိသေသနံ။ ဂိရိဂဗ္ဘရေတိ တသ္သ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဒသ္သနံ။ သုဏာထာတိ သဝနေ နိယောဇနံ။ ဘာဝိတတ္တာနန္တိ သောတဗ္ဗသ္သ ပဘဝဒသ္သနံ။ ဂာထာတိ သောတဗ္ဗဝတ္ထုဒသ္သနံ။ အတ္ထုပနာယိကာတိ တဗ္ဗိသေသနံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘သီဟာနံ နဒန္တာနံ ဒာဌီန’’န္တိ ပုလ္လိင္ဂဝသေန အာဂတံ, လိင္ဂံ ပန ပရိဝတ္တေတ္ဝာ ‘‘သီဟီန’’န္တိအာဒိနာ ဣတ္ထိလိင္ဂဝသေနာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကသေသဝသေန ဝာ သီဟာ စ သီဟိယော စ သီဟာ, တေသံ သီဟာနန္တိအာဒိနာ သာဓာရဏာ ဟေတာ တိသ္သော နိဒာနဂာထာ ထေရဂာထာနံ ထေရီဂာထာနဉ္စာတိ။

    Ayaṃ paṭhamamahāsaṅgītikāle āyasmatā ānandena tesaṃ therānaṃ thomanatthaṃ bhāsitā gāthā ādi. Tattha sīhānanti sīhasaddo ‘‘sīho, bhikkhave, migarājā’’tiādīsu (a. ni. 4.33) migarāje āgato. ‘‘Atha kho sīho senāpati yena bhagavā tenupasaṅkamī’’tiādīsu (a. ni. 5.34) paññattiyaṃ. ‘‘Sīhoti kho, bhikkhave, tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassā’’tiādīsu (a. ni. 5.99; 10.21) tathāgate. Tattha yathā tathāgate sadisakappanāya āgato, evaṃ idhāpi sadisakappanāvaseneva veditabbo, tasmā sīhānaṃvāti sīhānaṃ iva. Sandhivasena saralopo ‘‘evaṃsa te’’tiādīsu (ma. ni. 1.22) viya. Tattha ivāti nipātapadaṃ. Suṇāthāti ākhyātapadaṃ. Itarāni nāmapadāni. Sīhānaṃvāti ca sambandhe sāmivacanaṃ. Kāmañcettha sambandhī sarūpato na vutto, atthato pana vuttova hoti. Yathā hi ‘‘oṭṭhasseva mukhaṃ etassā’’ti vutte oṭṭhassa mukhaṃ viya mukhaṃ etassāti ayamattho vutto eva hoti, evamidhāpi ‘‘sīhānaṃvā’’ti vutte sīhānaṃ nādo viyāti ayamattho vutto eva hoti. Tattha mukhasaddasannidhānaṃ hotīti ce, idhāpi ‘‘nadantāna’’nti padasannidhānato, tasmā sīhānaṃvāti nidassanavacanaṃ. Nadantānanti tassa nidassitabbena sambandhadassanaṃ. Dāṭhīnanti tabbisesanaṃ. Girigabbhareti tassa pavattiṭṭhānadassanaṃ. Suṇāthāti savane niyojanaṃ. Bhāvitattānanti sotabbassa pabhavadassanaṃ. Gāthāti sotabbavatthudassanaṃ. Atthupanāyikāti tabbisesanaṃ. Kāmañcettha ‘‘sīhānaṃ nadantānaṃ dāṭhīna’’nti pulliṅgavasena āgataṃ, liṅgaṃ pana parivattetvā ‘‘sīhīna’’ntiādinā itthiliṅgavasenāpi attho veditabbo. Ekasesavasena vā sīhā ca sīhiyo ca sīhā, tesaṃ sīhānantiādinā sādhāraṇā hetā tisso nidānagāthā theragāthānaṃ therīgāthānañcāti.

    တတ္ထ သဟနတော ဟနနတော စ သီဟော။ ယထာ ဟိ သီဟသ္သ မိဂရညော ဗလဝိသေသယောဂတော သရဘမိဂမတ္တဝရဝာရဏာဒိတောပိ ပရိသ္သယော နာမ နတ္ထိ, ဝာတာတပာဒိပရိသ္သယမ္ပိ သော သဟတိယေဝ, ဂောစရာယ ပက္ကမန္တောပိ တေဇုသ္သဒတာယ မတ္တဂန္ဓဟတ္ထိဝနမဟိံသာဒိကေ သမာဂန္တ္ဝာ အဘီရူ အဆမ္ဘီ အဘိဘဝတိ, အဘိဘဝန္တော စ တေ အညဒတ္ထု ဟန္တ္ဝာ တတ္ထ မုဒုမံသာနိ ဘက္ခယိတ္ဝာ သုခေနေဝ ဝိဟရတိ, ဧဝမေတေပိ မဟာထေရာ အရိယဗလဝိသေသယောဂေန သဗ္ဗေသမ္ပိ ပရိသ္သယာနံ သဟနတော, ရာဂာဒိသံကိလေသဗလသ္သ အဘိဘဝိတ္ဝာ ဟနနတော ပဇဟနတော တေဇုသ္သဒဘာဝေန ကုတောစိပိ အဘီရူ အဆမ္ဘီ ဈာနာဒိသုခေန ဝိဟရန္တီတိ သဟနတော ဟနနတော စ သီဟာ ဝိယာတိ သီဟာ။ သဒ္ဒတ္ထတော ပန ယထာ ကန္တနတ္ထေန အာဒိအန္တဝိပလ္လာသတော တက္ကံ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဟိံသနဋ္ဌေန သီဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ သဟနဋ္ဌေန။ ပိသောဒရာဒိပက္ခေပေန နိရုတ္တိနယေန ပန ဝုစ္စမာနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။

    Tattha sahanato hananato ca sīho. Yathā hi sīhassa migarañño balavisesayogato sarabhamigamattavaravāraṇāditopi parissayo nāma natthi, vātātapādiparissayampi so sahatiyeva, gocarāya pakkamantopi tejussadatāya mattagandhahatthivanamahiṃsādike samāgantvā abhīrū achambhī abhibhavati, abhibhavanto ca te aññadatthu hantvā tattha mudumaṃsāni bhakkhayitvā sukheneva viharati, evametepi mahātherā ariyabalavisesayogena sabbesampi parissayānaṃ sahanato, rāgādisaṃkilesabalassa abhibhavitvā hananato pajahanato tejussadabhāvena kutocipi abhīrū achambhī jhānādisukhena viharantīti sahanato hananato ca sīhā viyāti sīhā. Saddatthato pana yathā kantanatthena ādiantavipallāsato takkaṃ vuccati, evaṃ hiṃsanaṭṭhena sīho veditabbo. Tathā sahanaṭṭhena. Pisodarādipakkhepena niruttinayena pana vuccamāne vattabbameva natthi.

    အထ ဝာ ယထာ မိဂရာဇာ ကေသရသီဟော အတ္တနော တေဇုသ္သဒတာယ ဧကစာရီ ဝိဟရတိ, န ကဉ္စိ သဟာယံ ပစ္စာသီသတိ, ဧဝမေတေပိ တေဇုသ္သဒတာယ ဝိဝေကာဘိရတိယာ စ ဧကစာရိနောတိ ဧကစရိယဋ္ဌေနပိ သီဟာ ဝိယာတိ သီဟာ, တေနာဟ – ဘဂဝာ ‘‘သီဟံဝေကစရံ နာဂ’’န္တိ (သံ. နိ. ၁.၃၀; သု. နိ. ၁၆၈)။

    Atha vā yathā migarājā kesarasīho attano tejussadatāya ekacārī viharati, na kañci sahāyaṃ paccāsīsati, evametepi tejussadatāya vivekābhiratiyā ca ekacārinoti ekacariyaṭṭhenapi sīhā viyāti sīhā, tenāha – bhagavā ‘‘sīhaṃvekacaraṃ nāga’’nti (saṃ. ni. 1.30; su. ni. 168).

    အထ ဝာ အသန္တာသနဇဝပရက္ကမာဒိဝိသေသယောဂတော သီဟာ ဝိယာတိ သီဟာ, ဧတေ မဟာထေရာ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ –

    Atha vā asantāsanajavaparakkamādivisesayogato sīhā viyāti sīhā, ete mahātherā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ဒ္ဝေမေ, ဘိက္ခဝေ, အသနိယာ ဖလန္တိယာ န သန္တသန္တိ, ကတမေဝ ဒ္ဝေ? ဘိက္ခု စ ခီဏာသဝော သီဟော စ မိဂရာဇာ’’တိ (အ. နိ. ၂.၆၀)။

    ‘‘Dveme, bhikkhave, asaniyā phalantiyā na santasanti, katameva dve? Bhikkhu ca khīṇāsavo sīho ca migarājā’’ti (a. ni. 2.60).

    ဇဝောပိ သီဟသ္သ အညေဟိ အသာဓာရဏော, တထာ ပရက္ကမော။ တထာ ဟိ သော ဥသဘသတမ္ပိ လင္ဃိတ္ဝာ ဝနမဟိံသာဒီသု နိပတတိ, ပောတကောပိ သမာနော ပဘိန္နမဒာနမ္ပိ မတ္တဝရဝာရဏာနံ ပဋိမာနံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ဒန္တကဠီရံဝ ခာဒတိ။ ဧတေသံ ပန အရိယမဂ္ဂဇဝော ဣဒ္ဓိဇဝော စ အညေဟိ အသာဓာရဏော, သမ္မပ္ပဓာနပရက္ကမော စ နိရတိသယော။ တသ္မာ သီဟာနံဝာတိ သီဟသဒိသာနံ ဝိယ။ သီဟသ္သ စေတ္ထ ဟီနူပမတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, အစ္စန္တဝိသိဋ္ဌသ္သ သဟနာဒိအတ္ထသ္သ ထေရေသ္ဝေဝ လဗ္ဘနတော။

    Javopi sīhassa aññehi asādhāraṇo, tathā parakkamo. Tathā hi so usabhasatampi laṅghitvā vanamahiṃsādīsu nipatati, potakopi samāno pabhinnamadānampi mattavaravāraṇānaṃ paṭimānaṃ bhinditvā dantakaḷīraṃva khādati. Etesaṃ pana ariyamaggajavo iddhijavo ca aññehi asādhāraṇo, sammappadhānaparakkamo ca niratisayo. Tasmā sīhānaṃvāti sīhasadisānaṃ viya. Sīhassa cettha hīnūpamatā daṭṭhabbā, accantavisiṭṭhassa sahanādiatthassa theresveva labbhanato.

    နဒန္တာနန္တိ ဂဇ္ဇန္တာနံ။ ဂောစရပရက္ကမတုဋ္ဌိဝေလာဒီသု ဟိ ယထာ သီဟာ အတ္တနော အာသယတော နိက္ခမိတ္ဝာ ဝိဇမ္ဘိတ္ဝာ သီဟနာဒံ အဘီတနာဒံ နဒန္တိ, ဧဝံ ဧတေပိ ဝိသယဇ္ဈတ္တပစ္စဝေက္ခဏဥဒာနာဒိကာလေသု ဣမံ အဘီတနာဒံ နဒိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာန’’န္တိ။ ဒာဌီနန္တိ ဒာဌာဝန္တာနံ။ ပသဋ္ဌဒာဌီနံ, အတိသယဒာဌာနန္တိ ဝာ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ သီဟာ အတိဝိယ ဒဠ္ဟာနံ တိက္ခာနဉ္စ စတုန္နံ ဒာဌာနံ ဗလေန ပဋိပက္ခံ အဘိဘဝိတ္ဝာ အတ္တနော မနောရထံ မတ္ထကံ ပူရေန္တိ, ဧဝမေတေပိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂဒာဌာနံ ဗလေန အနာဒိမတိ သံသာရေ အနဘိဘူတပုဗ္ဗပဋိပက္ခံ အဘိဘဝိတ္ဝာ အတ္တနော မနောရထံ မတ္ထကံ ပာပေသုံ။ ဣဓာပိ ဒာဌာ ဝိယာတိ ဒာဌာတိ သဒိသကပ္ပနာဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Nadantānanti gajjantānaṃ. Gocaraparakkamatuṭṭhivelādīsu hi yathā sīhā attano āsayato nikkhamitvā vijambhitvā sīhanādaṃ abhītanādaṃ nadanti, evaṃ etepi visayajjhattapaccavekkhaṇaudānādikālesu imaṃ abhītanādaṃ nadiṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘sīhānaṃva nadantāna’’nti. Dāṭhīnanti dāṭhāvantānaṃ. Pasaṭṭhadāṭhīnaṃ, atisayadāṭhānanti vā attho. Yathā hi sīhā ativiya daḷhānaṃ tikkhānañca catunnaṃ dāṭhānaṃ balena paṭipakkhaṃ abhibhavitvā attano manorathaṃ matthakaṃ pūrenti, evametepi catunnaṃ ariyamaggadāṭhānaṃ balena anādimati saṃsāre anabhibhūtapubbapaṭipakkhaṃ abhibhavitvā attano manorathaṃ matthakaṃ pāpesuṃ. Idhāpi dāṭhā viyāti dāṭhāti sadisakappanāvaseneva attho veditabbo.

    ဂိရိဂဗ္ဘရေတိ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ, သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ‘‘ဂိရိဂဝ္ဟရေ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ။ ပဗ္ဗတေသု ဝနဂဟနေ ဝနသဏ္ဍေတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ပန နေသံ ဝိရောစနဋ္ဌာနဒသ္သနဉ္စေဝ သီဟနာဒသ္သ ယောဂ္ယဘူမိဒသ္သနဉ္စ။ နဒန္တာနံ ဂိရိဂဗ္ဘရေတိ ယောဇနာ။ ယထာ ဟိ သီဟာ ယေဘုယ္ယေန ဂိရိဂဗ္ဘရေ အညေဟိ ဒုရာသဒတာယ ဇနဝိဝိတ္တေ ဝသန္တာ အတ္တနော ဒသ္သနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသ္သ ခုဒ္ဒကမိဂသန္တာသသ္သ ပရိဟရဏတ္ထံ ဂောစရဂမနေ သီဟနာဒံ နဒန္တိ, ဧဝမေတေပိ အညေဟိ ဒုရာသဒဂိရိဂဗ္ဘရသဒိသေဝ သုညာဂာရေဝသန္တာ ဂုဏေဟိ ခုဒ္ဒကာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိပရိတ္တာသပရိဝဇ္ဇနတ္ထံ ဝက္ခမာနဂာထာသင္ခာတံ အဘီတနာဒံ နဒိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာနံ, ဒာဌီနံ ဂိရိဂဗ္ဘရေ’’တိ။

    Girigabbhareti pabbataguhāyaṃ, samīpatthe bhummavacanaṃ. ‘‘Girigavhare’’ti keci paṭhanti. Pabbatesu vanagahane vanasaṇḍeti attho. Idaṃ pana nesaṃ virocanaṭṭhānadassanañceva sīhanādassa yogyabhūmidassanañca. Nadantānaṃ girigabbhareti yojanā. Yathā hi sīhā yebhuyyena girigabbhare aññehi durāsadatāya janavivitte vasantā attano dassanena uppajjanakassa khuddakamigasantāsassa pariharaṇatthaṃ gocaragamane sīhanādaṃ nadanti, evametepi aññehi durāsadagirigabbharasadiseva suññāgārevasantā guṇehi khuddakānaṃ puthujjanānaṃ taṇhādiṭṭhiparittāsaparivajjanatthaṃ vakkhamānagāthāsaṅkhātaṃ abhītanādaṃ nadiṃsu. Tena vuttaṃ ‘‘sīhānaṃva nadantānaṃ, dāṭhīnaṃ girigabbhare’’ti.

    သုဏာထာတိ သဝနာဏတ္တိကဝစနံ, တေန ဝက္ခမာနာနံ ဂာထာနံ သန္နိပတိတာယ ပရိသာယ သောတုကာမတံ ဥပ္ပာဒေန္တော သဝနေ အာဒရံ ဇနေတိ, ဥသ္သာဟံ သမုဋ္ဌာပေန္တော ဂာရဝံ ဗဟုမာနဉ္စ ဥပဋ္ဌပေတိ။ အထ ဝာ ‘‘သီဟာန’’န္တိအာဒီနံ ပဒာနံ သဒိသကပ္ပနာယ ဝိနာ မုခ္ယဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ ဒဠ္ဟတိက္ခဘာဝေန ပသဋ္ဌာတိသယဒာဌတာယ ဒာဌီနံ ဂိရိဂဗ္ဘရေ နဒန္တာနံ သီဟဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇန္တာနံ သီဟာနံ မိဂရာဇူနံ ဝိယ တေသံ အဘီတနာဒသဒိသာ ဂာထာ သုဏာထာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ယထာ သီဟနာဒံ နဒန္တာနံ သီဟာနံ မိဂရာဇူနံ ကုတောစိပိ ဘယာဘာဝတော သော အဘီတနာဒော တဒညမိဂသန္တာသကရော, ဧဝံ ဘာဝိတတ္တာနံ အပ္ပမတ္တာနံ ထေရာနံ သီဟနာဒသဒိသိယော သဗ္ဗသော ဘယဟေတူနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ အဘီတနာဒဘူတာ, ပမတ္တဇနသန္တာသကရာ ဂာထာ သုဏာထာ’’တိ။

    Suṇāthāti savanāṇattikavacanaṃ, tena vakkhamānānaṃ gāthānaṃ sannipatitāya parisāya sotukāmataṃ uppādento savane ādaraṃ janeti, ussāhaṃ samuṭṭhāpento gāravaṃ bahumānañca upaṭṭhapeti. Atha vā ‘‘sīhāna’’ntiādīnaṃ padānaṃ sadisakappanāya vinā mukhyavaseneva attho veditabbo. Tasmā daḷhatikkhabhāvena pasaṭṭhātisayadāṭhatāya dāṭhīnaṃ girigabbhare nadantānaṃ sīhagajjitaṃ gajjantānaṃ sīhānaṃ migarājūnaṃ viya tesaṃ abhītanādasadisā gāthā suṇāthāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yathā sīhanādaṃ nadantānaṃ sīhānaṃ migarājūnaṃ kutocipi bhayābhāvato so abhītanādo tadaññamigasantāsakaro, evaṃ bhāvitattānaṃ appamattānaṃ therānaṃ sīhanādasadisiyo sabbaso bhayahetūnaṃ suppahīnattā abhītanādabhūtā, pamattajanasantāsakarā gāthā suṇāthā’’ti.

    ဘာဝိတတ္တာနန္တိ ဘာဝိတစိတ္တာနံ။ စိတ္တဉ္ဟိ ‘‘အတ္တာ ဟိ ကိရ ဒုဒ္ဒမော (ဓ. ပ. ၁၅၉) ယော ဝေ ဌိတတ္တော တသရံဝ ဥဇ္ဇူ’’တိ (သု. နိ. ၂၁၇) စ ‘‘အတ္တသမ္မာပဏိဓီ’’တိ (ခု. ပာ. ၅.၄; သု. နိ. ၂၆၃) စ ဧဝမာဒီသု အတ္တာတိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ အဓိစိတ္တာနုယောဂေန သမထဝိပသ္သနာဘိဝဍ္ဎိတစိတ္တာနံ သမထဝိပသ္သနာဘာဝနာမတ္ထကံ ပာပေတ္ဝာ ဌိတာနန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝာ ဘာဝိတတ္တာနန္တိ ဘာဝိတသဘာဝာနံ, သဘာဝဘူတသီလာဒိဘာဝိတာနန္တိ အတ္ထော။ ဂီယတီတိ ဂာထာ, အနုဋ္ဌုဘာဒိဝသေန ဣသီဟိ ပဝတ္တိတံ စတုပ္ပဒံ ဆပ္ပဒံ ဝာ ဝစနံ။ အညေသမ္ပိ တံသဒိသတာယ တထာ ဝုစ္စန္တိ။ အတ္တတ္ထာဒိဘေဒေ အတ္ထေ ဥပနေန္တိ တေသု ဝာ ဥပနိယ္ယန္တီတိ အတ္ထူပနာယိကာ

    Bhāvitattānanti bhāvitacittānaṃ. Cittañhi ‘‘attā hi kira duddamo (dha. pa. 159) yo ve ṭhitatto tasaraṃva ujjū’’ti (su. ni. 217) ca ‘‘attasammāpaṇidhī’’ti (khu. pā. 5.4; su. ni. 263) ca evamādīsu attāti vuccati, tasmā adhicittānuyogena samathavipassanābhivaḍḍhitacittānaṃ samathavipassanābhāvanāmatthakaṃ pāpetvā ṭhitānanti attho. Atha vā bhāvitattānanti bhāvitasabhāvānaṃ, sabhāvabhūtasīlādibhāvitānanti attho. Gīyatīti gāthā, anuṭṭhubhādivasena isīhi pavattitaṃ catuppadaṃ chappadaṃ vā vacanaṃ. Aññesampi taṃsadisatāya tathā vuccanti. Attatthādibhede atthe upanenti tesu vā upaniyyantīti atthūpanāyikā.

    အထ ဝာ ဘာဝိတတ္တာနန္တိ ဘာဝိတတ္တာဘာဝာနံ, အတ္တဘာဝော ဟိ အာဟိတော အဟံ မာနော ဧတ္ထာတိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝုစ္စတိ, သော စ တေဟိ အပ္ပမာဒဘာဝနာယ အနဝဇ္ဇဘာဝနာယ ဘာဝိတော သမ္မဒေဝ ဂုဏဂန္ဓံ ဂာဟာပိတော။ တေန တေသံ ကာယဘာဝနာ သီလဘာဝနာ စိတ္တဘာဝနာ ပညာဘာဝနာတိ စတုန္နမ္ပိ ဘာဝနာနံ ပရိပုဏ္ဏဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ဘာဝနာ’’တိ စ သမ္ဗောဓိပဋိပဒာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ ယာယံ သစ္စသမ္ဗောဓိ အတ္ထိ, သာ ဒုဝိဓာ အဘိသမယတော တဒတ္ထတော စ။ သမ္ဗောဓိ ပန တိဝိဓာ သမ္မာသမ္ဗောဓိ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိ သာဝကသမ္ဗောဓီတိ။ တတ္ထ သမ္မာ သာမံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဇ္ဈနတော ဗောဓနတော စ သမ္မာသမ္ဗောဓိ။ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနံ မဂ္ဂဉာဏံ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ –

    Atha vā bhāvitattānanti bhāvitattābhāvānaṃ, attabhāvo hi āhito ahaṃ māno etthāti ‘‘attā’’ti vuccati, so ca tehi appamādabhāvanāya anavajjabhāvanāya bhāvito sammadeva guṇagandhaṃ gāhāpito. Tena tesaṃ kāyabhāvanā sīlabhāvanā cittabhāvanā paññābhāvanāti catunnampi bhāvanānaṃ paripuṇṇabhāvaṃ dasseti. ‘‘Bhāvanā’’ti ca sambodhipaṭipadā idhādhippetā. Yāyaṃ saccasambodhi atthi, sā duvidhā abhisamayato tadatthato ca. Sambodhi pana tividhā sammāsambodhi paccekasambodhi sāvakasambodhīti. Tattha sammā sāmaṃ sabbadhammānaṃ bujjhanato bodhanato ca sammāsambodhi. Sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānaṃ maggañāṇaṃ maggañāṇapadaṭṭhānañca sabbaññutaññāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccati. Tenāha –

    ‘‘ဗုဒ္ဓောတိ ယော သော ဘဂဝာ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုသ္သုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ, တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (မဟာနိ. ၁၉၂; စူဠနိ. ပာရာယနတ္ထုတိဂာထာနိဒ္ဒေသ ၉၇; ပဋိ. မ. ၁.၁၆၁)။

    ‘‘Buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.161).

    ဗောဓနေယ္ယဗောဓနတ္ထော ဟိ ဗလေသု ဝသီဘာဝော။ ပစ္စေကံ သယမေဝ ဗောဓီတိ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိ, အနနုဗုဒ္ဓော သယမ္ဘူဉာဏေန သစ္စာဘိသမယောတိ အတ္ထော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာနဉ္ဟိ သယမ္ဘူဉာဏတာယ သယမေဝ ပဝတ္တမာနောပိ သစ္စာဘိသမယော သာနုဗုဒ္ဓော အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ သစ္စာဘိသမယသ္သ ဟေတုဘာဝတော။ ဣမေသံ ပန သော ဧကသ္သာပိ သတ္တသ္သ သစ္စာဘိသမယဟေတု န ဟောတိ။ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာယ သဝနန္တေ ဇာတာတိ သာဝကာ။ သာဝကာနံ သစ္စာဘိသမယော သာဝကသမ္ဗောဓိ။ တိဝိဓာပေသာ တိဏ္ဏံ ဗောဓိသတ္တာနံ ယထာသကံ အာဂမနီယပဋိပဒာယ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ သတိပဋ္ဌာနာဒီနံ သတ္တတိံသာယ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဘာဝနာပာရိပူရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဣတရာဘိသမယာနံ တဒဝိနာဘာဝတော။ န ဟိ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန ဝိနာ ဘာဝနာဘိသမယော သမ္ဘဝတိ, သတိ စ ဘာဝနာဘိသမယေ ပဟာနာဘိသမယော ပရိညာဘိသမယော စ သိဒ္ဓောယေဝ ဟောတီတိ။

    Bodhaneyyabodhanattho hi balesu vasībhāvo. Paccekaṃ sayameva bodhīti paccekasambodhi, ananubuddho sayambhūñāṇena saccābhisamayoti attho. Sammāsambuddhānañhi sayambhūñāṇatāya sayameva pavattamānopi saccābhisamayo sānubuddho aparimāṇānaṃ sattānaṃ saccābhisamayassa hetubhāvato. Imesaṃ pana so ekassāpi sattassa saccābhisamayahetu na hoti. Satthu dhammadesanāya savanante jātāti sāvakā. Sāvakānaṃ saccābhisamayo sāvakasambodhi. Tividhāpesā tiṇṇaṃ bodhisattānaṃ yathāsakaṃ āgamanīyapaṭipadāya matthakappattiyā satipaṭṭhānādīnaṃ sattatiṃsāya bodhipakkhiyadhammānaṃ bhāvanāpāripūrīti veditabbā itarābhisamayānaṃ tadavinābhāvato. Na hi sacchikiriyābhisamayena vinā bhāvanābhisamayo sambhavati, sati ca bhāvanābhisamaye pahānābhisamayo pariññābhisamayo ca siddhoyeva hotīti.

    ယဒာ ဟိ မဟာဗောဓိသတ္တော ပရိပူရိတဗောဓိသမ္ဘာရော စရိမဘဝေ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယ္ဟ – ‘‘န တာဝိမံ ပလ္လင္ကံ ဘိန္ဒိသ္သာမိ, ယာဝ န မေ အနုပာဒာယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိသ္သတီ’’တိ ပဋိညံ ကတ္ဝာ အပရာဇိတပလ္လင္ကေ နိသိန္နော အသမ္ပတ္တာယ ဧဝ သဉ္ဈာဝေလာယ မာရဗလံ ဝိဓမိတ္ဝာ ပုရိမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သတိဉာဏေန အနေကာကာရဝောကာရေ ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓေ အနုသ္သရိတ္ဝာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုဝိသောဓနေန စုတူပပာတဉာဏအနာဂတံသဉာဏာနိ အဓိဂန္တ္ဝာ ပစ္ဆိမယာမေ ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော ဇာယတိ စ ဇီယတိ စ မီယတိ စ စဝတိ စ ဥပပဇ္ဇတိ စ, အထ စ ပနိမသ္သ ဒုက္ခသ္သ နိသ္သရဏံ နပ္ပဇာနာတိ ဇရာမရဏသ္သာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ. နိ. ၂.၅၇) ဇရာမရဏတော ပဋ္ဌာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဝိပသ္သနံ အဘိနိဝိသိတ္ဝာ မဟာဂဟနံ ဆိန္ဒိတုံ နိသဒသိလာယံ ဖရသုံ နိသေန္တော ဝိယ ကိလေသဂဟနံ ဆိန္ဒိတုံ လောကနာထော ဉာဏဖရသုံ တေဇေန္တော ဗုဒ္ဓဘာဝာယ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ ပရိပာကံ ဂတတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏာဓိဂမာယ ဝိပသ္သနံ ဂဗ္ဘံ ဂဏ္ဟာပေန္တော အန္တရန္တရာ နာနာသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိတ္ဝာ ယထာဝဝတ္ထာပိတေ နာမရူပေ တိလက္ခဏံ အာရောပေတ္ဝာ အနုပဒဓမ္မဝိပသ္သနာဝသေန အနေကာကာရဝောကာရသင္ခာရေ သမ္မသန္တော ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟသ္သမုခေန သမ္မသနဝာရံ ဝိတ္ထာရေတ္ဝာ တတ္ထ မဟာဝဇိရဉာဏသင္ခာတေ ဝိပသ္သနာဉာဏေ တိက္ခေ သူရေ ပသန္နေ ဝုဋ္ဌာနဂာမိနိဘာဝေန ပဝတ္တမာနေ ယဒာ တံ မဂ္ဂေန ဃဋေတိ, တဒာ မဂ္ဂပဋိပာဋိယာ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟသ္သံ ခေပေန္တော အဂ္ဂမဂ္ဂက္ခဏေ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂစ္ဆတိ နာမ, အဂ္ဂဖလက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ အဓိဂတော နာမ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝတော ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒယောပိ တသ္သ တဒာ ဟတ္ထဂတာယေဝ ဟောန္တီတိ အယံ တာဝ အဘိသမယတော သမ္မာသမ္ဗောဓိပဋိပဒာ။ တဒတ္ထတော ပန မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ, ဧတ္ထန္တရေ ပဝတ္တံ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နံ စရိယာပိဋကဝဏ္ဏနာယံ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တမေဝာတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။

    Yadā hi mahābodhisatto paripūritabodhisambhāro carimabhave katapubbakicco bodhimaṇḍaṃ āruyha – ‘‘na tāvimaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi, yāva na me anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatī’’ti paṭiññaṃ katvā aparājitapallaṅke nisinno asampattāya eva sañjhāvelāya mārabalaṃ vidhamitvā purimayāme pubbenivāsānussatiñāṇena anekākāravokāre pubbe nivutthakkhandhe anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuvisodhanena cutūpapātañāṇaanāgataṃsañāṇāni adhigantvā pacchimayāme ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno jāyati ca jīyati ca mīyati ca cavati ca upapajjati ca, atha ca panimassa dukkhassa nissaraṇaṃ nappajānāti jarāmaraṇassā’’tiādinā (dī. ni. 2.57) jarāmaraṇato paṭṭhāya paṭiccasamuppādamukhena vipassanaṃ abhinivisitvā mahāgahanaṃ chindituṃ nisadasilāyaṃ pharasuṃ nisento viya kilesagahanaṃ chindituṃ lokanātho ñāṇapharasuṃ tejento buddhabhāvāya hetusampattiyā paripākaṃ gatattā sabbaññutaññāṇādhigamāya vipassanaṃ gabbhaṃ gaṇhāpento antarantarā nānāsamāpattiyo samāpajjitvā yathāvavatthāpite nāmarūpe tilakkhaṇaṃ āropetvā anupadadhammavipassanāvasena anekākāravokārasaṅkhāre sammasanto chattiṃsakoṭisatasahassamukhena sammasanavāraṃ vitthāretvā tattha mahāvajirañāṇasaṅkhāte vipassanāñāṇe tikkhe sūre pasanne vuṭṭhānagāminibhāvena pavattamāne yadā taṃ maggena ghaṭeti, tadā maggapaṭipāṭiyā diyaḍḍhakilesasahassaṃ khepento aggamaggakkhaṇe sammāsambodhiṃ adhigacchati nāma, aggaphalakkhaṇato paṭṭhāya adhigato nāma. Sammāsambuddhabhāvato dasabalacatuvesārajjādayopi tassa tadā hatthagatāyeva hontīti ayaṃ tāva abhisamayato sammāsambodhipaṭipadā. Tadatthato pana mahābhinīhārato paṭṭhāya yāva tusitabhavane nibbatti, etthantare pavattaṃ bodhisambhārasambharaṇaṃ. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbākārasampannaṃ cariyāpiṭakavaṇṇanāyaṃ vitthārato vuttamevāti tattha vuttanayeneva gahetabbaṃ.

    ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာပိ ပစ္စေကဗောဓိယာ ကတာဘိနီဟာရာ အနုပုဗ္ဗေန သမ္ဘတပစ္စေကသမ္ဗောဓိသမ္ဘာရာ တာဒိသေ ကာလေ စရိမတ္တဘာဝေ ဌိတာ ဉာဏသ္သ ပရိပာကဂတဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတံ သံဝေဂနိမိတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ သဝိသေသံ ဘဝာဒီသု အာဒီနဝံ ဒိသ္ဝာ သယမ္ဘူဉာဏေန ပဝတ္တိ ပဝတ္တိဟေတုံ နိဝတ္တိ နိဝတ္တိဟေတုဉ္စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ ‘‘သော ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိအာဒိနာ အာဂတနယေန စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဗ္ရူဟေန္တာ အတ္တနော အဘိနီဟာရာနုရူပံ သင္ခာရေ ပရိမဒ္ဒန္တာ အနုက္ကမေန ဝိပသ္သနံ ဥသ္သုက္ကာပေတ္ဝာ မဂ္ဂပဋိပာဋိယာ အဂ္ဂမဂ္ဂံ အဓိဂစ္ဆန္တာ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈန္တိ နာမ, အဂ္ဂဖလက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓာ နာမ ဟုတ္ဝာ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယ္ယာ ဟောန္တိ။

    Paccekabodhisattāpi paccekabodhiyā katābhinīhārā anupubbena sambhatapaccekasambodhisambhārā tādise kāle carimattabhāve ṭhitā ñāṇassa paripākagatabhāvena upaṭṭhitaṃ saṃveganimittaṃ gahetvā savisesaṃ bhavādīsu ādīnavaṃ disvā sayambhūñāṇena pavatti pavattihetuṃ nivatti nivattihetuñca paricchinditvā ‘‘so ‘idaṃ dukkha’nti yoniso manasi karotī’’tiādinā āgatanayena catusaccakammaṭṭhānaṃ paribrūhentā attano abhinīhārānurūpaṃ saṅkhāre parimaddantā anukkamena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā aggamaggaṃ adhigacchantā paccekasambodhiṃ abhisambujjhanti nāma, aggaphalakkhaṇato paṭṭhāya paccekasambuddhā nāma hutvā sadevakassa lokassa aggadakkhiṇeyyā honti.

    သာဝကာ ပန သတ္ထု သဗ္ရဟ္မစာရိနော ဝာ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနကထံ သုတ္ဝာ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ကာလန္တရေ ဝာ တဇ္ဇံ ပဋိပတ္တိံ အနုတိဋ္ဌန္တာ ဃဋေန္တာ ဝာယမန္တာ ဝိပသ္သနံ ဥသ္သုက္ကာပေတ္ဝာ, ယဒိ ဝာ ပဋိပဒာယ ဝဍ္ဎန္တိယာ, သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ အတ္တနော အဘိနီဟာရာနုရူပသိဒ္ဓိအဂ္ဂသာဝကဘူမိယာ ဝာ ကေဝလံ ဝာ အဂ္ဂမဂ္ဂက္ခဏေ သာဝကသမ္ဗောဓိံ အဓိဂစ္ဆန္တိ နာမ။ တတော ပရံ သာဝကဗုဒ္ဓာ နာမ ဟောန္တိ သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယ္ယာ။ ဧဝံ တာဝ အဘိသမယတော ပစ္စေကသမ္ဗောဓိ သာဝကသမ္ဗောဓိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Sāvakā pana satthu sabrahmacārino vā catusaccakammaṭṭhānakathaṃ sutvā tasmiṃyeva khaṇe kālantare vā tajjaṃ paṭipattiṃ anutiṭṭhantā ghaṭentā vāyamantā vipassanaṃ ussukkāpetvā, yadi vā paṭipadāya vaḍḍhantiyā, saccāni paṭivijjhantā attano abhinīhārānurūpasiddhiaggasāvakabhūmiyā vā kevalaṃ vā aggamaggakkhaṇe sāvakasambodhiṃ adhigacchanti nāma. Tato paraṃ sāvakabuddhā nāma honti sadevake loke aggadakkhiṇeyyā. Evaṃ tāva abhisamayato paccekasambodhi sāvakasambodhi ca veditabbā.

    တဒတ္ထတော ပန ယထာ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန စတ္တာရိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ ကပ္ပာနံ သတသဟသ္သဉ္စ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ မဇ္ဈိမပရိစ္ဆေဒေန အဋ္ဌ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ ကပ္ပာနံ သတသဟသ္သဉ္စ, ဥပရိမပရိစ္ဆေဒေန သောဠသ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ ကပ္ပာနံ သတသဟသ္သဉ္စ ဧတေ စ ဘေဒာ ပညာဓိကသဒ္ဓာဓိကဝီရိယာဓိကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပညာဓိကာနဉ္ဟိ သဒ္ဓာ မန္ဒာ ဟောတိ ပညာ တိက္ခာ, တတော စ ဥပာယကောသလ္လသ္သ ဝိသဒနိပုဏဘာဝေန နစိရသ္သေဝ ပာရမိယော ပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ သဒ္ဓာဓိကာနံ ပညာ မဇ္ဈိမာ ဟောတီတိ တေသံ နာတိသီဃံ နာတိသဏိကံ ပာရမိယော ပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဝီရိယာဓိကာနံ ပန ပညာ မန္ဒာ ဟောတီတိ တေသံ စိရေနေဝ ပာရမိယော ပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ န ဧဝံ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနံ။ တေသဉ္ဟိ သတိပိ ပညာဓိကဘာဝေ ဒ္ဝေ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ ကပ္ပာနံ သတသဟသ္သဉ္စ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, န တတော ဩရံ။ သဒ္ဓာဓိကဝီရိယာဓိကာပိ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒတော ပရံ ကတိပယေ ဧဝ ကပ္ပေ အတိက္ကမိတ္ဝာ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈန္တိ, န တတိယံ အသင္ခ္ယေယ္ယန္တိ။ သာဝကဗောဓိသတ္တာနံ ပန ယေသံ အဂ္ဂသာဝကဘာဝာယ အဘိနီဟာရော, တေသံ ဧကံ အသင္ခ္ယေယ္ယံ ကပ္ပာနံ သတသဟသ္သဉ္စ သမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ယေသံ မဟာသာဝကဘာဝာယ, တေသံ ကပ္ပာနံ သတသဟသ္သမေဝ, တထာ ဗုဒ္ဓသ္သ မာတာပိတူနံ ဥပဋ္ဌာကသ္သ ပုတ္တသ္သ စ။ တတ္ထ ယထာ –

    Tadatthato pana yathā mahābodhisattānaṃ heṭṭhimaparicchedena cattāri asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca bodhisambhārasambharaṇaṃ icchitabbaṃ majjhimaparicchedena aṭṭha asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca, uparimaparicchedena soḷasa asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca ete ca bhedā paññādhikasaddhādhikavīriyādhikavasena veditabbā. Paññādhikānañhi saddhā mandā hoti paññā tikkhā, tato ca upāyakosallassa visadanipuṇabhāvena nacirasseva pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Saddhādhikānaṃ paññā majjhimā hotīti tesaṃ nātisīghaṃ nātisaṇikaṃ pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Vīriyādhikānaṃ pana paññā mandā hotīti tesaṃ cireneva pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Na evaṃ paccekabodhisattānaṃ. Tesañhi satipi paññādhikabhāve dve asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca bodhisambhārasambharaṇaṃ icchitabbaṃ, na tato oraṃ. Saddhādhikavīriyādhikāpi vuttaparicchedato paraṃ katipaye eva kappe atikkamitvā paccekasambodhiṃ abhisambujjhanti, na tatiyaṃ asaṅkhyeyyanti. Sāvakabodhisattānaṃ pana yesaṃ aggasāvakabhāvāya abhinīhāro, tesaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappānaṃ satasahassañca sambhārasambharaṇaṃ icchitabbaṃ. Yesaṃ mahāsāvakabhāvāya, tesaṃ kappānaṃ satasahassameva, tathā buddhassa mātāpitūnaṃ upaṭṭhākassa puttassa ca. Tattha yathā –

    ‘‘မနုသ္သတ္တံ လိင္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဟေတု သတ္ထာရဒသ္သနံ။

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;

    ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ၊ အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ။

    Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;

    အဋ္ဌဓမ္မသမောဟာနာ၊ အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၅၉) –

    Aṭṭhadhammasamohānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59) –

    ဧဝံ ဝုတ္တေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတ္ဝာ ကတပဏိဓာနာနံ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ မဟာဘိနီဟာရတော ပဘုတိ သဝိသေသံ ဒာနာဒီသု ယုတ္တပ္ပယုတ္တာနံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဝေသ္သန္တရဒာနသဒိသံ မဟာဒာနံ ဒေန္တာနံ တဒနုရူပသီလာဒိကေ သဗ္ဗပာရမိဓမ္မေ အာစိနန္တာနမ္ပိ ယထာဝုတ္တကာလပရိစ္ဆေဒံ အသမ္ပတ္ဝာ အန္တရာ ဧဝ ဗုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ဉာဏသ္သ အပရိပစ္စနတော။ ပရိစ္ဆိန္နကာလေ နိပ္ဖာဒိတံ ဝိယ ဟိ သသ္သံ ဗုဒ္ဓဉာဏံ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေနေဝ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရုဠ္ဟိံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇန္တံ ဂဗ္ဘံ ဂဏ္ဟန္တံ ပရိပာကံ ဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ –

    Evaṃ vutte aṭṭha dhamme samodhānetvā katapaṇidhānānaṃ mahābodhisattānaṃ mahābhinīhārato pabhuti savisesaṃ dānādīsu yuttappayuttānaṃ divase divase vessantaradānasadisaṃ mahādānaṃ dentānaṃ tadanurūpasīlādike sabbapāramidhamme ācinantānampi yathāvuttakālaparicchedaṃ asampatvā antarā eva buddhabhāvappatti nāma natthi. Kasmā? Ñāṇassa aparipaccanato. Paricchinnakāle nipphāditaṃ viya hi sassaṃ buddhañāṇaṃ yathāparicchinnakālavaseneva vuddhiṃ viruḷhiṃ vepullaṃ āpajjantaṃ gabbhaṃ gaṇhantaṃ paripākaṃ gacchatīti evaṃ –

    ‘‘မနုသ္သတ္တံ လိင္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဝိဂတာသဝဒသ္သနံ။

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, vigatāsavadassanaṃ;

    အဓိကာရော ဆန္ဒတာ ဧတေ၊ အဘိနီဟာရကာရဏာ’’တိ။ (သု. နိ. အဋ္ဌ. ၁.ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ) –

    Adhikāro chandatā ete, abhinīhārakāraṇā’’ti. (su. ni. aṭṭha. 1.khaggavisāṇasuttavaṇṇanā) –

    ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မေ သမောဓာနေတ္ဝာ ကတာဘိနီဟာရာနံ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနံ ‘‘အဓိကာရော ဆန္ဒတာ’’တိ ဒ္ဝင္ဂသမန္နာဂတာယ ပတ္ထနာယ ဝသေန ကတပဏိဓာနာနံ သာဝကဗောဓိသတ္တာနဉ္စ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တကာလပရိစ္ဆေဒံ အသမ္ပတ္ဝာ အန္တရာ ဧဝ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိယာ ယထာဝုတ္တသာဝကသမ္ဗောဓိယာ စ အဓိဂမော နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ဉာဏသ္သ အပရိပစ္စနတော။ ဣမေသမ္ပိ ဟိ ယထာ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ဒာနာဒိပာရမီဟိ ပရိဗ္ရူဟိတာ ပညာပာရမီ အနုက္ကမေန ဂဗ္ဘံ ဂဏ္ဟန္တီ ပရိပာကံ ဂစ္ဆန္တီ ဗုဒ္ဓဉာဏံ ပရိပူရေတိ, ဧဝံ ဒာနာဒီဟိ ပရိဗ္ရူဟိတာ အနုပုဗ္ဗေန ယထာရဟံ ဂဗ္ဘံ ဂဏ္ဟန္တီ ပရိပာကံ ဂစ္ဆန္တီ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ သာဝကဗောဓိဉာဏဉ္စ ပရိပူရေတိ။ ဒာနပရိစယေန ဟေတေ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ အလောဘဇ္ဈာသယတာယ သဗ္ဗတ္ထ အသင္ဂမာနသာ အနပေက္ခစိတ္တာ ဟုတ္ဝာ, သီလပရိစယေန သုသံဝုတကာယဝာစတာယ သုပရိသုဒ္ဓကာယဝစီကမ္မန္တာ ပရိသုဒ္ဓာဇီဝာ ဣန္ဒ္ရိယေသု ဂုတ္တဒ္ဝာရာ ဘောဇနေ မတ္တညုနော ဟုတ္ဝာ ဇာဂရိယာနုယောဂေန စိတ္တံ သမာဒဟန္တိ, သ္ဝာယံ တေသံ ဇာဂရိယာနုယောဂော ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Ime pañca dhamme samodhānetvā katābhinīhārānaṃ paccekabodhisattānaṃ ‘‘adhikāro chandatā’’ti dvaṅgasamannāgatāya patthanāya vasena katapaṇidhānānaṃ sāvakabodhisattānañca tattha tattha vuttakālaparicchedaṃ asampatvā antarā eva paccekasambodhiyā yathāvuttasāvakasambodhiyā ca adhigamo natthi. Kasmā? Ñāṇassa aparipaccanato. Imesampi hi yathā mahābodhisattānaṃ dānādipāramīhi paribrūhitā paññāpāramī anukkamena gabbhaṃ gaṇhantī paripākaṃ gacchantī buddhañāṇaṃ paripūreti, evaṃ dānādīhi paribrūhitā anupubbena yathārahaṃ gabbhaṃ gaṇhantī paripākaṃ gacchantī paccekabodhiñāṇaṃ sāvakabodhiñāṇañca paripūreti. Dānaparicayena hete tattha tattha bhave alobhajjhāsayatāya sabbattha asaṅgamānasā anapekkhacittā hutvā, sīlaparicayena susaṃvutakāyavācatāya suparisuddhakāyavacīkammantā parisuddhājīvā indriyesu guttadvārā bhojane mattaññuno hutvā jāgariyānuyogena cittaṃ samādahanti, svāyaṃ tesaṃ jāgariyānuyogo gatapaccāgatikavattavasena veditabbo.

    ဧဝံ ပန ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ အဓိကာရသမ္ပတ္တိယာ အပ္ပကသိရေနေဝ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပဉ္စာဘိညာ ဆဠဘိညာ အဓိဋ္ဌာနဘူတာ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပသ္သနာ စ ဟတ္ထဂတာယေဝ ဟောန္တိ။ ဝီရိယာဒယော ပန တဒန္တောဂဓာ ဧဝ။ ယဉ္ဟိ ပစ္စေကဗောဓိယာ သာဝကဗောဓိယာ ဝာ အတ္ထာယ ဒာနာဒိပုညသမ္ဘရဏေ အဗ္ဘုသ္သဟနံ, ဣဒံ ဝီရိယံ။ ယံ တဒနုပရောဓသ္သ သဟနံ, အယံ ခန္တိ။ ယံ ဒာနသီလာဒိသမာဒာနာဝိသံဝာဒနံ, ဣဒံ သစ္စံ။ သဗ္ဗတ္ထမေဝ အစလသမာဓာနာဓိဋ္ဌာနံ, ဣဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ။ ယာ ဒာနသီလာဒီနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတေသု သတ္တေသု ဟိတေသိတာ, အယံ မေတ္တာ။ ယံ သတ္တာနံ ကတဝိပ္ပကာရေသု အဇ္ဈုပေက္ခနံ, အယံ ဥပေက္ခာတိ။ ဧဝံ ဒာနသီလဘာဝနာသု သီလသမာဓိပညာသု စ သိဇ္ဈမာနာသု ဝီရိယာဒယော သိဒ္ဓာ ဧဝ ဟောန္တိ။ သာယေဝ ပစ္စေကဗောဓိအတ္ထာယ သာဝကဗောဓိအတ္ထာယ စ ဒာနာဒိပဋိပဒာ တေသံ ဗောဓိသတ္တာနံ သန္တာနသ္သ ဘာဝနတော ပရိဘာဝနတော ဘာဝနာ နာမ။ ဝိသေသတော ဒာနသီလာဒီဟိ သ္ဝာဘိသင္ခတေ သန္တာနေ ပဝတ္တာ သမထဝိပသ္သနာပဋိပဒာ, ယတော တေ ဗောဓိသတ္တာ ပုဗ္ဗယောဂာဝစရသမုဒာဂမသမ္ပန္နာ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝာ –

    Evaṃ pana paṭipajjantānaṃ adhikārasampattiyā appakasireneva aṭṭha samāpattiyo pañcābhiññā chaḷabhiññā adhiṭṭhānabhūtā pubbabhāgavipassanā ca hatthagatāyeva honti. Vīriyādayo pana tadantogadhā eva. Yañhi paccekabodhiyā sāvakabodhiyā vā atthāya dānādipuññasambharaṇe abbhussahanaṃ, idaṃ vīriyaṃ. Yaṃ tadanuparodhassa sahanaṃ, ayaṃ khanti. Yaṃ dānasīlādisamādānāvisaṃvādanaṃ, idaṃ saccaṃ. Sabbatthameva acalasamādhānādhiṭṭhānaṃ, idaṃ adhiṭṭhānaṃ . Yā dānasīlādīnaṃ pavattiṭṭhānabhūtesu sattesu hitesitā, ayaṃ mettā. Yaṃ sattānaṃ katavippakāresu ajjhupekkhanaṃ, ayaṃ upekkhāti. Evaṃ dānasīlabhāvanāsu sīlasamādhipaññāsu ca sijjhamānāsu vīriyādayo siddhā eva honti. Sāyeva paccekabodhiatthāya sāvakabodhiatthāya ca dānādipaṭipadā tesaṃ bodhisattānaṃ santānassa bhāvanato paribhāvanato bhāvanā nāma. Visesato dānasīlādīhi svābhisaṅkhate santāne pavattā samathavipassanāpaṭipadā, yato te bodhisattā pubbayogāvacarasamudāgamasampannā honti. Tenāha bhagavā –

    ‘‘ပဉ္စိမေ, အာနန္ဒ, အာနိသံသာ ပုဗ္ဗယောဂာဝစရေ။ ကတမေ ပဉ္စ? ဣဓာနန္ဒ, ပုဗ္ဗယောဂာဝစရော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပဋိကစ္စ အညံ အာရာဓေတိ, နော စေ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပဋိကစ္စ အညံ အာရာဓေတိ, အထ မရဏကာလေ အညံ အာရာဓေတိ, အထ ဒေဝပုတ္တော သမာနော အညံ အာရာဓေတိ, အထ ဗုဒ္ဓာနံ သမ္မုခီဘာဝေ ခိပ္ပာဘိညော ဟောတိ, အထ ပစ္ဆိမေ ကာလေ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓော ဟောတီ’’တိ (သု. နိ. အဋ္ဌ. ၁.ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ)။

    ‘‘Pañcime, ānanda, ānisaṃsā pubbayogāvacare. Katame pañca? Idhānanda, pubbayogāvacaro diṭṭheva dhamme paṭikacca aññaṃ ārādheti, no ce diṭṭheva dhamme paṭikacca aññaṃ ārādheti, atha maraṇakāle aññaṃ ārādheti, atha devaputto samāno aññaṃ ārādheti, atha buddhānaṃ sammukhībhāve khippābhiñño hoti, atha pacchime kāle paccekasambuddho hotī’’ti (su. ni. aṭṭha. 1.khaggavisāṇasuttavaṇṇanā).

    ဣတိ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာဘူတာယ ပာရမိတာပရိဘာဝိတာယ သမထဝိပသ္သနာဘာဝနာယ နိရောဓဂာမိနိပဋိပဒာဘူတာယ အဘိသမယသင္ခာတာယ မဂ္ဂဘာဝနာယ စ ဘာဝိတတ္တဘာဝာ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာ ဘာဝိတတ္တာ နာမ။ တေသု ဣဓ ဗုဒ္ဓသာဝကာ အဓိပ္ပေတာ။

    Iti pubbabhāgapaṭipadābhūtāya pāramitāparibhāvitāya samathavipassanābhāvanāya nirodhagāminipaṭipadābhūtāya abhisamayasaṅkhātāya maggabhāvanāya ca bhāvitattabhāvā buddhapaccekabuddhabuddhasāvakā bhāvitattā nāma. Tesu idha buddhasāvakā adhippetā.

    ဧတ္ထ စ ‘‘သီဟာနံဝာ’’တိ ဣမိနာ ထေရာနံ သီဟသမာနဝုတ္တိတာဒသ္သနေန အတ္တနော ပဋိပက္ခေဟိ အနဘိဘဝနီယတံ, တေ စ အဘိဘုယ္ယ ပဝတ္တိံ ဒသ္သေတိ။ ‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာနံ။ပေ.။ ဂာထာ’’တိ ဣမိနာ ထေရဂာထာနံ သီဟနာဒသဒိသတာဒသ္သနေန တာသံ ပရဝာဒေဟိ အနဘိဘဝနီယတံ, တေ စ အဘိဘဝိတ္ဝာ ပဝတ္တိံ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ဘာဝိတတ္တာန’’န္တိ ဣမိနာ တဒုဘယသ္သ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတိ။ ဘာဝိတတ္တဘာဝေန ထေရာ ဣဓ သီဟသဒိသာ ဝုတ္တာ, တေသဉ္စ ဂာထာ သီဟနာဒသဒိသိယော။ ‘‘အတ္ထူပနာယိကာ’’တိ ဣမိနာ အဘိဘဝနေ ပယောဇနံ ဒသ္သေတိ။ တတ္ထ ထေရာနံ ပဋိပက္ခော နာမ သံကိလေသဓမ္မော, တဒဘိဘဝော တဒင္ဂိဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေဟိ သဒ္ဓိံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ။ တသ္မိံ သတိ ပဋိပသ္သဒ္ဓီပ္ပဟာနံ နိသ္သရဏပ္ပဟာနဉ္စ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ, ယတော တေ ဘာဝိတတ္တာတိ ဝုစ္စန္တိ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ဟိ အရိယာ အပ္ပမာဒဘာဝနံ ဘာဝေန္တိ နာမ, အဂ္ဂဖလက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ဘာဝိတတ္တာ နာမာတိ ဝုတ္တောဝာယမတ္ထော။

    Ettha ca ‘‘sīhānaṃvā’’ti iminā therānaṃ sīhasamānavuttitādassanena attano paṭipakkhehi anabhibhavanīyataṃ, te ca abhibhuyya pavattiṃ dasseti. ‘‘Sīhānaṃva nadantānaṃ…pe… gāthā’’ti iminā theragāthānaṃ sīhanādasadisatādassanena tāsaṃ paravādehi anabhibhavanīyataṃ, te ca abhibhavitvā pavattiṃ dasseti. ‘‘Bhāvitattāna’’nti iminā tadubhayassa kāraṇaṃ vibhāveti. Bhāvitattabhāvena therā idha sīhasadisā vuttā, tesañca gāthā sīhanādasadisiyo. ‘‘Atthūpanāyikā’’ti iminā abhibhavane payojanaṃ dasseti. Tattha therānaṃ paṭipakkho nāma saṃkilesadhammo, tadabhibhavo tadaṅgivikkhambhanappahānehi saddhiṃ samucchedappahānaṃ. Tasmiṃ sati paṭipassaddhīppahānaṃ nissaraṇappahānañca siddhameva hoti, yato te bhāvitattāti vuccanti. Maggakkhaṇe hi ariyā appamādabhāvanaṃ bhāventi nāma, aggaphalakkhaṇato paṭṭhāya bhāvitattā nāmāti vuttovāyamattho.

    တေသု တဒင္ဂပ္ပဟာနေန နေသံ သီလသမ္ပဒာ ဒသ္သိတာ, ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန သမာဓိသမ္ပဒာ, သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ပညာသမ္ပဒာ, ဣတရေန တာသံ ဖလံ ဒသ္သိတံ။ သီလေန စ တေသံ ပဋိပတ္တိယာ အာဒိကလ္ယာဏတာ ဒသ္သိတာ, ‘‘ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ’’ (သံ. နိ. ၅.၃၆၉), ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ’’ (သံ. နိ. ၁.၂၃; ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၁), ‘‘သဗ္ဗပာပသ္သ အကရဏ’’န္တိ (ဓ. ပ. ၁၈၃; ဒီ. နိ. ၂.၉၀) စ ဝစနတော သီလံ ပဋိပတ္တိယာ အာဒိကလ္ယာဏံဝ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိဂုဏာဝဟတ္တာ။ သမာဓိနာ မဇ္ဈေကလ္ယာဏတာ ဒသ္သိတာ, ‘‘စိတ္တံ ဘာဝယံ’’, ‘‘ကုသလသ္သ ဥပသမ္ပဒာ’’တိ စ ဝစနတော သမာဓိပဋိပတ္တိယာ မဇ္ဈေကလ္ယာဏောဝ, ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိဂုဏာဝဟတ္တာ။ ပညာယ ပရိယောသာနကလ္ယာဏတာ ဒသ္သိတာ, ‘‘သစိတ္တပရိယောဒပနံ’’ (ဓ. ပ. ၁၈၃; ဒီ. နိ. ၂.၉၀), ‘‘ပညံ ဘာဝယ’’န္တိ (သံ. နိ. ၁.၂၃; ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၁) စ ဝစနတော ပညာ ပဋိပတ္တိယာ ပရိယောသာနံဝ, ပညုတ္တရတော ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သာဝ ကလ္ယာဏာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု တာဒိဘာဝာဝဟတ္တာ။

    Tesu tadaṅgappahānena nesaṃ sīlasampadā dassitā, vikkhambhanappahānena samādhisampadā, samucchedappahānena paññāsampadā, itarena tāsaṃ phalaṃ dassitaṃ. Sīlena ca tesaṃ paṭipattiyā ādikalyāṇatā dassitā, ‘‘ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ’’ (saṃ. ni. 5.369), ‘‘sīle patiṭṭhāya’’ (saṃ. ni. 1.23; visuddhi. 1.1), ‘‘sabbapāpassa akaraṇa’’nti (dha. pa. 183; dī. ni. 2.90) ca vacanato sīlaṃ paṭipattiyā ādikalyāṇaṃva avippaṭisārādiguṇāvahattā. Samādhinā majjhekalyāṇatā dassitā, ‘‘cittaṃ bhāvayaṃ’’, ‘‘kusalassa upasampadā’’ti ca vacanato samādhipaṭipattiyā majjhekalyāṇova, iddhividhādiguṇāvahattā. Paññāya pariyosānakalyāṇatā dassitā, ‘‘sacittapariyodapanaṃ’’ (dha. pa. 183; dī. ni. 2.90), ‘‘paññaṃ bhāvaya’’nti (saṃ. ni. 1.23; visuddhi. 1.1) ca vacanato paññā paṭipattiyā pariyosānaṃva, paññuttarato kusalānaṃ dhammānaṃ sāva kalyāṇā iṭṭhāniṭṭhesu tādibhāvāvahattā.

    ‘‘သေလော ယထာ ဧကဃနော၊ ဝာတေန န သမီရတိ။ (မဟာဝ. ၂၄၄)။

    ‘‘Selo yathā ekaghano, vātena na samīrati; (Mahāva. 244);

    ဧဝံ နိန္ဒာပသံသာသု၊ န သမိဉ္ဇန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ (ဓ. ပ. ၈၁) –

    Evaṃ nindāpasaṃsāsu, na samiñjanti paṇḍitā’’ti. (dha. pa. 81) –

    ဟိ ဝုတ္တံ။

    Hi vuttaṃ.

    တထာ သီလသမ္ပဒာယ တေဝိဇ္ဇဘာဝော ဒသ္သိတော။ သီလသမ္ပတ္တိဉ္ဟိ နိသ္သာယ တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ ပာပုဏန္တိ။ သမာဓိသမ္ပဒာယ ဆဠဘိညာဘာဝော။ သမာဓိသမ္ပတ္တိဉ္ဟိ နိသ္သာယ ဆဠဘိညာ ပာပုဏန္တိ။ ပညာသမ္ပဒာယ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒာဘာဝော။ ပညာသမ္ပဒဉ္ဟိ နိသ္သာယ စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာ ပာပုဏန္တိ။ ဣမိနာ တေသံ ထေရာနံ ကေစိ တေဝိဇ္ဇာ, ကေစိ ဆဠဘိညာ, ကေစိ ပဋိသမ္ဘိဒာပတ္တာတိ အယမတ္ထော ဒသ္သိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Tathā sīlasampadāya tevijjabhāvo dassito. Sīlasampattiñhi nissāya tisso vijjā pāpuṇanti. Samādhisampadāya chaḷabhiññābhāvo. Samādhisampattiñhi nissāya chaḷabhiññā pāpuṇanti. Paññāsampadāya pabhinnapaṭisambhidābhāvo. Paññāsampadañhi nissāya catasso paṭisambhidā pāpuṇanti. Iminā tesaṃ therānaṃ keci tevijjā, keci chaḷabhiññā, keci paṭisambhidāpattāti ayamattho dassitoti veditabbaṃ.

    တထာ သီလသမ္ပဒာယ တေသံ ကာမသုခာနုယောဂသင္ခာတသ္သ အန္တသ္သ ပရိဝဇ္ဇနံ ဒသ္သေတိ။ သမာဓိသမ္ပဒာယ အတ္တကိလမထာနုယောဂသင္ခာတသ္သ, ပညာသမ္ပဒာယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒာယ သေဝနံ ဒသ္သေတိ။ တထာ သီလသမ္ပဒာယ တေသံ ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ ကိလေသာနံ ဒသ္သေတိ။ သမာဓိသမ္ပဒာယ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ , ပညာသမ္ပဒာယ အနုသယပ္ပဟာနံ ဒသ္သေတိ။ သီလသမ္ပဒာယ ဝာ ဒုစ္စရိတသံကိလေသဝိသောဓနံ, သမာဓိသမ္ပဒာယ တဏ္ဟာသံကိလေသဝိသောဓနံ, ပညာသမ္ပဒာယ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဝိသောဓနံ ဒသ္သေတိ။ တဒင္ဂပ္ပဟာနေန ဝာ နေသံ အပာယသမတိက္ကမော ဒသ္သိတော။ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန ကာမဓာတုသမတိက္ကမော, သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန သဗ္ဗဘဝသမတိက္ကမော ဒသ္သိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Tathā sīlasampadāya tesaṃ kāmasukhānuyogasaṅkhātassa antassa parivajjanaṃ dasseti. Samādhisampadāya attakilamathānuyogasaṅkhātassa, paññāsampadāya majjhimāya paṭipadāya sevanaṃ dasseti. Tathā sīlasampadāya tesaṃ vītikkamappahānaṃ kilesānaṃ dasseti. Samādhisampadāya pariyuṭṭhānappahānaṃ , paññāsampadāya anusayappahānaṃ dasseti. Sīlasampadāya vā duccaritasaṃkilesavisodhanaṃ, samādhisampadāya taṇhāsaṃkilesavisodhanaṃ, paññāsampadāya diṭṭhisaṃkilesavisodhanaṃ dasseti. Tadaṅgappahānena vā nesaṃ apāyasamatikkamo dassito. Vikkhambhanappahānena kāmadhātusamatikkamo, samucchedappahānena sabbabhavasamatikkamo dassitoti veditabbaṃ.

    ‘‘ဘာဝိတတ္တာန’’န္တိ ဝာ ဧတ္ထ သီလဘာဝနာ, စိတ္တဘာဝနာ ပညာဘာဝနာတိ တိသ္သော ဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ကာယဘာဝနာယ တဒန္တောဂဓတ္တာ။ သီလဘာဝနာ စ ပဋိပတ္တိယာ အာဒီတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသံ ။ ယထာ ပန သီဟနာဒံ ပရေ မိဂဂဏာ န သဟန္တိ, ကုတော အဘိဘဝေ, အညဒတ္ထု သီဟနာဒောဝ တေ အဘိဘဝတိ ဧဝမေဝ အညတိတ္ထိယဝာဒာ ထေရာနံ ဝာဒေ န သဟန္တိ, ကုတော အဘိဘဝေ, အညဒတ္ထု ထေရဝာဒာဝ တေ အဘိဘဝန္တိ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? ‘‘သဗ္ဗေ သင္ခာရာ အနိစ္စာ, သဗ္ဗေ သင္ခာရာ ဒုက္ခာ, သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ. ပ. ၂၇၇-၂၇၉) ‘‘နိဗ္ဗာနဓာတူ’’တိ စ ပဝတ္တနတော။ န ဟိ ဓမ္မတော သက္ကာ ကေနစိ အညထာ ကာတုံ အပ္ပဋိဝတ္တနီယတော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော အာဝိဘဝိသ္သတိ။ ဧဝမေတ္ထ သင္ခေပေနေဝ ပဌမဂာထာယ အတ္ထဝိဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    ‘‘Bhāvitattāna’’nti vā ettha sīlabhāvanā, cittabhāvanā paññābhāvanāti tisso bhāvanā veditabbā kāyabhāvanāya tadantogadhattā. Sīlabhāvanā ca paṭipattiyā ādīti sabbaṃ purimasadisaṃ . Yathā pana sīhanādaṃ pare migagaṇā na sahanti, kuto abhibhave, aññadatthu sīhanādova te abhibhavati evameva aññatitthiyavādā therānaṃ vāde na sahanti, kuto abhibhave, aññadatthu theravādāva te abhibhavanti. Taṃ kissa hetu? ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 277-279) ‘‘nibbānadhātū’’ti ca pavattanato. Na hi dhammato sakkā kenaci aññathā kātuṃ appaṭivattanīyato. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ parato āvibhavissati. Evamettha saṅkhepeneva paṭhamagāthāya atthavibhāvanā veditabbā.

    ဒုတိယဂာထာယံ ပန အယံ သမ္ဗန္ဓဒသ္သနမုခေန အတ္ထဝိဘာဝနာ။ တတ္ထ ယေသံ ထေရာနံ ဂာထာ သာဝေတုကာမော, တေ သာဓာရဏဝသေန နာမတော ဂောတ္တတော ဂုဏတော စ ကိတ္တေတုံ ‘‘ယထာနာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသာဓာရဏတော ပန တတ္ထ တတ္ထ ဂာထာသ္ဝေဝ အာဝိဘဝိသ္သတိ။ တတ္ထ ယထာနာမာတိ ယံယံနာမာ, သုဘူတိ မဟာကောဋ္ဌိကောတိအာဒိနာ နယေန နာမဓေယ္ယေန ပညာတာတိ အတ္ထော။ ယထာဂောတ္တာတိ ယံယံဂောတ္တာ, ဂောတမော ကသ္သပောတိအာဒိနာ နယေန ကုလပဒေသေန ယာယ ယာယ ဇာတိယာ ပညာတာတိ အတ္ထော။ ယထာဓမ္မဝိဟာရိနောတိ ယာဒိသဓမ္မဝိဟာရိနော, ပရိယတ္တိပရမတာယံ အဋ္ဌတ္ဝာ ယထာနုရူပံ သမာပတ္တိဝိဟာရိနော ဟုတ္ဝာ ဝိဟရိံသူတိ အတ္ထော။ အထ ဝာ ယထာဓမ္မဝိဟာရိနောတိ ယထာဓမ္မာ ဝိဟာရိနော စ, ယာဒိသသီလာဒိဓမ္မာ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒီသု အဘိဏ္ဟသော ဝိဟရမာနာ ယာဒိသဝိဟာရာ စာတိ အတ္ထော။ ယထာဓိမုတ္တာတိ ယာဒိသအဓိမုတ္တိကာ သဒ္ဓာဓိမုတ္တိပညာဓိမုတ္တီသု ယံယံအဓိမုတ္တိကာ သုညတမုခာဒီသု ဝာ ယထာ ယထာ နိဗ္ဗာနံ အဓိမုတ္တာတိ ယထာဓိမုတ္တာ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အဓိမုတ္တာနံ, အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ အာသဝာ’’တိ (ဓ. ပ. ၂၂၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဥဘယဉ္စေတံ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အရဟတ္တပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေယေဝ ဟိ ယထာဝုတ္တမဓိမုစ္စနံ, န ပရတော။ တေနာဟ ဘဂဝာ –

    Dutiyagāthāyaṃ pana ayaṃ sambandhadassanamukhena atthavibhāvanā. Tattha yesaṃ therānaṃ gāthā sāvetukāmo, te sādhāraṇavasena nāmato gottato guṇato ca kittetuṃ ‘‘yathānāmā’’tiādi vuttaṃ. Asādhāraṇato pana tattha tattha gāthāsveva āvibhavissati. Tattha yathānāmāti yaṃyaṃnāmā, subhūti mahākoṭṭhikotiādinā nayena nāmadheyyena paññātāti attho. Yathāgottāti yaṃyaṃgottā, gotamo kassapotiādinā nayena kulapadesena yāya yāya jātiyā paññātāti attho. Yathādhammavihārinoti yādisadhammavihārino, pariyattiparamatāyaṃ aṭṭhatvā yathānurūpaṃ samāpattivihārino hutvā vihariṃsūti attho. Atha vā yathādhammavihārinoti yathādhammā vihārino ca, yādisasīlādidhammā dibbavihārādīsu abhiṇhaso viharamānā yādisavihārā cāti attho. Yathādhimuttāti yādisaadhimuttikā saddhādhimuttipaññādhimuttīsu yaṃyaṃadhimuttikā suññatamukhādīsu vā yathā yathā nibbānaṃ adhimuttāti yathādhimuttā. ‘‘Nibbānaṃ adhimuttānaṃ, atthaṃ gacchanti āsavā’’ti (dha. pa. 226) hi vuttaṃ. Ubhayañcetaṃ pubbabhāgavasena veditabbaṃ. Arahattappattito pubbeyeva hi yathāvuttamadhimuccanaṃ, na parato. Tenāha bhagavā –

    ‘‘အသ္သဒ္ဓော အကတညူ စ, သန္ဓိစ္ဆေဒော စ ယော နရော’’တိအာဒိ။ (ဓ. ပ. ၉၇)။

    ‘‘Assaddho akataññū ca, sandhicchedo ca yo naro’’tiādi. (dha. pa. 97).

    ‘‘ယထာဝိမုတ္တာ’’တိ ဝာ ပာဌော, ပညာဝိမုတ္တိဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တီသု ယံယံဝိမုတ္တိကာတိ အတ္ထော။ သပ္ပညာတိ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာယ ပာရိဟာရိကပညာယ ဘာဝနာပညာယ စာတိ တိဝိဓာယပိ ပညာယ ပညဝန္တော။ ဝိဟရိံသူတိ တာယ ဧဝ သပ္ပညတာယ ယထာလဒ္ဓေန ဖာသုဝိဟာရေနေဝ ဝသိံသု။ အတန္ဒိတာတိ အနလသာ, အတ္တဟိတပဋိပတ္တိယံ ယထာဗလံ ပရဟိတပဋိပတ္တိယဉ္စ ဥဋ္ဌာနဝန္တောတိ အတ္ထော။

    ‘‘Yathāvimuttā’’ti vā pāṭho, paññāvimuttiubhatobhāgavimuttīsu yaṃyaṃvimuttikāti attho. Sappaññāti tihetukapaṭisandhipaññāya pārihārikapaññāya bhāvanāpaññāya cāti tividhāyapi paññāya paññavanto. Vihariṃsūti tāya eva sappaññatāya yathāladdhena phāsuvihāreneva vasiṃsu. Atanditāti analasā, attahitapaṭipattiyaṃ yathābalaṃ parahitapaṭipattiyañca uṭṭhānavantoti attho.

    ဧတ္ထ စ ပန နာမဂောတ္တဂ္ဂဟဏေန တေသံ ထေရာနံ ပကာသပညာတဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ ဓမ္မဝိဟာရဂ္ဂဟဏေန သီလသမ္ပဒံ သမာဓိသမ္ပဒဉ္စ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ သပ္ပညာ’’တိ ဣမိနာ ပညာသမ္ပဒံ ။ ‘‘အတန္ဒိတာ’’တိ ဣမိနာ သီလသမ္ပဒာဒီနံ ကာရဏဘူတံ ဝီရိယသမ္ပဒံ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ယထာနာမာ’’တိ ဣမိနာ တေသံ ပကာသနနာမတံ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ယထာဂောတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သဒ္ဓာနုသာရီဓမ္မာနုသာရီဂောတ္တသမ္ပတ္တိသမုဒာဂမံ, ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိအာဒိနာ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒသ္သနံ သမ္ပတ္တိသမုဒာဂမံ, ‘‘အတန္ဒိတာ’’တိ ဣမိနာ ဧဝံ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိယံ ဌိတာနံ ပရဟိတပဋိပတ္တိံ ဒသ္သေတိ။

    Ettha ca pana nāmagottaggahaṇena tesaṃ therānaṃ pakāsapaññātabhāvaṃ dasseti. Dhammavihāraggahaṇena sīlasampadaṃ samādhisampadañca dasseti. ‘‘Yathādhimuttā sappaññā’’ti iminā paññāsampadaṃ . ‘‘Atanditā’’ti iminā sīlasampadādīnaṃ kāraṇabhūtaṃ vīriyasampadaṃ dasseti. ‘‘Yathānāmā’’ti iminā tesaṃ pakāsananāmataṃ dasseti. ‘‘Yathāgottā’’ti iminā saddhānusārīdhammānusārīgottasampattisamudāgamaṃ, ‘‘yathādhammavihārino’’tiādinā sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanaṃ sampattisamudāgamaṃ, ‘‘atanditā’’ti iminā evaṃ attahitasampattiyaṃ ṭhitānaṃ parahitapaṭipattiṃ dasseti.

    အထ ဝာ ‘‘ယထာနာမာ’’တိ ဣဒံ တေသံ ထေရာနံ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယ္ယဒသ္သနံ သမညာမတ္တကိတ္တနတော။ ‘‘ယထာဂောတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကုလပုတ္တဘာဝဒသ္သနံ ကုလာပဒေသ ကိတ္တနတော။ တေန နေသံ သဒ္ဓာပဗ္ဗဇိတဘာဝံ ဒသ္သေတိ ။ ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိ ဣဒံ စရဏသမ္ပတ္တိဒသ္သနံ သီလသံဝရာဒီဟိ သမင္ဂီဘာဝဒီပနတော ။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ သပ္ပညာ’’တိ ဣဒံ နေသံ ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိဒသ္သနံ အာသဝက္ခယပရိယောသာနာယ ဉာဏသမ္ပတ္တိယာ အဓိဂမပရိဒီပနတော။ ‘‘အတန္ဒိတာ’’တိ ဣဒံ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပတ္တီနံ အဓိဂမူပာယဒသ္သနံ။ ‘‘ယထာနာမာ’’တိ ဝာ ဣမိနာ တေသံ ပကာသနနာမတံယေဝ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ယထာဂောတ္တာ’’တိ ပန ဣမိနာ ပစ္ဆိမစက္ကဒ္ဝယသမ္ပတ္တိံ ဒသ္သေတိ။ န ဟိ သမ္မာအပ္ပဏိဟိတတ္တနော ပုဗ္ဗေ စ အကတပုညသ္သ သဒ္ဓာနုသာရီဓမ္မာနုသာရိနော ဂောတ္တသမ္ပတ္တိသမုဒာဂမော သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိ ဣမိနာ တေသံ ပုရိမစက္ကဒ္ဝယသမ္ပတ္တိံ ဒသ္သေတိ။ န ဟိ အပ္ပတိရူပေ ဒေသေ ဝသတော သပ္ပုရိသူပနိသ္သယရဟိတသ္သ စ တာဒိသာ ဂုဏဝိသေသာ သမ္ဘဝန္တိ။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သဒ္ဓမ္မသဝနသမ္ပဒာသမာယောဂံ ဒသ္သေတိ။ န ဟိ ပရတောဃောသေန ဝိနာ သာဝကာနံ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ။ ‘‘သပ္ပညာ အတန္ဒိတာ’’တိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တသ္သ ဂုဏဝိသေသသ္သ အဗ္ယဘိစာရိဟေတုံ ဒသ္သေတိ ဉာယာရမ္ဘဒသ္သနတော။

    Atha vā ‘‘yathānāmā’’ti idaṃ tesaṃ therānaṃ garūhi gahitanāmadheyyadassanaṃ samaññāmattakittanato. ‘‘Yathāgottā’’ti idaṃ kulaputtabhāvadassanaṃ kulāpadesa kittanato. Tena nesaṃ saddhāpabbajitabhāvaṃ dasseti . ‘‘Yathādhammavihārino’’ti idaṃ caraṇasampattidassanaṃ sīlasaṃvarādīhi samaṅgībhāvadīpanato . ‘‘Yathādhimuttā sappaññā’’ti idaṃ nesaṃ vijjāsampattidassanaṃ āsavakkhayapariyosānāya ñāṇasampattiyā adhigamaparidīpanato. ‘‘Atanditā’’ti idaṃ vijjācaraṇasampattīnaṃ adhigamūpāyadassanaṃ. ‘‘Yathānāmā’’ti vā iminā tesaṃ pakāsananāmataṃyeva dasseti. ‘‘Yathāgottā’’ti pana iminā pacchimacakkadvayasampattiṃ dasseti. Na hi sammāappaṇihitattano pubbe ca akatapuññassa saddhānusārīdhammānusārino gottasampattisamudāgamo sambhavati. ‘‘Yathādhammavihārino’’ti iminā tesaṃ purimacakkadvayasampattiṃ dasseti. Na hi appatirūpe dese vasato sappurisūpanissayarahitassa ca tādisā guṇavisesā sambhavanti. ‘‘Yathādhimuttā’’ti iminā saddhammasavanasampadāsamāyogaṃ dasseti. Na hi paratoghosena vinā sāvakānaṃ saccasampaṭivedho sambhavati. ‘‘Sappaññā atanditā’’ti iminā yathāvuttassa guṇavisesassa abyabhicārihetuṃ dasseti ñāyārambhadassanato.

    အပရော နယော – ‘‘ယထာဂောတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ ဂောတ္တကိတ္တနေန တေသံ ထေရာနံ ယောနိသောမနသိကာရသမ္ပဒံ ဒသ္သေတိ ယထာဝုတ္တဂောတ္တသမ္ပန္နသ္သ ယောနိသောမနသိကာရသမ္ဘဝတော။ ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိ ဧတ္ထ ဓမ္မဝိဟာရဂ္ဂဟဏေန သဒ္ဓမ္မသဝနသမ္ပဒံ ဒသ္သေတိ သဒ္ဓမ္မသဝနေန ဝိနာ တဒဘာဝတော။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ’’တိ ဣမိနာ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပဒံ ဒသ္သေတိ။ ‘‘သပ္ပညာ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ပဇာနကာရိတံ။ ‘‘အတန္ဒိတာ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိံ ပရိပူရေတ္ဝာ ဌိတာနံ ပရေသံ ဟိတသုခာဝဟာယ ပဋိပတ္တိယံ အကိလာသုဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ တထာ ‘‘ယထာဂောတ္တာ’’တိ ဣမိနာ နေသံ သရဏဂမနသမ္ပဒာ ဒသ္သိတာ သဒ္ဓာနုသာရီဂောတ္တကိတ္တနတော။ ‘‘ယထာဓမ္မဝိဟာရိနော’’တိ ဣမိနာ သီလက္ခန္ဓပုဗ္ဗင္ဂမော သမာဓိက္ခန္ဓော ဒသ္သိတော။ ‘‘ယထာဓိမုတ္တာ သပ္ပညာ’’တိ ဣမိနာ ပညက္ခန္ဓာဒယော။ သရဏဂမနဉ္စ သာဝကဂုဏာနံ အာဒိ, သမာဓိ မဇ္ဈေ, ပညာ ပရိယောသာနန္တိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဒသ္သနေန သဗ္ဗေပိ သာဝကဂုဏာ ဒသ္သိတာ ဟောန္တိ။

    Aparo nayo – ‘‘yathāgottā’’ti ettha gottakittanena tesaṃ therānaṃ yonisomanasikārasampadaṃ dasseti yathāvuttagottasampannassa yonisomanasikārasambhavato. ‘‘Yathādhammavihārino’’ti ettha dhammavihāraggahaṇena saddhammasavanasampadaṃ dasseti saddhammasavanena vinā tadabhāvato. ‘‘Yathādhimuttā’’ti iminā matthakappattaṃ dhammānudhammapaṭipadaṃ dasseti. ‘‘Sappaññā’’ti iminā sabbattha sampajānakāritaṃ. ‘‘Atanditā’’ti iminā vuttanayena attahitasampattiṃ paripūretvā ṭhitānaṃ paresaṃ hitasukhāvahāya paṭipattiyaṃ akilāsubhāvaṃ dasseti. Tathā ‘‘yathāgottā’’ti iminā nesaṃ saraṇagamanasampadā dassitā saddhānusārīgottakittanato. ‘‘Yathādhammavihārino’’ti iminā sīlakkhandhapubbaṅgamo samādhikkhandho dassito. ‘‘Yathādhimuttā sappaññā’’ti iminā paññakkhandhādayo. Saraṇagamanañca sāvakaguṇānaṃ ādi, samādhi majjhe, paññā pariyosānanti ādimajjhapariyosānadassanena sabbepi sāvakaguṇā dassitā honti.

    ဤဒိသီ ပန ဂုဏဝိဘူတိ ယာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ တေဟိ အဓိဂတာ, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ဝိပသ္သိတ္ဝာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု တေသု အရညရုက္ခမူလပဗ္ဗတာဒီသု ဝိဝိတ္တသေနာသနေသု။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ဝာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဥဒာနာဒိကာလေ။ ဝိပသ္သိတ္ဝာတိ သမ္ပသ္သိတ္ဝာ။ နာမရူပဝဝတ္ထာပနပစ္စယပရိဂ္ဂဟေဟိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိကင္ခာဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိယော သမ္ပာဒေတ္ဝာ ကလာပသမ္မသနာဒိက္ကမေန ပဉ္စမံ ဝိသုဒ္ဓိံ အဓိဂန္တ္ဝာ ပဋိပဒာဉာဏဒသ္သနဝိသုဒ္ဓိယာ မတ္ထကံ ပာပနဝသေန ဝိပသ္သနံ ဥသ္သုက္ကာပေတ္ဝာ ဖုသိတ္ဝာတိ ပတ္ဝာ သစ္ဆိကတ္ဝာ။ အစ္စုတံ ပဒန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ တဉ္ဟိ သယံ အစဝနဓမ္မတ္တာ အဓိဂတာနံ အစ္စုတိဟေတုဘာဝတော စ နတ္ထိ ဧတ္ထ စုတီတိ ‘‘အစ္စုတံ’’။ သင္ခတဓမ္မေဟိ အသမ္မိသ္သဘာဝတာယ တဒတ္ထိကေဟိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတာယ စ ‘‘ပဒ’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ကတန္တန္တိ ကတသ္သ အန္တံ။ ယော ဟိ တေဟိ အဓိဂတော အရိယမဂ္ဂော, သော အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပာဒိတတ္တာ ကတော နာမ။ တသ္သ ပန ပရိယောသာနဘူတံ ဖလံ ကတန္တောတိ အဓိပ္ပေတံ။ တံ ကတန္တံ အဂ္ဂဖလံ။ အထ ဝာ ပစ္စယေဟိ ကတတ္တာ နိပ္ဖာဒိတတ္တာ ကတာ နာမ သင္ခတဓမ္မာ, တန္နိသ္သရဏဘာဝတော ကတန္တော နိဗ္ဗာနံ။ တံ ကတန္တံ။ ပစ္စဝေက္ခန္တာတိ ‘‘အဓိဂတံ ဝတ မယာ အရိယမဂ္ဂာဓိဂမေန ဣဒံ အရိယဖလံ, အဓိဂတာ အသင္ခတာ ဓာတူ’’တိ အရိယဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒသ္သနေန ပဋိပတ္တိံ အဝေက္ခမာနာ။ အထ ဝာ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓဝသေန ယံ အရိယေန ကရဏီယံ ပရိညာဒိသောဠသဝိဓံ ကိစ္စံ အဂ္ဂဖလေ ဌိတေန နိပ္ဖာဒိတတ္တာ ပရိယောသာပိတတ္တာ ကတံ နာမ, ဧဝံ ကတံ တံ ပစ္စဝေက္ခန္တာ။ ဧတေန ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ ဒသ္သိတံ။ ပုရိမနယေန ပန ဣတရပစ္စဝေက္ခဏာနီတိ ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဒသ္သိတာနိ ဟောန္တိ။

    Īdisī pana guṇavibhūti yāya sammāpaṭipattiyā tehi adhigatā, taṃ dassetuṃ ‘‘tattha tattha vipassitvā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu tesu araññarukkhamūlapabbatādīsu vivittasenāsanesu. Tattha tatthāti vā tasmiṃ tasmiṃ udānādikāle. Vipassitvāti sampassitvā. Nāmarūpavavatthāpanapaccayapariggahehi diṭṭhivisuddhikaṅkhāvitaraṇavisuddhiyo sampādetvā kalāpasammasanādikkamena pañcamaṃ visuddhiṃ adhigantvā paṭipadāñāṇadassanavisuddhiyā matthakaṃ pāpanavasena vipassanaṃ ussukkāpetvā phusitvāti patvā sacchikatvā. Accutaṃ padanti nibbānaṃ. Tañhi sayaṃ acavanadhammattā adhigatānaṃ accutihetubhāvato ca natthi ettha cutīti ‘‘accutaṃ’’. Saṅkhatadhammehi asammissabhāvatāya tadatthikehi paṭipajjitabbatāya ca ‘‘pada’’nti ca vuccati. Katantanti katassa antaṃ. Yo hi tehi adhigato ariyamaggo, so attano paccayehi uppāditattā kato nāma. Tassa pana pariyosānabhūtaṃ phalaṃ katantoti adhippetaṃ. Taṃ katantaṃ aggaphalaṃ. Atha vā paccayehi katattā nipphāditattā katā nāma saṅkhatadhammā, tannissaraṇabhāvato katanto nibbānaṃ. Taṃ katantaṃ. Paccavekkhantāti ‘‘adhigataṃ vata mayā ariyamaggādhigamena idaṃ ariyaphalaṃ, adhigatā asaṅkhatā dhātū’’ti ariyaphalanibbānāni vimuttiñāṇadassanena paṭipattiṃ avekkhamānā. Atha vā saccasampaṭivedhavasena yaṃ ariyena karaṇīyaṃ pariññādisoḷasavidhaṃ kiccaṃ aggaphale ṭhitena nipphāditattā pariyosāpitattā kataṃ nāma, evaṃ kataṃ taṃ paccavekkhantā. Etena pahīnakilesapaccavekkhaṇaṃ dassitaṃ. Purimanayena pana itarapaccavekkhaṇānīti ekūnavīsati paccavekkhaṇāni dassitāni honti.

    ဣမမတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ဣမန္တိ သကလော ထေရထေရီဂာထာနံ အတ္ထော အတ္တနော ဣတရေသဉ္စ တတ္ထ သန္နိပတိတာနံ ဓမ္မသင္ဂာဟကမဟာထေရာနံ ဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနတာယ အာသန္နော ပစ္စက္ခောတိ စ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ အတ္ထန္တိ ‘‘ဆန္နာ မေ ကုဋိကာ’’တိအာဒီဟိ ဂာထာဟိ ဝုစ္စမာနံ အတ္တူပနာယိကံ ပရူပနာယိကံ လောကိယလောကုတ္တရပဋိသံယုတ္တံ အတ္ထံ။ အဘာသိသုန္တိ ဂာထာဗန္ဓဝသေန ကထေသုံ, တံဒီပနိယော ဣဒာနိ မယာ ဝုစ္စမာနာ တေသံ ဘာဝိတတ္တာနံ ဂာထာ အတ္တူပနာယိကာ သုဏာထာတိ ယောဇနာ။ တေ စ မဟာထေရာ ဧဝံ ကထေန္တာ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိပကာသနီဟိ ဂာထာဟိ သာသနသ္သ ဧကန္တနိယ္ယာနိကဝိဘာဝနေန ပရေပိ တတ္ထ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ နိယောဇေန္တီတိ ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ အာယသ္မာ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကော, တထာ ဒီပေန္တော စ ဣမာဟိ ဂာထာဟိ တေသံ ထောမနံ တာသဉ္စ တေသံ ဝစနသ္သ နိဒာနဘာဝေန ဌပနံ ဌာနဂတမေဝာတိ ဒသ္သေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Imamatthanti ettha imanti sakalo theratherīgāthānaṃ attho attano itaresañca tattha sannipatitānaṃ dhammasaṅgāhakamahātherānaṃ buddhiyaṃ viparivattamānatāya āsanno paccakkhoti ca katvā vuttaṃ. Atthanti ‘‘channā me kuṭikā’’tiādīhi gāthāhi vuccamānaṃ attūpanāyikaṃ parūpanāyikaṃ lokiyalokuttarapaṭisaṃyuttaṃ atthaṃ. Abhāsisunti gāthābandhavasena kathesuṃ, taṃdīpaniyo idāni mayā vuccamānā tesaṃ bhāvitattānaṃ gāthā attūpanāyikā suṇāthāti yojanā. Te ca mahātherā evaṃ kathentā attano sammāpaṭipattipakāsanīhi gāthāhi sāsanassa ekantaniyyānikavibhāvanena parepi tattha sammāpaṭipattiyaṃ niyojentīti etamatthaṃ dīpeti āyasmā dhammabhaṇḍāgāriko, tathā dīpento ca imāhi gāthāhi tesaṃ thomanaṃ tāsañca tesaṃ vacanassa nidānabhāvena ṭhapanaṃ ṭhānagatamevāti dassetīti daṭṭhabbaṃ.

    နိဒာနဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Nidānagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact