Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అట్ఠకథా • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
అభిధమ్మపిటకే
Abhidhammapiṭake
కథావత్థు-అట్ఠకథా
Kathāvatthu-aṭṭhakathā
నిసిన్నో దేవలోకస్మిం, దేవసఙ్ఘపురక్ఖతో;
Nisinno devalokasmiṃ, devasaṅghapurakkhato;
సదేవకస్స లోకస్స, సత్థా అప్పటిపుగ్గలో.
Sadevakassa lokassa, satthā appaṭipuggalo.
సబ్బపఞ్ఞత్తికుసలో, పఞ్ఞత్తిపరిదీపనం;
Sabbapaññattikusalo, paññattiparidīpanaṃ;
వత్వా పుగ్గలపఞ్ఞత్తిం, లోకే ఉత్తమపుగ్గలో.
Vatvā puggalapaññattiṃ, loke uttamapuggalo.
యం పుగ్గలకథాదీనం, కథానం వత్థుభావతో;
Yaṃ puggalakathādīnaṃ, kathānaṃ vatthubhāvato;
కథావత్థుప్పకరణం, సఙ్ఖేపేన అదేసయీ.
Kathāvatthuppakaraṇaṃ, saṅkhepena adesayī.
మాతికాఠపనేనేవ , ఠపితస్స సురాలయే;
Mātikāṭhapaneneva , ṭhapitassa surālaye;
తస్స మోగ్గలిపుత్తేన, విభత్తస్స మహీతలే.
Tassa moggaliputtena, vibhattassa mahītale.
ఇదాని యస్మా సమ్పత్తో, అత్థసంవణ్ణనాక్కమో;
Idāni yasmā sampatto, atthasaṃvaṇṇanākkamo;
తస్మా నం వణ్ణయిస్సామి, తం సుణాథ సమాహితాతి.
Tasmā naṃ vaṇṇayissāmi, taṃ suṇātha samāhitāti.
నిదానకథా
Nidānakathā
యమకపాటిహీరావసానస్మిఞ్హి భగవా తిదసపురే పారిచ్ఛత్తకమూలే పణ్డుకమ్బలసిలాయం వస్సం ఉపగన్త్వా మాతరం కాయసక్ఖిం కత్వా దేవపరిసాయ అభిధమ్మకథం కథేన్తో ధమ్మసఙ్గణీవిభఙ్గధాతుకథాపుగ్గలపఞ్ఞత్తిప్పకరణాని దేసయిత్వా కథావత్థుదేసనాయ వారే సమ్పత్తే ‘‘అనాగతే మమ సావకో మహాపఞ్ఞో మోగ్గలిపుత్తతిస్సత్థేరో నామ ఉప్పన్నం సాసనమలం సోధేత్వా తతియసఙ్గీతిం కరోన్తో భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మజ్ఝే నిసిన్నో సకవాదే పఞ్చ సుత్తసతాని పరవాదే పఞ్చాతి సుత్తసహస్సం సమోధానేత్వా ఇమం పకరణం భాజేస్సతీ’’తి తస్సోకాసం కరోన్తో యా చేసా పుగ్గలవాదే తావ చతూసు పఞ్హేసు ద్విన్నం పఞ్చకానం వసేన అట్ఠముఖా వాదయుత్తి, తం ఆదిం కత్వా సబ్బకథామగ్గేసు అసమ్పుణ్ణభాణవారమత్తాయ తన్తియా మాతికం ఠపేసి. అథావసేసం అభిధమ్మకథం విత్థారనయేనేవ కథేత్వా వుత్థవస్సో సువణ్ణరజతసోపానమజ్ఝే మణిమయేన సోపానేన దేవలోకతో సఙ్కస్సనగరే ఓరుయ్హ సత్తహితం సమ్పాదేన్తో యావతాయుకం ఠత్వా అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బాయి.
Yamakapāṭihīrāvasānasmiñhi bhagavā tidasapure pāricchattakamūle paṇḍukambalasilāyaṃ vassaṃ upagantvā mātaraṃ kāyasakkhiṃ katvā devaparisāya abhidhammakathaṃ kathento dhammasaṅgaṇīvibhaṅgadhātukathāpuggalapaññattippakaraṇāni desayitvā kathāvatthudesanāya vāre sampatte ‘‘anāgate mama sāvako mahāpañño moggaliputtatissatthero nāma uppannaṃ sāsanamalaṃ sodhetvā tatiyasaṅgītiṃ karonto bhikkhusaṅghassa majjhe nisinno sakavāde pañca suttasatāni paravāde pañcāti suttasahassaṃ samodhānetvā imaṃ pakaraṇaṃ bhājessatī’’ti tassokāsaṃ karonto yā cesā puggalavāde tāva catūsu pañhesu dvinnaṃ pañcakānaṃ vasena aṭṭhamukhā vādayutti, taṃ ādiṃ katvā sabbakathāmaggesu asampuṇṇabhāṇavāramattāya tantiyā mātikaṃ ṭhapesi. Athāvasesaṃ abhidhammakathaṃ vitthāranayeneva kathetvā vutthavasso suvaṇṇarajatasopānamajjhe maṇimayena sopānena devalokato saṅkassanagare oruyha sattahitaṃ sampādento yāvatāyukaṃ ṭhatvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
అథస్స మహాకస్సపప్పముఖో వసీగణో అజాతసత్తురాజానం సహాయం గహేత్వా ధమ్మవినయసరీరం సఙ్గహం ఆరోపేసి. తతో వస్ససతస్స అచ్చయేన వజ్జిపుత్తకా భిక్ఖూ దస వత్థూని దీపయింసు. తాని సుత్వా కాకణ్డకస్స బ్రాహ్మణస్స పుత్తో యసత్థేరో సుసునాగపుత్తం కాలాసోకం నామ రాజానం సహాయం గహేత్వా ద్వాదసన్నం భిక్ఖుసతసహస్సానం అన్తరే సత్తథేరసతాని ఉచ్చినిత్వా తాని దసవత్థూని మద్దిత్వా ధమ్మవినయసరీరం సఙ్గహం ఆరోపేసి.
Athassa mahākassapappamukho vasīgaṇo ajātasatturājānaṃ sahāyaṃ gahetvā dhammavinayasarīraṃ saṅgahaṃ āropesi. Tato vassasatassa accayena vajjiputtakā bhikkhū dasa vatthūni dīpayiṃsu. Tāni sutvā kākaṇḍakassa brāhmaṇassa putto yasatthero susunāgaputtaṃ kālāsokaṃ nāma rājānaṃ sahāyaṃ gahetvā dvādasannaṃ bhikkhusatasahassānaṃ antare sattatherasatāni uccinitvā tāni dasavatthūni madditvā dhammavinayasarīraṃ saṅgahaṃ āropesi.
తేహి పన ధమ్మసఙ్గాహకత్థేరేహి నిగ్గహితా దససహస్సా వజ్జిపుత్తకా భిక్ఖూ పక్ఖం పరియేసమానా అత్తనో అనురూపం దుబ్బలపక్ఖం లభిత్వా విసుం మహాసఙ్ఘికాచరియకులం నామ అకంసు . తతో భిజ్జిత్వా అపరాని ద్వే ఆచరియకులాని జాతాని – గోకులికా చ ఏకబ్యోహారికా చ. గోకులికనికాయతో భిజ్జిత్వా అపరాని ద్వే ఆచరియకులాని జాతాని – పణ్ణత్తివాదా చ బాహులియా చ. బహుస్సుతికాతిపి తేసంయేవ నామం. తేసంయేవ అన్తరే చేతియవాదా నామ అపరే ఆచరియవాదా ఉప్పన్నా. ఏవం మహాసఙ్ఘికాచరియకులతో దుతియే వస్ససతే పఞ్చాచరియకులాని ఉప్పన్నాని. తాని మహాసఙ్ఘికేహి సద్ధిం ఛ హోన్తి.
Tehi pana dhammasaṅgāhakattherehi niggahitā dasasahassā vajjiputtakā bhikkhū pakkhaṃ pariyesamānā attano anurūpaṃ dubbalapakkhaṃ labhitvā visuṃ mahāsaṅghikācariyakulaṃ nāma akaṃsu . Tato bhijjitvā aparāni dve ācariyakulāni jātāni – gokulikā ca ekabyohārikā ca. Gokulikanikāyato bhijjitvā aparāni dve ācariyakulāni jātāni – paṇṇattivādā ca bāhuliyā ca. Bahussutikātipi tesaṃyeva nāmaṃ. Tesaṃyeva antare cetiyavādā nāma apare ācariyavādā uppannā. Evaṃ mahāsaṅghikācariyakulato dutiye vassasate pañcācariyakulāni uppannāni. Tāni mahāsaṅghikehi saddhiṃ cha honti.
తస్మింయేవ దుతియే వస్ససతే థేరవాదతో భిజ్జిత్వా ద్వే ఆచరియవాదా ఉప్పన్నా – మహిసాసకా చ వజ్జిపుత్తకా చ. తత్థ వజ్జిపుత్తకవాదతో భిజ్జిత్వా అపరే చత్తారో ఆచరియవాదా ఉప్పన్నా – ధమ్ముత్తరియా, భద్రయానికా, ఛన్నాగారికా, సమితియాతి. పున తస్మింయేవ దుతియే వస్ససతే మహిసాసకవాదతో భిజ్జిత్వా సబ్బత్థివాదా ధమ్మగుత్తికాతి ద్వే ఆచరియవాదా ఉప్పన్నా. పున సబ్బత్థివాదకులతో భిజ్జిత్వా కస్సపికా నామ జాతా. కస్సపికేసు భిన్నేసు అపరే సఙ్కన్తికా నామ జాతా. సఙ్కన్తికేసు భిన్నేసు సుత్తవాదా నామ జాతాతి థేరవాదతో భిజ్జిత్వా ఇమే ఏకాదస ఆచరియవాదా ఉప్పన్నా. తే థేరవాదేహి సద్ధిం ద్వాదస హోన్తి. ఇతి ఇమే చ ద్వాదస, మహాసఙ్ఘికానఞ్చ ఛ ఆచరియవాదాతి సబ్బేవ అట్ఠారస ఆచరియవాదా దుతియే వస్ససతే ఉప్పన్నా. అట్ఠారస నికాయాతిపి, అట్ఠారసాచరియకులానీతిపి ఏతేసంయేవ నామం. ఏతేసు పన సత్తరస వాదా భిన్నకా, థేరవాదో అసమ్భిన్నకోతి వేదితబ్బో. వుత్తమ్పి చేతం దీపవంసే –
Tasmiṃyeva dutiye vassasate theravādato bhijjitvā dve ācariyavādā uppannā – mahisāsakā ca vajjiputtakā ca. Tattha vajjiputtakavādato bhijjitvā apare cattāro ācariyavādā uppannā – dhammuttariyā, bhadrayānikā, channāgārikā, samitiyāti. Puna tasmiṃyeva dutiye vassasate mahisāsakavādato bhijjitvā sabbatthivādā dhammaguttikāti dve ācariyavādā uppannā. Puna sabbatthivādakulato bhijjitvā kassapikā nāma jātā. Kassapikesu bhinnesu apare saṅkantikā nāma jātā. Saṅkantikesu bhinnesu suttavādā nāma jātāti theravādato bhijjitvā ime ekādasa ācariyavādā uppannā. Te theravādehi saddhiṃ dvādasa honti. Iti ime ca dvādasa, mahāsaṅghikānañca cha ācariyavādāti sabbeva aṭṭhārasa ācariyavādā dutiye vassasate uppannā. Aṭṭhārasa nikāyātipi, aṭṭhārasācariyakulānītipi etesaṃyeva nāmaṃ. Etesu pana sattarasa vādā bhinnakā, theravādo asambhinnakoti veditabbo. Vuttampi cetaṃ dīpavaṃse –
‘‘నిక్కడ్ఢితా పాపభిక్ఖూ, థేరేహి వజ్జిపుత్తకా;
‘‘Nikkaḍḍhitā pāpabhikkhū, therehi vajjiputtakā;
అఞ్ఞం పక్ఖం లభిత్వాన, అధమ్మవాదీ బహూ జనా.
Aññaṃ pakkhaṃ labhitvāna, adhammavādī bahū janā.
‘‘దససహస్సా సమాగన్త్వా, అకంసు ధమ్మసఙ్గహం;
‘‘Dasasahassā samāgantvā, akaṃsu dhammasaṅgahaṃ;
తస్మాయం ధమ్మసఙ్గీతి, మహాసఙ్గీతి వుచ్చతి.
Tasmāyaṃ dhammasaṅgīti, mahāsaṅgīti vuccati.
‘‘మహాసఙ్గీతికా భిక్ఖూ, విలోమం అకంసు సాసనే;
‘‘Mahāsaṅgītikā bhikkhū, vilomaṃ akaṃsu sāsane;
భిన్దిత్వా మూలసఙ్గహం, అఞ్ఞం అకంసు సఙ్గహం.
Bhinditvā mūlasaṅgahaṃ, aññaṃ akaṃsu saṅgahaṃ.
‘‘అఞ్ఞత్ర సఙ్గహితా సుత్తం, అఞ్ఞత్ర అకరింసు తే;
‘‘Aññatra saṅgahitā suttaṃ, aññatra akariṃsu te;
అత్థం ధమ్మఞ్చ భిన్దింసు, వినయే నికాయేసు చ పఞ్చసు.
Atthaṃ dhammañca bhindiṃsu, vinaye nikāyesu ca pañcasu.
‘‘పరియాయదేసితఞ్చాపి, అథో నిప్పరియాయదేసితం;
‘‘Pariyāyadesitañcāpi, atho nippariyāyadesitaṃ;
నీతత్థఞ్చేవ నేయ్యత్థం, అజానిత్వాన భిక్ఖవో.
Nītatthañceva neyyatthaṃ, ajānitvāna bhikkhavo.
‘‘అఞ్ఞం సన్ధాయ భణితం, అఞ్ఞం అత్థం ఠపయింసు తే;
‘‘Aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ, aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsu te;
బ్యఞ్జనచ్ఛాయాయ తే భిక్ఖూ, బహుం అత్థం వినాసయుం.
Byañjanacchāyāya te bhikkhū, bahuṃ atthaṃ vināsayuṃ.
‘‘ఛడ్డేత్వాన ఏకదేసం, సుత్తం వినయగమ్భీరం;
‘‘Chaḍḍetvāna ekadesaṃ, suttaṃ vinayagambhīraṃ;
పతిరూపం సుత్తం వినయం, తఞ్చ అఞ్ఞం కరింసు తే.
Patirūpaṃ suttaṃ vinayaṃ, tañca aññaṃ kariṃsu te.
‘‘పరివారం అత్థుద్ధారం, అభిధమ్మం ఛప్పకరణం;
‘‘Parivāraṃ atthuddhāraṃ, abhidhammaṃ chappakaraṇaṃ;
పటిసమ్భిదఞ్చ నిద్దేసం, ఏకదేసఞ్చ జాతకం.
Paṭisambhidañca niddesaṃ, ekadesañca jātakaṃ.
‘‘ఏత్తకం విస్సజ్జిత్వాన, అఞ్ఞాని అకరింసు తే;
‘‘Ettakaṃ vissajjitvāna, aññāni akariṃsu te;
నామం లిఙ్గం పరిక్ఖారం, ఆకప్పకరణాని చ.
Nāmaṃ liṅgaṃ parikkhāraṃ, ākappakaraṇāni ca.
‘‘పకతిభావం జహిత్వా, తఞ్చ అఞ్ఞం అకంసు తే;
‘‘Pakatibhāvaṃ jahitvā, tañca aññaṃ akaṃsu te;
పుబ్బఙ్గమా భిన్నవాదా, మహాసఙ్గీతికారకా.
Pubbaṅgamā bhinnavādā, mahāsaṅgītikārakā.
‘‘తేసఞ్చ అనుకారేన, భిన్నవాదా బహూ అహు;
‘‘Tesañca anukārena, bhinnavādā bahū ahu;
తతో అపరకాలమ్హి, తస్మిం భేదో అజాయథ.
Tato aparakālamhi, tasmiṃ bhedo ajāyatha.
‘‘గోకులికా ఏకబ్యోహారి, ద్విధా భిజ్జిత్థ భిక్ఖవో;
‘‘Gokulikā ekabyohāri, dvidhā bhijjittha bhikkhavo;
గోకులికానం ద్వే భేదా, అపరకాలమ్హి జాయథ.
Gokulikānaṃ dve bhedā, aparakālamhi jāyatha.
‘‘బహుస్సుతికా చ పఞ్ఞత్తి, ద్విధా భిజ్జిత్థ భిక్ఖవో;
‘‘Bahussutikā ca paññatti, dvidhā bhijjittha bhikkhavo;
చేతియా చ పునవాదీ, మహాసఙ్గీతిభేదకా.
Cetiyā ca punavādī, mahāsaṅgītibhedakā.
‘‘పఞ్చవాదా ఇమే సబ్బే, మహాసఙ్గీతిమూలకా;
‘‘Pañcavādā ime sabbe, mahāsaṅgītimūlakā;
అత్థం ధమ్మఞ్చ భిన్దింసు, ఏకదేసఞ్చ సఙ్గహం.
Atthaṃ dhammañca bhindiṃsu, ekadesañca saṅgahaṃ.
‘‘గన్థఞ్చ ఏకదేసఞ్హి, ఛడ్డేత్వా అఞ్ఞం అకంసు తే;
‘‘Ganthañca ekadesañhi, chaḍḍetvā aññaṃ akaṃsu te;
నామం లిఙ్గం పరిక్ఖారం, ఆకప్పకరణాని చ.
Nāmaṃ liṅgaṃ parikkhāraṃ, ākappakaraṇāni ca.
‘‘పకతిభావం జహిత్వా, తఞ్చ అఞ్ఞం అకంసు తే;
‘‘Pakatibhāvaṃ jahitvā, tañca aññaṃ akaṃsu te;
విసుద్ధత్థేరవాదమ్హి, పున భేదో అజాయథ.
Visuddhattheravādamhi, puna bhedo ajāyatha.
‘‘మహిసాసకా వజ్జిపుత్తకా, ద్విధా భిజ్జిత్థ భిక్ఖవో;
‘‘Mahisāsakā vajjiputtakā, dvidhā bhijjittha bhikkhavo;
వజ్జిపుత్తకవాదమ్హి, చతుధా భేదో అజాయథ.
Vajjiputtakavādamhi, catudhā bhedo ajāyatha.
‘‘ధమ్ముత్తరికా భద్దయానికా, ఛన్నాగారికా చ సమితి;
‘‘Dhammuttarikā bhaddayānikā, channāgārikā ca samiti;
మహిసాసకానం ద్వే భేదా, అపరకాలమ్హి అజాయథ.
Mahisāsakānaṃ dve bhedā, aparakālamhi ajāyatha.
‘‘సబ్బత్థివాదా ధమ్మగుత్తా, ద్విధా భిజ్జిత్థ భిక్ఖవో;
‘‘Sabbatthivādā dhammaguttā, dvidhā bhijjittha bhikkhavo;
సబ్బత్థివాదానం కస్సపికా, సఙ్కన్తికస్సపికేన చ.
Sabbatthivādānaṃ kassapikā, saṅkantikassapikena ca.
‘‘సఙ్కన్తికానం సుత్తవాదీ, అనుపుబ్బేన భిజ్జథ;
‘‘Saṅkantikānaṃ suttavādī, anupubbena bhijjatha;
ఇమే ఏకాదస వాదా, సమ్భిన్నా థేరవాదతో.
Ime ekādasa vādā, sambhinnā theravādato.
‘‘అత్థం ధమ్మఞ్చ భిన్దింసు, ఏకదేసఞ్చ సఙ్గహం;
‘‘Atthaṃ dhammañca bhindiṃsu, ekadesañca saṅgahaṃ;
గన్థఞ్చ ఏకదేసఞ్హి, ఛడ్డేత్వా అఞ్ఞం అకంసు తే.
Ganthañca ekadesañhi, chaḍḍetvā aññaṃ akaṃsu te.
‘‘నామం లిఙ్గం పరిక్ఖారం, ఆకప్పకరణాని చ;
‘‘Nāmaṃ liṅgaṃ parikkhāraṃ, ākappakaraṇāni ca;
పకతిభావం జహిత్వా, తఞ్చ అఞ్ఞం అకంసు తే.
Pakatibhāvaṃ jahitvā, tañca aññaṃ akaṃsu te.
‘‘సత్తరస భిన్నవాదా, ఏకవాదో అభిన్నకో;
‘‘Sattarasa bhinnavādā, ekavādo abhinnako;
సబ్బేవట్ఠారస హోన్తి, భిన్నవాదేన తే సహ.
Sabbevaṭṭhārasa honti, bhinnavādena te saha.
‘‘నిగ్రోధోవ మహారుక్ఖో, థేర వాదానముత్తమో;
‘‘Nigrodhova mahārukkho, thera vādānamuttamo;
అనూనం అనధికఞ్చ, కేవలం జినసాసనం.
Anūnaṃ anadhikañca, kevalaṃ jinasāsanaṃ.
‘‘సన్తకా వియ రుక్ఖమ్హి, నిబ్బత్తా వాదసేసకా;
‘‘Santakā viya rukkhamhi, nibbattā vādasesakā;
పఠమే వస్ససతే నత్థి, దుతియే వస్ససతన్తరే;
Paṭhame vassasate natthi, dutiye vassasatantare;
భిన్నా సత్తరస వాదా, ఉప్పన్నా జినసాసనే’’తి.
Bhinnā sattarasa vādā, uppannā jinasāsane’’ti.
అపరాపరం పన హేమవతికా, రాజగిరికా, సిద్ధత్థికా, పుబ్బసేలియా, అపరసేలియా, వాజిరియాతి అఞ్ఞేపి ఛ ఆచరియవాదా ఉప్పన్నా. తే ఇధ అనధిప్పేతా. పురిమకానం పన అట్ఠారసన్నం ఆచరియవాదానం వసేన పవత్తమానే సాసనే పటిలద్ధసద్ధో అసోకో ధమ్మరాజా దివసే దివసే బుద్ధపూజాయ సతసహస్సం, ధమ్మపూజాయ సతసహస్సం, సఙ్ఘపూజాయ సతసహస్సం, అత్తనో ఆచరియస్స నిగ్రోధత్థేరస్స సతసహస్సం, చతూసు ద్వారేసు భేసజ్జత్థాయ సతసహస్సన్తి పఞ్చసతసహస్సాని పరిచ్చజన్తో సాసనే ఉళారం లాభసక్కారం పవత్తేసి.
Aparāparaṃ pana hemavatikā, rājagirikā, siddhatthikā, pubbaseliyā, aparaseliyā, vājiriyāti aññepi cha ācariyavādā uppannā. Te idha anadhippetā. Purimakānaṃ pana aṭṭhārasannaṃ ācariyavādānaṃ vasena pavattamāne sāsane paṭiladdhasaddho asoko dhammarājā divase divase buddhapūjāya satasahassaṃ, dhammapūjāya satasahassaṃ, saṅghapūjāya satasahassaṃ, attano ācariyassa nigrodhattherassa satasahassaṃ, catūsu dvāresu bhesajjatthāya satasahassanti pañcasatasahassāni pariccajanto sāsane uḷāraṃ lābhasakkāraṃ pavattesi.
తిత్థియా హతలాభసక్కారా అన్తమసో ఘాసచ్ఛాదనమత్తమ్పి అలభన్తా లాభసక్కారం పత్థయమానా భిక్ఖూసు పబ్బజిత్వా సకాని సకాని దిట్ఠిగతాని – ‘‘అయం ధమ్మో, అయం వినయో, ఇదం సత్థుసాసన’’న్తి దీపేన్తి. పబ్బజ్జం అలభమానాపి సయమేవ కేసే ఛిన్దిత్వా కాసాయాని వత్థాని అచ్ఛాదేత్వా విహారేసు విచరన్తా ఉపోసథకమ్మాదికరణకాలే సఙ్ఘమజ్ఝం పవిసన్తి. తే భిక్ఖుసఙ్ఘేన ధమ్మేన వినయేన సత్థుసాసనేన నిగ్గయ్హమానాపి ధమ్మవినయానులోమాయ పటిపత్తియా అసణ్ఠహన్తా అనేకరూపం సాసనస్స అబ్బుదఞ్చ మలఞ్చ కణ్టకఞ్చ సముట్ఠాపేన్తి. కేచి అగ్గిం పరిచరన్తి, కేచి పఞ్చాతపే తపన్తి, కేచి ఆదిచ్చం అనుపరివత్తన్తి, కేచి ‘‘ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ వోభిన్దిస్సామా’’తి తథా తథా పగ్గణ్హింసు. తదా భిక్ఖుసఙ్ఘో న తేహి సద్ధిం ఉపోసథం వా పవారణం వా అకాసి. అసోకారామే సత్త వస్సాని ఉపోసథో ఉపచ్ఛిజ్జి.
Titthiyā hatalābhasakkārā antamaso ghāsacchādanamattampi alabhantā lābhasakkāraṃ patthayamānā bhikkhūsu pabbajitvā sakāni sakāni diṭṭhigatāni – ‘‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo, idaṃ satthusāsana’’nti dīpenti. Pabbajjaṃ alabhamānāpi sayameva kese chinditvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā vihāresu vicarantā uposathakammādikaraṇakāle saṅghamajjhaṃ pavisanti. Te bhikkhusaṅghena dhammena vinayena satthusāsanena niggayhamānāpi dhammavinayānulomāya paṭipattiyā asaṇṭhahantā anekarūpaṃ sāsanassa abbudañca malañca kaṇṭakañca samuṭṭhāpenti. Keci aggiṃ paricaranti, keci pañcātape tapanti, keci ādiccaṃ anuparivattanti, keci ‘‘dhammañca vinayañca vobhindissāmā’’ti tathā tathā paggaṇhiṃsu. Tadā bhikkhusaṅgho na tehi saddhiṃ uposathaṃ vā pavāraṇaṃ vā akāsi. Asokārāme satta vassāni uposatho upacchijji.
రాజా ‘‘ఆణాయ కారేస్సామీ’’తి వాయమన్తోపి కారేతుం నాసక్ఖి, అఞ్ఞదత్థు దుగ్గహితగాహినా బాలేన అమచ్చేన అనేకేసు భిక్ఖూసు జీవితా వోరోపితేసు విప్పటిసారీ అహోసి. సో తఞ్చ విప్పటిసారం తఞ్చ సాసనే ఉప్పన్నం అబ్బుదం వూపసమేతుకామో ‘‘కో ను ఖో ఇమస్మిం అత్థే పటిబలో’’తి సఙ్ఘం పుచ్ఛిత్వా ‘‘మోగ్గలిపుత్తతిస్సత్థేరో, మహారాజా’’తి సుత్వా సఙ్ఘస్స వచనేన అహోగఙ్గాపబ్బతతో థేరం పక్కోసాపేత్వా ఇద్ధిపాటిహారియదస్సనేన థేరస్స ఆనుభావే నిబ్బిచికిచ్ఛో అత్తనో కుక్కుచ్చం పుచ్ఛిత్వా విప్పటిసారం వూపసమేసి. థేరోపి తం రాజుయ్యానేయేవ వసన్తో సత్త దివసాని సమయం ఉగ్గణ్హాపేసి. సో ఉగ్గహితసమయో సత్తమే దివసే అసోకారామే భిక్ఖుసఙ్ఘం సన్నిపాతాపేత్వా సాణిపాకారం పరిక్ఖిపాపేత్వా సాణిపాకారన్తరే నిసిన్నో ఏకలద్ధికే ఏకలద్ధికే భిక్ఖూ ఏకతో ఏకతో కారేత్వా ఏకమేకం భిక్ఖుసమూహం పక్కోసాపేత్వా పుచ్ఛి – ‘‘భన్తే, కింవాదీ సమ్మాసమ్బుద్ధో’’తి? తతో సస్సతవాదినో – ‘‘సస్సతవాదీ’’తి ఆహంసు. ఏకచ్చసస్సతికా, అన్తానన్తికా, అమరావిక్ఖేపికా, అధిచ్చసముప్పన్నికా, సఞ్ఞీవాదా, అసఞ్ఞీవాదా, నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీవాదా, ఉచ్ఛేదవాదా, దిట్ఠధమ్మనిబ్బానవాదా – ‘‘దిట్ఠధమ్మనిబ్బానవాదీ’’తి ఆహంసు. రాజా పఠమమేవ సమయస్స ఉగ్గహితత్తా నయిమే భిక్ఖూ అఞ్ఞతిత్థియా ఇమేతి ఞత్వా తేసం సేతకాని వత్థాని దత్వా ఉప్పబ్బాజేసి. తే సబ్బేపి సట్ఠిసహస్సా అహేసుం.
Rājā ‘‘āṇāya kāressāmī’’ti vāyamantopi kāretuṃ nāsakkhi, aññadatthu duggahitagāhinā bālena amaccena anekesu bhikkhūsu jīvitā voropitesu vippaṭisārī ahosi. So tañca vippaṭisāraṃ tañca sāsane uppannaṃ abbudaṃ vūpasametukāmo ‘‘ko nu kho imasmiṃ atthe paṭibalo’’ti saṅghaṃ pucchitvā ‘‘moggaliputtatissatthero, mahārājā’’ti sutvā saṅghassa vacanena ahogaṅgāpabbatato theraṃ pakkosāpetvā iddhipāṭihāriyadassanena therassa ānubhāve nibbicikiccho attano kukkuccaṃ pucchitvā vippaṭisāraṃ vūpasamesi. Theropi taṃ rājuyyāneyeva vasanto satta divasāni samayaṃ uggaṇhāpesi. So uggahitasamayo sattame divase asokārāme bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā sāṇipākāraṃ parikkhipāpetvā sāṇipākārantare nisinno ekaladdhike ekaladdhike bhikkhū ekato ekato kāretvā ekamekaṃ bhikkhusamūhaṃ pakkosāpetvā pucchi – ‘‘bhante, kiṃvādī sammāsambuddho’’ti? Tato sassatavādino – ‘‘sassatavādī’’ti āhaṃsu. Ekaccasassatikā, antānantikā, amarāvikkhepikā, adhiccasamuppannikā, saññīvādā, asaññīvādā, nevasaññīnāsaññīvādā, ucchedavādā, diṭṭhadhammanibbānavādā – ‘‘diṭṭhadhammanibbānavādī’’ti āhaṃsu. Rājā paṭhamameva samayassa uggahitattā nayime bhikkhū aññatitthiyā imeti ñatvā tesaṃ setakāni vatthāni datvā uppabbājesi. Te sabbepi saṭṭhisahassā ahesuṃ.
అథఞ్ఞే భిక్ఖూ పక్కోసాపేత్వా పుచ్ఛి – ‘‘కింవాదీ, భన్తే, సమ్మాసమ్బుద్ధో’’తి? ‘‘విభజ్జవాదీ, మహారాజా’’తి. ఏవం వుత్తే రాజా థేరం పుచ్ఛి – ‘‘విభజ్జవాదీ, భన్తే, సమ్మాసమ్బుద్ధో’’తి? ‘‘ఆమ, మహారాజా’’తి. తతో రాజా ‘సుద్ధం దాని, భన్తే, సాసనం, కరోతు భిక్ఖుసఙ్ఘో ఉపోసథ’న్తి ఆరక్ఖం దత్వా నగరం పావిసి. సమగ్గో సఙ్ఘో సన్నిపతిత్వా ఉపోసథం అకాసి. తస్మిం సన్నిపాతే సట్ఠిభిక్ఖుసతసహస్సాని అహేసుం. తస్మిం సమాగమే మోగ్గలిపుత్తతిస్సత్థేరో యాని చ తదా ఉప్పన్నాని వత్థూని, యాని చ ఆయతిం ఉప్పజ్జిస్సన్తి, సబ్బేసమ్పి తేసం పటిబాహనత్థం సత్థారా దిన్ననయవసేనేవ తథాగతేన ఠపితమాతికం విభజన్తో సకవాదే పఞ్చ సుత్తసతాని పరవాదే పఞ్చాతి సుత్తసహస్సం ఆహరిత్వా ఇమం పరప్పవాదమథనం ఆయతిలక్ఖణం కథావత్థుప్పకరణం అభాసి.
Athaññe bhikkhū pakkosāpetvā pucchi – ‘‘kiṃvādī, bhante, sammāsambuddho’’ti? ‘‘Vibhajjavādī, mahārājā’’ti. Evaṃ vutte rājā theraṃ pucchi – ‘‘vibhajjavādī, bhante, sammāsambuddho’’ti? ‘‘Āma, mahārājā’’ti. Tato rājā ‘suddhaṃ dāni, bhante, sāsanaṃ, karotu bhikkhusaṅgho uposatha’nti ārakkhaṃ datvā nagaraṃ pāvisi. Samaggo saṅgho sannipatitvā uposathaṃ akāsi. Tasmiṃ sannipāte saṭṭhibhikkhusatasahassāni ahesuṃ. Tasmiṃ samāgame moggaliputtatissatthero yāni ca tadā uppannāni vatthūni, yāni ca āyatiṃ uppajjissanti, sabbesampi tesaṃ paṭibāhanatthaṃ satthārā dinnanayavaseneva tathāgatena ṭhapitamātikaṃ vibhajanto sakavāde pañca suttasatāni paravāde pañcāti suttasahassaṃ āharitvā imaṃ parappavādamathanaṃ āyatilakkhaṇaṃ kathāvatthuppakaraṇaṃ abhāsi.
తతో సట్ఠిసతసహస్ససఙ్ఖ్యేసు భిక్ఖూ ఉచ్చినిత్వా తిపిటకపరియత్తిధరానం పభిన్నపటిసమ్భిదానం భిక్ఖూనం సహస్సమేకం గహేత్వా యథా మహాకస్సపత్థేరో చ యసత్థేరో చ ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయింసు; ఏవమేవ సఙ్గాయన్తో సాసనమలం విసోధేత్వా తతియసఙ్గీతిం అకాసి. తత్థ అభిధమ్మం సఙ్గాయన్తో ఇమం యథాభాసితం పకరణం సఙ్గహం ఆరోపేసి. తేన వుత్తం –
Tato saṭṭhisatasahassasaṅkhyesu bhikkhū uccinitvā tipiṭakapariyattidharānaṃ pabhinnapaṭisambhidānaṃ bhikkhūnaṃ sahassamekaṃ gahetvā yathā mahākassapatthero ca yasatthero ca dhammañca vinayañca saṅgāyiṃsu; evameva saṅgāyanto sāsanamalaṃ visodhetvā tatiyasaṅgītiṃ akāsi. Tattha abhidhammaṃ saṅgāyanto imaṃ yathābhāsitaṃ pakaraṇaṃ saṅgahaṃ āropesi. Tena vuttaṃ –
‘‘యం పుగ్గలకథాదీనం, కథానం వత్థుభావతో;
‘‘Yaṃ puggalakathādīnaṃ, kathānaṃ vatthubhāvato;
కథావత్థుప్పకరణం, సఙ్ఖేపేన అదేసయీ.
Kathāvatthuppakaraṇaṃ, saṅkhepena adesayī.
‘‘మాతికాఠపనేనేవ, ఠపితస్స సురాలయే;
‘‘Mātikāṭhapaneneva, ṭhapitassa surālaye;
తస్స మోగ్గలిపుత్తేన, విభత్తస్స మహీతలే.
Tassa moggaliputtena, vibhattassa mahītale.
‘‘ఇదాని యస్మా సమ్పత్తో, అత్థసంవణ్ణనాక్కమో;
‘‘Idāni yasmā sampatto, atthasaṃvaṇṇanākkamo;
తస్మా నం వణ్ణయిస్సామి, తం సుణాథ సమాహితా’’తి.
Tasmā naṃ vaṇṇayissāmi, taṃ suṇātha samāhitā’’ti.
నిదానకథా నిట్ఠితా.
Nidānakathā niṭṭhitā.