| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
ನಿದಾನಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
Nidānagāthāvaṇṇanā
ಏವಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಪರಿಮಾಣಾಸು ಪನೇತಾಸು ಥೇರಗಾಥಾ ಆದಿ। ತತ್ಥಾಪಿ –
Evaṃ paricchinnaparimāṇāsu panetāsu theragāthā ādi. Tatthāpi –
‘‘ಸೀಹಾನಂವ ನದನ್ತಾನಂ, ದಾಠೀನಂ ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇ।
‘‘Sīhānaṃva nadantānaṃ, dāṭhīnaṃ girigabbhare;
ಸುಣಾಥ ಭಾವಿತತ್ತಾನಂ, ಗಾಥಾ ಅತ್ಥೂಪನಾಯಿಕಾ’’ತಿ॥
Suṇātha bhāvitattānaṃ, gāthā atthūpanāyikā’’ti.
ಅಯಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಥೋಮನತ್ಥಂ ಭಾಸಿತಾ ಗಾಥಾ ಆದಿ। ತತ್ಥ ಸೀಹಾನನ್ತಿ ಸೀಹಸದ್ದೋ ‘‘ಸೀಹೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಿಗರಾಜಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೩) ಮಿಗರಾಜೇ ಆಗತೋ। ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸೀಹೋ ಸೇನಾಪತಿ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೩೪) ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ। ‘‘ಸೀಹೋತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೯೯; ೧೦.೨೧) ತಥಾಗತೇ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ತಥಾಗತೇ ಸದಿಸಕಪ್ಪನಾಯ ಆಗತೋ, ಏವಂ ಇಧಾಪಿ ಸದಿಸಕಪ್ಪನಾವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೀಹಾನಂವಾತಿ ಸೀಹಾನಂ ಇವ। ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಸರಲೋಪೋ ‘‘ಏವಂಸ ತೇ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨) ವಿಯ। ತತ್ಥ ಇವಾತಿ ನಿಪಾತಪದಂ। ಸುಣಾಥಾತಿ ಆಖ್ಯಾತಪದಂ। ಇತರಾನಿ ನಾಮಪದಾನಿ। ಸೀಹಾನಂವಾತಿ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೀ ಸರೂಪತೋ ನ ವುತ್ತೋ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ವುತ್ತೋವ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಓಟ್ಠಸ್ಸೇವ ಮುಖಂ ಏತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಓಟ್ಠಸ್ಸ ಮುಖಂ ವಿಯ ಮುಖಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಏವ ಹೋತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ‘‘ಸೀಹಾನಂವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸೀಹಾನಂ ನಾದೋ ವಿಯಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಏವ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಮುಖಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಚೇ, ಇಧಾಪಿ ‘‘ನದನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಪದಸನ್ನಿಧಾನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೀಹಾನಂವಾತಿ ನಿದಸ್ಸನವಚನಂ। ನದನ್ತಾನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸಿತಬ್ಬೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧದಸ್ಸನಂ। ದಾಠೀನನ್ತಿ ತಬ್ಬಿಸೇಸನಂ। ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇತಿ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನದಸ್ಸನಂ। ಸುಣಾಥಾತಿ ಸವನೇ ನಿಯೋಜನಂ। ಭಾವಿತತ್ತಾನನ್ತಿ ಸೋತಬ್ಬಸ್ಸ ಪಭವದಸ್ಸನಂ। ಗಾಥಾತಿ ಸೋತಬ್ಬವತ್ಥುದಸ್ಸನಂ। ಅತ್ಥುಪನಾಯಿಕಾತಿ ತಬ್ಬಿಸೇಸನಂ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ‘‘ಸೀಹಾನಂ ನದನ್ತಾನಂ ದಾಠೀನ’’ನ್ತಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಆಗತಂ, ಲಿಙ್ಗಂ ಪನ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಸೀಹೀನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏಕಸೇಸವಸೇನ ವಾ ಸೀಹಾ ಚ ಸೀಹಿಯೋ ಚ ಸೀಹಾ, ತೇಸಂ ಸೀಹಾನನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಾಧಾರಣಾ ಹೇತಾ ತಿಸ್ಸೋ ನಿದಾನಗಾಥಾ ಥೇರಗಾಥಾನಂ ಥೇರೀಗಾಥಾನಞ್ಚಾತಿ।
Ayaṃ paṭhamamahāsaṅgītikāle āyasmatā ānandena tesaṃ therānaṃ thomanatthaṃ bhāsitā gāthā ādi. Tattha sīhānanti sīhasaddo ‘‘sīho, bhikkhave, migarājā’’tiādīsu (a. ni. 4.33) migarāje āgato. ‘‘Atha kho sīho senāpati yena bhagavā tenupasaṅkamī’’tiādīsu (a. ni. 5.34) paññattiyaṃ. ‘‘Sīhoti kho, bhikkhave, tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassā’’tiādīsu (a. ni. 5.99; 10.21) tathāgate. Tattha yathā tathāgate sadisakappanāya āgato, evaṃ idhāpi sadisakappanāvaseneva veditabbo, tasmā sīhānaṃvāti sīhānaṃ iva. Sandhivasena saralopo ‘‘evaṃsa te’’tiādīsu (ma. ni. 1.22) viya. Tattha ivāti nipātapadaṃ. Suṇāthāti ākhyātapadaṃ. Itarāni nāmapadāni. Sīhānaṃvāti ca sambandhe sāmivacanaṃ. Kāmañcettha sambandhī sarūpato na vutto, atthato pana vuttova hoti. Yathā hi ‘‘oṭṭhasseva mukhaṃ etassā’’ti vutte oṭṭhassa mukhaṃ viya mukhaṃ etassāti ayamattho vutto eva hoti, evamidhāpi ‘‘sīhānaṃvā’’ti vutte sīhānaṃ nādo viyāti ayamattho vutto eva hoti. Tattha mukhasaddasannidhānaṃ hotīti ce, idhāpi ‘‘nadantāna’’nti padasannidhānato, tasmā sīhānaṃvāti nidassanavacanaṃ. Nadantānanti tassa nidassitabbena sambandhadassanaṃ. Dāṭhīnanti tabbisesanaṃ. Girigabbhareti tassa pavattiṭṭhānadassanaṃ. Suṇāthāti savane niyojanaṃ. Bhāvitattānanti sotabbassa pabhavadassanaṃ. Gāthāti sotabbavatthudassanaṃ. Atthupanāyikāti tabbisesanaṃ. Kāmañcettha ‘‘sīhānaṃ nadantānaṃ dāṭhīna’’nti pulliṅgavasena āgataṃ, liṅgaṃ pana parivattetvā ‘‘sīhīna’’ntiādinā itthiliṅgavasenāpi attho veditabbo. Ekasesavasena vā sīhā ca sīhiyo ca sīhā, tesaṃ sīhānantiādinā sādhāraṇā hetā tisso nidānagāthā theragāthānaṃ therīgāthānañcāti.
ತತ್ಥ ಸಹನತೋ ಹನನತೋ ಚ ಸೀಹೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಸೀಹಸ್ಸ ಮಿಗರಞ್ಞೋ ಬಲವಿಸೇಸಯೋಗತೋ ಸರಭಮಿಗಮತ್ತವರವಾರಣಾದಿತೋಪಿ ಪರಿಸ್ಸಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ವಾತಾತಪಾದಿಪರಿಸ್ಸಯಮ್ಪಿ ಸೋ ಸಹತಿಯೇವ, ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕಮನ್ತೋಪಿ ತೇಜುಸ್ಸದತಾಯ ಮತ್ತಗನ್ಧಹತ್ಥಿವನಮಹಿಂಸಾದಿಕೇ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಅಭೀರೂ ಅಛಮ್ಭೀ ಅಭಿಭವತಿ, ಅಭಿಭವನ್ತೋ ಚ ತೇ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಹನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಮುದುಮಂಸಾನಿ ಭಕ್ಖಯಿತ್ವಾ ಸುಖೇನೇವ ವಿಹರತಿ, ಏವಮೇತೇಪಿ ಮಹಾಥೇರಾ ಅರಿಯಬಲವಿಸೇಸಯೋಗೇನ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಹನತೋ, ರಾಗಾದಿಸಂಕಿಲೇಸಬಲಸ್ಸ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಹನನತೋ ಪಜಹನತೋ ತೇಜುಸ್ಸದಭಾವೇನ ಕುತೋಚಿಪಿ ಅಭೀರೂ ಅಛಮ್ಭೀ ಝಾನಾದಿಸುಖೇನ ವಿಹರನ್ತೀತಿ ಸಹನತೋ ಹನನತೋ ಚ ಸೀಹಾ ವಿಯಾತಿ ಸೀಹಾ। ಸದ್ದತ್ಥತೋ ಪನ ಯಥಾ ಕನ್ತನತ್ಥೇನ ಆದಿಅನ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸತೋ ತಕ್ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಹಿಂಸನಟ್ಠೇನ ಸೀಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಥಾ ಸಹನಟ್ಠೇನ। ಪಿಸೋದರಾದಿಪಕ್ಖೇಪೇನ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಪನ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ।
Tattha sahanato hananato ca sīho. Yathā hi sīhassa migarañño balavisesayogato sarabhamigamattavaravāraṇāditopi parissayo nāma natthi, vātātapādiparissayampi so sahatiyeva, gocarāya pakkamantopi tejussadatāya mattagandhahatthivanamahiṃsādike samāgantvā abhīrū achambhī abhibhavati, abhibhavanto ca te aññadatthu hantvā tattha mudumaṃsāni bhakkhayitvā sukheneva viharati, evametepi mahātherā ariyabalavisesayogena sabbesampi parissayānaṃ sahanato, rāgādisaṃkilesabalassa abhibhavitvā hananato pajahanato tejussadabhāvena kutocipi abhīrū achambhī jhānādisukhena viharantīti sahanato hananato ca sīhā viyāti sīhā. Saddatthato pana yathā kantanatthena ādiantavipallāsato takkaṃ vuccati, evaṃ hiṃsanaṭṭhena sīho veditabbo. Tathā sahanaṭṭhena. Pisodarādipakkhepena niruttinayena pana vuccamāne vattabbameva natthi.
ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ಮಿಗರಾಜಾ ಕೇಸರಸೀಹೋ ಅತ್ತನೋ ತೇಜುಸ್ಸದತಾಯ ಏಕಚಾರೀ ವಿಹರತಿ, ನ ಕಞ್ಚಿ ಸಹಾಯಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ, ಏವಮೇತೇಪಿ ತೇಜುಸ್ಸದತಾಯ ವಿವೇಕಾಭಿರತಿಯಾ ಚ ಏಕಚಾರಿನೋತಿ ಏಕಚರಿಯಟ್ಠೇನಪಿ ಸೀಹಾ ವಿಯಾತಿ ಸೀಹಾ, ತೇನಾಹ – ಭಗವಾ ‘‘ಸೀಹಂವೇಕಚರಂ ನಾಗ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೩೦; ಸು॰ ನಿ॰ ೧೬೮)।
Atha vā yathā migarājā kesarasīho attano tejussadatāya ekacārī viharati, na kañci sahāyaṃ paccāsīsati, evametepi tejussadatāya vivekābhiratiyā ca ekacārinoti ekacariyaṭṭhenapi sīhā viyāti sīhā, tenāha – bhagavā ‘‘sīhaṃvekacaraṃ nāga’’nti (saṃ. ni. 1.30; su. ni. 168).
ಅಥ ವಾ ಅಸನ್ತಾಸನಜವಪರಕ್ಕಮಾದಿವಿಸೇಸಯೋಗತೋ ಸೀಹಾ ವಿಯಾತಿ ಸೀಹಾ, ಏತೇ ಮಹಾಥೇರಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –
Atha vā asantāsanajavaparakkamādivisesayogato sīhā viyāti sīhā, ete mahātherā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸನಿಯಾ ಫಲನ್ತಿಯಾ ನ ಸನ್ತಸನ್ತಿ, ಕತಮೇವ ದ್ವೇ? ಭಿಕ್ಖು ಚ ಖೀಣಾಸವೋ ಸೀಹೋ ಚ ಮಿಗರಾಜಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೬೦)।
‘‘Dveme, bhikkhave, asaniyā phalantiyā na santasanti, katameva dve? Bhikkhu ca khīṇāsavo sīho ca migarājā’’ti (a. ni. 2.60).
ಜವೋಪಿ ಸೀಹಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣೋ, ತಥಾ ಪರಕ್ಕಮೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಉಸಭಸತಮ್ಪಿ ಲಙ್ಘಿತ್ವಾ ವನಮಹಿಂಸಾದೀಸು ನಿಪತತಿ, ಪೋತಕೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಪಭಿನ್ನಮದಾನಮ್ಪಿ ಮತ್ತವರವಾರಣಾನಂ ಪಟಿಮಾನಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದನ್ತಕಳೀರಂವ ಖಾದತಿ। ಏತೇಸಂ ಪನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಜವೋ ಇದ್ಧಿಜವೋ ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣೋ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಪರಕ್ಕಮೋ ಚ ನಿರತಿಸಯೋ। ತಸ್ಮಾ ಸೀಹಾನಂವಾತಿ ಸೀಹಸದಿಸಾನಂ ವಿಯ। ಸೀಹಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ಹೀನೂಪಮತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಅಚ್ಚನ್ತವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಸಹನಾದಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಥೇರೇಸ್ವೇವ ಲಬ್ಭನತೋ।
Javopi sīhassa aññehi asādhāraṇo, tathā parakkamo. Tathā hi so usabhasatampi laṅghitvā vanamahiṃsādīsu nipatati, potakopi samāno pabhinnamadānampi mattavaravāraṇānaṃ paṭimānaṃ bhinditvā dantakaḷīraṃva khādati. Etesaṃ pana ariyamaggajavo iddhijavo ca aññehi asādhāraṇo, sammappadhānaparakkamo ca niratisayo. Tasmā sīhānaṃvāti sīhasadisānaṃ viya. Sīhassa cettha hīnūpamatā daṭṭhabbā, accantavisiṭṭhassa sahanādiatthassa theresveva labbhanato.
ನದನ್ತಾನನ್ತಿ ಗಜ್ಜನ್ತಾನಂ। ಗೋಚರಪರಕ್ಕಮತುಟ್ಠಿವೇಲಾದೀಸು ಹಿ ಯಥಾ ಸೀಹಾ ಅತ್ತನೋ ಆಸಯತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವಿಜಮ್ಭಿತ್ವಾ ಸೀಹನಾದಂ ಅಭೀತನಾದಂ ನದನ್ತಿ, ಏವಂ ಏತೇಪಿ ವಿಸಯಜ್ಝತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಉದಾನಾದಿಕಾಲೇಸು ಇಮಂ ಅಭೀತನಾದಂ ನದಿಂಸು। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೀಹಾನಂವ ನದನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ। ದಾಠೀನನ್ತಿ ದಾಠಾವನ್ತಾನಂ। ಪಸಟ್ಠದಾಠೀನಂ, ಅತಿಸಯದಾಠಾನನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಸೀಹಾ ಅತಿವಿಯ ದಳ್ಹಾನಂ ತಿಕ್ಖಾನಞ್ಚ ಚತುನ್ನಂ ದಾಠಾನಂ ಬಲೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮನೋರಥಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪೂರೇನ್ತಿ, ಏವಮೇತೇಪಿ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗದಾಠಾನಂ ಬಲೇನ ಅನಾದಿಮತಿ ಸಂಸಾರೇ ಅನಭಿಭೂತಪುಬ್ಬಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮನೋರಥಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇಸುಂ। ಇಧಾಪಿ ದಾಠಾ ವಿಯಾತಿ ದಾಠಾತಿ ಸದಿಸಕಪ್ಪನಾವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Nadantānanti gajjantānaṃ. Gocaraparakkamatuṭṭhivelādīsu hi yathā sīhā attano āsayato nikkhamitvā vijambhitvā sīhanādaṃ abhītanādaṃ nadanti, evaṃ etepi visayajjhattapaccavekkhaṇaudānādikālesu imaṃ abhītanādaṃ nadiṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘sīhānaṃva nadantāna’’nti. Dāṭhīnanti dāṭhāvantānaṃ. Pasaṭṭhadāṭhīnaṃ, atisayadāṭhānanti vā attho. Yathā hi sīhā ativiya daḷhānaṃ tikkhānañca catunnaṃ dāṭhānaṃ balena paṭipakkhaṃ abhibhavitvā attano manorathaṃ matthakaṃ pūrenti, evametepi catunnaṃ ariyamaggadāṭhānaṃ balena anādimati saṃsāre anabhibhūtapubbapaṭipakkhaṃ abhibhavitvā attano manorathaṃ matthakaṃ pāpesuṃ. Idhāpi dāṭhā viyāti dāṭhāti sadisakappanāvaseneva attho veditabbo.
ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇತಿ ಪಬ್ಬತಗುಹಾಯಂ, ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ। ‘‘ಗಿರಿಗವ್ಹರೇ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ। ಪಬ್ಬತೇಸು ವನಗಹನೇ ವನಸಣ್ಡೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ಪನ ನೇಸಂ ವಿರೋಚನಟ್ಠಾನದಸ್ಸನಞ್ಚೇವ ಸೀಹನಾದಸ್ಸ ಯೋಗ್ಯಭೂಮಿದಸ್ಸನಞ್ಚ। ನದನ್ತಾನಂ ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇತಿ ಯೋಜನಾ। ಯಥಾ ಹಿ ಸೀಹಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇ ಅಞ್ಞೇಹಿ ದುರಾಸದತಾಯ ಜನವಿವಿತ್ತೇ ವಸನ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ದಸ್ಸನೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಖುದ್ದಕಮಿಗಸನ್ತಾಸಸ್ಸ ಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ಗೋಚರಗಮನೇ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತಿ, ಏವಮೇತೇಪಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ದುರಾಸದಗಿರಿಗಬ್ಭರಸದಿಸೇವ ಸುಞ್ಞಾಗಾರೇವಸನ್ತಾ ಗುಣೇಹಿ ಖುದ್ದಕಾನಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಪರಿತ್ತಾಸಪರಿವಜ್ಜನತ್ಥಂ ವಕ್ಖಮಾನಗಾಥಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅಭೀತನಾದಂ ನದಿಂಸು। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೀಹಾನಂವ ನದನ್ತಾನಂ, ದಾಠೀನಂ ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇ’’ತಿ।
Girigabbhareti pabbataguhāyaṃ, samīpatthe bhummavacanaṃ. ‘‘Girigavhare’’ti keci paṭhanti. Pabbatesu vanagahane vanasaṇḍeti attho. Idaṃ pana nesaṃ virocanaṭṭhānadassanañceva sīhanādassa yogyabhūmidassanañca. Nadantānaṃ girigabbhareti yojanā. Yathā hi sīhā yebhuyyena girigabbhare aññehi durāsadatāya janavivitte vasantā attano dassanena uppajjanakassa khuddakamigasantāsassa pariharaṇatthaṃ gocaragamane sīhanādaṃ nadanti, evametepi aññehi durāsadagirigabbharasadiseva suññāgārevasantā guṇehi khuddakānaṃ puthujjanānaṃ taṇhādiṭṭhiparittāsaparivajjanatthaṃ vakkhamānagāthāsaṅkhātaṃ abhītanādaṃ nadiṃsu. Tena vuttaṃ ‘‘sīhānaṃva nadantānaṃ, dāṭhīnaṃ girigabbhare’’ti.
ಸುಣಾಥಾತಿ ಸವನಾಣತ್ತಿಕವಚನಂ, ತೇನ ವಕ್ಖಮಾನಾನಂ ಗಾಥಾನಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಸೋತುಕಾಮತಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಸವನೇ ಆದರಂ ಜನೇತಿ, ಉಸ್ಸಾಹಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ಗಾರವಂ ಬಹುಮಾನಞ್ಚ ಉಪಟ್ಠಪೇತಿ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಸೀಹಾನ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಂ ಸದಿಸಕಪ್ಪನಾಯ ವಿನಾ ಮುಖ್ಯವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಸ್ಮಾ ದಳ್ಹತಿಕ್ಖಭಾವೇನ ಪಸಟ್ಠಾತಿಸಯದಾಠತಾಯ ದಾಠೀನಂ ಗಿರಿಗಬ್ಭರೇ ನದನ್ತಾನಂ ಸೀಹಗಜ್ಜಿತಂ ಗಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಸೀಹಾನಂ ಮಿಗರಾಜೂನಂ ವಿಯ ತೇಸಂ ಅಭೀತನಾದಸದಿಸಾ ಗಾಥಾ ಸುಣಾಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಯಥಾ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತಾನಂ ಸೀಹಾನಂ ಮಿಗರಾಜೂನಂ ಕುತೋಚಿಪಿ ಭಯಾಭಾವತೋ ಸೋ ಅಭೀತನಾದೋ ತದಞ್ಞಮಿಗಸನ್ತಾಸಕರೋ, ಏವಂ ಭಾವಿತತ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾನಂ ಥೇರಾನಂ ಸೀಹನಾದಸದಿಸಿಯೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಭಯಹೇತೂನಂ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಅಭೀತನಾದಭೂತಾ, ಪಮತ್ತಜನಸನ್ತಾಸಕರಾ ಗಾಥಾ ಸುಣಾಥಾ’’ತಿ।
Suṇāthāti savanāṇattikavacanaṃ, tena vakkhamānānaṃ gāthānaṃ sannipatitāya parisāya sotukāmataṃ uppādento savane ādaraṃ janeti, ussāhaṃ samuṭṭhāpento gāravaṃ bahumānañca upaṭṭhapeti. Atha vā ‘‘sīhāna’’ntiādīnaṃ padānaṃ sadisakappanāya vinā mukhyavaseneva attho veditabbo. Tasmā daḷhatikkhabhāvena pasaṭṭhātisayadāṭhatāya dāṭhīnaṃ girigabbhare nadantānaṃ sīhagajjitaṃ gajjantānaṃ sīhānaṃ migarājūnaṃ viya tesaṃ abhītanādasadisā gāthā suṇāthāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yathā sīhanādaṃ nadantānaṃ sīhānaṃ migarājūnaṃ kutocipi bhayābhāvato so abhītanādo tadaññamigasantāsakaro, evaṃ bhāvitattānaṃ appamattānaṃ therānaṃ sīhanādasadisiyo sabbaso bhayahetūnaṃ suppahīnattā abhītanādabhūtā, pamattajanasantāsakarā gāthā suṇāthā’’ti.
ಭಾವಿತತ್ತಾನನ್ತಿ ಭಾವಿತಚಿತ್ತಾನಂ। ಚಿತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಅತ್ತಾ ಹಿ ಕಿರ ದುದ್ದಮೋ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೫೯) ಯೋ ವೇ ಠಿತತ್ತೋ ತಸರಂವ ಉಜ್ಜೂ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೨೧೭) ಚ ‘‘ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧೀ’’ತಿ (ಖು॰ ಪಾ॰ ೫.೪; ಸು॰ ನಿ॰ ೨೬೩) ಚ ಏವಮಾದೀಸು ಅತ್ತಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಧಿಚಿತ್ತಾನುಯೋಗೇನ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಿವಡ್ಢಿತಚಿತ್ತಾನಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಿತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಭಾವಿತತ್ತಾನನ್ತಿ ಭಾವಿತಸಭಾವಾನಂ, ಸಭಾವಭೂತಸೀಲಾದಿಭಾವಿತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗೀಯತೀತಿ ಗಾಥಾ, ಅನುಟ್ಠುಭಾದಿವಸೇನ ಇಸೀಹಿ ಪವತ್ತಿತಂ ಚತುಪ್ಪದಂ ಛಪ್ಪದಂ ವಾ ವಚನಂ। ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ತಂಸದಿಸತಾಯ ತಥಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅತ್ತತ್ಥಾದಿಭೇದೇ ಅತ್ಥೇ ಉಪನೇನ್ತಿ ತೇಸು ವಾ ಉಪನಿಯ್ಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೂಪನಾಯಿಕಾ।
Bhāvitattānanti bhāvitacittānaṃ. Cittañhi ‘‘attā hi kira duddamo (dha. pa. 159) yo ve ṭhitatto tasaraṃva ujjū’’ti (su. ni. 217) ca ‘‘attasammāpaṇidhī’’ti (khu. pā. 5.4; su. ni. 263) ca evamādīsu attāti vuccati, tasmā adhicittānuyogena samathavipassanābhivaḍḍhitacittānaṃ samathavipassanābhāvanāmatthakaṃ pāpetvā ṭhitānanti attho. Atha vā bhāvitattānanti bhāvitasabhāvānaṃ, sabhāvabhūtasīlādibhāvitānanti attho. Gīyatīti gāthā, anuṭṭhubhādivasena isīhi pavattitaṃ catuppadaṃ chappadaṃ vā vacanaṃ. Aññesampi taṃsadisatāya tathā vuccanti. Attatthādibhede atthe upanenti tesu vā upaniyyantīti atthūpanāyikā.
ಅಥ ವಾ ಭಾವಿತತ್ತಾನನ್ತಿ ಭಾವಿತತ್ತಾಭಾವಾನಂ, ಅತ್ತಭಾವೋ ಹಿ ಆಹಿತೋ ಅಹಂ ಮಾನೋ ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಚ ತೇಹಿ ಅಪ್ಪಮಾದಭಾವನಾಯ ಅನವಜ್ಜಭಾವನಾಯ ಭಾವಿತೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಗುಣಗನ್ಧಂ ಗಾಹಾಪಿತೋ। ತೇನ ತೇಸಂ ಕಾಯಭಾವನಾ ಸೀಲಭಾವನಾ ಚಿತ್ತಭಾವನಾ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾತಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಭಾವನಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಭಾವನಾ’’ತಿ ಚ ಸಮ್ಬೋಧಿಪಟಿಪದಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಯಾಯಂ ಸಚ್ಚಸಮ್ಬೋಧಿ ಅತ್ಥಿ, ಸಾ ದುವಿಧಾ ಅಭಿಸಮಯತೋ ತದತ್ಥತೋ ಚ। ಸಮ್ಬೋಧಿ ಪನ ತಿವಿಧಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿ ಸಾವಕಸಮ್ಬೋಧೀತಿ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುಜ್ಝನತೋ ಬೋಧನತೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇನಾಹ –
Atha vā bhāvitattānanti bhāvitattābhāvānaṃ, attabhāvo hi āhito ahaṃ māno etthāti ‘‘attā’’ti vuccati, so ca tehi appamādabhāvanāya anavajjabhāvanāya bhāvito sammadeva guṇagandhaṃ gāhāpito. Tena tesaṃ kāyabhāvanā sīlabhāvanā cittabhāvanā paññābhāvanāti catunnampi bhāvanānaṃ paripuṇṇabhāvaṃ dasseti. ‘‘Bhāvanā’’ti ca sambodhipaṭipadā idhādhippetā. Yāyaṃ saccasambodhi atthi, sā duvidhā abhisamayato tadatthato ca. Sambodhi pana tividhā sammāsambodhi paccekasambodhi sāvakasambodhīti. Tattha sammā sāmaṃ sabbadhammānaṃ bujjhanato bodhanato ca sammāsambodhi. Sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānaṃ maggañāṇaṃ maggañāṇapadaṭṭhānañca sabbaññutaññāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccati. Tenāha –
‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ ಯೋ ಸೋ ಭಗವಾ ಸಯಮ್ಭೂ ಅನಾಚರಿಯಕೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಾಮಂ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿ, ತತ್ಥ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಬಲೇಸು ಚ ವಸೀಭಾವ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೯೨; ಚೂಳನಿ॰ ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೯೭; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೬೧)।
‘‘Buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.161).
ಬೋಧನೇಯ್ಯಬೋಧನತ್ಥೋ ಹಿ ಬಲೇಸು ವಸೀಭಾವೋ। ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಯಮೇವ ಬೋಧೀತಿ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿ, ಅನನುಬುದ್ಧೋ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣತಾಯ ಸಯಮೇವ ಪವತ್ತಮಾನೋಪಿ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋ ಸಾನುಬುದ್ಧೋ ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವತೋ। ಇಮೇಸಂ ಪನ ಸೋ ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಸತ್ತಸ್ಸ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಹೇತು ನ ಹೋತಿ। ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸವನನ್ತೇ ಜಾತಾತಿ ಸಾವಕಾ। ಸಾವಕಾನಂ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋ ಸಾವಕಸಮ್ಬೋಧಿ। ತಿವಿಧಾಪೇಸಾ ತಿಣ್ಣಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಯಥಾಸಕಂ ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಾಯ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀನಂ ಸತ್ತತಿಂಸಾಯ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಇತರಾಭಿಸಮಯಾನಂ ತದವಿನಾಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯೇನ ವಿನಾ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ಸತಿ ಚ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯೇ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೋ ಚ ಸಿದ್ಧೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ।
Bodhaneyyabodhanattho hi balesu vasībhāvo. Paccekaṃ sayameva bodhīti paccekasambodhi, ananubuddho sayambhūñāṇena saccābhisamayoti attho. Sammāsambuddhānañhi sayambhūñāṇatāya sayameva pavattamānopi saccābhisamayo sānubuddho aparimāṇānaṃ sattānaṃ saccābhisamayassa hetubhāvato. Imesaṃ pana so ekassāpi sattassa saccābhisamayahetu na hoti. Satthu dhammadesanāya savanante jātāti sāvakā. Sāvakānaṃ saccābhisamayo sāvakasambodhi. Tividhāpesā tiṇṇaṃ bodhisattānaṃ yathāsakaṃ āgamanīyapaṭipadāya matthakappattiyā satipaṭṭhānādīnaṃ sattatiṃsāya bodhipakkhiyadhammānaṃ bhāvanāpāripūrīti veditabbā itarābhisamayānaṃ tadavinābhāvato. Na hi sacchikiriyābhisamayena vinā bhāvanābhisamayo sambhavati, sati ca bhāvanābhisamaye pahānābhisamayo pariññābhisamayo ca siddhoyeva hotīti.
ಯದಾ ಹಿ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಪರಿಪೂರಿತಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೋ ಚರಿಮಭವೇ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಆರುಯ್ಹ – ‘‘ನ ತಾವಿಮಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯಾವ ನ ಮೇ ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಸಮ್ಪತ್ತಾಯ ಏವ ಸಞ್ಝಾವೇಲಾಯ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣೇನ ಅನೇಕಾಕಾರವೋಕಾರೇ ಪುಬ್ಬೇ ನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧೇ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುವಿಸೋಧನೇನ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಅನಾಗತಂಸಞಾಣಾನಿ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ‘‘ಕಿಚ್ಛಂ ವತಾಯಂ ಲೋಕೋ ಆಪನ್ನೋ ಜಾಯತಿ ಚ ಜೀಯತಿ ಚ ಮೀಯತಿ ಚ ಚವತಿ ಚ ಉಪಪಜ್ಜತಿ ಚ, ಅಥ ಚ ಪನಿಮಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ ಜರಾಮರಣಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೫೭) ಜರಾಮರಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಮಹಾಗಹನಂ ಛಿನ್ದಿತುಂ ನಿಸದಸಿಲಾಯಂ ಫರಸುಂ ನಿಸೇನ್ತೋ ವಿಯ ಕಿಲೇಸಗಹನಂ ಛಿನ್ದಿತುಂ ಲೋಕನಾಥೋ ಞಾಣಫರಸುಂ ತೇಜೇನ್ತೋ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾಧಿಗಮಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತೋ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ನಾನಾಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯಥಾವವತ್ಥಾಪಿತೇ ನಾಮರೂಪೇ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಅನುಪದಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಅನೇಕಾಕಾರವೋಕಾರಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಛತ್ತಿಂಸಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮುಖೇನ ಸಮ್ಮಸನವಾರಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಮಹಾವಜಿರಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇ ತಿಕ್ಖೇ ಸೂರೇ ಪಸನ್ನೇ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಯದಾ ತಂ ಮಗ್ಗೇನ ಘಟೇತಿ, ತದಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ದಿಯಡ್ಢಕಿಲೇಸಸಹಸ್ಸಂ ಖೇಪೇನ್ತೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ ನಾಮ, ಅಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಧಿಗತೋ ನಾಮ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವತೋ ದಸಬಲಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಾದಯೋಪಿ ತಸ್ಸ ತದಾ ಹತ್ಥಗತಾಯೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಂ ತಾವ ಅಭಿಸಮಯತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಪಟಿಪದಾ। ತದತ್ಥತೋ ಪನ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ತುಸಿತಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಪವತ್ತಂ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ। ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನಂ ಚರಿಯಾಪಿಟಕವಣ್ಣನಾಯಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
Yadā hi mahābodhisatto paripūritabodhisambhāro carimabhave katapubbakicco bodhimaṇḍaṃ āruyha – ‘‘na tāvimaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi, yāva na me anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatī’’ti paṭiññaṃ katvā aparājitapallaṅke nisinno asampattāya eva sañjhāvelāya mārabalaṃ vidhamitvā purimayāme pubbenivāsānussatiñāṇena anekākāravokāre pubbe nivutthakkhandhe anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuvisodhanena cutūpapātañāṇaanāgataṃsañāṇāni adhigantvā pacchimayāme ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno jāyati ca jīyati ca mīyati ca cavati ca upapajjati ca, atha ca panimassa dukkhassa nissaraṇaṃ nappajānāti jarāmaraṇassā’’tiādinā (dī. ni. 2.57) jarāmaraṇato paṭṭhāya paṭiccasamuppādamukhena vipassanaṃ abhinivisitvā mahāgahanaṃ chindituṃ nisadasilāyaṃ pharasuṃ nisento viya kilesagahanaṃ chindituṃ lokanātho ñāṇapharasuṃ tejento buddhabhāvāya hetusampattiyā paripākaṃ gatattā sabbaññutaññāṇādhigamāya vipassanaṃ gabbhaṃ gaṇhāpento antarantarā nānāsamāpattiyo samāpajjitvā yathāvavatthāpite nāmarūpe tilakkhaṇaṃ āropetvā anupadadhammavipassanāvasena anekākāravokārasaṅkhāre sammasanto chattiṃsakoṭisatasahassamukhena sammasanavāraṃ vitthāretvā tattha mahāvajirañāṇasaṅkhāte vipassanāñāṇe tikkhe sūre pasanne vuṭṭhānagāminibhāvena pavattamāne yadā taṃ maggena ghaṭeti, tadā maggapaṭipāṭiyā diyaḍḍhakilesasahassaṃ khepento aggamaggakkhaṇe sammāsambodhiṃ adhigacchati nāma, aggaphalakkhaṇato paṭṭhāya adhigato nāma. Sammāsambuddhabhāvato dasabalacatuvesārajjādayopi tassa tadā hatthagatāyeva hontīti ayaṃ tāva abhisamayato sammāsambodhipaṭipadā. Tadatthato pana mahābhinīhārato paṭṭhāya yāva tusitabhavane nibbatti, etthantare pavattaṃ bodhisambhārasambharaṇaṃ. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbākārasampannaṃ cariyāpiṭakavaṇṇanāyaṃ vitthārato vuttamevāti tattha vuttanayeneva gahetabbaṃ.
ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸಮ್ಭತಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾ ತಾದಿಸೇ ಕಾಲೇ ಚರಿಮತ್ತಭಾವೇ ಠಿತಾ ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಗತಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ಸಂವೇಗನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಭವಾದೀಸು ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಪವತ್ತಿ ಪವತ್ತಿಹೇತುಂ ನಿವತ್ತಿ ನಿವತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಸೋ ‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತನಯೇನ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇನ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿನೀಹಾರಾನುರೂಪಂ ಸಙ್ಖಾರೇ ಪರಿಮದ್ದನ್ತಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಂ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತಾ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತಿ ನಾಮ, ಅಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಹುತ್ವಾ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾ ಹೋನ್ತಿ।
Paccekabodhisattāpi paccekabodhiyā katābhinīhārā anupubbena sambhatapaccekasambodhisambhārā tādise kāle carimattabhāve ṭhitā ñāṇassa paripākagatabhāvena upaṭṭhitaṃ saṃveganimittaṃ gahetvā savisesaṃ bhavādīsu ādīnavaṃ disvā sayambhūñāṇena pavatti pavattihetuṃ nivatti nivattihetuñca paricchinditvā ‘‘so ‘idaṃ dukkha’nti yoniso manasi karotī’’tiādinā āgatanayena catusaccakammaṭṭhānaṃ paribrūhentā attano abhinīhārānurūpaṃ saṅkhāre parimaddantā anukkamena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā aggamaggaṃ adhigacchantā paccekasambodhiṃ abhisambujjhanti nāma, aggaphalakkhaṇato paṭṭhāya paccekasambuddhā nāma hutvā sadevakassa lokassa aggadakkhiṇeyyā honti.
ಸಾವಕಾ ಪನ ಸತ್ಥು ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ವಾ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಕಾಲನ್ತರೇ ವಾ ತಜ್ಜಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅನುತಿಟ್ಠನ್ತಾ ಘಟೇನ್ತಾ ವಾಯಮನ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ, ಯದಿ ವಾ ಪಟಿಪದಾಯ ವಡ್ಢನ್ತಿಯಾ, ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿನೀಹಾರಾನುರೂಪಸಿದ್ಧಿಅಗ್ಗಸಾವಕಭೂಮಿಯಾ ವಾ ಕೇವಲಂ ವಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಾವಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಾಮ। ತತೋ ಪರಂ ಸಾವಕಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾ। ಏವಂ ತಾವ ಅಭಿಸಮಯತೋ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿ ಸಾವಕಸಮ್ಬೋಧಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Sāvakā pana satthu sabrahmacārino vā catusaccakammaṭṭhānakathaṃ sutvā tasmiṃyeva khaṇe kālantare vā tajjaṃ paṭipattiṃ anutiṭṭhantā ghaṭentā vāyamantā vipassanaṃ ussukkāpetvā, yadi vā paṭipadāya vaḍḍhantiyā, saccāni paṭivijjhantā attano abhinīhārānurūpasiddhiaggasāvakabhūmiyā vā kevalaṃ vā aggamaggakkhaṇe sāvakasambodhiṃ adhigacchanti nāma. Tato paraṃ sāvakabuddhā nāma honti sadevake loke aggadakkhiṇeyyā. Evaṃ tāva abhisamayato paccekasambodhi sāvakasambodhi ca veditabbā.
ತದತ್ಥತೋ ಪನ ಯಥಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಮಜ್ಝಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಅಟ್ಠ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ, ಉಪರಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸೋಳಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಏತೇ ಚ ಭೇದಾ ಪಞ್ಞಾಧಿಕಸದ್ಧಾಧಿಕವೀರಿಯಾಧಿಕವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪಞ್ಞಾಧಿಕಾನಞ್ಹಿ ಸದ್ಧಾ ಮನ್ದಾ ಹೋತಿ ಪಞ್ಞಾ ತಿಕ್ಖಾ, ತತೋ ಚ ಉಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಸ್ಸ ವಿಸದನಿಪುಣಭಾವೇನ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಪಾರಮಿಯೋ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಸದ್ಧಾಧಿಕಾನಂ ಪಞ್ಞಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಹೋತೀತಿ ತೇಸಂ ನಾತಿಸೀಘಂ ನಾತಿಸಣಿಕಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ವೀರಿಯಾಧಿಕಾನಂ ಪನ ಪಞ್ಞಾ ಮನ್ದಾ ಹೋತೀತಿ ತೇಸಂ ಚಿರೇನೇವ ಪಾರಮಿಯೋ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ನ ಏವಂ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಸತಿಪಿ ಪಞ್ಞಾಧಿಕಭಾವೇ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ನ ತತೋ ಓರಂ। ಸದ್ಧಾಧಿಕವೀರಿಯಾಧಿಕಾಪಿ ವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಪರಂ ಕತಿಪಯೇ ಏವ ಕಪ್ಪೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತಿ, ನ ತತಿಯಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯನ್ತಿ। ಸಾವಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪನ ಯೇಸಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಭಾವಾಯ ಅಭಿನೀಹಾರೋ, ತೇಸಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ। ಯೇಸಂ ಮಹಾಸಾವಕಭಾವಾಯ, ತೇಸಂ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಮೇವ, ತಥಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಸ್ಸ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಚ। ತತ್ಥ ಯಥಾ –
Tadatthato pana yathā mahābodhisattānaṃ heṭṭhimaparicchedena cattāri asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca bodhisambhārasambharaṇaṃ icchitabbaṃ majjhimaparicchedena aṭṭha asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca, uparimaparicchedena soḷasa asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca ete ca bhedā paññādhikasaddhādhikavīriyādhikavasena veditabbā. Paññādhikānañhi saddhā mandā hoti paññā tikkhā, tato ca upāyakosallassa visadanipuṇabhāvena nacirasseva pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Saddhādhikānaṃ paññā majjhimā hotīti tesaṃ nātisīghaṃ nātisaṇikaṃ pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Vīriyādhikānaṃ pana paññā mandā hotīti tesaṃ cireneva pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Na evaṃ paccekabodhisattānaṃ. Tesañhi satipi paññādhikabhāve dve asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca bodhisambhārasambharaṇaṃ icchitabbaṃ, na tato oraṃ. Saddhādhikavīriyādhikāpi vuttaparicchedato paraṃ katipaye eva kappe atikkamitvā paccekasambodhiṃ abhisambujjhanti, na tatiyaṃ asaṅkhyeyyanti. Sāvakabodhisattānaṃ pana yesaṃ aggasāvakabhāvāya abhinīhāro, tesaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappānaṃ satasahassañca sambhārasambharaṇaṃ icchitabbaṃ. Yesaṃ mahāsāvakabhāvāya, tesaṃ kappānaṃ satasahassameva, tathā buddhassa mātāpitūnaṃ upaṭṭhākassa puttassa ca. Tattha yathā –
‘‘ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಹೇತು ಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನಂ।
‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;
ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅಧಿಕಾರೋ ಚ ಛನ್ದತಾ।
Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;
ಅಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮೋಹಾನಾ, ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಸಮಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೫೯) –
Aṭṭhadhammasamohānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59) –
ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಅಟ್ಠ ಧಮ್ಮೇ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಕತಪಣಿಧಾನಾನಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಭುತಿ ಸವಿಸೇಸಂ ದಾನಾದೀಸು ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ವೇಸ್ಸನ್ತರದಾನಸದಿಸಂ ಮಹಾದಾನಂ ದೇನ್ತಾನಂ ತದನುರೂಪಸೀಲಾದಿಕೇ ಸಬ್ಬಪಾರಮಿಧಮ್ಮೇ ಆಚಿನನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅಸಮ್ಪತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ಏವ ಬುದ್ಧಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಞಾಣಸ್ಸ ಅಪರಿಪಚ್ಚನತೋ। ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲೇ ನಿಪ್ಫಾದಿತಂ ವಿಯ ಹಿ ಸಸ್ಸಂ ಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲವಸೇನೇವ ವುದ್ಧಿಂ ವಿರುಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಂ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತಂ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಏವಂ –
Evaṃ vutte aṭṭha dhamme samodhānetvā katapaṇidhānānaṃ mahābodhisattānaṃ mahābhinīhārato pabhuti savisesaṃ dānādīsu yuttappayuttānaṃ divase divase vessantaradānasadisaṃ mahādānaṃ dentānaṃ tadanurūpasīlādike sabbapāramidhamme ācinantānampi yathāvuttakālaparicchedaṃ asampatvā antarā eva buddhabhāvappatti nāma natthi. Kasmā? Ñāṇassa aparipaccanato. Paricchinnakāle nipphāditaṃ viya hi sassaṃ buddhañāṇaṃ yathāparicchinnakālavaseneva vuddhiṃ viruḷhiṃ vepullaṃ āpajjantaṃ gabbhaṃ gaṇhantaṃ paripākaṃ gacchatīti evaṃ –
‘‘ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ, ವಿಗತಾಸವದಸ್ಸನಂ।
‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, vigatāsavadassanaṃ;
ಅಧಿಕಾರೋ ಛನ್ದತಾ ಏತೇ, ಅಭಿನೀಹಾರಕಾರಣಾ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ) –
Adhikāro chandatā ete, abhinīhārakāraṇā’’ti. (su. ni. aṭṭha. 1.khaggavisāṇasuttavaṇṇanā) –
ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮೇ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ‘‘ಅಧಿಕಾರೋ ಛನ್ದತಾ’’ತಿ ದ್ವಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಾಯ ಪತ್ಥನಾಯ ವಸೇನ ಕತಪಣಿಧಾನಾನಂ ಸಾವಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಚ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅಸಮ್ಪತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ಏವ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಯಥಾವುತ್ತಸಾವಕಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಚ ಅಧಿಗಮೋ ನತ್ಥಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಞಾಣಸ್ಸ ಅಪರಿಪಚ್ಚನತೋ। ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ಹಿ ಯಥಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ದಾನಾದಿಪಾರಮೀಹಿ ಪರಿಬ್ರೂಹಿತಾ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮೀ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಏವಂ ದಾನಾದೀಹಿ ಪರಿಬ್ರೂಹಿತಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಯಥಾರಹಂ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಂ ಸಾವಕಬೋಧಿಞಾಣಞ್ಚ ಪರಿಪೂರೇತಿ। ದಾನಪರಿಚಯೇನ ಹೇತೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಸಙ್ಗಮಾನಸಾ ಅನಪೇಕ್ಖಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ, ಸೀಲಪರಿಚಯೇನ ಸುಸಂವುತಕಾಯವಾಚತಾಯ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮನ್ತಾ ಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರಾ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುನೋ ಹುತ್ವಾ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೇನ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾದಹನ್ತಿ, ಸ್ವಾಯಂ ತೇಸಂ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೋ ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕವತ್ತವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Ime pañca dhamme samodhānetvā katābhinīhārānaṃ paccekabodhisattānaṃ ‘‘adhikāro chandatā’’ti dvaṅgasamannāgatāya patthanāya vasena katapaṇidhānānaṃ sāvakabodhisattānañca tattha tattha vuttakālaparicchedaṃ asampatvā antarā eva paccekasambodhiyā yathāvuttasāvakasambodhiyā ca adhigamo natthi. Kasmā? Ñāṇassa aparipaccanato. Imesampi hi yathā mahābodhisattānaṃ dānādipāramīhi paribrūhitā paññāpāramī anukkamena gabbhaṃ gaṇhantī paripākaṃ gacchantī buddhañāṇaṃ paripūreti, evaṃ dānādīhi paribrūhitā anupubbena yathārahaṃ gabbhaṃ gaṇhantī paripākaṃ gacchantī paccekabodhiñāṇaṃ sāvakabodhiñāṇañca paripūreti. Dānaparicayena hete tattha tattha bhave alobhajjhāsayatāya sabbattha asaṅgamānasā anapekkhacittā hutvā, sīlaparicayena susaṃvutakāyavācatāya suparisuddhakāyavacīkammantā parisuddhājīvā indriyesu guttadvārā bhojane mattaññuno hutvā jāgariyānuyogena cittaṃ samādahanti, svāyaṃ tesaṃ jāgariyānuyogo gatapaccāgatikavattavasena veditabbo.
ಏವಂ ಪನ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಅಧಿಕಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾ ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ಹತ್ಥಗತಾಯೇವ ಹೋನ್ತಿ। ವೀರಿಯಾದಯೋ ಪನ ತದನ್ತೋಗಧಾ ಏವ। ಯಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾ ಸಾವಕಬೋಧಿಯಾ ವಾ ಅತ್ಥಾಯ ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಸಮ್ಭರಣೇ ಅಬ್ಭುಸ್ಸಹನಂ, ಇದಂ ವೀರಿಯಂ। ಯಂ ತದನುಪರೋಧಸ್ಸ ಸಹನಂ, ಅಯಂ ಖನ್ತಿ। ಯಂ ದಾನಸೀಲಾದಿಸಮಾದಾನಾವಿಸಂವಾದನಂ, ಇದಂ ಸಚ್ಚಂ। ಸಬ್ಬತ್ಥಮೇವ ಅಚಲಸಮಾಧಾನಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಇದಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ । ಯಾ ದಾನಸೀಲಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತೇಸು ಸತ್ತೇಸು ಹಿತೇಸಿತಾ, ಅಯಂ ಮೇತ್ತಾ। ಯಂ ಸತ್ತಾನಂ ಕತವಿಪ್ಪಕಾರೇಸು ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ, ಅಯಂ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ। ಏವಂ ದಾನಸೀಲಭಾವನಾಸು ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸು ಚ ಸಿಜ್ಝಮಾನಾಸು ವೀರಿಯಾದಯೋ ಸಿದ್ಧಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ಸಾಯೇವ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಅತ್ಥಾಯ ಸಾವಕಬೋಧಿಅತ್ಥಾಯ ಚ ದಾನಾದಿಪಟಿಪದಾ ತೇಸಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಭಾವನತೋ ಪರಿಭಾವನತೋ ಭಾವನಾ ನಾಮ। ವಿಸೇಸತೋ ದಾನಸೀಲಾದೀಹಿ ಸ್ವಾಭಿಸಙ್ಖತೇ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪದಾ, ಯತೋ ತೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಪುಬ್ಬಯೋಗಾವಚರಸಮುದಾಗಮಸಮ್ಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –
Evaṃ pana paṭipajjantānaṃ adhikārasampattiyā appakasireneva aṭṭha samāpattiyo pañcābhiññā chaḷabhiññā adhiṭṭhānabhūtā pubbabhāgavipassanā ca hatthagatāyeva honti. Vīriyādayo pana tadantogadhā eva. Yañhi paccekabodhiyā sāvakabodhiyā vā atthāya dānādipuññasambharaṇe abbhussahanaṃ, idaṃ vīriyaṃ. Yaṃ tadanuparodhassa sahanaṃ, ayaṃ khanti. Yaṃ dānasīlādisamādānāvisaṃvādanaṃ, idaṃ saccaṃ. Sabbatthameva acalasamādhānādhiṭṭhānaṃ, idaṃ adhiṭṭhānaṃ . Yā dānasīlādīnaṃ pavattiṭṭhānabhūtesu sattesu hitesitā, ayaṃ mettā. Yaṃ sattānaṃ katavippakāresu ajjhupekkhanaṃ, ayaṃ upekkhāti. Evaṃ dānasīlabhāvanāsu sīlasamādhipaññāsu ca sijjhamānāsu vīriyādayo siddhā eva honti. Sāyeva paccekabodhiatthāya sāvakabodhiatthāya ca dānādipaṭipadā tesaṃ bodhisattānaṃ santānassa bhāvanato paribhāvanato bhāvanā nāma. Visesato dānasīlādīhi svābhisaṅkhate santāne pavattā samathavipassanāpaṭipadā, yato te bodhisattā pubbayogāvacarasamudāgamasampannā honti. Tenāha bhagavā –
‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಆನನ್ದ, ಆನಿಸಂಸಾ ಪುಬ್ಬಯೋಗಾವಚರೇ। ಕತಮೇ ಪಞ್ಚ? ಇಧಾನನ್ದ, ಪುಬ್ಬಯೋಗಾವಚರೋ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಕಚ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ, ನೋ ಚೇ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಕಚ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ, ಅಥ ಮರಣಕಾಲೇ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ, ಅಥ ದೇವಪುತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇತಿ, ಅಥ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೇ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞೋ ಹೋತಿ, ಅಥ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಕಾಲೇ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ)।
‘‘Pañcime, ānanda, ānisaṃsā pubbayogāvacare. Katame pañca? Idhānanda, pubbayogāvacaro diṭṭheva dhamme paṭikacca aññaṃ ārādheti, no ce diṭṭheva dhamme paṭikacca aññaṃ ārādheti, atha maraṇakāle aññaṃ ārādheti, atha devaputto samāno aññaṃ ārādheti, atha buddhānaṃ sammukhībhāve khippābhiñño hoti, atha pacchime kāle paccekasambuddho hotī’’ti (su. ni. aṭṭha. 1.khaggavisāṇasuttavaṇṇanā).
ಇತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಭೂತಾಯ ಪಾರಮಿತಾಪರಿಭಾವಿತಾಯ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯ ನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಭೂತಾಯ ಅಭಿಸಮಯಸಙ್ಖಾತಾಯ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಚ ಭಾವಿತತ್ತಭಾವಾ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಭಾವಿತತ್ತಾ ನಾಮ। ತೇಸು ಇಧ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ।
Iti pubbabhāgapaṭipadābhūtāya pāramitāparibhāvitāya samathavipassanābhāvanāya nirodhagāminipaṭipadābhūtāya abhisamayasaṅkhātāya maggabhāvanāya ca bhāvitattabhāvā buddhapaccekabuddhabuddhasāvakā bhāvitattā nāma. Tesu idha buddhasāvakā adhippetā.
ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸೀಹಾನಂವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಥೇರಾನಂ ಸೀಹಸಮಾನವುತ್ತಿತಾದಸ್ಸನೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅನಭಿಭವನೀಯತಂ, ತೇ ಚ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಸೀಹಾನಂವ ನದನ್ತಾನಂ…ಪೇ॰… ಗಾಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಥೇರಗಾಥಾನಂ ಸೀಹನಾದಸದಿಸತಾದಸ್ಸನೇನ ತಾಸಂ ಪರವಾದೇಹಿ ಅನಭಿಭವನೀಯತಂ, ತೇ ಚ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಭಾವಿತತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತದುಭಯಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ಭಾವಿತತ್ತಭಾವೇನ ಥೇರಾ ಇಧ ಸೀಹಸದಿಸಾ ವುತ್ತಾ, ತೇಸಞ್ಚ ಗಾಥಾ ಸೀಹನಾದಸದಿಸಿಯೋ। ‘‘ಅತ್ಥೂಪನಾಯಿಕಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಭಿಭವನೇ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಥೇರಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ನಾಮ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೋ, ತದಭಿಭವೋ ತದಙ್ಗಿವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧೀಪ್ಪಹಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನಞ್ಚ ಸಿದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ, ಯತೋ ತೇ ಭಾವಿತತ್ತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಹಿ ಅರಿಯಾ ಅಪ್ಪಮಾದಭಾವನಂ ಭಾವೇನ್ತಿ ನಾಮ, ಅಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಾವಿತತ್ತಾ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ।
Ettha ca ‘‘sīhānaṃvā’’ti iminā therānaṃ sīhasamānavuttitādassanena attano paṭipakkhehi anabhibhavanīyataṃ, te ca abhibhuyya pavattiṃ dasseti. ‘‘Sīhānaṃva nadantānaṃ…pe… gāthā’’ti iminā theragāthānaṃ sīhanādasadisatādassanena tāsaṃ paravādehi anabhibhavanīyataṃ, te ca abhibhavitvā pavattiṃ dasseti. ‘‘Bhāvitattāna’’nti iminā tadubhayassa kāraṇaṃ vibhāveti. Bhāvitattabhāvena therā idha sīhasadisā vuttā, tesañca gāthā sīhanādasadisiyo. ‘‘Atthūpanāyikā’’ti iminā abhibhavane payojanaṃ dasseti. Tattha therānaṃ paṭipakkho nāma saṃkilesadhammo, tadabhibhavo tadaṅgivikkhambhanappahānehi saddhiṃ samucchedappahānaṃ. Tasmiṃ sati paṭipassaddhīppahānaṃ nissaraṇappahānañca siddhameva hoti, yato te bhāvitattāti vuccanti. Maggakkhaṇe hi ariyā appamādabhāvanaṃ bhāventi nāma, aggaphalakkhaṇato paṭṭhāya bhāvitattā nāmāti vuttovāyamattho.
ತೇಸು ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನೇನ ನೇಸಂ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾ, ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾ, ಇತರೇನ ತಾಸಂ ಫಲಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ಸೀಲೇನ ಚ ತೇಸಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣತಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ‘‘ಕೋ ಚಾದಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ? ಸೀಲಞ್ಚ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ’’ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೬೯), ‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ’’ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩; ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧), ‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೩; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೦) ಚ ವಚನತೋ ಸೀಲಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂವ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಿಗುಣಾವಹತ್ತಾ। ಸಮಾಧಿನಾ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣತಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಭಾವಯಂ’’, ‘‘ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ ಚ ವಚನತೋ ಸಮಾಧಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣೋವ, ಇದ್ಧಿವಿಧಾದಿಗುಣಾವಹತ್ತಾ। ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣತಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ‘‘ಸಚಿತ್ತಪರಿಯೋದಪನಂ’’ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೩; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೦), ‘‘ಪಞ್ಞಂ ಭಾವಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩; ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧) ಚ ವಚನತೋ ಪಞ್ಞಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂವ, ಪಞ್ಞುತ್ತರತೋ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಾವ ಕಲ್ಯಾಣಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ತಾದಿಭಾವಾವಹತ್ತಾ।
Tesu tadaṅgappahānena nesaṃ sīlasampadā dassitā, vikkhambhanappahānena samādhisampadā, samucchedappahānena paññāsampadā, itarena tāsaṃ phalaṃ dassitaṃ. Sīlena ca tesaṃ paṭipattiyā ādikalyāṇatā dassitā, ‘‘ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ’’ (saṃ. ni. 5.369), ‘‘sīle patiṭṭhāya’’ (saṃ. ni. 1.23; visuddhi. 1.1), ‘‘sabbapāpassa akaraṇa’’nti (dha. pa. 183; dī. ni. 2.90) ca vacanato sīlaṃ paṭipattiyā ādikalyāṇaṃva avippaṭisārādiguṇāvahattā. Samādhinā majjhekalyāṇatā dassitā, ‘‘cittaṃ bhāvayaṃ’’, ‘‘kusalassa upasampadā’’ti ca vacanato samādhipaṭipattiyā majjhekalyāṇova, iddhividhādiguṇāvahattā. Paññāya pariyosānakalyāṇatā dassitā, ‘‘sacittapariyodapanaṃ’’ (dha. pa. 183; dī. ni. 2.90), ‘‘paññaṃ bhāvaya’’nti (saṃ. ni. 1.23; visuddhi. 1.1) ca vacanato paññā paṭipattiyā pariyosānaṃva, paññuttarato kusalānaṃ dhammānaṃ sāva kalyāṇā iṭṭhāniṭṭhesu tādibhāvāvahattā.
‘‘ಸೇಲೋ ಯಥಾ ಏಕಘನೋ, ವಾತೇನ ನ ಸಮೀರತಿ। (ಮಹಾವ॰ ೨೪೪)।
‘‘Selo yathā ekaghano, vātena na samīrati; (Mahāva. 244);
ಏವಂ ನಿನ್ದಾಪಸಂಸಾಸು, ನ ಸಮಿಞ್ಜನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೮೧) –
Evaṃ nindāpasaṃsāsu, na samiñjanti paṇḍitā’’ti. (dha. pa. 81) –
ಹಿ ವುತ್ತಂ।
Hi vuttaṃ.
ತಥಾ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯ ತೇವಿಜ್ಜಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ ಛಳಭಿಞ್ಞಾಭಾವೋ। ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾಯ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಭಾವೋ। ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಕೇಚಿ ತೇವಿಜ್ಜಾ, ಕೇಚಿ ಛಳಭಿಞ್ಞಾ, ಕೇಚಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Tathā sīlasampadāya tevijjabhāvo dassito. Sīlasampattiñhi nissāya tisso vijjā pāpuṇanti. Samādhisampadāya chaḷabhiññābhāvo. Samādhisampattiñhi nissāya chaḷabhiññā pāpuṇanti. Paññāsampadāya pabhinnapaṭisambhidābhāvo. Paññāsampadañhi nissāya catasso paṭisambhidā pāpuṇanti. Iminā tesaṃ therānaṃ keci tevijjā, keci chaḷabhiññā, keci paṭisambhidāpattāti ayamattho dassitoti veditabbaṃ.
ತಥಾ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯ ತೇಸಂ ಕಾಮಸುಖಾನುಯೋಗಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅನ್ತಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ, ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾಯ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಸೇವನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥಾ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯ ತೇಸಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಪ್ಪಹಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನಂ , ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾಯ ಅನುಸಯಪ್ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯ ವಾ ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ, ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾಯ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನೇನ ವಾ ನೇಸಂ ಅಪಾಯಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನೇನ ಕಾಮಧಾತುಸಮತಿಕ್ಕಮೋ, ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಬ್ಬಭವಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Tathā sīlasampadāya tesaṃ kāmasukhānuyogasaṅkhātassa antassa parivajjanaṃ dasseti. Samādhisampadāya attakilamathānuyogasaṅkhātassa, paññāsampadāya majjhimāya paṭipadāya sevanaṃ dasseti. Tathā sīlasampadāya tesaṃ vītikkamappahānaṃ kilesānaṃ dasseti. Samādhisampadāya pariyuṭṭhānappahānaṃ , paññāsampadāya anusayappahānaṃ dasseti. Sīlasampadāya vā duccaritasaṃkilesavisodhanaṃ, samādhisampadāya taṇhāsaṃkilesavisodhanaṃ, paññāsampadāya diṭṭhisaṃkilesavisodhanaṃ dasseti. Tadaṅgappahānena vā nesaṃ apāyasamatikkamo dassito. Vikkhambhanappahānena kāmadhātusamatikkamo, samucchedappahānena sabbabhavasamatikkamo dassitoti veditabbaṃ.
‘‘ಭಾವಿತತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ವಾ ಏತ್ಥ ಸೀಲಭಾವನಾ, ಚಿತ್ತಭಾವನಾ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಕಾಯಭಾವನಾಯ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ। ಸೀಲಭಾವನಾ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಆದೀತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಂ । ಯಥಾ ಪನ ಸೀಹನಾದಂ ಪರೇ ಮಿಗಗಣಾ ನ ಸಹನ್ತಿ, ಕುತೋ ಅಭಿಭವೇ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸೀಹನಾದೋವ ತೇ ಅಭಿಭವತಿ ಏವಮೇವ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯವಾದಾ ಥೇರಾನಂ ವಾದೇ ನ ಸಹನ್ತಿ, ಕುತೋ ಅಭಿಭವೇ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಥೇರವಾದಾವ ತೇ ಅಭಿಭವನ್ತಿ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ, ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ದುಕ್ಖಾ, ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೭೭-೨೭೯) ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಧಾತೂ’’ತಿ ಚ ಪವತ್ತನತೋ। ನ ಹಿ ಧಮ್ಮತೋ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಕಾತುಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತನೀಯತೋ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
‘‘Bhāvitattāna’’nti vā ettha sīlabhāvanā, cittabhāvanā paññābhāvanāti tisso bhāvanā veditabbā kāyabhāvanāya tadantogadhattā. Sīlabhāvanā ca paṭipattiyā ādīti sabbaṃ purimasadisaṃ . Yathā pana sīhanādaṃ pare migagaṇā na sahanti, kuto abhibhave, aññadatthu sīhanādova te abhibhavati evameva aññatitthiyavādā therānaṃ vāde na sahanti, kuto abhibhave, aññadatthu theravādāva te abhibhavanti. Taṃ kissa hetu? ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 277-279) ‘‘nibbānadhātū’’ti ca pavattanato. Na hi dhammato sakkā kenaci aññathā kātuṃ appaṭivattanīyato. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ parato āvibhavissati. Evamettha saṅkhepeneva paṭhamagāthāya atthavibhāvanā veditabbā.
ದುತಿಯಗಾಥಾಯಂ ಪನ ಅಯಂ ಸಮ್ಬನ್ಧದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ। ತತ್ಥ ಯೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಗಾಥಾ ಸಾವೇತುಕಾಮೋ, ತೇ ಸಾಧಾರಣವಸೇನ ನಾಮತೋ ಗೋತ್ತತೋ ಗುಣತೋ ಚ ಕಿತ್ತೇತುಂ ‘‘ಯಥಾನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಸಾಧಾರಣತೋ ಪನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಾಥಾಸ್ವೇವ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾನಾಮಾತಿ ಯಂಯಂನಾಮಾ, ಸುಭೂತಿ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಾಮಧೇಯ್ಯೇನ ಪಞ್ಞಾತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾಗೋತ್ತಾತಿ ಯಂಯಂಗೋತ್ತಾ, ಗೋತಮೋ ಕಸ್ಸಪೋತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಕುಲಪದೇಸೇನ ಯಾಯ ಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಪಞ್ಞಾತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋತಿ ಯಾದಿಸಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋ, ಪರಿಯತ್ತಿಪರಮತಾಯಂ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಿನೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಯಥಾಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋತಿ ಯಥಾಧಮ್ಮಾ ವಿಹಾರಿನೋ ಚ, ಯಾದಿಸಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮಾ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಾದೀಸು ಅಭಿಣ್ಹಸೋ ವಿಹರಮಾನಾ ಯಾದಿಸವಿಹಾರಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾತಿ ಯಾದಿಸಅಧಿಮುತ್ತಿಕಾ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತಿಪಞ್ಞಾಧಿಮುತ್ತೀಸು ಯಂಯಂಅಧಿಮುತ್ತಿಕಾ ಸುಞ್ಞತಮುಖಾದೀಸು ವಾ ಯಥಾ ಯಥಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಮುತ್ತಾತಿ ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾ। ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಮುತ್ತಾನಂ, ಅತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಆಸವಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೨೬) ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಉಭಯಞ್ಚೇತಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇಯೇವ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಮಧಿಮುಚ್ಚನಂ, ನ ಪರತೋ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –
Dutiyagāthāyaṃ pana ayaṃ sambandhadassanamukhena atthavibhāvanā. Tattha yesaṃ therānaṃ gāthā sāvetukāmo, te sādhāraṇavasena nāmato gottato guṇato ca kittetuṃ ‘‘yathānāmā’’tiādi vuttaṃ. Asādhāraṇato pana tattha tattha gāthāsveva āvibhavissati. Tattha yathānāmāti yaṃyaṃnāmā, subhūti mahākoṭṭhikotiādinā nayena nāmadheyyena paññātāti attho. Yathāgottāti yaṃyaṃgottā, gotamo kassapotiādinā nayena kulapadesena yāya yāya jātiyā paññātāti attho. Yathādhammavihārinoti yādisadhammavihārino, pariyattiparamatāyaṃ aṭṭhatvā yathānurūpaṃ samāpattivihārino hutvā vihariṃsūti attho. Atha vā yathādhammavihārinoti yathādhammā vihārino ca, yādisasīlādidhammā dibbavihārādīsu abhiṇhaso viharamānā yādisavihārā cāti attho. Yathādhimuttāti yādisaadhimuttikā saddhādhimuttipaññādhimuttīsu yaṃyaṃadhimuttikā suññatamukhādīsu vā yathā yathā nibbānaṃ adhimuttāti yathādhimuttā. ‘‘Nibbānaṃ adhimuttānaṃ, atthaṃ gacchanti āsavā’’ti (dha. pa. 226) hi vuttaṃ. Ubhayañcetaṃ pubbabhāgavasena veditabbaṃ. Arahattappattito pubbeyeva hi yathāvuttamadhimuccanaṃ, na parato. Tenāha bhagavā –
‘‘ಅಸ್ಸದ್ಧೋ ಅಕತಞ್ಞೂ ಚ, ಸನ್ಧಿಚ್ಛೇದೋ ಚ ಯೋ ನರೋ’’ತಿಆದಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೯೭)।
‘‘Assaddho akataññū ca, sandhicchedo ca yo naro’’tiādi. (dha. pa. 97).
‘‘ಯಥಾವಿಮುತ್ತಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೀಸು ಯಂಯಂವಿಮುತ್ತಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಪ್ಪಞ್ಞಾತಿ ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಪಞ್ಞಾಯ ಪಾರಿಹಾರಿಕಪಞ್ಞಾಯ ಭಾವನಾಪಞ್ಞಾಯ ಚಾತಿ ತಿವಿಧಾಯಪಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಞವನ್ತೋ। ವಿಹರಿಂಸೂತಿ ತಾಯ ಏವ ಸಪ್ಪಞ್ಞತಾಯ ಯಥಾಲದ್ಧೇನ ಫಾಸುವಿಹಾರೇನೇವ ವಸಿಂಸು। ಅತನ್ದಿತಾತಿ ಅನಲಸಾ, ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಯಥಾಬಲಂ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಞ್ಚ ಉಟ್ಠಾನವನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
‘‘Yathāvimuttā’’ti vā pāṭho, paññāvimuttiubhatobhāgavimuttīsu yaṃyaṃvimuttikāti attho. Sappaññāti tihetukapaṭisandhipaññāya pārihārikapaññāya bhāvanāpaññāya cāti tividhāyapi paññāya paññavanto. Vihariṃsūti tāya eva sappaññatāya yathāladdhena phāsuvihāreneva vasiṃsu. Atanditāti analasā, attahitapaṭipattiyaṃ yathābalaṃ parahitapaṭipattiyañca uṭṭhānavantoti attho.
ಏತ್ಥ ಚ ಪನ ನಾಮಗೋತ್ತಗ್ಗಹಣೇನ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಪಕಾಸಪಞ್ಞಾತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಧಮ್ಮವಿಹಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಸೀಲಸಮ್ಪದಂ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾ ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಂ । ‘‘ಅತನ್ದಿತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾದೀನಂ ಕಾರಣಭೂತಂ ವೀರಿಯಸಮ್ಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಯಥಾನಾಮಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ಪಕಾಸನನಾಮತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಯಥಾಗೋತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀಗೋತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುದಾಗಮಂ, ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುದಾಗಮಂ, ‘‘ಅತನ್ದಿತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಏವಂ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಠಿತಾನಂ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
Ettha ca pana nāmagottaggahaṇena tesaṃ therānaṃ pakāsapaññātabhāvaṃ dasseti. Dhammavihāraggahaṇena sīlasampadaṃ samādhisampadañca dasseti. ‘‘Yathādhimuttā sappaññā’’ti iminā paññāsampadaṃ . ‘‘Atanditā’’ti iminā sīlasampadādīnaṃ kāraṇabhūtaṃ vīriyasampadaṃ dasseti. ‘‘Yathānāmā’’ti iminā tesaṃ pakāsananāmataṃ dasseti. ‘‘Yathāgottā’’ti iminā saddhānusārīdhammānusārīgottasampattisamudāgamaṃ, ‘‘yathādhammavihārino’’tiādinā sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanaṃ sampattisamudāgamaṃ, ‘‘atanditā’’ti iminā evaṃ attahitasampattiyaṃ ṭhitānaṃ parahitapaṭipattiṃ dasseti.
ಅಥ ವಾ ‘‘ಯಥಾನಾಮಾ’’ತಿ ಇದಂ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಗರೂಹಿ ಗಹಿತನಾಮಧೇಯ್ಯದಸ್ಸನಂ ಸಮಞ್ಞಾಮತ್ತಕಿತ್ತನತೋ। ‘‘ಯಥಾಗೋತ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಕುಲಪುತ್ತಭಾವದಸ್ಸನಂ ಕುಲಾಪದೇಸ ಕಿತ್ತನತೋ। ತೇನ ನೇಸಂ ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ । ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋ’’ತಿ ಇದಂ ಚರಣಸಮ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನಂ ಸೀಲಸಂವರಾದೀಹಿ ಸಮಙ್ಗೀಭಾವದೀಪನತೋ । ‘‘ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾ ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಇದಂ ನೇಸಂ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನಂ ಆಸವಕ್ಖಯಪರಿಯೋಸಾನಾಯ ಞಾಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗಮಪರಿದೀಪನತೋ। ‘‘ಅತನ್ದಿತಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯದಸ್ಸನಂ। ‘‘ಯಥಾನಾಮಾ’’ತಿ ವಾ ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ಪಕಾಸನನಾಮತಂಯೇವ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಯಥಾಗೋತ್ತಾ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ನ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಅಪ್ಪಣಿಹಿತತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಅಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀಧಮ್ಮಾನುಸಾರಿನೋ ಗೋತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುದಾಗಮೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ನ ಹಿ ಅಪ್ಪತಿರೂಪೇ ದೇಸೇ ವಸತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯರಹಿತಸ್ಸ ಚ ತಾದಿಸಾ ಗುಣವಿಸೇಸಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ। ‘‘ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸವನಸಮ್ಪದಾಸಮಾಯೋಗಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ನ ಹಿ ಪರತೋಘೋಸೇನ ವಿನಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ‘‘ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ ಅತನ್ದಿತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಗುಣವಿಸೇಸಸ್ಸ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರಿಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಞಾಯಾರಮ್ಭದಸ್ಸನತೋ।
Atha vā ‘‘yathānāmā’’ti idaṃ tesaṃ therānaṃ garūhi gahitanāmadheyyadassanaṃ samaññāmattakittanato. ‘‘Yathāgottā’’ti idaṃ kulaputtabhāvadassanaṃ kulāpadesa kittanato. Tena nesaṃ saddhāpabbajitabhāvaṃ dasseti . ‘‘Yathādhammavihārino’’ti idaṃ caraṇasampattidassanaṃ sīlasaṃvarādīhi samaṅgībhāvadīpanato . ‘‘Yathādhimuttā sappaññā’’ti idaṃ nesaṃ vijjāsampattidassanaṃ āsavakkhayapariyosānāya ñāṇasampattiyā adhigamaparidīpanato. ‘‘Atanditā’’ti idaṃ vijjācaraṇasampattīnaṃ adhigamūpāyadassanaṃ. ‘‘Yathānāmā’’ti vā iminā tesaṃ pakāsananāmataṃyeva dasseti. ‘‘Yathāgottā’’ti pana iminā pacchimacakkadvayasampattiṃ dasseti. Na hi sammāappaṇihitattano pubbe ca akatapuññassa saddhānusārīdhammānusārino gottasampattisamudāgamo sambhavati. ‘‘Yathādhammavihārino’’ti iminā tesaṃ purimacakkadvayasampattiṃ dasseti. Na hi appatirūpe dese vasato sappurisūpanissayarahitassa ca tādisā guṇavisesā sambhavanti. ‘‘Yathādhimuttā’’ti iminā saddhammasavanasampadāsamāyogaṃ dasseti. Na hi paratoghosena vinā sāvakānaṃ saccasampaṭivedho sambhavati. ‘‘Sappaññā atanditā’’ti iminā yathāvuttassa guṇavisesassa abyabhicārihetuṃ dasseti ñāyārambhadassanato.
ಅಪರೋ ನಯೋ – ‘‘ಯಥಾಗೋತ್ತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಗೋತ್ತಕಿತ್ತನೇನ ತೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸಮ್ಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತಗೋತ್ತಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸಮ್ಭವತೋ। ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮವಿಹಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಸವನಸಮ್ಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಸವನೇನ ವಿನಾ ತದಭಾವತೋ। ‘‘ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಂ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರಿತಂ। ‘‘ಅತನ್ದಿತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪರಿಪೂರೇತ್ವಾ ಠಿತಾನಂ ಪರೇಸಂ ಹಿತಸುಖಾವಹಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಅಕಿಲಾಸುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥಾ ‘‘ಯಥಾಗೋತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನೇಸಂ ಸರಣಗಮನಸಮ್ಪದಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀಗೋತ್ತಕಿತ್ತನತೋ। ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮವಿಹಾರಿನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ‘‘ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾ ಸಪ್ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಞಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ। ಸರಣಗಮನಞ್ಚ ಸಾವಕಗುಣಾನಂ ಆದಿ, ಸಮಾಧಿ ಮಜ್ಝೇ, ಪಞ್ಞಾ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನದಸ್ಸನೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಾವಕಗುಣಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ।
Aparo nayo – ‘‘yathāgottā’’ti ettha gottakittanena tesaṃ therānaṃ yonisomanasikārasampadaṃ dasseti yathāvuttagottasampannassa yonisomanasikārasambhavato. ‘‘Yathādhammavihārino’’ti ettha dhammavihāraggahaṇena saddhammasavanasampadaṃ dasseti saddhammasavanena vinā tadabhāvato. ‘‘Yathādhimuttā’’ti iminā matthakappattaṃ dhammānudhammapaṭipadaṃ dasseti. ‘‘Sappaññā’’ti iminā sabbattha sampajānakāritaṃ. ‘‘Atanditā’’ti iminā vuttanayena attahitasampattiṃ paripūretvā ṭhitānaṃ paresaṃ hitasukhāvahāya paṭipattiyaṃ akilāsubhāvaṃ dasseti. Tathā ‘‘yathāgottā’’ti iminā nesaṃ saraṇagamanasampadā dassitā saddhānusārīgottakittanato. ‘‘Yathādhammavihārino’’ti iminā sīlakkhandhapubbaṅgamo samādhikkhandho dassito. ‘‘Yathādhimuttā sappaññā’’ti iminā paññakkhandhādayo. Saraṇagamanañca sāvakaguṇānaṃ ādi, samādhi majjhe, paññā pariyosānanti ādimajjhapariyosānadassanena sabbepi sāvakaguṇā dassitā honti.
ಈದಿಸೀ ಪನ ಗುಣವಿಭೂತಿ ಯಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತೇಹಿ ಅಧಿಗತಾ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ತೇಸು ಅರಞ್ಞರುಕ್ಖಮೂಲಪಬ್ಬತಾದೀಸು ವಿವಿತ್ತಸೇನಾಸನೇಸು। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಉದಾನಾದಿಕಾಲೇ। ವಿಪಸ್ಸಿತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ। ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾಪನಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇಹಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಕಙ್ಖಾವಿತರಣವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನಾದಿಕ್ಕಮೇನ ಪಞ್ಚಮಂ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪನವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಫುಸಿತ್ವಾತಿ ಪತ್ವಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ। ಅಚ್ಚುತಂ ಪದನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ತಞ್ಹಿ ಸಯಂ ಅಚವನಧಮ್ಮತ್ತಾ ಅಧಿಗತಾನಂ ಅಚ್ಚುತಿಹೇತುಭಾವತೋ ಚ ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಚುತೀತಿ ‘‘ಅಚ್ಚುತಂ’’। ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಭಾವತಾಯ ತದತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತಾಯ ಚ ‘‘ಪದ’’ನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ಕತನ್ತನ್ತಿ ಕತಸ್ಸ ಅನ್ತಂ। ಯೋ ಹಿ ತೇಹಿ ಅಧಿಗತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ, ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದಿತತ್ತಾ ಕತೋ ನಾಮ। ತಸ್ಸ ಪನ ಪರಿಯೋಸಾನಭೂತಂ ಫಲಂ ಕತನ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತಂ ಕತನ್ತಂ ಅಗ್ಗಫಲಂ। ಅಥ ವಾ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತತ್ತಾ ನಿಪ್ಫಾದಿತತ್ತಾ ಕತಾ ನಾಮ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾ, ತನ್ನಿಸ್ಸರಣಭಾವತೋ ಕತನ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ತಂ ಕತನ್ತಂ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಾತಿ ‘‘ಅಧಿಗತಂ ವತ ಮಯಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಇದಂ ಅರಿಯಫಲಂ, ಅಧಿಗತಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತೂ’’ತಿ ಅರಿಯಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅವೇಕ್ಖಮಾನಾ। ಅಥ ವಾ ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಯಂ ಅರಿಯೇನ ಕರಣೀಯಂ ಪರಿಞ್ಞಾದಿಸೋಳಸವಿಧಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಅಗ್ಗಫಲೇ ಠಿತೇನ ನಿಪ್ಫಾದಿತತ್ತಾ ಪರಿಯೋಸಾಪಿತತ್ತಾ ಕತಂ ನಾಮ, ಏವಂ ಕತಂ ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಾ। ಏತೇನ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ಪುರಿಮನಯೇನ ಪನ ಇತರಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನೀತಿ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।
Īdisī pana guṇavibhūti yāya sammāpaṭipattiyā tehi adhigatā, taṃ dassetuṃ ‘‘tattha tattha vipassitvā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu tesu araññarukkhamūlapabbatādīsu vivittasenāsanesu. Tattha tatthāti vā tasmiṃ tasmiṃ udānādikāle. Vipassitvāti sampassitvā. Nāmarūpavavatthāpanapaccayapariggahehi diṭṭhivisuddhikaṅkhāvitaraṇavisuddhiyo sampādetvā kalāpasammasanādikkamena pañcamaṃ visuddhiṃ adhigantvā paṭipadāñāṇadassanavisuddhiyā matthakaṃ pāpanavasena vipassanaṃ ussukkāpetvā phusitvāti patvā sacchikatvā. Accutaṃ padanti nibbānaṃ. Tañhi sayaṃ acavanadhammattā adhigatānaṃ accutihetubhāvato ca natthi ettha cutīti ‘‘accutaṃ’’. Saṅkhatadhammehi asammissabhāvatāya tadatthikehi paṭipajjitabbatāya ca ‘‘pada’’nti ca vuccati. Katantanti katassa antaṃ. Yo hi tehi adhigato ariyamaggo, so attano paccayehi uppāditattā kato nāma. Tassa pana pariyosānabhūtaṃ phalaṃ katantoti adhippetaṃ. Taṃ katantaṃ aggaphalaṃ. Atha vā paccayehi katattā nipphāditattā katā nāma saṅkhatadhammā, tannissaraṇabhāvato katanto nibbānaṃ. Taṃ katantaṃ. Paccavekkhantāti ‘‘adhigataṃ vata mayā ariyamaggādhigamena idaṃ ariyaphalaṃ, adhigatā asaṅkhatā dhātū’’ti ariyaphalanibbānāni vimuttiñāṇadassanena paṭipattiṃ avekkhamānā. Atha vā saccasampaṭivedhavasena yaṃ ariyena karaṇīyaṃ pariññādisoḷasavidhaṃ kiccaṃ aggaphale ṭhitena nipphāditattā pariyosāpitattā kataṃ nāma, evaṃ kataṃ taṃ paccavekkhantā. Etena pahīnakilesapaccavekkhaṇaṃ dassitaṃ. Purimanayena pana itarapaccavekkhaṇānīti ekūnavīsati paccavekkhaṇāni dassitāni honti.
ಇಮಮತ್ಥನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇಮನ್ತಿ ಸಕಲೋ ಥೇರಥೇರೀಗಾಥಾನಂ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ತನೋ ಇತರೇಸಞ್ಚ ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕಮಹಾಥೇರಾನಂ ಬುದ್ಧಿಯಂ ವಿಪರಿವತ್ತಮಾನತಾಯ ಆಸನ್ನೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋತಿ ಚ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥನ್ತಿ ‘‘ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಅತ್ತೂಪನಾಯಿಕಂ ಪರೂಪನಾಯಿಕಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಅತ್ಥಂ। ಅಭಾಸಿಸುನ್ತಿ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ಕಥೇಸುಂ, ತಂದೀಪನಿಯೋ ಇದಾನಿ ಮಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ತೇಸಂ ಭಾವಿತತ್ತಾನಂ ಗಾಥಾ ಅತ್ತೂಪನಾಯಿಕಾ ಸುಣಾಥಾತಿ ಯೋಜನಾ। ತೇ ಚ ಮಹಾಥೇರಾ ಏವಂ ಕಥೇನ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಪಕಾಸನೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಏಕನ್ತನಿಯ್ಯಾನಿಕವಿಭಾವನೇನ ಪರೇಪಿ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ನಿಯೋಜೇನ್ತೀತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ, ತಥಾ ದೀಪೇನ್ತೋ ಚ ಇಮಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ತೇಸಂ ಥೋಮನಂ ತಾಸಞ್ಚ ತೇಸಂ ವಚನಸ್ಸ ನಿದಾನಭಾವೇನ ಠಪನಂ ಠಾನಗತಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Imamatthanti ettha imanti sakalo theratherīgāthānaṃ attho attano itaresañca tattha sannipatitānaṃ dhammasaṅgāhakamahātherānaṃ buddhiyaṃ viparivattamānatāya āsanno paccakkhoti ca katvā vuttaṃ. Atthanti ‘‘channā me kuṭikā’’tiādīhi gāthāhi vuccamānaṃ attūpanāyikaṃ parūpanāyikaṃ lokiyalokuttarapaṭisaṃyuttaṃ atthaṃ. Abhāsisunti gāthābandhavasena kathesuṃ, taṃdīpaniyo idāni mayā vuccamānā tesaṃ bhāvitattānaṃ gāthā attūpanāyikā suṇāthāti yojanā. Te ca mahātherā evaṃ kathentā attano sammāpaṭipattipakāsanīhi gāthāhi sāsanassa ekantaniyyānikavibhāvanena parepi tattha sammāpaṭipattiyaṃ niyojentīti etamatthaṃ dīpeti āyasmā dhammabhaṇḍāgāriko, tathā dīpento ca imāhi gāthāhi tesaṃ thomanaṃ tāsañca tesaṃ vacanassa nidānabhāvena ṭhapanaṃ ṭhānagatamevāti dassetīti daṭṭhabbaṃ.
ನಿದಾನಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Nidānagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
