Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
നിദാനഗാഥാവണ്ണനാ
Nidānagāthāvaṇṇanā
ഏവം പരിച്ഛിന്നപരിമാണാസു പനേതാസു ഥേരഗാഥാ ആദി. തത്ഥാപി –
Evaṃ paricchinnaparimāṇāsu panetāsu theragāthā ādi. Tatthāpi –
‘‘സീഹാനംവ നദന്താനം, ദാഠീനം ഗിരിഗബ്ഭരേ;
‘‘Sīhānaṃva nadantānaṃ, dāṭhīnaṃ girigabbhare;
സുണാഥ ഭാവിതത്താനം, ഗാഥാ അത്ഥൂപനായികാ’’തി.
Suṇātha bhāvitattānaṃ, gāthā atthūpanāyikā’’ti.
അയം പഠമമഹാസങ്ഗീതികാലേ ആയസ്മതാ ആനന്ദേന തേസം ഥേരാനം ഥോമനത്ഥം ഭാസിതാ ഗാഥാ ആദി. തത്ഥ സീഹാനന്തി സീഹസദ്ദോ ‘‘സീഹോ, ഭിക്ഖവേ, മിഗരാജാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൩൩) മിഗരാജേ ആഗതോ. ‘‘അഥ ഖോ സീഹോ സേനാപതി യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൫.൩൪) പഞ്ഞത്തിയം. ‘‘സീഹോതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സേതം അധിവചനം അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൫.൯൯; ൧൦.൨൧) തഥാഗതേ. തത്ഥ യഥാ തഥാഗതേ സദിസകപ്പനായ ആഗതോ, ഏവം ഇധാപി സദിസകപ്പനാവസേനേവ വേദിതബ്ബോ, തസ്മാ സീഹാനംവാതി സീഹാനം ഇവ. സന്ധിവസേന സരലോപോ ‘‘ഏവംസ തേ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൨) വിയ. തത്ഥ ഇവാതി നിപാതപദം. സുണാഥാതി ആഖ്യാതപദം. ഇതരാനി നാമപദാനി. സീഹാനംവാതി ച സമ്ബന്ധേ സാമിവചനം. കാമഞ്ചേത്ഥ സമ്ബന്ധീ സരൂപതോ ന വുത്തോ, അത്ഥതോ പന വുത്തോവ ഹോതി. യഥാ ഹി ‘‘ഓട്ഠസ്സേവ മുഖം ഏതസ്സാ’’തി വുത്തേ ഓട്ഠസ്സ മുഖം വിയ മുഖം ഏതസ്സാതി അയമത്ഥോ വുത്തോ ഏവ ഹോതി, ഏവമിധാപി ‘‘സീഹാനംവാ’’തി വുത്തേ സീഹാനം നാദോ വിയാതി അയമത്ഥോ വുത്തോ ഏവ ഹോതി. തത്ഥ മുഖസദ്ദസന്നിധാനം ഹോതീതി ചേ, ഇധാപി ‘‘നദന്താന’’ന്തി പദസന്നിധാനതോ, തസ്മാ സീഹാനംവാതി നിദസ്സനവചനം. നദന്താനന്തി തസ്സ നിദസ്സിതബ്ബേന സമ്ബന്ധദസ്സനം. ദാഠീനന്തി തബ്ബിസേസനം. ഗിരിഗബ്ഭരേതി തസ്സ പവത്തിട്ഠാനദസ്സനം. സുണാഥാതി സവനേ നിയോജനം. ഭാവിതത്താനന്തി സോതബ്ബസ്സ പഭവദസ്സനം. ഗാഥാതി സോതബ്ബവത്ഥുദസ്സനം. അത്ഥുപനായികാതി തബ്ബിസേസനം. കാമഞ്ചേത്ഥ ‘‘സീഹാനം നദന്താനം ദാഠീന’’ന്തി പുല്ലിങ്ഗവസേന ആഗതം, ലിങ്ഗം പന പരിവത്തേത്വാ ‘‘സീഹീന’’ന്തിആദിനാ ഇത്ഥിലിങ്ഗവസേനാപി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ഏകസേസവസേന വാ സീഹാ ച സീഹിയോ ച സീഹാ, തേസം സീഹാനന്തിആദിനാ സാധാരണാ ഹേതാ തിസ്സോ നിദാനഗാഥാ ഥേരഗാഥാനം ഥേരീഗാഥാനഞ്ചാതി.
Ayaṃ paṭhamamahāsaṅgītikāle āyasmatā ānandena tesaṃ therānaṃ thomanatthaṃ bhāsitā gāthā ādi. Tattha sīhānanti sīhasaddo ‘‘sīho, bhikkhave, migarājā’’tiādīsu (a. ni. 4.33) migarāje āgato. ‘‘Atha kho sīho senāpati yena bhagavā tenupasaṅkamī’’tiādīsu (a. ni. 5.34) paññattiyaṃ. ‘‘Sīhoti kho, bhikkhave, tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassā’’tiādīsu (a. ni. 5.99; 10.21) tathāgate. Tattha yathā tathāgate sadisakappanāya āgato, evaṃ idhāpi sadisakappanāvaseneva veditabbo, tasmā sīhānaṃvāti sīhānaṃ iva. Sandhivasena saralopo ‘‘evaṃsa te’’tiādīsu (ma. ni. 1.22) viya. Tattha ivāti nipātapadaṃ. Suṇāthāti ākhyātapadaṃ. Itarāni nāmapadāni. Sīhānaṃvāti ca sambandhe sāmivacanaṃ. Kāmañcettha sambandhī sarūpato na vutto, atthato pana vuttova hoti. Yathā hi ‘‘oṭṭhasseva mukhaṃ etassā’’ti vutte oṭṭhassa mukhaṃ viya mukhaṃ etassāti ayamattho vutto eva hoti, evamidhāpi ‘‘sīhānaṃvā’’ti vutte sīhānaṃ nādo viyāti ayamattho vutto eva hoti. Tattha mukhasaddasannidhānaṃ hotīti ce, idhāpi ‘‘nadantāna’’nti padasannidhānato, tasmā sīhānaṃvāti nidassanavacanaṃ. Nadantānanti tassa nidassitabbena sambandhadassanaṃ. Dāṭhīnanti tabbisesanaṃ. Girigabbhareti tassa pavattiṭṭhānadassanaṃ. Suṇāthāti savane niyojanaṃ. Bhāvitattānanti sotabbassa pabhavadassanaṃ. Gāthāti sotabbavatthudassanaṃ. Atthupanāyikāti tabbisesanaṃ. Kāmañcettha ‘‘sīhānaṃ nadantānaṃ dāṭhīna’’nti pulliṅgavasena āgataṃ, liṅgaṃ pana parivattetvā ‘‘sīhīna’’ntiādinā itthiliṅgavasenāpi attho veditabbo. Ekasesavasena vā sīhā ca sīhiyo ca sīhā, tesaṃ sīhānantiādinā sādhāraṇā hetā tisso nidānagāthā theragāthānaṃ therīgāthānañcāti.
തത്ഥ സഹനതോ ഹനനതോ ച സീഹോ. യഥാ ഹി സീഹസ്സ മിഗരഞ്ഞോ ബലവിസേസയോഗതോ സരഭമിഗമത്തവരവാരണാദിതോപി പരിസ്സയോ നാമ നത്ഥി, വാതാതപാദിപരിസ്സയമ്പി സോ സഹതിയേവ, ഗോചരായ പക്കമന്തോപി തേജുസ്സദതായ മത്തഗന്ധഹത്ഥിവനമഹിംസാദികേ സമാഗന്ത്വാ അഭീരൂ അഛമ്ഭീ അഭിഭവതി, അഭിഭവന്തോ ച തേ അഞ്ഞദത്ഥു ഹന്ത്വാ തത്ഥ മുദുമംസാനി ഭക്ഖയിത്വാ സുഖേനേവ വിഹരതി, ഏവമേതേപി മഹാഥേരാ അരിയബലവിസേസയോഗേന സബ്ബേസമ്പി പരിസ്സയാനം സഹനതോ, രാഗാദിസംകിലേസബലസ്സ അഭിഭവിത്വാ ഹനനതോ പജഹനതോ തേജുസ്സദഭാവേന കുതോചിപി അഭീരൂ അഛമ്ഭീ ഝാനാദിസുഖേന വിഹരന്തീതി സഹനതോ ഹനനതോ ച സീഹാ വിയാതി സീഹാ. സദ്ദത്ഥതോ പന യഥാ കന്തനത്ഥേന ആദിഅന്തവിപല്ലാസതോ തക്കം വുച്ചതി, ഏവം ഹിംസനട്ഠേന സീഹോ വേദിതബ്ബോ. തഥാ സഹനട്ഠേന. പിസോദരാദിപക്ഖേപേന നിരുത്തിനയേന പന വുച്ചമാനേ വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി.
Tattha sahanato hananato ca sīho. Yathā hi sīhassa migarañño balavisesayogato sarabhamigamattavaravāraṇāditopi parissayo nāma natthi, vātātapādiparissayampi so sahatiyeva, gocarāya pakkamantopi tejussadatāya mattagandhahatthivanamahiṃsādike samāgantvā abhīrū achambhī abhibhavati, abhibhavanto ca te aññadatthu hantvā tattha mudumaṃsāni bhakkhayitvā sukheneva viharati, evametepi mahātherā ariyabalavisesayogena sabbesampi parissayānaṃ sahanato, rāgādisaṃkilesabalassa abhibhavitvā hananato pajahanato tejussadabhāvena kutocipi abhīrū achambhī jhānādisukhena viharantīti sahanato hananato ca sīhā viyāti sīhā. Saddatthato pana yathā kantanatthena ādiantavipallāsato takkaṃ vuccati, evaṃ hiṃsanaṭṭhena sīho veditabbo. Tathā sahanaṭṭhena. Pisodarādipakkhepena niruttinayena pana vuccamāne vattabbameva natthi.
അഥ വാ യഥാ മിഗരാജാ കേസരസീഹോ അത്തനോ തേജുസ്സദതായ ഏകചാരീ വിഹരതി, ന കഞ്ചി സഹായം പച്ചാസീസതി, ഏവമേതേപി തേജുസ്സദതായ വിവേകാഭിരതിയാ ച ഏകചാരിനോതി ഏകചരിയട്ഠേനപി സീഹാ വിയാതി സീഹാ, തേനാഹ – ഭഗവാ ‘‘സീഹംവേകചരം നാഗ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൧.൩൦; സു॰ നി॰ ൧൬൮).
Atha vā yathā migarājā kesarasīho attano tejussadatāya ekacārī viharati, na kañci sahāyaṃ paccāsīsati, evametepi tejussadatāya vivekābhiratiyā ca ekacārinoti ekacariyaṭṭhenapi sīhā viyāti sīhā, tenāha – bhagavā ‘‘sīhaṃvekacaraṃ nāga’’nti (saṃ. ni. 1.30; su. ni. 168).
അഥ വാ അസന്താസനജവപരക്കമാദിവിസേസയോഗതോ സീഹാ വിയാതി സീഹാ, ഏതേ മഹാഥേരാ. വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ –
Atha vā asantāsanajavaparakkamādivisesayogato sīhā viyāti sīhā, ete mahātherā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘ദ്വേമേ, ഭിക്ഖവേ, അസനിയാ ഫലന്തിയാ ന സന്തസന്തി, കതമേവ ദ്വേ? ഭിക്ഖു ച ഖീണാസവോ സീഹോ ച മിഗരാജാ’’തി (അ॰ നി॰ ൨.൬൦).
‘‘Dveme, bhikkhave, asaniyā phalantiyā na santasanti, katameva dve? Bhikkhu ca khīṇāsavo sīho ca migarājā’’ti (a. ni. 2.60).
ജവോപി സീഹസ്സ അഞ്ഞേഹി അസാധാരണോ, തഥാ പരക്കമോ. തഥാ ഹി സോ ഉസഭസതമ്പി ലങ്ഘിത്വാ വനമഹിംസാദീസു നിപതതി, പോതകോപി സമാനോ പഭിന്നമദാനമ്പി മത്തവരവാരണാനം പടിമാനം ഭിന്ദിത്വാ ദന്തകളീരംവ ഖാദതി. ഏതേസം പന അരിയമഗ്ഗജവോ ഇദ്ധിജവോ ച അഞ്ഞേഹി അസാധാരണോ, സമ്മപ്പധാനപരക്കമോ ച നിരതിസയോ. തസ്മാ സീഹാനംവാതി സീഹസദിസാനം വിയ. സീഹസ്സ ചേത്ഥ ഹീനൂപമതാ ദട്ഠബ്ബാ, അച്ചന്തവിസിട്ഠസ്സ സഹനാദിഅത്ഥസ്സ ഥേരേസ്വേവ ലബ്ഭനതോ.
Javopi sīhassa aññehi asādhāraṇo, tathā parakkamo. Tathā hi so usabhasatampi laṅghitvā vanamahiṃsādīsu nipatati, potakopi samāno pabhinnamadānampi mattavaravāraṇānaṃ paṭimānaṃ bhinditvā dantakaḷīraṃva khādati. Etesaṃ pana ariyamaggajavo iddhijavo ca aññehi asādhāraṇo, sammappadhānaparakkamo ca niratisayo. Tasmā sīhānaṃvāti sīhasadisānaṃ viya. Sīhassa cettha hīnūpamatā daṭṭhabbā, accantavisiṭṭhassa sahanādiatthassa theresveva labbhanato.
നദന്താനന്തി ഗജ്ജന്താനം. ഗോചരപരക്കമതുട്ഠിവേലാദീസു ഹി യഥാ സീഹാ അത്തനോ ആസയതോ നിക്ഖമിത്വാ വിജമ്ഭിത്വാ സീഹനാദം അഭീതനാദം നദന്തി, ഏവം ഏതേപി വിസയജ്ഝത്തപച്ചവേക്ഖണഉദാനാദികാലേസു ഇമം അഭീതനാദം നദിംസു. തേന വുത്തം – ‘‘സീഹാനംവ നദന്താന’’ന്തി. ദാഠീനന്തി ദാഠാവന്താനം. പസട്ഠദാഠീനം, അതിസയദാഠാനന്തി വാ അത്ഥോ. യഥാ ഹി സീഹാ അതിവിയ ദള്ഹാനം തിക്ഖാനഞ്ച ചതുന്നം ദാഠാനം ബലേന പടിപക്ഖം അഭിഭവിത്വാ അത്തനോ മനോരഥം മത്ഥകം പൂരേന്തി, ഏവമേതേപി ചതുന്നം അരിയമഗ്ഗദാഠാനം ബലേന അനാദിമതി സംസാരേ അനഭിഭൂതപുബ്ബപടിപക്ഖം അഭിഭവിത്വാ അത്തനോ മനോരഥം മത്ഥകം പാപേസും. ഇധാപി ദാഠാ വിയാതി ദാഠാതി സദിസകപ്പനാവസേനേവ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
Nadantānanti gajjantānaṃ. Gocaraparakkamatuṭṭhivelādīsu hi yathā sīhā attano āsayato nikkhamitvā vijambhitvā sīhanādaṃ abhītanādaṃ nadanti, evaṃ etepi visayajjhattapaccavekkhaṇaudānādikālesu imaṃ abhītanādaṃ nadiṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘sīhānaṃva nadantāna’’nti. Dāṭhīnanti dāṭhāvantānaṃ. Pasaṭṭhadāṭhīnaṃ, atisayadāṭhānanti vā attho. Yathā hi sīhā ativiya daḷhānaṃ tikkhānañca catunnaṃ dāṭhānaṃ balena paṭipakkhaṃ abhibhavitvā attano manorathaṃ matthakaṃ pūrenti, evametepi catunnaṃ ariyamaggadāṭhānaṃ balena anādimati saṃsāre anabhibhūtapubbapaṭipakkhaṃ abhibhavitvā attano manorathaṃ matthakaṃ pāpesuṃ. Idhāpi dāṭhā viyāti dāṭhāti sadisakappanāvaseneva attho veditabbo.
ഗിരിഗബ്ഭരേതി പബ്ബതഗുഹായം, സമീപത്ഥേ ഭുമ്മവചനം. ‘‘ഗിരിഗവ്ഹരേ’’തി കേചി പഠന്തി. പബ്ബതേസു വനഗഹനേ വനസണ്ഡേതി അത്ഥോ. ഇദം പന നേസം വിരോചനട്ഠാനദസ്സനഞ്ചേവ സീഹനാദസ്സ യോഗ്യഭൂമിദസ്സനഞ്ച. നദന്താനം ഗിരിഗബ്ഭരേതി യോജനാ. യഥാ ഹി സീഹാ യേഭുയ്യേന ഗിരിഗബ്ഭരേ അഞ്ഞേഹി ദുരാസദതായ ജനവിവിത്തേ വസന്താ അത്തനോ ദസ്സനേന ഉപ്പജ്ജനകസ്സ ഖുദ്ദകമിഗസന്താസസ്സ പരിഹരണത്ഥം ഗോചരഗമനേ സീഹനാദം നദന്തി, ഏവമേതേപി അഞ്ഞേഹി ദുരാസദഗിരിഗബ്ഭരസദിസേവ സുഞ്ഞാഗാരേവസന്താ ഗുണേഹി ഖുദ്ദകാനം പുഥുജ്ജനാനം തണ്ഹാദിട്ഠിപരിത്താസപരിവജ്ജനത്ഥം വക്ഖമാനഗാഥാസങ്ഖാതം അഭീതനാദം നദിംസു. തേന വുത്തം ‘‘സീഹാനംവ നദന്താനം, ദാഠീനം ഗിരിഗബ്ഭരേ’’തി.
Girigabbhareti pabbataguhāyaṃ, samīpatthe bhummavacanaṃ. ‘‘Girigavhare’’ti keci paṭhanti. Pabbatesu vanagahane vanasaṇḍeti attho. Idaṃ pana nesaṃ virocanaṭṭhānadassanañceva sīhanādassa yogyabhūmidassanañca. Nadantānaṃ girigabbhareti yojanā. Yathā hi sīhā yebhuyyena girigabbhare aññehi durāsadatāya janavivitte vasantā attano dassanena uppajjanakassa khuddakamigasantāsassa pariharaṇatthaṃ gocaragamane sīhanādaṃ nadanti, evametepi aññehi durāsadagirigabbharasadiseva suññāgārevasantā guṇehi khuddakānaṃ puthujjanānaṃ taṇhādiṭṭhiparittāsaparivajjanatthaṃ vakkhamānagāthāsaṅkhātaṃ abhītanādaṃ nadiṃsu. Tena vuttaṃ ‘‘sīhānaṃva nadantānaṃ, dāṭhīnaṃ girigabbhare’’ti.
സുണാഥാതി സവനാണത്തികവചനം, തേന വക്ഖമാനാനം ഗാഥാനം സന്നിപതിതായ പരിസായ സോതുകാമതം ഉപ്പാദേന്തോ സവനേ ആദരം ജനേതി, ഉസ്സാഹം സമുട്ഠാപേന്തോ ഗാരവം ബഹുമാനഞ്ച ഉപട്ഠപേതി. അഥ വാ ‘‘സീഹാന’’ന്തിആദീനം പദാനം സദിസകപ്പനായ വിനാ മുഖ്യവസേനേവ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. തസ്മാ ദള്ഹതിക്ഖഭാവേന പസട്ഠാതിസയദാഠതായ ദാഠീനം ഗിരിഗബ്ഭരേ നദന്താനം സീഹഗജ്ജിതം ഗജ്ജന്താനം സീഹാനം മിഗരാജൂനം വിയ തേസം അഭീതനാദസദിസാ ഗാഥാ സുണാഥാതി അത്ഥോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ‘‘യഥാ സീഹനാദം നദന്താനം സീഹാനം മിഗരാജൂനം കുതോചിപി ഭയാഭാവതോ സോ അഭീതനാദോ തദഞ്ഞമിഗസന്താസകരോ, ഏവം ഭാവിതത്താനം അപ്പമത്താനം ഥേരാനം സീഹനാദസദിസിയോ സബ്ബസോ ഭയഹേതൂനം സുപ്പഹീനത്താ അഭീതനാദഭൂതാ, പമത്തജനസന്താസകരാ ഗാഥാ സുണാഥാ’’തി.
Suṇāthāti savanāṇattikavacanaṃ, tena vakkhamānānaṃ gāthānaṃ sannipatitāya parisāya sotukāmataṃ uppādento savane ādaraṃ janeti, ussāhaṃ samuṭṭhāpento gāravaṃ bahumānañca upaṭṭhapeti. Atha vā ‘‘sīhāna’’ntiādīnaṃ padānaṃ sadisakappanāya vinā mukhyavaseneva attho veditabbo. Tasmā daḷhatikkhabhāvena pasaṭṭhātisayadāṭhatāya dāṭhīnaṃ girigabbhare nadantānaṃ sīhagajjitaṃ gajjantānaṃ sīhānaṃ migarājūnaṃ viya tesaṃ abhītanādasadisā gāthā suṇāthāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yathā sīhanādaṃ nadantānaṃ sīhānaṃ migarājūnaṃ kutocipi bhayābhāvato so abhītanādo tadaññamigasantāsakaro, evaṃ bhāvitattānaṃ appamattānaṃ therānaṃ sīhanādasadisiyo sabbaso bhayahetūnaṃ suppahīnattā abhītanādabhūtā, pamattajanasantāsakarā gāthā suṇāthā’’ti.
ഭാവിതത്താനന്തി ഭാവിതചിത്താനം. ചിത്തഞ്ഹി ‘‘അത്താ ഹി കിര ദുദ്ദമോ (ധ॰ പ॰ ൧൫൯) യോ വേ ഠിതത്തോ തസരംവ ഉജ്ജൂ’’തി (സു॰ നി॰ ൨൧൭) ച ‘‘അത്തസമ്മാപണിധീ’’തി (ഖു॰ പാ॰ ൫.൪; സു॰ നി॰ ൨൬൩) ച ഏവമാദീസു അത്താതി വുച്ചതി, തസ്മാ അധിചിത്താനുയോഗേന സമഥവിപസ്സനാഭിവഡ്ഢിതചിത്താനം സമഥവിപസ്സനാഭാവനാമത്ഥകം പാപേത്വാ ഠിതാനന്തി അത്ഥോ. അഥ വാ ഭാവിതത്താനന്തി ഭാവിതസഭാവാനം, സഭാവഭൂതസീലാദിഭാവിതാനന്തി അത്ഥോ. ഗീയതീതി ഗാഥാ, അനുട്ഠുഭാദിവസേന ഇസീഹി പവത്തിതം ചതുപ്പദം ഛപ്പദം വാ വചനം. അഞ്ഞേസമ്പി തംസദിസതായ തഥാ വുച്ചന്തി. അത്തത്ഥാദിഭേദേ അത്ഥേ ഉപനേന്തി തേസു വാ ഉപനിയ്യന്തീതി അത്ഥൂപനായികാ.
Bhāvitattānanti bhāvitacittānaṃ. Cittañhi ‘‘attā hi kira duddamo (dha. pa. 159) yo ve ṭhitatto tasaraṃva ujjū’’ti (su. ni. 217) ca ‘‘attasammāpaṇidhī’’ti (khu. pā. 5.4; su. ni. 263) ca evamādīsu attāti vuccati, tasmā adhicittānuyogena samathavipassanābhivaḍḍhitacittānaṃ samathavipassanābhāvanāmatthakaṃ pāpetvā ṭhitānanti attho. Atha vā bhāvitattānanti bhāvitasabhāvānaṃ, sabhāvabhūtasīlādibhāvitānanti attho. Gīyatīti gāthā, anuṭṭhubhādivasena isīhi pavattitaṃ catuppadaṃ chappadaṃ vā vacanaṃ. Aññesampi taṃsadisatāya tathā vuccanti. Attatthādibhede atthe upanenti tesu vā upaniyyantīti atthūpanāyikā.
അഥ വാ ഭാവിതത്താനന്തി ഭാവിതത്താഭാവാനം, അത്തഭാവോ ഹി ആഹിതോ അഹം മാനോ ഏത്ഥാതി ‘‘അത്താ’’തി വുച്ചതി, സോ ച തേഹി അപ്പമാദഭാവനായ അനവജ്ജഭാവനായ ഭാവിതോ സമ്മദേവ ഗുണഗന്ധം ഗാഹാപിതോ. തേന തേസം കായഭാവനാ സീലഭാവനാ ചിത്തഭാവനാ പഞ്ഞാഭാവനാതി ചതുന്നമ്പി ഭാവനാനം പരിപുണ്ണഭാവം ദസ്സേതി. ‘‘ഭാവനാ’’തി ച സമ്ബോധിപടിപദാ ഇധാധിപ്പേതാ. യായം സച്ചസമ്ബോധി അത്ഥി, സാ ദുവിധാ അഭിസമയതോ തദത്ഥതോ ച. സമ്ബോധി പന തിവിധാ സമ്മാസമ്ബോധി പച്ചേകസമ്ബോധി സാവകസമ്ബോധീതി. തത്ഥ സമ്മാ സാമം സബ്ബധമ്മാനം ബുജ്ഝനതോ ബോധനതോ ച സമ്മാസമ്ബോധി. സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണപദട്ഠാനം മഗ്ഗഞാണം മഗ്ഗഞാണപദട്ഠാനഞ്ച സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം ‘‘സമ്മാസമ്ബോധീ’’തി വുച്ചതി. തേനാഹ –
Atha vā bhāvitattānanti bhāvitattābhāvānaṃ, attabhāvo hi āhito ahaṃ māno etthāti ‘‘attā’’ti vuccati, so ca tehi appamādabhāvanāya anavajjabhāvanāya bhāvito sammadeva guṇagandhaṃ gāhāpito. Tena tesaṃ kāyabhāvanā sīlabhāvanā cittabhāvanā paññābhāvanāti catunnampi bhāvanānaṃ paripuṇṇabhāvaṃ dasseti. ‘‘Bhāvanā’’ti ca sambodhipaṭipadā idhādhippetā. Yāyaṃ saccasambodhi atthi, sā duvidhā abhisamayato tadatthato ca. Sambodhi pana tividhā sammāsambodhi paccekasambodhi sāvakasambodhīti. Tattha sammā sāmaṃ sabbadhammānaṃ bujjhanato bodhanato ca sammāsambodhi. Sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānaṃ maggañāṇaṃ maggañāṇapadaṭṭhānañca sabbaññutaññāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccati. Tenāha –
‘‘ബുദ്ധോതി യോ സോ ഭഗവാ സയമ്ഭൂ അനാചരിയകോ പുബ്ബേ അനനുസ്സുതേസു ധമ്മേസു സാമം സച്ചാനി അഭിസമ്ബുജ്ഝി, തത്ഥ ച സബ്ബഞ്ഞുതം പത്തോ ബലേസു ച വസീഭാവ’’ന്തി (മഹാനി॰ ൧൯൨; ചൂളനി॰ പാരായനത്ഥുതിഗാഥാനിദ്ദേസ ൯൭; പടി॰ മ॰ ൧.൧൬൧).
‘‘Buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.161).
ബോധനേയ്യബോധനത്ഥോ ഹി ബലേസു വസീഭാവോ. പച്ചേകം സയമേവ ബോധീതി പച്ചേകസമ്ബോധി, അനനുബുദ്ധോ സയമ്ഭൂഞാണേന സച്ചാഭിസമയോതി അത്ഥോ. സമ്മാസമ്ബുദ്ധാനഞ്ഹി സയമ്ഭൂഞാണതായ സയമേവ പവത്തമാനോപി സച്ചാഭിസമയോ സാനുബുദ്ധോ അപരിമാണാനം സത്താനം സച്ചാഭിസമയസ്സ ഹേതുഭാവതോ. ഇമേസം പന സോ ഏകസ്സാപി സത്തസ്സ സച്ചാഭിസമയഹേതു ന ഹോതി. സത്ഥു ധമ്മദേസനായ സവനന്തേ ജാതാതി സാവകാ. സാവകാനം സച്ചാഭിസമയോ സാവകസമ്ബോധി. തിവിധാപേസാ തിണ്ണം ബോധിസത്താനം യഥാസകം ആഗമനീയപടിപദായ മത്ഥകപ്പത്തിയാ സതിപട്ഠാനാദീനം സത്തതിംസായ ബോധിപക്ഖിയധമ്മാനം ഭാവനാപാരിപൂരീതി വേദിതബ്ബാ ഇതരാഭിസമയാനം തദവിനാഭാവതോ. ന ഹി സച്ഛികിരിയാഭിസമയേന വിനാ ഭാവനാഭിസമയോ സമ്ഭവതി, സതി ച ഭാവനാഭിസമയേ പഹാനാഭിസമയോ പരിഞ്ഞാഭിസമയോ ച സിദ്ധോയേവ ഹോതീതി.
Bodhaneyyabodhanattho hi balesu vasībhāvo. Paccekaṃ sayameva bodhīti paccekasambodhi, ananubuddho sayambhūñāṇena saccābhisamayoti attho. Sammāsambuddhānañhi sayambhūñāṇatāya sayameva pavattamānopi saccābhisamayo sānubuddho aparimāṇānaṃ sattānaṃ saccābhisamayassa hetubhāvato. Imesaṃ pana so ekassāpi sattassa saccābhisamayahetu na hoti. Satthu dhammadesanāya savanante jātāti sāvakā. Sāvakānaṃ saccābhisamayo sāvakasambodhi. Tividhāpesā tiṇṇaṃ bodhisattānaṃ yathāsakaṃ āgamanīyapaṭipadāya matthakappattiyā satipaṭṭhānādīnaṃ sattatiṃsāya bodhipakkhiyadhammānaṃ bhāvanāpāripūrīti veditabbā itarābhisamayānaṃ tadavinābhāvato. Na hi sacchikiriyābhisamayena vinā bhāvanābhisamayo sambhavati, sati ca bhāvanābhisamaye pahānābhisamayo pariññābhisamayo ca siddhoyeva hotīti.
യദാ ഹി മഹാബോധിസത്തോ പരിപൂരിതബോധിസമ്ഭാരോ ചരിമഭവേ കതപുബ്ബകിച്ചോ ബോധിമണ്ഡം ആരുയ്ഹ – ‘‘ന താവിമം പല്ലങ്കം ഭിന്ദിസ്സാമി, യാവ ന മേ അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം വിമുച്ചിസ്സതീ’’തി പടിഞ്ഞം കത്വാ അപരാജിതപല്ലങ്കേ നിസിന്നോ അസമ്പത്തായ ഏവ സഞ്ഝാവേലായ മാരബലം വിധമിത്വാ പുരിമയാമേ പുബ്ബേനിവാസാനുസ്സതിഞാണേന അനേകാകാരവോകാരേ പുബ്ബേ നിവുത്ഥക്ഖന്ധേ അനുസ്സരിത്വാ മജ്ഝിമയാമേ ദിബ്ബചക്ഖുവിസോധനേന ചുതൂപപാതഞാണഅനാഗതംസഞാണാനി അധിഗന്ത്വാ പച്ഛിമയാമേ ‘‘കിച്ഛം വതായം ലോകോ ആപന്നോ ജായതി ച ജീയതി ച മീയതി ച ചവതി ച ഉപപജ്ജതി ച, അഥ ച പനിമസ്സ ദുക്ഖസ്സ നിസ്സരണം നപ്പജാനാതി ജരാമരണസ്സാ’’തിആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൨.൫൭) ജരാമരണതോ പട്ഠായ പടിച്ചസമുപ്പാദമുഖേന വിപസ്സനം അഭിനിവിസിത്വാ മഹാഗഹനം ഛിന്ദിതും നിസദസിലായം ഫരസും നിസേന്തോ വിയ കിലേസഗഹനം ഛിന്ദിതും ലോകനാഥോ ഞാണഫരസും തേജേന്തോ ബുദ്ധഭാവായ ഹേതുസമ്പത്തിയാ പരിപാകം ഗതത്താ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണാധിഗമായ വിപസ്സനം ഗബ്ഭം ഗണ്ഹാപേന്തോ അന്തരന്തരാ നാനാസമാപത്തിയോ സമാപജ്ജിത്വാ യഥാവവത്ഥാപിതേ നാമരൂപേ തിലക്ഖണം ആരോപേത്വാ അനുപദധമ്മവിപസ്സനാവസേന അനേകാകാരവോകാരസങ്ഖാരേ സമ്മസന്തോ ഛത്തിംസകോടിസതസഹസ്സമുഖേന സമ്മസനവാരം വിത്ഥാരേത്വാ തത്ഥ മഹാവജിരഞാണസങ്ഖാതേ വിപസ്സനാഞാണേ തിക്ഖേ സൂരേ പസന്നേ വുട്ഠാനഗാമിനിഭാവേന പവത്തമാനേ യദാ തം മഗ്ഗേന ഘടേതി, തദാ മഗ്ഗപടിപാടിയാ ദിയഡ്ഢകിലേസസഹസ്സം ഖേപേന്തോ അഗ്ഗമഗ്ഗക്ഖണേ സമ്മാസമ്ബോധിം അധിഗച്ഛതി നാമ, അഗ്ഗഫലക്ഖണതോ പട്ഠായ അധിഗതോ നാമ. സമ്മാസമ്ബുദ്ധഭാവതോ ദസബലചതുവേസാരജ്ജാദയോപി തസ്സ തദാ ഹത്ഥഗതായേവ ഹോന്തീതി അയം താവ അഭിസമയതോ സമ്മാസമ്ബോധിപടിപദാ. തദത്ഥതോ പന മഹാഭിനീഹാരതോ പട്ഠായ യാവ തുസിതഭവനേ നിബ്ബത്തി, ഏത്ഥന്തരേ പവത്തം ബോധിസമ്ഭാരസമ്ഭരണം. തത്ഥ യം വത്തബ്ബം, തം സബ്ബാകാരസമ്പന്നം ചരിയാപിടകവണ്ണനായം വിത്ഥാരതോ വുത്തമേവാതി തത്ഥ വുത്തനയേനേവ ഗഹേതബ്ബം.
Yadā hi mahābodhisatto paripūritabodhisambhāro carimabhave katapubbakicco bodhimaṇḍaṃ āruyha – ‘‘na tāvimaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi, yāva na me anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatī’’ti paṭiññaṃ katvā aparājitapallaṅke nisinno asampattāya eva sañjhāvelāya mārabalaṃ vidhamitvā purimayāme pubbenivāsānussatiñāṇena anekākāravokāre pubbe nivutthakkhandhe anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuvisodhanena cutūpapātañāṇaanāgataṃsañāṇāni adhigantvā pacchimayāme ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno jāyati ca jīyati ca mīyati ca cavati ca upapajjati ca, atha ca panimassa dukkhassa nissaraṇaṃ nappajānāti jarāmaraṇassā’’tiādinā (dī. ni. 2.57) jarāmaraṇato paṭṭhāya paṭiccasamuppādamukhena vipassanaṃ abhinivisitvā mahāgahanaṃ chindituṃ nisadasilāyaṃ pharasuṃ nisento viya kilesagahanaṃ chindituṃ lokanātho ñāṇapharasuṃ tejento buddhabhāvāya hetusampattiyā paripākaṃ gatattā sabbaññutaññāṇādhigamāya vipassanaṃ gabbhaṃ gaṇhāpento antarantarā nānāsamāpattiyo samāpajjitvā yathāvavatthāpite nāmarūpe tilakkhaṇaṃ āropetvā anupadadhammavipassanāvasena anekākāravokārasaṅkhāre sammasanto chattiṃsakoṭisatasahassamukhena sammasanavāraṃ vitthāretvā tattha mahāvajirañāṇasaṅkhāte vipassanāñāṇe tikkhe sūre pasanne vuṭṭhānagāminibhāvena pavattamāne yadā taṃ maggena ghaṭeti, tadā maggapaṭipāṭiyā diyaḍḍhakilesasahassaṃ khepento aggamaggakkhaṇe sammāsambodhiṃ adhigacchati nāma, aggaphalakkhaṇato paṭṭhāya adhigato nāma. Sammāsambuddhabhāvato dasabalacatuvesārajjādayopi tassa tadā hatthagatāyeva hontīti ayaṃ tāva abhisamayato sammāsambodhipaṭipadā. Tadatthato pana mahābhinīhārato paṭṭhāya yāva tusitabhavane nibbatti, etthantare pavattaṃ bodhisambhārasambharaṇaṃ. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbākārasampannaṃ cariyāpiṭakavaṇṇanāyaṃ vitthārato vuttamevāti tattha vuttanayeneva gahetabbaṃ.
പച്ചേകബോധിസത്താപി പച്ചേകബോധിയാ കതാഭിനീഹാരാ അനുപുബ്ബേന സമ്ഭതപച്ചേകസമ്ബോധിസമ്ഭാരാ താദിസേ കാലേ ചരിമത്തഭാവേ ഠിതാ ഞാണസ്സ പരിപാകഗതഭാവേന ഉപട്ഠിതം സംവേഗനിമിത്തം ഗഹേത്വാ സവിസേസം ഭവാദീസു ആദീനവം ദിസ്വാ സയമ്ഭൂഞാണേന പവത്തി പവത്തിഹേതും നിവത്തി നിവത്തിഹേതുഞ്ച പരിച്ഛിന്ദിത്വാ ‘‘സോ ‘ഇദം ദുക്ഖ’ന്തി യോനിസോ മനസി കരോതീ’’തിആദിനാ ആഗതനയേന ചതുസച്ചകമ്മട്ഠാനം പരിബ്രൂഹേന്താ അത്തനോ അഭിനീഹാരാനുരൂപം സങ്ഖാരേ പരിമദ്ദന്താ അനുക്കമേന വിപസ്സനം ഉസ്സുക്കാപേത്വാ മഗ്ഗപടിപാടിയാ അഗ്ഗമഗ്ഗം അധിഗച്ഛന്താ പച്ചേകസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുജ്ഝന്തി നാമ, അഗ്ഗഫലക്ഖണതോ പട്ഠായ പച്ചേകസമ്ബുദ്ധാ നാമ ഹുത്വാ സദേവകസ്സ ലോകസ്സ അഗ്ഗദക്ഖിണേയ്യാ ഹോന്തി.
Paccekabodhisattāpi paccekabodhiyā katābhinīhārā anupubbena sambhatapaccekasambodhisambhārā tādise kāle carimattabhāve ṭhitā ñāṇassa paripākagatabhāvena upaṭṭhitaṃ saṃveganimittaṃ gahetvā savisesaṃ bhavādīsu ādīnavaṃ disvā sayambhūñāṇena pavatti pavattihetuṃ nivatti nivattihetuñca paricchinditvā ‘‘so ‘idaṃ dukkha’nti yoniso manasi karotī’’tiādinā āgatanayena catusaccakammaṭṭhānaṃ paribrūhentā attano abhinīhārānurūpaṃ saṅkhāre parimaddantā anukkamena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā aggamaggaṃ adhigacchantā paccekasambodhiṃ abhisambujjhanti nāma, aggaphalakkhaṇato paṭṭhāya paccekasambuddhā nāma hutvā sadevakassa lokassa aggadakkhiṇeyyā honti.
സാവകാ പന സത്ഥു സബ്രഹ്മചാരിനോ വാ ചതുസച്ചകമ്മട്ഠാനകഥം സുത്വാ തസ്മിംയേവ ഖണേ കാലന്തരേ വാ തജ്ജം പടിപത്തിം അനുതിട്ഠന്താ ഘടേന്താ വായമന്താ വിപസ്സനം ഉസ്സുക്കാപേത്വാ, യദി വാ പടിപദായ വഡ്ഢന്തിയാ, സച്ചാനി പടിവിജ്ഝന്താ അത്തനോ അഭിനീഹാരാനുരൂപസിദ്ധിഅഗ്ഗസാവകഭൂമിയാ വാ കേവലം വാ അഗ്ഗമഗ്ഗക്ഖണേ സാവകസമ്ബോധിം അധിഗച്ഛന്തി നാമ. തതോ പരം സാവകബുദ്ധാ നാമ ഹോന്തി സദേവകേ ലോകേ അഗ്ഗദക്ഖിണേയ്യാ. ഏവം താവ അഭിസമയതോ പച്ചേകസമ്ബോധി സാവകസമ്ബോധി ച വേദിതബ്ബാ.
Sāvakā pana satthu sabrahmacārino vā catusaccakammaṭṭhānakathaṃ sutvā tasmiṃyeva khaṇe kālantare vā tajjaṃ paṭipattiṃ anutiṭṭhantā ghaṭentā vāyamantā vipassanaṃ ussukkāpetvā, yadi vā paṭipadāya vaḍḍhantiyā, saccāni paṭivijjhantā attano abhinīhārānurūpasiddhiaggasāvakabhūmiyā vā kevalaṃ vā aggamaggakkhaṇe sāvakasambodhiṃ adhigacchanti nāma. Tato paraṃ sāvakabuddhā nāma honti sadevake loke aggadakkhiṇeyyā. Evaṃ tāva abhisamayato paccekasambodhi sāvakasambodhi ca veditabbā.
തദത്ഥതോ പന യഥാ മഹാബോധിസത്താനം ഹേട്ഠിമപരിച്ഛേദേന ചത്താരി അസങ്ഖ്യേയ്യാനി കപ്പാനം സതസഹസ്സഞ്ച ബോധിസമ്ഭാരസമ്ഭരണം ഇച്ഛിതബ്ബം മജ്ഝിമപരിച്ഛേദേന അട്ഠ അസങ്ഖ്യേയ്യാനി കപ്പാനം സതസഹസ്സഞ്ച, ഉപരിമപരിച്ഛേദേന സോളസ അസങ്ഖ്യേയ്യാനി കപ്പാനം സതസഹസ്സഞ്ച ഏതേ ച ഭേദാ പഞ്ഞാധികസദ്ധാധികവീരിയാധികവസേന വേദിതബ്ബാ. പഞ്ഞാധികാനഞ്ഹി സദ്ധാ മന്ദാ ഹോതി പഞ്ഞാ തിക്ഖാ, തതോ ച ഉപായകോസല്ലസ്സ വിസദനിപുണഭാവേന നചിരസ്സേവ പാരമിയോ പാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി. സദ്ധാധികാനം പഞ്ഞാ മജ്ഝിമാ ഹോതീതി തേസം നാതിസീഘം നാതിസണികം പാരമിയോ പാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി. വീരിയാധികാനം പന പഞ്ഞാ മന്ദാ ഹോതീതി തേസം ചിരേനേവ പാരമിയോ പാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി. ന ഏവം പച്ചേകബോധിസത്താനം. തേസഞ്ഹി സതിപി പഞ്ഞാധികഭാവേ ദ്വേ അസങ്ഖ്യേയ്യാനി കപ്പാനം സതസഹസ്സഞ്ച ബോധിസമ്ഭാരസമ്ഭരണം ഇച്ഛിതബ്ബം, ന തതോ ഓരം. സദ്ധാധികവീരിയാധികാപി വുത്തപരിച്ഛേദതോ പരം കതിപയേ ഏവ കപ്പേ അതിക്കമിത്വാ പച്ചേകസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുജ്ഝന്തി, ന തതിയം അസങ്ഖ്യേയ്യന്തി. സാവകബോധിസത്താനം പന യേസം അഗ്ഗസാവകഭാവായ അഭിനീഹാരോ, തേസം ഏകം അസങ്ഖ്യേയ്യം കപ്പാനം സതസഹസ്സഞ്ച സമ്ഭാരസമ്ഭരണം ഇച്ഛിതബ്ബം. യേസം മഹാസാവകഭാവായ, തേസം കപ്പാനം സതസഹസ്സമേവ, തഥാ ബുദ്ധസ്സ മാതാപിതൂനം ഉപട്ഠാകസ്സ പുത്തസ്സ ച. തത്ഥ യഥാ –
Tadatthato pana yathā mahābodhisattānaṃ heṭṭhimaparicchedena cattāri asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca bodhisambhārasambharaṇaṃ icchitabbaṃ majjhimaparicchedena aṭṭha asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca, uparimaparicchedena soḷasa asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca ete ca bhedā paññādhikasaddhādhikavīriyādhikavasena veditabbā. Paññādhikānañhi saddhā mandā hoti paññā tikkhā, tato ca upāyakosallassa visadanipuṇabhāvena nacirasseva pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Saddhādhikānaṃ paññā majjhimā hotīti tesaṃ nātisīghaṃ nātisaṇikaṃ pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Vīriyādhikānaṃ pana paññā mandā hotīti tesaṃ cireneva pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Na evaṃ paccekabodhisattānaṃ. Tesañhi satipi paññādhikabhāve dve asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca bodhisambhārasambharaṇaṃ icchitabbaṃ, na tato oraṃ. Saddhādhikavīriyādhikāpi vuttaparicchedato paraṃ katipaye eva kappe atikkamitvā paccekasambodhiṃ abhisambujjhanti, na tatiyaṃ asaṅkhyeyyanti. Sāvakabodhisattānaṃ pana yesaṃ aggasāvakabhāvāya abhinīhāro, tesaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappānaṃ satasahassañca sambhārasambharaṇaṃ icchitabbaṃ. Yesaṃ mahāsāvakabhāvāya, tesaṃ kappānaṃ satasahassameva, tathā buddhassa mātāpitūnaṃ upaṭṭhākassa puttassa ca. Tattha yathā –
‘‘മനുസ്സത്തം ലിങ്ഗസമ്പത്തി, ഹേതു സത്ഥാരദസ്സനം;
‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;
പബ്ബജ്ജാ ഗുണസമ്പത്തി, അധികാരോ ച ഛന്ദതാ;
Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;
അട്ഠധമ്മസമോഹാനാ, അഭിനീഹാരോ സമിജ്ഝതീ’’തി. (ബു॰ വം॰ ൨.൫൯) –
Aṭṭhadhammasamohānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59) –
ഏവം വുത്തേ അട്ഠ ധമ്മേ സമോധാനേത്വാ കതപണിധാനാനം മഹാബോധിസത്താനം മഹാഭിനീഹാരതോ പഭുതി സവിസേസം ദാനാദീസു യുത്തപ്പയുത്താനം ദിവസേ ദിവസേ വേസ്സന്തരദാനസദിസം മഹാദാനം ദേന്താനം തദനുരൂപസീലാദികേ സബ്ബപാരമിധമ്മേ ആചിനന്താനമ്പി യഥാവുത്തകാലപരിച്ഛേദം അസമ്പത്വാ അന്തരാ ഏവ ബുദ്ധഭാവപ്പത്തി നാമ നത്ഥി. കസ്മാ? ഞാണസ്സ അപരിപച്ചനതോ. പരിച്ഛിന്നകാലേ നിപ്ഫാദിതം വിയ ഹി സസ്സം ബുദ്ധഞാണം യഥാപരിച്ഛിന്നകാലവസേനേവ വുദ്ധിം വിരുള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജന്തം ഗബ്ഭം ഗണ്ഹന്തം പരിപാകം ഗച്ഛതീതി ഏവം –
Evaṃ vutte aṭṭha dhamme samodhānetvā katapaṇidhānānaṃ mahābodhisattānaṃ mahābhinīhārato pabhuti savisesaṃ dānādīsu yuttappayuttānaṃ divase divase vessantaradānasadisaṃ mahādānaṃ dentānaṃ tadanurūpasīlādike sabbapāramidhamme ācinantānampi yathāvuttakālaparicchedaṃ asampatvā antarā eva buddhabhāvappatti nāma natthi. Kasmā? Ñāṇassa aparipaccanato. Paricchinnakāle nipphāditaṃ viya hi sassaṃ buddhañāṇaṃ yathāparicchinnakālavaseneva vuddhiṃ viruḷhiṃ vepullaṃ āpajjantaṃ gabbhaṃ gaṇhantaṃ paripākaṃ gacchatīti evaṃ –
‘‘മനുസ്സത്തം ലിങ്ഗസമ്പത്തി, വിഗതാസവദസ്സനം;
‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, vigatāsavadassanaṃ;
അധികാരോ ഛന്ദതാ ഏതേ, അഭിനീഹാരകാരണാ’’തി. (സു॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.ഖഗ്ഗവിസാണസുത്തവണ്ണനാ) –
Adhikāro chandatā ete, abhinīhārakāraṇā’’ti. (su. ni. aṭṭha. 1.khaggavisāṇasuttavaṇṇanā) –
ഇമേ പഞ്ച ധമ്മേ സമോധാനേത്വാ കതാഭിനീഹാരാനം പച്ചേകബോധിസത്താനം ‘‘അധികാരോ ഛന്ദതാ’’തി ദ്വങ്ഗസമന്നാഗതായ പത്ഥനായ വസേന കതപണിധാനാനം സാവകബോധിസത്താനഞ്ച തത്ഥ തത്ഥ വുത്തകാലപരിച്ഛേദം അസമ്പത്വാ അന്തരാ ഏവ പച്ചേകസമ്ബോധിയാ യഥാവുത്തസാവകസമ്ബോധിയാ ച അധിഗമോ നത്ഥി. കസ്മാ? ഞാണസ്സ അപരിപച്ചനതോ. ഇമേസമ്പി ഹി യഥാ മഹാബോധിസത്താനം ദാനാദിപാരമീഹി പരിബ്രൂഹിതാ പഞ്ഞാപാരമീ അനുക്കമേന ഗബ്ഭം ഗണ്ഹന്തീ പരിപാകം ഗച്ഛന്തീ ബുദ്ധഞാണം പരിപൂരേതി, ഏവം ദാനാദീഹി പരിബ്രൂഹിതാ അനുപുബ്ബേന യഥാരഹം ഗബ്ഭം ഗണ്ഹന്തീ പരിപാകം ഗച്ഛന്തീ പച്ചേകബോധിഞാണം സാവകബോധിഞാണഞ്ച പരിപൂരേതി. ദാനപരിചയേന ഹേതേ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ അലോഭജ്ഝാസയതായ സബ്ബത്ഥ അസങ്ഗമാനസാ അനപേക്ഖചിത്താ ഹുത്വാ, സീലപരിചയേന സുസംവുതകായവാചതായ സുപരിസുദ്ധകായവചീകമ്മന്താ പരിസുദ്ധാജീവാ ഇന്ദ്രിയേസു ഗുത്തദ്വാരാ ഭോജനേ മത്തഞ്ഞുനോ ഹുത്വാ ജാഗരിയാനുയോഗേന ചിത്തം സമാദഹന്തി, സ്വായം തേസം ജാഗരിയാനുയോഗോ ഗതപച്ചാഗതികവത്തവസേന വേദിതബ്ബോ.
Ime pañca dhamme samodhānetvā katābhinīhārānaṃ paccekabodhisattānaṃ ‘‘adhikāro chandatā’’ti dvaṅgasamannāgatāya patthanāya vasena katapaṇidhānānaṃ sāvakabodhisattānañca tattha tattha vuttakālaparicchedaṃ asampatvā antarā eva paccekasambodhiyā yathāvuttasāvakasambodhiyā ca adhigamo natthi. Kasmā? Ñāṇassa aparipaccanato. Imesampi hi yathā mahābodhisattānaṃ dānādipāramīhi paribrūhitā paññāpāramī anukkamena gabbhaṃ gaṇhantī paripākaṃ gacchantī buddhañāṇaṃ paripūreti, evaṃ dānādīhi paribrūhitā anupubbena yathārahaṃ gabbhaṃ gaṇhantī paripākaṃ gacchantī paccekabodhiñāṇaṃ sāvakabodhiñāṇañca paripūreti. Dānaparicayena hete tattha tattha bhave alobhajjhāsayatāya sabbattha asaṅgamānasā anapekkhacittā hutvā, sīlaparicayena susaṃvutakāyavācatāya suparisuddhakāyavacīkammantā parisuddhājīvā indriyesu guttadvārā bhojane mattaññuno hutvā jāgariyānuyogena cittaṃ samādahanti, svāyaṃ tesaṃ jāgariyānuyogo gatapaccāgatikavattavasena veditabbo.
ഏവം പന പടിപജ്ജന്താനം അധികാരസമ്പത്തിയാ അപ്പകസിരേനേവ അട്ഠ സമാപത്തിയോ പഞ്ചാഭിഞ്ഞാ ഛളഭിഞ്ഞാ അധിട്ഠാനഭൂതാ പുബ്ബഭാഗവിപസ്സനാ ച ഹത്ഥഗതായേവ ഹോന്തി. വീരിയാദയോ പന തദന്തോഗധാ ഏവ. യഞ്ഹി പച്ചേകബോധിയാ സാവകബോധിയാ വാ അത്ഥായ ദാനാദിപുഞ്ഞസമ്ഭരണേ അബ്ഭുസ്സഹനം, ഇദം വീരിയം. യം തദനുപരോധസ്സ സഹനം, അയം ഖന്തി. യം ദാനസീലാദിസമാദാനാവിസംവാദനം, ഇദം സച്ചം. സബ്ബത്ഥമേവ അചലസമാധാനാധിട്ഠാനം, ഇദം അധിട്ഠാനം . യാ ദാനസീലാദീനം പവത്തിട്ഠാനഭൂതേസു സത്തേസു ഹിതേസിതാ, അയം മേത്താ. യം സത്താനം കതവിപ്പകാരേസു അജ്ഝുപേക്ഖനം, അയം ഉപേക്ഖാതി. ഏവം ദാനസീലഭാവനാസു സീലസമാധിപഞ്ഞാസു ച സിജ്ഝമാനാസു വീരിയാദയോ സിദ്ധാ ഏവ ഹോന്തി. സായേവ പച്ചേകബോധിഅത്ഥായ സാവകബോധിഅത്ഥായ ച ദാനാദിപടിപദാ തേസം ബോധിസത്താനം സന്താനസ്സ ഭാവനതോ പരിഭാവനതോ ഭാവനാ നാമ. വിസേസതോ ദാനസീലാദീഹി സ്വാഭിസങ്ഖതേ സന്താനേ പവത്താ സമഥവിപസ്സനാപടിപദാ, യതോ തേ ബോധിസത്താ പുബ്ബയോഗാവചരസമുദാഗമസമ്പന്നാ ഹോന്തി. തേനാഹ ഭഗവാ –
Evaṃ pana paṭipajjantānaṃ adhikārasampattiyā appakasireneva aṭṭha samāpattiyo pañcābhiññā chaḷabhiññā adhiṭṭhānabhūtā pubbabhāgavipassanā ca hatthagatāyeva honti. Vīriyādayo pana tadantogadhā eva. Yañhi paccekabodhiyā sāvakabodhiyā vā atthāya dānādipuññasambharaṇe abbhussahanaṃ, idaṃ vīriyaṃ. Yaṃ tadanuparodhassa sahanaṃ, ayaṃ khanti. Yaṃ dānasīlādisamādānāvisaṃvādanaṃ, idaṃ saccaṃ. Sabbatthameva acalasamādhānādhiṭṭhānaṃ, idaṃ adhiṭṭhānaṃ . Yā dānasīlādīnaṃ pavattiṭṭhānabhūtesu sattesu hitesitā, ayaṃ mettā. Yaṃ sattānaṃ katavippakāresu ajjhupekkhanaṃ, ayaṃ upekkhāti. Evaṃ dānasīlabhāvanāsu sīlasamādhipaññāsu ca sijjhamānāsu vīriyādayo siddhā eva honti. Sāyeva paccekabodhiatthāya sāvakabodhiatthāya ca dānādipaṭipadā tesaṃ bodhisattānaṃ santānassa bhāvanato paribhāvanato bhāvanā nāma. Visesato dānasīlādīhi svābhisaṅkhate santāne pavattā samathavipassanāpaṭipadā, yato te bodhisattā pubbayogāvacarasamudāgamasampannā honti. Tenāha bhagavā –
‘‘പഞ്ചിമേ, ആനന്ദ, ആനിസംസാ പുബ്ബയോഗാവചരേ. കതമേ പഞ്ച? ഇധാനന്ദ, പുബ്ബയോഗാവചരോ ദിട്ഠേവ ധമ്മേ പടികച്ച അഞ്ഞം ആരാധേതി, നോ ചേ ദിട്ഠേവ ധമ്മേ പടികച്ച അഞ്ഞം ആരാധേതി, അഥ മരണകാലേ അഞ്ഞം ആരാധേതി, അഥ ദേവപുത്തോ സമാനോ അഞ്ഞം ആരാധേതി, അഥ ബുദ്ധാനം സമ്മുഖീഭാവേ ഖിപ്പാഭിഞ്ഞോ ഹോതി, അഥ പച്ഛിമേ കാലേ പച്ചേകസമ്ബുദ്ധോ ഹോതീ’’തി (സു॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.ഖഗ്ഗവിസാണസുത്തവണ്ണനാ).
‘‘Pañcime, ānanda, ānisaṃsā pubbayogāvacare. Katame pañca? Idhānanda, pubbayogāvacaro diṭṭheva dhamme paṭikacca aññaṃ ārādheti, no ce diṭṭheva dhamme paṭikacca aññaṃ ārādheti, atha maraṇakāle aññaṃ ārādheti, atha devaputto samāno aññaṃ ārādheti, atha buddhānaṃ sammukhībhāve khippābhiñño hoti, atha pacchime kāle paccekasambuddho hotī’’ti (su. ni. aṭṭha. 1.khaggavisāṇasuttavaṇṇanā).
ഇതി പുബ്ബഭാഗപടിപദാഭൂതായ പാരമിതാപരിഭാവിതായ സമഥവിപസ്സനാഭാവനായ നിരോധഗാമിനിപടിപദാഭൂതായ അഭിസമയസങ്ഖാതായ മഗ്ഗഭാവനായ ച ഭാവിതത്തഭാവാ ബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധബുദ്ധസാവകാ ഭാവിതത്താ നാമ. തേസു ഇധ ബുദ്ധസാവകാ അധിപ്പേതാ.
Iti pubbabhāgapaṭipadābhūtāya pāramitāparibhāvitāya samathavipassanābhāvanāya nirodhagāminipaṭipadābhūtāya abhisamayasaṅkhātāya maggabhāvanāya ca bhāvitattabhāvā buddhapaccekabuddhabuddhasāvakā bhāvitattā nāma. Tesu idha buddhasāvakā adhippetā.
ഏത്ഥ ച ‘‘സീഹാനംവാ’’തി ഇമിനാ ഥേരാനം സീഹസമാനവുത്തിതാദസ്സനേന അത്തനോ പടിപക്ഖേഹി അനഭിഭവനീയതം, തേ ച അഭിഭുയ്യ പവത്തിം ദസ്സേതി. ‘‘സീഹാനംവ നദന്താനം…പേ॰… ഗാഥാ’’തി ഇമിനാ ഥേരഗാഥാനം സീഹനാദസദിസതാദസ്സനേന താസം പരവാദേഹി അനഭിഭവനീയതം, തേ ച അഭിഭവിത്വാ പവത്തിം ദസ്സേതി. ‘‘ഭാവിതത്താന’’ന്തി ഇമിനാ തദുഭയസ്സ കാരണം വിഭാവേതി. ഭാവിതത്തഭാവേന ഥേരാ ഇധ സീഹസദിസാ വുത്താ, തേസഞ്ച ഗാഥാ സീഹനാദസദിസിയോ. ‘‘അത്ഥൂപനായികാ’’തി ഇമിനാ അഭിഭവനേ പയോജനം ദസ്സേതി. തത്ഥ ഥേരാനം പടിപക്ഖോ നാമ സംകിലേസധമ്മോ, തദഭിഭവോ തദങ്ഗിവിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനേഹി സദ്ധിം സമുച്ഛേദപ്പഹാനം. തസ്മിം സതി പടിപസ്സദ്ധീപ്പഹാനം നിസ്സരണപ്പഹാനഞ്ച സിദ്ധമേവ ഹോതി, യതോ തേ ഭാവിതത്താതി വുച്ചന്തി. മഗ്ഗക്ഖണേ ഹി അരിയാ അപ്പമാദഭാവനം ഭാവേന്തി നാമ, അഗ്ഗഫലക്ഖണതോ പട്ഠായ ഭാവിതത്താ നാമാതി വുത്തോവായമത്ഥോ.
Ettha ca ‘‘sīhānaṃvā’’ti iminā therānaṃ sīhasamānavuttitādassanena attano paṭipakkhehi anabhibhavanīyataṃ, te ca abhibhuyya pavattiṃ dasseti. ‘‘Sīhānaṃva nadantānaṃ…pe… gāthā’’ti iminā theragāthānaṃ sīhanādasadisatādassanena tāsaṃ paravādehi anabhibhavanīyataṃ, te ca abhibhavitvā pavattiṃ dasseti. ‘‘Bhāvitattāna’’nti iminā tadubhayassa kāraṇaṃ vibhāveti. Bhāvitattabhāvena therā idha sīhasadisā vuttā, tesañca gāthā sīhanādasadisiyo. ‘‘Atthūpanāyikā’’ti iminā abhibhavane payojanaṃ dasseti. Tattha therānaṃ paṭipakkho nāma saṃkilesadhammo, tadabhibhavo tadaṅgivikkhambhanappahānehi saddhiṃ samucchedappahānaṃ. Tasmiṃ sati paṭipassaddhīppahānaṃ nissaraṇappahānañca siddhameva hoti, yato te bhāvitattāti vuccanti. Maggakkhaṇe hi ariyā appamādabhāvanaṃ bhāventi nāma, aggaphalakkhaṇato paṭṭhāya bhāvitattā nāmāti vuttovāyamattho.
തേസു തദങ്ഗപ്പഹാനേന നേസം സീലസമ്പദാ ദസ്സിതാ, വിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനേന സമാധിസമ്പദാ, സമുച്ഛേദപ്പഹാനേന പഞ്ഞാസമ്പദാ, ഇതരേന താസം ഫലം ദസ്സിതം. സീലേന ച തേസം പടിപത്തിയാ ആദികല്യാണതാ ദസ്സിതാ, ‘‘കോ ചാദി കുസലാനം ധമ്മാനം? സീലഞ്ച സുവിസുദ്ധം’’ (സം॰ നി॰ ൫.൩൬൯), ‘‘സീലേ പതിട്ഠായ’’ (സം॰ നി॰ ൧.൨൩; വിസുദ്ധി॰ ൧.൧), ‘‘സബ്ബപാപസ്സ അകരണ’’ന്തി (ധ॰ പ॰ ൧൮൩; ദീ॰ നി॰ ൨.൯൦) ച വചനതോ സീലം പടിപത്തിയാ ആദികല്യാണംവ അവിപ്പടിസാരാദിഗുണാവഹത്താ. സമാധിനാ മജ്ഝേകല്യാണതാ ദസ്സിതാ, ‘‘ചിത്തം ഭാവയം’’, ‘‘കുസലസ്സ ഉപസമ്പദാ’’തി ച വചനതോ സമാധിപടിപത്തിയാ മജ്ഝേകല്യാണോവ, ഇദ്ധിവിധാദിഗുണാവഹത്താ. പഞ്ഞായ പരിയോസാനകല്യാണതാ ദസ്സിതാ, ‘‘സചിത്തപരിയോദപനം’’ (ധ॰ പ॰ ൧൮൩; ദീ॰ നി॰ ൨.൯൦), ‘‘പഞ്ഞം ഭാവയ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൧.൨൩; വിസുദ്ധി॰ ൧.൧) ച വചനതോ പഞ്ഞാ പടിപത്തിയാ പരിയോസാനംവ, പഞ്ഞുത്തരതോ കുസലാനം ധമ്മാനം സാവ കല്യാണാ ഇട്ഠാനിട്ഠേസു താദിഭാവാവഹത്താ.
Tesu tadaṅgappahānena nesaṃ sīlasampadā dassitā, vikkhambhanappahānena samādhisampadā, samucchedappahānena paññāsampadā, itarena tāsaṃ phalaṃ dassitaṃ. Sīlena ca tesaṃ paṭipattiyā ādikalyāṇatā dassitā, ‘‘ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ’’ (saṃ. ni. 5.369), ‘‘sīle patiṭṭhāya’’ (saṃ. ni. 1.23; visuddhi. 1.1), ‘‘sabbapāpassa akaraṇa’’nti (dha. pa. 183; dī. ni. 2.90) ca vacanato sīlaṃ paṭipattiyā ādikalyāṇaṃva avippaṭisārādiguṇāvahattā. Samādhinā majjhekalyāṇatā dassitā, ‘‘cittaṃ bhāvayaṃ’’, ‘‘kusalassa upasampadā’’ti ca vacanato samādhipaṭipattiyā majjhekalyāṇova, iddhividhādiguṇāvahattā. Paññāya pariyosānakalyāṇatā dassitā, ‘‘sacittapariyodapanaṃ’’ (dha. pa. 183; dī. ni. 2.90), ‘‘paññaṃ bhāvaya’’nti (saṃ. ni. 1.23; visuddhi. 1.1) ca vacanato paññā paṭipattiyā pariyosānaṃva, paññuttarato kusalānaṃ dhammānaṃ sāva kalyāṇā iṭṭhāniṭṭhesu tādibhāvāvahattā.
‘‘സേലോ യഥാ ഏകഘനോ, വാതേന ന സമീരതി; (മഹാവ॰ ൨൪൪);
‘‘Selo yathā ekaghano, vātena na samīrati; (Mahāva. 244);
ഏവം നിന്ദാപസംസാസു, ന സമിഞ്ജന്തി പണ്ഡിതാ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൮൧) –
Evaṃ nindāpasaṃsāsu, na samiñjanti paṇḍitā’’ti. (dha. pa. 81) –
ഹി വുത്തം.
Hi vuttaṃ.
തഥാ സീലസമ്പദായ തേവിജ്ജഭാവോ ദസ്സിതോ. സീലസമ്പത്തിഞ്ഹി നിസ്സായ തിസ്സോ വിജ്ജാ പാപുണന്തി. സമാധിസമ്പദായ ഛളഭിഞ്ഞാഭാവോ. സമാധിസമ്പത്തിഞ്ഹി നിസ്സായ ഛളഭിഞ്ഞാ പാപുണന്തി. പഞ്ഞാസമ്പദായ പഭിന്നപടിസമ്ഭിദാഭാവോ. പഞ്ഞാസമ്പദഞ്ഹി നിസ്സായ ചതസ്സോ പടിസമ്ഭിദാ പാപുണന്തി. ഇമിനാ തേസം ഥേരാനം കേചി തേവിജ്ജാ, കേചി ഛളഭിഞ്ഞാ, കേചി പടിസമ്ഭിദാപത്താതി അയമത്ഥോ ദസ്സിതോതി വേദിതബ്ബം.
Tathā sīlasampadāya tevijjabhāvo dassito. Sīlasampattiñhi nissāya tisso vijjā pāpuṇanti. Samādhisampadāya chaḷabhiññābhāvo. Samādhisampattiñhi nissāya chaḷabhiññā pāpuṇanti. Paññāsampadāya pabhinnapaṭisambhidābhāvo. Paññāsampadañhi nissāya catasso paṭisambhidā pāpuṇanti. Iminā tesaṃ therānaṃ keci tevijjā, keci chaḷabhiññā, keci paṭisambhidāpattāti ayamattho dassitoti veditabbaṃ.
തഥാ സീലസമ്പദായ തേസം കാമസുഖാനുയോഗസങ്ഖാതസ്സ അന്തസ്സ പരിവജ്ജനം ദസ്സേതി. സമാധിസമ്പദായ അത്തകിലമഥാനുയോഗസങ്ഖാതസ്സ, പഞ്ഞാസമ്പദായ മജ്ഝിമായ പടിപദായ സേവനം ദസ്സേതി. തഥാ സീലസമ്പദായ തേസം വീതിക്കമപ്പഹാനം കിലേസാനം ദസ്സേതി. സമാധിസമ്പദായ പരിയുട്ഠാനപ്പഹാനം , പഞ്ഞാസമ്പദായ അനുസയപ്പഹാനം ദസ്സേതി. സീലസമ്പദായ വാ ദുച്ചരിതസംകിലേസവിസോധനം, സമാധിസമ്പദായ തണ്ഹാസംകിലേസവിസോധനം, പഞ്ഞാസമ്പദായ ദിട്ഠിസംകിലേസവിസോധനം ദസ്സേതി. തദങ്ഗപ്പഹാനേന വാ നേസം അപായസമതിക്കമോ ദസ്സിതോ. വിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനേന കാമധാതുസമതിക്കമോ, സമുച്ഛേദപ്പഹാനേന സബ്ബഭവസമതിക്കമോ ദസ്സിതോതി വേദിതബ്ബം.
Tathā sīlasampadāya tesaṃ kāmasukhānuyogasaṅkhātassa antassa parivajjanaṃ dasseti. Samādhisampadāya attakilamathānuyogasaṅkhātassa, paññāsampadāya majjhimāya paṭipadāya sevanaṃ dasseti. Tathā sīlasampadāya tesaṃ vītikkamappahānaṃ kilesānaṃ dasseti. Samādhisampadāya pariyuṭṭhānappahānaṃ , paññāsampadāya anusayappahānaṃ dasseti. Sīlasampadāya vā duccaritasaṃkilesavisodhanaṃ, samādhisampadāya taṇhāsaṃkilesavisodhanaṃ, paññāsampadāya diṭṭhisaṃkilesavisodhanaṃ dasseti. Tadaṅgappahānena vā nesaṃ apāyasamatikkamo dassito. Vikkhambhanappahānena kāmadhātusamatikkamo, samucchedappahānena sabbabhavasamatikkamo dassitoti veditabbaṃ.
‘‘ഭാവിതത്താന’’ന്തി വാ ഏത്ഥ സീലഭാവനാ, ചിത്തഭാവനാ പഞ്ഞാഭാവനാതി തിസ്സോ ഭാവനാ വേദിതബ്ബാ കായഭാവനായ തദന്തോഗധത്താ. സീലഭാവനാ ച പടിപത്തിയാ ആദീതി സബ്ബം പുരിമസദിസം . യഥാ പന സീഹനാദം പരേ മിഗഗണാ ന സഹന്തി, കുതോ അഭിഭവേ, അഞ്ഞദത്ഥു സീഹനാദോവ തേ അഭിഭവതി ഏവമേവ അഞ്ഞതിത്ഥിയവാദാ ഥേരാനം വാദേ ന സഹന്തി, കുതോ അഭിഭവേ, അഞ്ഞദത്ഥു ഥേരവാദാവ തേ അഭിഭവന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? ‘‘സബ്ബേ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാ, സബ്ബേ സങ്ഖാരാ ദുക്ഖാ, സബ്ബേ ധമ്മാ അനത്താ’’തി (ധ॰ പ॰ ൨൭൭-൨൭൯) ‘‘നിബ്ബാനധാതൂ’’തി ച പവത്തനതോ. ന ഹി ധമ്മതോ സക്കാ കേനചി അഞ്ഞഥാ കാതും അപ്പടിവത്തനീയതോ. യം പനേത്ഥ വത്തബ്ബം, തം പരതോ ആവിഭവിസ്സതി. ഏവമേത്ഥ സങ്ഖേപേനേവ പഠമഗാഥായ അത്ഥവിഭാവനാ വേദിതബ്ബാ.
‘‘Bhāvitattāna’’nti vā ettha sīlabhāvanā, cittabhāvanā paññābhāvanāti tisso bhāvanā veditabbā kāyabhāvanāya tadantogadhattā. Sīlabhāvanā ca paṭipattiyā ādīti sabbaṃ purimasadisaṃ . Yathā pana sīhanādaṃ pare migagaṇā na sahanti, kuto abhibhave, aññadatthu sīhanādova te abhibhavati evameva aññatitthiyavādā therānaṃ vāde na sahanti, kuto abhibhave, aññadatthu theravādāva te abhibhavanti. Taṃ kissa hetu? ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 277-279) ‘‘nibbānadhātū’’ti ca pavattanato. Na hi dhammato sakkā kenaci aññathā kātuṃ appaṭivattanīyato. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ parato āvibhavissati. Evamettha saṅkhepeneva paṭhamagāthāya atthavibhāvanā veditabbā.
ദുതിയഗാഥായം പന അയം സമ്ബന്ധദസ്സനമുഖേന അത്ഥവിഭാവനാ. തത്ഥ യേസം ഥേരാനം ഗാഥാ സാവേതുകാമോ, തേ സാധാരണവസേന നാമതോ ഗോത്തതോ ഗുണതോ ച കിത്തേതും ‘‘യഥാനാമാ’’തിആദി വുത്തം. അസാധാരണതോ പന തത്ഥ തത്ഥ ഗാഥാസ്വേവ ആവിഭവിസ്സതി. തത്ഥ യഥാനാമാതി യംയംനാമാ, സുഭൂതി മഹാകോട്ഠികോതിആദിനാ നയേന നാമധേയ്യേന പഞ്ഞാതാതി അത്ഥോ. യഥാഗോത്താതി യംയംഗോത്താ, ഗോതമോ കസ്സപോതിആദിനാ നയേന കുലപദേസേന യായ യായ ജാതിയാ പഞ്ഞാതാതി അത്ഥോ. യഥാധമ്മവിഹാരിനോതി യാദിസധമ്മവിഹാരിനോ, പരിയത്തിപരമതായം അട്ഠത്വാ യഥാനുരൂപം സമാപത്തിവിഹാരിനോ ഹുത്വാ വിഹരിംസൂതി അത്ഥോ. അഥ വാ യഥാധമ്മവിഹാരിനോതി യഥാധമ്മാ വിഹാരിനോ ച, യാദിസസീലാദിധമ്മാ ദിബ്ബവിഹാരാദീസു അഭിണ്ഹസോ വിഹരമാനാ യാദിസവിഹാരാ ചാതി അത്ഥോ. യഥാധിമുത്താതി യാദിസഅധിമുത്തികാ സദ്ധാധിമുത്തിപഞ്ഞാധിമുത്തീസു യംയംഅധിമുത്തികാ സുഞ്ഞതമുഖാദീസു വാ യഥാ യഥാ നിബ്ബാനം അധിമുത്താതി യഥാധിമുത്താ. ‘‘നിബ്ബാനം അധിമുത്താനം, അത്ഥം ഗച്ഛന്തി ആസവാ’’തി (ധ॰ പ॰ ൨൨൬) ഹി വുത്തം. ഉഭയഞ്ചേതം പുബ്ബഭാഗവസേന വേദിതബ്ബം. അരഹത്തപ്പത്തിതോ പുബ്ബേയേവ ഹി യഥാവുത്തമധിമുച്ചനം, ന പരതോ. തേനാഹ ഭഗവാ –
Dutiyagāthāyaṃ pana ayaṃ sambandhadassanamukhena atthavibhāvanā. Tattha yesaṃ therānaṃ gāthā sāvetukāmo, te sādhāraṇavasena nāmato gottato guṇato ca kittetuṃ ‘‘yathānāmā’’tiādi vuttaṃ. Asādhāraṇato pana tattha tattha gāthāsveva āvibhavissati. Tattha yathānāmāti yaṃyaṃnāmā, subhūti mahākoṭṭhikotiādinā nayena nāmadheyyena paññātāti attho. Yathāgottāti yaṃyaṃgottā, gotamo kassapotiādinā nayena kulapadesena yāya yāya jātiyā paññātāti attho. Yathādhammavihārinoti yādisadhammavihārino, pariyattiparamatāyaṃ aṭṭhatvā yathānurūpaṃ samāpattivihārino hutvā vihariṃsūti attho. Atha vā yathādhammavihārinoti yathādhammā vihārino ca, yādisasīlādidhammā dibbavihārādīsu abhiṇhaso viharamānā yādisavihārā cāti attho. Yathādhimuttāti yādisaadhimuttikā saddhādhimuttipaññādhimuttīsu yaṃyaṃadhimuttikā suññatamukhādīsu vā yathā yathā nibbānaṃ adhimuttāti yathādhimuttā. ‘‘Nibbānaṃ adhimuttānaṃ, atthaṃ gacchanti āsavā’’ti (dha. pa. 226) hi vuttaṃ. Ubhayañcetaṃ pubbabhāgavasena veditabbaṃ. Arahattappattito pubbeyeva hi yathāvuttamadhimuccanaṃ, na parato. Tenāha bhagavā –
‘‘അസ്സദ്ധോ അകതഞ്ഞൂ ച, സന്ധിച്ഛേദോ ച യോ നരോ’’തിആദി. (ധ॰ പ॰ ൯൭).
‘‘Assaddho akataññū ca, sandhicchedo ca yo naro’’tiādi. (dha. pa. 97).
‘‘യഥാവിമുത്താ’’തി വാ പാഠോ, പഞ്ഞാവിമുത്തിഉഭതോഭാഗവിമുത്തീസു യംയംവിമുത്തികാതി അത്ഥോ. സപ്പഞ്ഞാതി തിഹേതുകപടിസന്ധിപഞ്ഞായ പാരിഹാരികപഞ്ഞായ ഭാവനാപഞ്ഞായ ചാതി തിവിധായപി പഞ്ഞായ പഞ്ഞവന്തോ. വിഹരിംസൂതി തായ ഏവ സപ്പഞ്ഞതായ യഥാലദ്ധേന ഫാസുവിഹാരേനേവ വസിംസു. അതന്ദിതാതി അനലസാ, അത്തഹിതപടിപത്തിയം യഥാബലം പരഹിതപടിപത്തിയഞ്ച ഉട്ഠാനവന്തോതി അത്ഥോ.
‘‘Yathāvimuttā’’ti vā pāṭho, paññāvimuttiubhatobhāgavimuttīsu yaṃyaṃvimuttikāti attho. Sappaññāti tihetukapaṭisandhipaññāya pārihārikapaññāya bhāvanāpaññāya cāti tividhāyapi paññāya paññavanto. Vihariṃsūti tāya eva sappaññatāya yathāladdhena phāsuvihāreneva vasiṃsu. Atanditāti analasā, attahitapaṭipattiyaṃ yathābalaṃ parahitapaṭipattiyañca uṭṭhānavantoti attho.
ഏത്ഥ ച പന നാമഗോത്തഗ്ഗഹണേന തേസം ഥേരാനം പകാസപഞ്ഞാതഭാവം ദസ്സേതി. ധമ്മവിഹാരഗ്ഗഹണേന സീലസമ്പദം സമാധിസമ്പദഞ്ച ദസ്സേതി. ‘‘യഥാധിമുത്താ സപ്പഞ്ഞാ’’തി ഇമിനാ പഞ്ഞാസമ്പദം . ‘‘അതന്ദിതാ’’തി ഇമിനാ സീലസമ്പദാദീനം കാരണഭൂതം വീരിയസമ്പദം ദസ്സേതി. ‘‘യഥാനാമാ’’തി ഇമിനാ തേസം പകാസനനാമതം ദസ്സേതി. ‘‘യഥാഗോത്താ’’തി ഇമിനാ സദ്ധാനുസാരീധമ്മാനുസാരീഗോത്തസമ്പത്തിസമുദാഗമം, ‘‘യഥാധമ്മവിഹാരിനോ’’തിആദിനാ സീലസമാധിപഞ്ഞാവിമുത്തിവിമുത്തിഞാണദസ്സനം സമ്പത്തിസമുദാഗമം, ‘‘അതന്ദിതാ’’തി ഇമിനാ ഏവം അത്തഹിതസമ്പത്തിയം ഠിതാനം പരഹിതപടിപത്തിം ദസ്സേതി.
Ettha ca pana nāmagottaggahaṇena tesaṃ therānaṃ pakāsapaññātabhāvaṃ dasseti. Dhammavihāraggahaṇena sīlasampadaṃ samādhisampadañca dasseti. ‘‘Yathādhimuttā sappaññā’’ti iminā paññāsampadaṃ . ‘‘Atanditā’’ti iminā sīlasampadādīnaṃ kāraṇabhūtaṃ vīriyasampadaṃ dasseti. ‘‘Yathānāmā’’ti iminā tesaṃ pakāsananāmataṃ dasseti. ‘‘Yathāgottā’’ti iminā saddhānusārīdhammānusārīgottasampattisamudāgamaṃ, ‘‘yathādhammavihārino’’tiādinā sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanaṃ sampattisamudāgamaṃ, ‘‘atanditā’’ti iminā evaṃ attahitasampattiyaṃ ṭhitānaṃ parahitapaṭipattiṃ dasseti.
അഥ വാ ‘‘യഥാനാമാ’’തി ഇദം തേസം ഥേരാനം ഗരൂഹി ഗഹിതനാമധേയ്യദസ്സനം സമഞ്ഞാമത്തകിത്തനതോ. ‘‘യഥാഗോത്താ’’തി ഇദം കുലപുത്തഭാവദസ്സനം കുലാപദേസ കിത്തനതോ. തേന നേസം സദ്ധാപബ്ബജിതഭാവം ദസ്സേതി . ‘‘യഥാധമ്മവിഹാരിനോ’’തി ഇദം ചരണസമ്പത്തിദസ്സനം സീലസംവരാദീഹി സമങ്ഗീഭാവദീപനതോ . ‘‘യഥാധിമുത്താ സപ്പഞ്ഞാ’’തി ഇദം നേസം വിജ്ജാസമ്പത്തിദസ്സനം ആസവക്ഖയപരിയോസാനായ ഞാണസമ്പത്തിയാ അധിഗമപരിദീപനതോ. ‘‘അതന്ദിതാ’’തി ഇദം വിജ്ജാചരണസമ്പത്തീനം അധിഗമൂപായദസ്സനം. ‘‘യഥാനാമാ’’തി വാ ഇമിനാ തേസം പകാസനനാമതംയേവ ദസ്സേതി. ‘‘യഥാഗോത്താ’’തി പന ഇമിനാ പച്ഛിമചക്കദ്വയസമ്പത്തിം ദസ്സേതി. ന ഹി സമ്മാഅപ്പണിഹിതത്തനോ പുബ്ബേ ച അകതപുഞ്ഞസ്സ സദ്ധാനുസാരീധമ്മാനുസാരിനോ ഗോത്തസമ്പത്തിസമുദാഗമോ സമ്ഭവതി. ‘‘യഥാധമ്മവിഹാരിനോ’’തി ഇമിനാ തേസം പുരിമചക്കദ്വയസമ്പത്തിം ദസ്സേതി. ന ഹി അപ്പതിരൂപേ ദേസേ വസതോ സപ്പുരിസൂപനിസ്സയരഹിതസ്സ ച താദിസാ ഗുണവിസേസാ സമ്ഭവന്തി. ‘‘യഥാധിമുത്താ’’തി ഇമിനാ സദ്ധമ്മസവനസമ്പദാസമായോഗം ദസ്സേതി. ന ഹി പരതോഘോസേന വിനാ സാവകാനം സച്ചസമ്പടിവേധോ സമ്ഭവതി. ‘‘സപ്പഞ്ഞാ അതന്ദിതാ’’തി ഇമിനാ യഥാവുത്തസ്സ ഗുണവിസേസസ്സ അബ്യഭിചാരിഹേതും ദസ്സേതി ഞായാരമ്ഭദസ്സനതോ.
Atha vā ‘‘yathānāmā’’ti idaṃ tesaṃ therānaṃ garūhi gahitanāmadheyyadassanaṃ samaññāmattakittanato. ‘‘Yathāgottā’’ti idaṃ kulaputtabhāvadassanaṃ kulāpadesa kittanato. Tena nesaṃ saddhāpabbajitabhāvaṃ dasseti . ‘‘Yathādhammavihārino’’ti idaṃ caraṇasampattidassanaṃ sīlasaṃvarādīhi samaṅgībhāvadīpanato . ‘‘Yathādhimuttā sappaññā’’ti idaṃ nesaṃ vijjāsampattidassanaṃ āsavakkhayapariyosānāya ñāṇasampattiyā adhigamaparidīpanato. ‘‘Atanditā’’ti idaṃ vijjācaraṇasampattīnaṃ adhigamūpāyadassanaṃ. ‘‘Yathānāmā’’ti vā iminā tesaṃ pakāsananāmataṃyeva dasseti. ‘‘Yathāgottā’’ti pana iminā pacchimacakkadvayasampattiṃ dasseti. Na hi sammāappaṇihitattano pubbe ca akatapuññassa saddhānusārīdhammānusārino gottasampattisamudāgamo sambhavati. ‘‘Yathādhammavihārino’’ti iminā tesaṃ purimacakkadvayasampattiṃ dasseti. Na hi appatirūpe dese vasato sappurisūpanissayarahitassa ca tādisā guṇavisesā sambhavanti. ‘‘Yathādhimuttā’’ti iminā saddhammasavanasampadāsamāyogaṃ dasseti. Na hi paratoghosena vinā sāvakānaṃ saccasampaṭivedho sambhavati. ‘‘Sappaññā atanditā’’ti iminā yathāvuttassa guṇavisesassa abyabhicārihetuṃ dasseti ñāyārambhadassanato.
അപരോ നയോ – ‘‘യഥാഗോത്താ’’തി ഏത്ഥ ഗോത്തകിത്തനേന തേസം ഥേരാനം യോനിസോമനസികാരസമ്പദം ദസ്സേതി യഥാവുത്തഗോത്തസമ്പന്നസ്സ യോനിസോമനസികാരസമ്ഭവതോ. ‘‘യഥാധമ്മവിഹാരിനോ’’തി ഏത്ഥ ധമ്മവിഹാരഗ്ഗഹണേന സദ്ധമ്മസവനസമ്പദം ദസ്സേതി സദ്ധമ്മസവനേന വിനാ തദഭാവതോ. ‘‘യഥാധിമുത്താ’’തി ഇമിനാ മത്ഥകപ്പത്തം ധമ്മാനുധമ്മപടിപദം ദസ്സേതി. ‘‘സപ്പഞ്ഞാ’’തി ഇമിനാ സബ്ബത്ഥ സമ്പജാനകാരിതം. ‘‘അതന്ദിതാ’’തി ഇമിനാ വുത്തനയേന അത്തഹിതസമ്പത്തിം പരിപൂരേത്വാ ഠിതാനം പരേസം ഹിതസുഖാവഹായ പടിപത്തിയം അകിലാസുഭാവം ദസ്സേതി. തഥാ ‘‘യഥാഗോത്താ’’തി ഇമിനാ നേസം സരണഗമനസമ്പദാ ദസ്സിതാ സദ്ധാനുസാരീഗോത്തകിത്തനതോ. ‘‘യഥാധമ്മവിഹാരിനോ’’തി ഇമിനാ സീലക്ഖന്ധപുബ്ബങ്ഗമോ സമാധിക്ഖന്ധോ ദസ്സിതോ. ‘‘യഥാധിമുത്താ സപ്പഞ്ഞാ’’തി ഇമിനാ പഞ്ഞക്ഖന്ധാദയോ. സരണഗമനഞ്ച സാവകഗുണാനം ആദി, സമാധി മജ്ഝേ, പഞ്ഞാ പരിയോസാനന്തി ആദിമജ്ഝപരിയോസാനദസ്സനേന സബ്ബേപി സാവകഗുണാ ദസ്സിതാ ഹോന്തി.
Aparo nayo – ‘‘yathāgottā’’ti ettha gottakittanena tesaṃ therānaṃ yonisomanasikārasampadaṃ dasseti yathāvuttagottasampannassa yonisomanasikārasambhavato. ‘‘Yathādhammavihārino’’ti ettha dhammavihāraggahaṇena saddhammasavanasampadaṃ dasseti saddhammasavanena vinā tadabhāvato. ‘‘Yathādhimuttā’’ti iminā matthakappattaṃ dhammānudhammapaṭipadaṃ dasseti. ‘‘Sappaññā’’ti iminā sabbattha sampajānakāritaṃ. ‘‘Atanditā’’ti iminā vuttanayena attahitasampattiṃ paripūretvā ṭhitānaṃ paresaṃ hitasukhāvahāya paṭipattiyaṃ akilāsubhāvaṃ dasseti. Tathā ‘‘yathāgottā’’ti iminā nesaṃ saraṇagamanasampadā dassitā saddhānusārīgottakittanato. ‘‘Yathādhammavihārino’’ti iminā sīlakkhandhapubbaṅgamo samādhikkhandho dassito. ‘‘Yathādhimuttā sappaññā’’ti iminā paññakkhandhādayo. Saraṇagamanañca sāvakaguṇānaṃ ādi, samādhi majjhe, paññā pariyosānanti ādimajjhapariyosānadassanena sabbepi sāvakaguṇā dassitā honti.
ഈദിസീ പന ഗുണവിഭൂതി യായ സമ്മാപടിപത്തിയാ തേഹി അധിഗതാ, തം ദസ്സേതും ‘‘തത്ഥ തത്ഥ വിപസ്സിത്വാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി തേസു തേസു അരഞ്ഞരുക്ഖമൂലപബ്ബതാദീസു വിവിത്തസേനാസനേസു. തത്ഥ തത്ഥാതി വാ തസ്മിം തസ്മിം ഉദാനാദികാലേ. വിപസ്സിത്വാതി സമ്പസ്സിത്വാ. നാമരൂപവവത്ഥാപനപച്ചയപരിഗ്ഗഹേഹി ദിട്ഠിവിസുദ്ധികങ്ഖാവിതരണവിസുദ്ധിയോ സമ്പാദേത്വാ കലാപസമ്മസനാദിക്കമേന പഞ്ചമം വിസുദ്ധിം അധിഗന്ത്വാ പടിപദാഞാണദസ്സനവിസുദ്ധിയാ മത്ഥകം പാപനവസേന വിപസ്സനം ഉസ്സുക്കാപേത്വാ ഫുസിത്വാതി പത്വാ സച്ഛികത്വാ. അച്ചുതം പദന്തി നിബ്ബാനം. തഞ്ഹി സയം അചവനധമ്മത്താ അധിഗതാനം അച്ചുതിഹേതുഭാവതോ ച നത്ഥി ഏത്ഥ ചുതീതി ‘‘അച്ചുതം’’. സങ്ഖതധമ്മേഹി അസമ്മിസ്സഭാവതായ തദത്ഥികേഹി പടിപജ്ജിതബ്ബതായ ച ‘‘പദ’’ന്തി ച വുച്ചതി. കതന്തന്തി കതസ്സ അന്തം. യോ ഹി തേഹി അധിഗതോ അരിയമഗ്ഗോ, സോ അത്തനോ പച്ചയേഹി ഉപ്പാദിതത്താ കതോ നാമ. തസ്സ പന പരിയോസാനഭൂതം ഫലം കതന്തോതി അധിപ്പേതം. തം കതന്തം അഗ്ഗഫലം. അഥ വാ പച്ചയേഹി കതത്താ നിപ്ഫാദിതത്താ കതാ നാമ സങ്ഖതധമ്മാ, തന്നിസ്സരണഭാവതോ കതന്തോ നിബ്ബാനം. തം കതന്തം. പച്ചവേക്ഖന്താതി ‘‘അധിഗതം വത മയാ അരിയമഗ്ഗാധിഗമേന ഇദം അരിയഫലം, അധിഗതാ അസങ്ഖതാ ധാതൂ’’തി അരിയഫലനിബ്ബാനാനി വിമുത്തിഞാണദസ്സനേന പടിപത്തിം അവേക്ഖമാനാ. അഥ വാ സച്ചസമ്പടിവേധവസേന യം അരിയേന കരണീയം പരിഞ്ഞാദിസോളസവിധം കിച്ചം അഗ്ഗഫലേ ഠിതേന നിപ്ഫാദിതത്താ പരിയോസാപിതത്താ കതം നാമ, ഏവം കതം തം പച്ചവേക്ഖന്താ. ഏതേന പഹീനകിലേസപച്ചവേക്ഖണം ദസ്സിതം. പുരിമനയേന പന ഇതരപച്ചവേക്ഖണാനീതി ഏകൂനവീസതി പച്ചവേക്ഖണാനി ദസ്സിതാനി ഹോന്തി.
Īdisī pana guṇavibhūti yāya sammāpaṭipattiyā tehi adhigatā, taṃ dassetuṃ ‘‘tattha tattha vipassitvā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu tesu araññarukkhamūlapabbatādīsu vivittasenāsanesu. Tattha tatthāti vā tasmiṃ tasmiṃ udānādikāle. Vipassitvāti sampassitvā. Nāmarūpavavatthāpanapaccayapariggahehi diṭṭhivisuddhikaṅkhāvitaraṇavisuddhiyo sampādetvā kalāpasammasanādikkamena pañcamaṃ visuddhiṃ adhigantvā paṭipadāñāṇadassanavisuddhiyā matthakaṃ pāpanavasena vipassanaṃ ussukkāpetvā phusitvāti patvā sacchikatvā. Accutaṃ padanti nibbānaṃ. Tañhi sayaṃ acavanadhammattā adhigatānaṃ accutihetubhāvato ca natthi ettha cutīti ‘‘accutaṃ’’. Saṅkhatadhammehi asammissabhāvatāya tadatthikehi paṭipajjitabbatāya ca ‘‘pada’’nti ca vuccati. Katantanti katassa antaṃ. Yo hi tehi adhigato ariyamaggo, so attano paccayehi uppāditattā kato nāma. Tassa pana pariyosānabhūtaṃ phalaṃ katantoti adhippetaṃ. Taṃ katantaṃ aggaphalaṃ. Atha vā paccayehi katattā nipphāditattā katā nāma saṅkhatadhammā, tannissaraṇabhāvato katanto nibbānaṃ. Taṃ katantaṃ. Paccavekkhantāti ‘‘adhigataṃ vata mayā ariyamaggādhigamena idaṃ ariyaphalaṃ, adhigatā asaṅkhatā dhātū’’ti ariyaphalanibbānāni vimuttiñāṇadassanena paṭipattiṃ avekkhamānā. Atha vā saccasampaṭivedhavasena yaṃ ariyena karaṇīyaṃ pariññādisoḷasavidhaṃ kiccaṃ aggaphale ṭhitena nipphāditattā pariyosāpitattā kataṃ nāma, evaṃ kataṃ taṃ paccavekkhantā. Etena pahīnakilesapaccavekkhaṇaṃ dassitaṃ. Purimanayena pana itarapaccavekkhaṇānīti ekūnavīsati paccavekkhaṇāni dassitāni honti.
ഇമമത്ഥന്തി ഏത്ഥ ഇമന്തി സകലോ ഥേരഥേരീഗാഥാനം അത്ഥോ അത്തനോ ഇതരേസഞ്ച തത്ഥ സന്നിപതിതാനം ധമ്മസങ്ഗാഹകമഹാഥേരാനം ബുദ്ധിയം വിപരിവത്തമാനതായ ആസന്നോ പച്ചക്ഖോതി ച കത്വാ വുത്തം. അത്ഥന്തി ‘‘ഛന്നാ മേ കുടികാ’’തിആദീഹി ഗാഥാഹി വുച്ചമാനം അത്തൂപനായികം പരൂപനായികം ലോകിയലോകുത്തരപടിസംയുത്തം അത്ഥം. അഭാസിസുന്തി ഗാഥാബന്ധവസേന കഥേസും, തംദീപനിയോ ഇദാനി മയാ വുച്ചമാനാ തേസം ഭാവിതത്താനം ഗാഥാ അത്തൂപനായികാ സുണാഥാതി യോജനാ. തേ ച മഹാഥേരാ ഏവം കഥേന്താ അത്തനോ സമ്മാപടിപത്തിപകാസനീഹി ഗാഥാഹി സാസനസ്സ ഏകന്തനിയ്യാനികവിഭാവനേന പരേപി തത്ഥ സമ്മാപടിപത്തിയം നിയോജേന്തീതി ഏതമത്ഥം ദീപേതി ആയസ്മാ ധമ്മഭണ്ഡാഗാരികോ, തഥാ ദീപേന്തോ ച ഇമാഹി ഗാഥാഹി തേസം ഥോമനം താസഞ്ച തേസം വചനസ്സ നിദാനഭാവേന ഠപനം ഠാനഗതമേവാതി ദസ്സേതീതി ദട്ഠബ്ബം.
Imamatthanti ettha imanti sakalo theratherīgāthānaṃ attho attano itaresañca tattha sannipatitānaṃ dhammasaṅgāhakamahātherānaṃ buddhiyaṃ viparivattamānatāya āsanno paccakkhoti ca katvā vuttaṃ. Atthanti ‘‘channā me kuṭikā’’tiādīhi gāthāhi vuccamānaṃ attūpanāyikaṃ parūpanāyikaṃ lokiyalokuttarapaṭisaṃyuttaṃ atthaṃ. Abhāsisunti gāthābandhavasena kathesuṃ, taṃdīpaniyo idāni mayā vuccamānā tesaṃ bhāvitattānaṃ gāthā attūpanāyikā suṇāthāti yojanā. Te ca mahātherā evaṃ kathentā attano sammāpaṭipattipakāsanīhi gāthāhi sāsanassa ekantaniyyānikavibhāvanena parepi tattha sammāpaṭipattiyaṃ niyojentīti etamatthaṃ dīpeti āyasmā dhammabhaṇḍāgāriko, tathā dīpento ca imāhi gāthāhi tesaṃ thomanaṃ tāsañca tesaṃ vacanassa nidānabhāvena ṭhapanaṃ ṭhānagatamevāti dassetīti daṭṭhabbaṃ.
നിദാനഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Nidānagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.