Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā

    និទានកថា

    Nidānakathā

    តត្ថ កេនដ្ឋេន អភិធម្មោ? ធម្មាតិរេកធម្មវិសេសដ្ឋេន។ អតិរេកវិសេសត្ថទីបកោ ហេត្ថ ‘អភិ’-សទ្ទោ។ ‘‘ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ នោ បដិក្កមន្តិ’’ (ម. និ. ៣.៣៨៤; សំ. និ. ៥.១៩៥) ‘‘អភិក្កន្តវណ្ណា’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ១.១-២) វិយ។ តស្មា យថា សមុស្សិតេសុ ពហូសុ ឆត្តេសុ ចេវ ធជេសុ ច យំ អតិរេកប្បមាណំ វិសេសវណ្ណសណ្ឋានញ្ច ឆត្តំ, តំ ‘អតិច្ឆត្ត’ន្តិ វុច្ចតិ, យោ អតិរេកប្បមាណោ នានាវិរាគវណ្ណវិសេសសម្បន្នោ ច ធជោ សោ ‘អតិធជោ’តិ វុច្ចតិ, យថា ច ឯកតោ សន្និបតិតេសុ ពហូសុ រាជកុមារេសុ ចេវ ទេវេសុ ច យោ ជាតិភោគយសឥស្សរិយាទិសម្បត្តីហិ អតិរេកតរោ ចេវ វិសេសវន្តតរោ ច រាជកុមារោ សោ ‘អតិរាជកុមារោ’តិ វុច្ចតិ, យោ អាយុវណ្ណឥស្សរិយយសសម្បត្តិអាទីហិ អតិរេកតរោ ចេវ វិសេសវន្តតរោ ច ទេវោ សោ ‘អតិទេវោ’តិ វុច្ចតិ, តថារូបោ ព្រហ្មាបិ ‘អតិព្រហ្មា’តិ វុច្ចតិ, ឯវមេវ អយម្បិ ធម្មោ ធម្មាតិរេកធម្មវិសេសដ្ឋេន ‘អភិធម្មោ’តិ វុច្ចតិ។

    Tattha kenaṭṭhena abhidhammo? Dhammātirekadhammavisesaṭṭhena. Atirekavisesatthadīpako hettha ‘abhi’-saddo. ‘‘Bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti no paṭikkamanti’’ (ma. ni. 3.384; saṃ. ni. 5.195) ‘‘abhikkantavaṇṇā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.1-2) viya. Tasmā yathā samussitesu bahūsu chattesu ceva dhajesu ca yaṃ atirekappamāṇaṃ visesavaṇṇasaṇṭhānañca chattaṃ, taṃ ‘aticchatta’nti vuccati, yo atirekappamāṇo nānāvirāgavaṇṇavisesasampanno ca dhajo so ‘atidhajo’ti vuccati, yathā ca ekato sannipatitesu bahūsu rājakumāresu ceva devesu ca yo jātibhogayasaissariyādisampattīhi atirekataro ceva visesavantataro ca rājakumāro so ‘atirājakumāro’ti vuccati, yo āyuvaṇṇaissariyayasasampattiādīhi atirekataro ceva visesavantataro ca devo so ‘atidevo’ti vuccati, tathārūpo brahmāpi ‘atibrahmā’ti vuccati, evameva ayampi dhammo dhammātirekadhammavisesaṭṭhena ‘abhidhammo’ti vuccati.

    សុត្តន្តញ្ហិ បត្វា បញ្ចក្ខន្ធា ឯកទេសេនេវ វិភត្តា, ន និប្បទេសេន; អភិធម្មំ បត្វា បន សុត្តន្តភាជនីយអភិធម្មភាជនីយបញ្ហបុច្ឆកនយានំ វសេន និប្បទេសតោ វិភត្តា។ តថា ទ្វាទសាយតនានិ, អដ្ឋារស ធាតុយោ, ចត្តារិ សច្ចានិ, ពាវីសតិន្ទ្រិយានិ, ទ្វាទសបទិកោ បច្ចយាការោ។ កេវលញ្ហិ ឥន្ទ្រិយវិភង្គេ សុត្តន្តភាជនីយំ នត្ថិ, បច្ចយាការេ ច បញ្ហបុច្ឆកំ នត្ថិ។ សុត្តន្តញ្ច បត្វា ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា ឯកទេសេនេវ វិភត្តា, ន និប្បទេសេន; អភិធម្មំ បត្វា បន តិណ្ណម្បិ នយានំ វសេន និប្បទេសតោវ វិភត្តា។ តថា ចត្តារិ សម្មប្បធានានិ, ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា, សត្ត ពោជ្ឈង្គា, អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ, ចត្តារិ ឈានានិ, ចតស្សោ អប្បមញ្ញាយោ, បញ្ច សិក្ខាបទានិ, ចតស្សោ បដិសម្ភិទា។ កេវលញ្ហេត្ថ សិក្ខាបទវិភង្គេ សុត្តន្តភាជនីយំ នត្ថិ។ សុត្តន្តំ បត្វា ច ញាណំ ឯកទេសេនេវ វិភត្តំ ន និប្បទេសេន; តថា កិលេសា។ អភិធម្មំ បត្វា បន ‘‘ឯកវិធេន ញាណវត្ថូ’’តិអាទិនា (វិភ. ៧៥១) នយេន មាតិកំ ឋបេត្វា និប្បទេសតោវ វិភត្តំ។ តថា ឯកកតោ បដ្ឋាយ អនេកេហិ នយេហិ កិលេសា។ សុត្តន្តំ បត្វា ច ភូមន្តរបរិច្ឆេទោ ឯកទេសេនេវ វិភត្តោ, ន និប្បទេសេន; អភិធម្មំ បន បត្វា តិណ្ណម្បិ នយានំ វសេន ភូមន្តរបរិច្ឆេទោ និប្បទេសតោវ វិភត្តោ។ ឯវំ ធម្មាតិរេកធម្មវិសេសដ្ឋេន អភិធម្មោតិ វេទិតព្ពោ។

    Suttantañhi patvā pañcakkhandhā ekadeseneva vibhattā, na nippadesena; abhidhammaṃ patvā pana suttantabhājanīyaabhidhammabhājanīyapañhapucchakanayānaṃ vasena nippadesato vibhattā. Tathā dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa dhātuyo, cattāri saccāni, bāvīsatindriyāni, dvādasapadiko paccayākāro. Kevalañhi indriyavibhaṅge suttantabhājanīyaṃ natthi, paccayākāre ca pañhapucchakaṃ natthi. Suttantañca patvā cattāro satipaṭṭhānā ekadeseneva vibhattā, na nippadesena; abhidhammaṃ patvā pana tiṇṇampi nayānaṃ vasena nippadesatova vibhattā. Tathā cattāri sammappadhānāni, cattāro iddhipādā, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, cattāri jhānāni, catasso appamaññāyo, pañca sikkhāpadāni, catasso paṭisambhidā. Kevalañhettha sikkhāpadavibhaṅge suttantabhājanīyaṃ natthi. Suttantaṃ patvā ca ñāṇaṃ ekadeseneva vibhattaṃ na nippadesena; tathā kilesā. Abhidhammaṃ patvā pana ‘‘ekavidhena ñāṇavatthū’’tiādinā (vibha. 751) nayena mātikaṃ ṭhapetvā nippadesatova vibhattaṃ. Tathā ekakato paṭṭhāya anekehi nayehi kilesā. Suttantaṃ patvā ca bhūmantaraparicchedo ekadeseneva vibhatto, na nippadesena; abhidhammaṃ pana patvā tiṇṇampi nayānaṃ vasena bhūmantaraparicchedo nippadesatova vibhatto. Evaṃ dhammātirekadhammavisesaṭṭhena abhidhammoti veditabbo.

    បករណបរិច្ឆេទតោ បនេស ធម្មសង្គណីវិភង្គធាតុកថាបុគ្គលបញ្ញត្តិកថាវត្ថុយមកបដ្ឋានានំ សត្តន្នំ បករណានំ វសេន ឋិតោ។ អយមេត្ថ អាចរិយានំ សមានកថា។ វិតណ្ឌវាទី បនាហ – ‘កថាវត្ថុ កស្មា គហិតំ? ននុ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស បរិនិព្ពានតោ អដ្ឋារសវស្សាធិកានិ ទ្វេ វស្សសតានិ អតិក្កមិត្វា មោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរេនេតំ ឋបិតំ? តស្មា សាវកភាសិតត្តា ឆឌ្ឌេថ ន’ន្តិ។ ‘កិំ បន ឆប្បករណានិ អភិធម្មោ’តិ? ‘ឯវំ ន វទាមី’តិ។ ‘អថ កិំ វទេសី’តិ។ ‘សត្តប្បករណានី’តិ។ ‘កតរំ គហេត្វា សត្ត ករោសី’តិ? ‘មហាធម្មហទយំ នាម អត្ថិ, ឯតេន សហ សត្តា’តិ។ ‘មហាធម្មហទយេ អបុព្ពំ នត្ថិ, កតិបយាវ បញ្ហាវារា អវសេសា, កថាវត្ថុនាវ សទ្ធិំ សត្តា’តិ។ ‘នោ កថាវត្ថុនា, មហាធាតុកថា នាម អត្ថិ, តាយ សទ្ធិំ សត្តា’តិ។ ‘មហាធាតុកថាយំ អបុព្ពំ នត្ថិ, អប្បមត្តិកាវ តន្តិ អវសេសា។ កថាវត្ថុនាវ សទ្ធិំ សត្តា’តិ។

    Pakaraṇaparicchedato panesa dhammasaṅgaṇīvibhaṅgadhātukathāpuggalapaññattikathāvatthuyamakapaṭṭhānānaṃ sattannaṃ pakaraṇānaṃ vasena ṭhito. Ayamettha ācariyānaṃ samānakathā. Vitaṇḍavādī panāha – ‘kathāvatthu kasmā gahitaṃ? Nanu sammāsambuddhassa parinibbānato aṭṭhārasavassādhikāni dve vassasatāni atikkamitvā moggaliputtatissattherenetaṃ ṭhapitaṃ? Tasmā sāvakabhāsitattā chaḍḍetha na’nti. ‘Kiṃ pana chappakaraṇāni abhidhammo’ti? ‘Evaṃ na vadāmī’ti. ‘Atha kiṃ vadesī’ti. ‘Sattappakaraṇānī’ti. ‘Kataraṃ gahetvā satta karosī’ti? ‘Mahādhammahadayaṃ nāma atthi, etena saha sattā’ti. ‘Mahādhammahadaye apubbaṃ natthi, katipayāva pañhāvārā avasesā, kathāvatthunāva saddhiṃ sattā’ti. ‘No kathāvatthunā, mahādhātukathā nāma atthi, tāya saddhiṃ sattā’ti. ‘Mahādhātukathāyaṃ apubbaṃ natthi, appamattikāva tanti avasesā. Kathāvatthunāva saddhiṃ sattā’ti.

    សម្មាសម្ពុទ្ធោ ហិ សត្តប្បករណានិ ទេសេន្តោ កថាវត្ថុំ បត្វា យា ឯសា បុគ្គលវារេ តាវ ចតូសុ បញ្ហេសុ ទ្វិន្នំ បញ្ចកានំ វសេន អដ្ឋមុខា វាទយុត្តិ តំ អាទិំ កត្វា សព្ពកថាមគ្គេសុ អសម្បុណ្ណភាណវារមត្តាយ បាឡិយា មាតិកំ ឋបេសិ។ សា បនេសា ‘‘បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនាតិ។ អាមន្តា។ យោ សច្ចិកដ្ឋោ បរមត្ថោ តតោ សោ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនាតិ។ នហេវំ វត្តព្ពេ។ អាជានាហិ និគ្គហំ…បេ.… បុគ្គលោ នុបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនាតិ។ អាមន្តា។ យោ សច្ចិកដ្ឋោ បរមត្ថោ តតោ សោ បុគ្គលោ នុបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនាតិ។ នហេវំ វត្តព្ពេ។ អាជានាហិ និគ្គហំ…បេ.…។ សព្ពត្ថ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សព្ពត្ថ បុគ្គលោ នុបលព្ភតិ, សព្ពទា បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សព្ពទា បុគ្គលោ នុបលព្ភតិ, សព្ពេសុ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សព្ពេសុ បុគ្គលោ នុបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនា’’តិ (កថា. ១៥-១៦) ឯវំ បឋមំ វាទំ និស្សាយ បឋមំ និគ្គហំ, ទុតិយំ និស្សាយ ទុតិយំ …បេ.… អដ្ឋមំ និស្សាយ អដ្ឋមំ និគ្គហំ ទស្សេន្តេន សត្ថារា ឋបិតា។ ឥមិនា នយេន សព្ពត្ថ មាតិកាឋបនំ វេទិតព្ពំ។ តំ បនេតំ មាតិកំ ឋបេន្តោ ឥមំ ទិស្វា ឋបេសិ – មម បរិនិព្ពានតោ អដ្ឋារសវស្សាធិកានំ ទ្វិន្នំ វស្សសតានំ មត្ថកេ មោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរោ នាម ភិក្ខុ ភិក្ខុសហស្សមជ្ឈេ និសិន្នោ សកវាទេ បញ្ច សុត្តសតានិ បរវាទេ បញ្ចាតិ សុត្តសហស្សំ សមោធានេត្វា ទីឃនិកាយប្បមាណំ កថាវត្ថុប្បករណំ ភាជេស្សតីតិ។

    Sammāsambuddho hi sattappakaraṇāni desento kathāvatthuṃ patvā yā esā puggalavāre tāva catūsu pañhesu dvinnaṃ pañcakānaṃ vasena aṭṭhamukhā vādayutti taṃ ādiṃ katvā sabbakathāmaggesu asampuṇṇabhāṇavāramattāya pāḷiyā mātikaṃ ṭhapesi. Sā panesā ‘‘puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti. Āmantā. Yo saccikaṭṭho paramattho tato so puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti. Nahevaṃ vattabbe. Ājānāhi niggahaṃ…pe… puggalo nupalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti. Āmantā. Yo saccikaṭṭho paramattho tato so puggalo nupalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti. Nahevaṃ vattabbe. Ājānāhi niggahaṃ…pe…. Sabbattha puggalo upalabbhati sabbattha puggalo nupalabbhati, sabbadā puggalo upalabbhati sabbadā puggalo nupalabbhati, sabbesu puggalo upalabbhati sabbesu puggalo nupalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenā’’ti (kathā. 15-16) evaṃ paṭhamaṃ vādaṃ nissāya paṭhamaṃ niggahaṃ, dutiyaṃ nissāya dutiyaṃ …pe… aṭṭhamaṃ nissāya aṭṭhamaṃ niggahaṃ dassentena satthārā ṭhapitā. Iminā nayena sabbattha mātikāṭhapanaṃ veditabbaṃ. Taṃ panetaṃ mātikaṃ ṭhapento imaṃ disvā ṭhapesi – mama parinibbānato aṭṭhārasavassādhikānaṃ dvinnaṃ vassasatānaṃ matthake moggaliputtatissatthero nāma bhikkhu bhikkhusahassamajjhe nisinno sakavāde pañca suttasatāni paravāde pañcāti suttasahassaṃ samodhānetvā dīghanikāyappamāṇaṃ kathāvatthuppakaraṇaṃ bhājessatīti.

    មោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរោបិ ឥទំ បករណំ ទេសេន្តោ ន អត្តនោ ញាណេន ទេសេសិ, សត្ថារា បន ទិន្ននយេន ឋបិតមាតិកាយ ទេសេសិ។ ឥតិ សត្ថារា ទិន្ននយេន ឋបិតមាតិកាយ ទេសិតត្តា សកលម្បេតំ បករណំ ពុទ្ធភាសិតមេវ នាម ជាតំ។ យថា កិំ? យថា មធុបិណ្ឌិកសុត្តន្តាទីនិ ។ មធុបិណ្ឌិកសុត្តន្តស្មិញ្ហិ ភគវា ‘‘យតោនិទានំ ភិក្ខុ បុរិសំ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខា សមុទាចរន្តិ, ឯត្ថ ចេ នត្ថិ អភិនន្ទិតព្ពំ អភិវទិតព្ពំ អជ្ឈោសិតព្ពំ, ឯសេវន្តោ រាគានុសយាន’’ន្តិ (ម. និ. ១.២០២) មាតិកំ ឋបេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បាវិសិ។

    Moggaliputtatissattheropi idaṃ pakaraṇaṃ desento na attano ñāṇena desesi, satthārā pana dinnanayena ṭhapitamātikāya desesi. Iti satthārā dinnanayena ṭhapitamātikāya desitattā sakalampetaṃ pakaraṇaṃ buddhabhāsitameva nāma jātaṃ. Yathā kiṃ? Yathā madhupiṇḍikasuttantādīni . Madhupiṇḍikasuttantasmiñhi bhagavā ‘‘yatonidānaṃ bhikkhu purisaṃ papañcasaññāsaṅkhā samudācaranti, ettha ce natthi abhinanditabbaṃ abhivaditabbaṃ ajjhositabbaṃ, esevanto rāgānusayāna’’nti (ma. ni. 1.202) mātikaṃ ṭhapetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ pāvisi.

    ធម្មប្បដិគ្គាហកា ភិក្ខូ មហាកច្ចានត្ថេរំ ឧបសង្កមិត្វា ទសពលេន ឋបិតមាតិកាយ អត្ថំ បុច្ឆិំសុ។ ថេរោ បុច្ឆិតមត្តកេនេវ អកថេត្វា ទសពលស្ស អបចិតិទស្សនត្ថំ ‘‘សេយ្យថាបិ អាវុសោ បុរិសោ សារត្ថិកោ សារគវេសី’’តិ (ម. និ. ១.២០៣) សារោបមំ អាហរិត្វា សាររុក្ខោ វិយ ភគវា សាខាបលាសសទិសា សាវកា, ‘‘សោ ហាវុសោ ភគវា ជានំ ជានាតិ, បស្សំ បស្សតិ ចក្ខុភូតោ ញាណភូតោ ធម្មភូតោ ព្រហ្មភូតោ វត្តា បវត្តា អត្ថស្ស និន្នេតា អមតស្ស ទាតា ធម្មស្សាមី តថាគតោ’’តិ សត្ថារំ ថោមេត្វា បុនប្បុនំ ថេរេហិ យាចិតោ សត្ថារា ឋបិតមាតិកាយ អត្ថំ វិភជិត្វា ‘‘អាកង្ខមានា ច បន តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ភគវន្តំយេវ ឧបសង្កមិត្វា ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាថ សចេ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណេន សទ្ធិំ សំសន្ទិយមានំ សមេតិ គណ្ហេយ្យាថ, នោ ចេ មា គណ្ហិត្ថា’’តិ ឥមិនា អធិប្បាយេន ‘‘យថា វោ ភគវា ព្យាករោតិ តថា នំ ធារេយ្យាថា’’តិ វត្វា ឧយ្យោជេសិ។

    Dhammappaṭiggāhakā bhikkhū mahākaccānattheraṃ upasaṅkamitvā dasabalena ṭhapitamātikāya atthaṃ pucchiṃsu. Thero pucchitamattakeneva akathetvā dasabalassa apacitidassanatthaṃ ‘‘seyyathāpi āvuso puriso sāratthiko sāragavesī’’ti (ma. ni. 1.203) sāropamaṃ āharitvā sārarukkho viya bhagavā sākhāpalāsasadisā sāvakā, ‘‘so hāvuso bhagavā jānaṃ jānāti, passaṃ passati cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto brahmabhūto vattā pavattā atthassa ninnetā amatassa dātā dhammassāmī tathāgato’’ti satthāraṃ thometvā punappunaṃ therehi yācito satthārā ṭhapitamātikāya atthaṃ vibhajitvā ‘‘ākaṅkhamānā ca pana tumhe āyasmanto bhagavantaṃyeva upasaṅkamitvā etamatthaṃ paṭipuccheyyātha sace sabbaññutaññāṇena saddhiṃ saṃsandiyamānaṃ sameti gaṇheyyātha, no ce mā gaṇhitthā’’ti iminā adhippāyena ‘‘yathā vo bhagavā byākaroti tathā naṃ dhāreyyāthā’’ti vatvā uyyojesi.

    តេ សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា បុច្ឆិំសុ។ សត្ថា ទុក្កថិតំ កច្ចានេនាតិ អវត្វា សុវណ្ណាលិង្គំ ឧស្សាបេន្តោ វិយ គីវំ ឧន្នាមេត្វា សុបុប្ផិតសតបត្តសស្សិរិកំ មហាមុខំ បូរេន្តោ ព្រហ្មស្សរំ និច្ឆារេត្វា សាធុ សាធូតិ ថេរស្ស សាធុការំ ទត្វា ‘‘បណ្ឌិតោ, ភិក្ខវេ, មហាកច្ចានោ, មហាបញ្ញោ ភិក្ខវេ មហាកច្ចានោ, មំ ចេបិ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឯតមត្ថំ បដិបុច្ឆេយ្យាថ, អហម្បិ តំ ឯវមេវំ ព្យាករេយ្យំ យថា តំ មហាកច្ចានេន ព្យាកត’’ន្តិ (ម. និ. ១.២០៥) អាហ។

    Te satthāraṃ upasaṅkamitvā pucchiṃsu. Satthā dukkathitaṃ kaccānenāti avatvā suvaṇṇāliṅgaṃ ussāpento viya gīvaṃ unnāmetvā supupphitasatapattasassirikaṃ mahāmukhaṃ pūrento brahmassaraṃ nicchāretvā sādhu sādhūti therassa sādhukāraṃ datvā ‘‘paṇḍito, bhikkhave, mahākaccāno, mahāpañño bhikkhave mahākaccāno, maṃ cepi tumhe, bhikkhave, etamatthaṃ paṭipuccheyyātha, ahampi taṃ evamevaṃ byākareyyaṃ yathā taṃ mahākaccānena byākata’’nti (ma. ni. 1.205) āha.

    ឯវំ សត្ថារា អនុមោទិតកាលតោ បដ្ឋាយ ច បន សកលំ សុត្តំ ពុទ្ធភាសិតំ នាម ជាតំ។ អានន្ទត្ថេរាទីហិ វិត្ថារិតសុត្តេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯវមេវ សម្មាសម្ពុទ្ធោ សត្តប្បករណានិ ទេសេន្តោ កថាវត្ថុំ បត្វា វុត្តនយេន មាតិកំ ឋបេសិ។ ឋបេន្តោ ច បន ឥមំ អទ្ទស –

    Evaṃ satthārā anumoditakālato paṭṭhāya ca pana sakalaṃ suttaṃ buddhabhāsitaṃ nāma jātaṃ. Ānandattherādīhi vitthāritasuttesupi eseva nayo. Evameva sammāsambuddho sattappakaraṇāni desento kathāvatthuṃ patvā vuttanayena mātikaṃ ṭhapesi. Ṭhapento ca pana imaṃ addasa –

    មម បរិនិព្ពានតោ អដ្ឋារសវស្សាធិកានំ ទ្វិន្នំ វស្សសតានំ មត្ថកេ មោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរោ នាម ភិក្ខុ ភិក្ខុសហស្សមជ្ឈេ និសិន្នោ សកវាទេ បញ្ច សុត្តសតានិ បរវាទេ បញ្ចាតិ សុត្តសហស្សំ សមោធានេត្វា ទីឃនិកាយប្បមាណំ កថាវត្ថុប្បករណំ ភាជេស្សតីតិ។

    Mama parinibbānato aṭṭhārasavassādhikānaṃ dvinnaṃ vassasatānaṃ matthake moggaliputtatissatthero nāma bhikkhu bhikkhusahassamajjhe nisinno sakavāde pañca suttasatāni paravāde pañcāti suttasahassaṃ samodhānetvā dīghanikāyappamāṇaṃ kathāvatthuppakaraṇaṃ bhājessatīti.

    មោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរោបិ ឥមំ បករណំ ទេសេន្តោ ន អត្តនោ ញាណេន ទេសេសិ, សត្ថារា បន ទិន្ននយេន ឋបិតមាតិកាយ ទេសេសិ។ ឥតិ សត្ថារា ទិន្ននយេន ឋបិតមាតិកាយ ទេសិតត្តា សកលម្បេតំ បករណំ ពុទ្ធភាសិតមេវ ជាតំ។ ឯវំ កថាវត្ថុនាវ សទ្ធិំ សត្ត បករណានិ អភិធម្មោ នាម។

    Moggaliputtatissattheropi imaṃ pakaraṇaṃ desento na attano ñāṇena desesi, satthārā pana dinnanayena ṭhapitamātikāya desesi. Iti satthārā dinnanayena ṭhapitamātikāya desitattā sakalampetaṃ pakaraṇaṃ buddhabhāsitameva jātaṃ. Evaṃ kathāvatthunāva saddhiṃ satta pakaraṇāni abhidhammo nāma.

    តត្ថ ធម្មសង្គណីបករណេ ចតស្សោ វិភត្តិយោ – ចិត្តវិភត្តិ រូបវិភត្តិ និក្ខេបរាសិ អត្ថុទ្ធារោតិ។ តត្ថ កាមាវចរកុសលតោ អដ្ឋ, អកុសលតោ ទ្វាទស, កុសលវិបាកតោ សោឡស, អកុសលវិបាកតោ សត្ត, កិរិយតោ ឯកាទស; រូបាវចរកុសលតោ បញ្ច, វិបាកតោ បញ្ច, កិរិយតោ បញ្ច; អរូបាវចរកុសលតោ ចត្តារិ, វិបាកតោ ចត្តារិ, កិរិយតោ ចត្តារិ; លោកុត្តរកុសលតោ ចត្តារិ, វិបាកតោ ចត្តារីតិ ឯកូននវុតិ ចិត្តានិ ចិត្តវិភត្តិ នាម។ ចិត្តុប្បាទកណ្ឌន្តិបិ ឯតស្សេវ នាមំ។ តំ វាចនាមគ្គតោ អតិរេកឆភាណវារំ, វិត្ថារិយមានំ បន អនន្តមបរិមាណំ ហោតិ។

    Tattha dhammasaṅgaṇīpakaraṇe catasso vibhattiyo – cittavibhatti rūpavibhatti nikkheparāsi atthuddhāroti. Tattha kāmāvacarakusalato aṭṭha, akusalato dvādasa, kusalavipākato soḷasa, akusalavipākato satta, kiriyato ekādasa; rūpāvacarakusalato pañca, vipākato pañca, kiriyato pañca; arūpāvacarakusalato cattāri, vipākato cattāri, kiriyato cattāri; lokuttarakusalato cattāri, vipākato cattārīti ekūnanavuti cittāni cittavibhatti nāma. Cittuppādakaṇḍantipi etasseva nāmaṃ. Taṃ vācanāmaggato atirekachabhāṇavāraṃ, vitthāriyamānaṃ pana anantamaparimāṇaṃ hoti.

    តទនន្តរំ ឯកវិធេន ទុវិធេនាតិអាទិនា នយេន មាតិកំ ឋបេត្វា វិត្ថារេន វិភជិត្វា ទស្សិតា រូបវិភត្តិ នាម។ រូបកណ្ឌន្តិបិ ឯតស្សេវ នាមំ។ តំ វាចនាមគ្គតោ អតិរេកទ្វិភាណវារំ។ វិត្ថារិយមានំ បន អនន្តមបរិមាណំ ហោតិ។

    Tadanantaraṃ ekavidhena duvidhenātiādinā nayena mātikaṃ ṭhapetvā vitthārena vibhajitvā dassitā rūpavibhatti nāma. Rūpakaṇḍantipi etasseva nāmaṃ. Taṃ vācanāmaggato atirekadvibhāṇavāraṃ. Vitthāriyamānaṃ pana anantamaparimāṇaṃ hoti.

    តទនន្តរំ មូលតោ ខន្ធតោ ទ្វារតោ ភូមិតោ អត្ថតោ ធម្មតោ នាមតោ លិង្គតោតិ ឯវំ មូលាទីហិ និក្ខិបិត្វា ទេសិតោ និក្ខេបរាសិ នាម។ សោ –

    Tadanantaraṃ mūlato khandhato dvārato bhūmito atthato dhammato nāmato liṅgatoti evaṃ mūlādīhi nikkhipitvā desito nikkheparāsi nāma. So –

    មូលតោ ខន្ធតោ ចាបិ, ទ្វារតោ ចាបិ ភូមិតោ;

    Mūlato khandhato cāpi, dvārato cāpi bhūmito;

    អត្ថតោ ធម្មតោ ចាបិ, នាមតោ ចាបិ លិង្គតោ;

    Atthato dhammato cāpi, nāmato cāpi liṅgato;

    និក្ខិបិត្វា ទេសិតត្តា, និក្ខេបោតិ បវុច្ចតិ។

    Nikkhipitvā desitattā, nikkhepoti pavuccati.

    និក្ខេបកណ្ឌន្តិបិ តស្សេវ នាមំ។ តំ វាចនាមគ្គតោ តិមត្តភាណវារំ។ វិត្ថារិយមានំ បន អនន្តមបរិមាណំ ហោតិ។

    Nikkhepakaṇḍantipi tasseva nāmaṃ. Taṃ vācanāmaggato timattabhāṇavāraṃ. Vitthāriyamānaṃ pana anantamaparimāṇaṃ hoti.

    តទនន្តរំ បន តេបិដកស្ស ពុទ្ធវចនស្ស អត្ថុទ្ធារភូតំ យាវ សរណទុកា និក្ខិត្តំ អដ្ឋកថាកណ្ឌំ នាម។ យតោ មហាបករណិយា ភិក្ខូ មហាបករណេ គណនចារំ អសល្លក្ខេន្តា គណនចារំ សមានេន្តិ។ តំ វាចនាមគ្គតោ ទ្វិមត្តភាណវារំ។ វិត្ថារិយមានំ បន អនន្តមបរិមាណំ ហោតិ។

    Tadanantaraṃ pana tepiṭakassa buddhavacanassa atthuddhārabhūtaṃ yāva saraṇadukā nikkhittaṃ aṭṭhakathākaṇḍaṃ nāma. Yato mahāpakaraṇiyā bhikkhū mahāpakaraṇe gaṇanacāraṃ asallakkhentā gaṇanacāraṃ samānenti. Taṃ vācanāmaggato dvimattabhāṇavāraṃ. Vitthāriyamānaṃ pana anantamaparimāṇaṃ hoti.

    ឥតិ សកលម្បិ ធម្មសង្គណីបករណំ វាចនាមគ្គតោ អតិរេកតេរសមត្តភាណវារំ។ វិត្ថារិយមានំ បន អនន្តមបរិមាណំ ហោតិ។ ឯវមេតំ –

    Iti sakalampi dhammasaṅgaṇīpakaraṇaṃ vācanāmaggato atirekaterasamattabhāṇavāraṃ. Vitthāriyamānaṃ pana anantamaparimāṇaṃ hoti. Evametaṃ –

    ចិត្តវិភត្តិ រូបញ្ច, និក្ខេបោ អត្ថជោតនា;

    Cittavibhatti rūpañca, nikkhepo atthajotanā;

    គម្ភីរំ និបុណំ ឋានំ, តម្បិ ពុទ្ធេន ទេសិតំ។

    Gambhīraṃ nipuṇaṃ ṭhānaṃ, tampi buddhena desitaṃ.

    តទនន្តរំ វិភង្គប្បករណំ នាម។ តំ ខន្ធវិភង្គោ អាយតនវិភង្គោ ធាតុវិភង្គោ សច្ចវិភង្គោ ឥទ្រិយវិភង្គោ បច្ចយាការវិភង្គោ សតិបដ្ឋានវិភង្គោ សម្មប្បធានវិភង្គោ ឥទ្ធិបាទវិភង្គោ ពោជ្ឈង្គវិភង្គោ មគ្គង្គវិភង្គោ ឈានវិភង្គោ អប្បមញ្ញាវិភង្គោ សិក្ខាបទវិភង្គោ បដិសម្ភិទាវិភង្គោ ញាណវិភង្គោ ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ ធម្មហទយវិភង្គោតិ អដ្ឋារសវិធេន វិភត្តំ។

    Tadanantaraṃ vibhaṅgappakaraṇaṃ nāma. Taṃ khandhavibhaṅgo āyatanavibhaṅgo dhātuvibhaṅgo saccavibhaṅgo idriyavibhaṅgo paccayākāravibhaṅgo satipaṭṭhānavibhaṅgo sammappadhānavibhaṅgo iddhipādavibhaṅgo bojjhaṅgavibhaṅgo maggaṅgavibhaṅgo jhānavibhaṅgo appamaññāvibhaṅgo sikkhāpadavibhaṅgo paṭisambhidāvibhaṅgo ñāṇavibhaṅgo khuddakavatthuvibhaṅgo dhammahadayavibhaṅgoti aṭṭhārasavidhena vibhattaṃ.

    តត្ថ ខន្ធវិភង្គោ សុត្តន្តភាជនីយអភិធម្មភាជនីយបញ្ហបុច្ឆកានំ វសេន តិធា វិភត្តោ។ សោ វាចនាមគ្គតោ បញ្ចមត្តភាណវារោ, វិត្ថារិយមានោ បន អនន្តោ អបរិមាណោ ហោតិ។ តតោ បរំ អាយតនវិភង្គាទយោបិ ឯតេហេវ តីហិ នយេហិ វិភត្តា។ តេសុ អាយតនវិភង្គោ វាចនាមគ្គតោ អតិរេកភាណវារោ, ធាតុវិភង្គោ ទ្វិមត្តភាណវារោ។ តថា សច្ចវិភង្គោ។ ឥន្ទ្រិយវិភង្គេ សុត្តន្តភាជនីយំ នត្ថិ; វាចនាមគ្គតោ បនេស អតិរេកភាណវារមត្តោ។ បច្ចយាការវិភង្គោ ឆមត្តភាណវារោ, បញ្ហបុច្ឆកំ បនេត្ថ នត្ថិ។ សតិបដ្ឋានវិភង្គោ អតិរេកភាណវារមត្តោ; តថា សម្មប្បធាន ឥទ្ធិបាទពោជ្ឈង្គមគ្គង្គវិភង្គា។ ឈានវិភង្គោ ទ្វិភាណវារមត្តោ, អប្បមញ្ញាវិភង្គោ អតិរេកភាណវារមត្តោ។ សិក្ខាបទវិភង្គេបិ សុត្តន្តភាជនីយំ នត្ថិ; វាចនាមគ្គតោ បនេស អតិរេកភាណវារមត្តោ; តថា បដិសម្ភិទាវិភង្គោ។ ញាណវិភង្គោ ទសវិធេន វិភត្តោ; វាចនាមគ្គតោ បនេស តិមត្តភាណវារោ។ ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោបិ ទសវិធេន វិភត្តោ; វាចនាមគ្គតោ បនេស តិមត្តភាណវារោ។ ធម្មហទយវិភង្គោ តិវិធេន វិភត្តោ; វាចនាមគ្គតោ បនេស អតិរេកទ្វិភាណវារមត្តោ។ សព្ពេបិ វិត្ថារិយមានា អនន្តា អបរិមាណា ហោន្តិ។ ឯវមេតំ វិភង្គប្បករណំ វាចនាមគ្គតោ បញ្ចតិំសមត្តភាណវារំ; វិត្ថារតោ បន អនន្តមបរិមាណំ ហោតិ។

    Tattha khandhavibhaṅgo suttantabhājanīyaabhidhammabhājanīyapañhapucchakānaṃ vasena tidhā vibhatto. So vācanāmaggato pañcamattabhāṇavāro, vitthāriyamāno pana ananto aparimāṇo hoti. Tato paraṃ āyatanavibhaṅgādayopi eteheva tīhi nayehi vibhattā. Tesu āyatanavibhaṅgo vācanāmaggato atirekabhāṇavāro, dhātuvibhaṅgo dvimattabhāṇavāro. Tathā saccavibhaṅgo. Indriyavibhaṅge suttantabhājanīyaṃ natthi; vācanāmaggato panesa atirekabhāṇavāramatto. Paccayākāravibhaṅgo chamattabhāṇavāro, pañhapucchakaṃ panettha natthi. Satipaṭṭhānavibhaṅgo atirekabhāṇavāramatto; tathā sammappadhāna iddhipādabojjhaṅgamaggaṅgavibhaṅgā. Jhānavibhaṅgo dvibhāṇavāramatto, appamaññāvibhaṅgo atirekabhāṇavāramatto. Sikkhāpadavibhaṅgepi suttantabhājanīyaṃ natthi; vācanāmaggato panesa atirekabhāṇavāramatto; tathā paṭisambhidāvibhaṅgo. Ñāṇavibhaṅgo dasavidhena vibhatto; vācanāmaggato panesa timattabhāṇavāro. Khuddakavatthuvibhaṅgopi dasavidhena vibhatto; vācanāmaggato panesa timattabhāṇavāro. Dhammahadayavibhaṅgo tividhena vibhatto; vācanāmaggato panesa atirekadvibhāṇavāramatto. Sabbepi vitthāriyamānā anantā aparimāṇā honti. Evametaṃ vibhaṅgappakaraṇaṃ vācanāmaggato pañcatiṃsamattabhāṇavāraṃ; vitthārato pana anantamaparimāṇaṃ hoti.

    តទនន្តរំ ធាតុកថាបករណំ នាម។ តំ សង្គហោ អសង្គហោ, សង្គហិតេន អសង្គហិតំ, អសង្គហិតេន សង្គហិតំ, សង្គហិតេន សង្គហិតំ, អសង្គហិតេន អសង្គហិតំ; សម្បយោគោ វិប្បយោគោ, សម្បយុត្តេន វិប្បយុត្តំ, វិប្បយុត្តេន សម្បយុត្តំ, សម្បយុត្តេន សម្បយុត្តំ, វិប្បយុត្តេន វិប្បយុត្តំ; សង្គហិតេន សម្បយុត្តំ វិប្បយុត្តំ; សម្បយុត្តេន សង្គហិតំ អសង្គហិតំ, អសង្គហិតេន សម្បយុត្តំ វិប្បយុត្តំ, វិប្បយុត្តេន សង្គហិតំ អសង្គហិតន្តិ ចុទ្ទសវិធេន វិភត្តំ។ តំ វាចនាមគ្គតោ អតិរេកឆភាណវារមត្តំ, វិត្ថារិយមានំ បន អនន្តមបរិមាណំ ហោតិ។

    Tadanantaraṃ dhātukathāpakaraṇaṃ nāma. Taṃ saṅgaho asaṅgaho, saṅgahitena asaṅgahitaṃ, asaṅgahitena saṅgahitaṃ, saṅgahitena saṅgahitaṃ, asaṅgahitena asaṅgahitaṃ; sampayogo vippayogo, sampayuttena vippayuttaṃ, vippayuttena sampayuttaṃ, sampayuttena sampayuttaṃ, vippayuttena vippayuttaṃ; saṅgahitena sampayuttaṃ vippayuttaṃ; sampayuttena saṅgahitaṃ asaṅgahitaṃ, asaṅgahitena sampayuttaṃ vippayuttaṃ, vippayuttena saṅgahitaṃ asaṅgahitanti cuddasavidhena vibhattaṃ. Taṃ vācanāmaggato atirekachabhāṇavāramattaṃ, vitthāriyamānaṃ pana anantamaparimāṇaṃ hoti.

    តទនន្តរំ បុគ្គលបញ្ញត្តិ នាម។ សា ‘‘ខន្ធបញ្ញត្តិ អាយតនបញ្ញត្តិ ធាតុបញ្ញត្តិ សច្ចបញ្ញត្តិ ឥន្ទ្រិយបញ្ញត្តិ បុគ្គលបញ្ញត្តី’’តិ ឆព្ពិធេន វិភត្តា។ សា វាចនាមគ្គតោ អតិរេកបញ្ចភាណវារា; វិត្ថារិយមានា បន អនន្តា អបរិមាណាវ ហោតិ។

    Tadanantaraṃ puggalapaññatti nāma. Sā ‘‘khandhapaññatti āyatanapaññatti dhātupaññatti saccapaññatti indriyapaññatti puggalapaññattī’’ti chabbidhena vibhattā. Sā vācanāmaggato atirekapañcabhāṇavārā; vitthāriyamānā pana anantā aparimāṇāva hoti.

    តទនន្តរំ កថាវត្ថុប្បករណំ នាម។ តំ សកវាទេ បញ្ច សុត្តសតានិ បរវាទេ បញ្ចាតិ សុត្តសហស្សំ សមោធានេត្វា វិភត្តំ។ តំ វាចនាមគ្គតោ ឥទានិ បោត្ថកេ លិខិតំ អគ្គហេត្វា សង្គីតិអារោបិតនយេន ទីឃនិកាយប្បមាណំ, វិត្ថារិយមានំ បន អនន្តមបរិមាណំ ហោតិ។

    Tadanantaraṃ kathāvatthuppakaraṇaṃ nāma. Taṃ sakavāde pañca suttasatāni paravāde pañcāti suttasahassaṃ samodhānetvā vibhattaṃ. Taṃ vācanāmaggato idāni potthake likhitaṃ aggahetvā saṅgītiāropitanayena dīghanikāyappamāṇaṃ, vitthāriyamānaṃ pana anantamaparimāṇaṃ hoti.

    តទនន្តរំ យមកំ នាម។ តំ មូលយមកំ ខន្ធយមកំ អាយតនយមកំ ធាតុយមកំ សច្ចយមកំ សង្ខារយមកំ អនុសយយមកំ ចិត្តយមកំ ធម្មយមកំ ឥន្ទ្រិយយមកន្តិ ទសវិធេន វិភត្តំ។ តំ វាចនាមគ្គតោ វីសភាណវារសតំ, វិត្ថារតោ បន អនន្តមបរិមាណំ ហោតិ។

    Tadanantaraṃ yamakaṃ nāma. Taṃ mūlayamakaṃ khandhayamakaṃ āyatanayamakaṃ dhātuyamakaṃ saccayamakaṃ saṅkhārayamakaṃ anusayayamakaṃ cittayamakaṃ dhammayamakaṃ indriyayamakanti dasavidhena vibhattaṃ. Taṃ vācanāmaggato vīsabhāṇavārasataṃ, vitthārato pana anantamaparimāṇaṃ hoti.

    តទនន្តរំ មហាបករណំ នាម។ បដ្ឋានន្តិបិ តស្សេវ នាមំ។ តំ ហេតុបច្ចយោ អារម្មណបច្ចយោ អធិបតិបច្ចយោ អនន្តរបច្ចយោ សមនន្តរបច្ចយោ សហជាតបច្ចយោ អញ្ញមញ្ញបច្ចយោ និស្សយបច្ចយោ ឧបនិស្សយបច្ចយោ បុរេជាតបច្ចយោ បច្ឆាជាតបច្ចយោ អាសេវនបច្ចយោ កម្មបច្ចយោ វិបាកបច្ចយោ អាហារបច្ចយោ ឥន្ទ្រិយបច្ចយោ ឈានបច្ចយោ មគ្គបច្ចយោ សម្បយុត្តបច្ចយោ វិប្បយុត្តបច្ចយោ អត្ថិបច្ចយោ នត្ថិបច្ចយោ វិគតបច្ចយោ អវិគតបច្ចយោតិ។ បច្ចយវសេន តាវ ចតុវីសតិវិធេន វិភត្តំ។

    Tadanantaraṃ mahāpakaraṇaṃ nāma. Paṭṭhānantipi tasseva nāmaṃ. Taṃ hetupaccayo ārammaṇapaccayo adhipatipaccayo anantarapaccayo samanantarapaccayo sahajātapaccayo aññamaññapaccayo nissayapaccayo upanissayapaccayo purejātapaccayo pacchājātapaccayo āsevanapaccayo kammapaccayo vipākapaccayo āhārapaccayo indriyapaccayo jhānapaccayo maggapaccayo sampayuttapaccayo vippayuttapaccayo atthipaccayo natthipaccayo vigatapaccayo avigatapaccayoti. Paccayavasena tāva catuvīsatividhena vibhattaṃ.

    ឥមស្មិំ បន ឋានេ បដ្ឋានំ សមានេតព្ពំ។ កុសលត្តិកាទយោ ហិ ទ្វាវីសតិ តិកា, នាម ហេតូ ធម្មា នហេតូ ធម្មា…បេ.… សរណា ធម្មា អរណា ធម្មាតិ ឥមេ សតំ ទុកា។ អបរេបិ វិជ្ជាភាគិនោ ធម្មា អវិជ្ជាភាគិនោ ធម្មា…បេ.… ខយេ ញាណំ, អនុប្បាទេ ញាណន្តិ ទ្វាចត្តាលីស សុត្តន្តិកទុកា នាម។ តេសុ ទ្វាវីសតិ តិកា សតំ ទុកាតិ អយំ អាហច្ចភាសិតា ជិនវចនភូតា សព្ពញ្ញុពុទ្ធេន ទេសិតា សត្តន្នំ បករណានំ មាតិកា នាម។

    Imasmiṃ pana ṭhāne paṭṭhānaṃ samānetabbaṃ. Kusalattikādayo hi dvāvīsati tikā, nāma hetū dhammā nahetū dhammā…pe… saraṇā dhammā araṇā dhammāti ime sataṃ dukā. Aparepi vijjābhāgino dhammā avijjābhāgino dhammā…pe… khaye ñāṇaṃ, anuppāde ñāṇanti dvācattālīsa suttantikadukā nāma. Tesu dvāvīsati tikā sataṃ dukāti ayaṃ āhaccabhāsitā jinavacanabhūtā sabbaññubuddhena desitā sattannaṃ pakaraṇānaṃ mātikā nāma.

    អថាបរេ ទ្វាចត្តាលីស សុត្តន្តិកទុកា កុតោបភវា កេន ឋបិតា កេន ទេសិតាតិ? ធម្មសេនាបតិសារិបុត្តត្ថេរប្បភវា, តេន ឋបិតា, តេន ទេសិតាតិ។ ឥមេ ឋបេន្តោ បន ថេរោ ន សាមុក្កំសិកេន អត្តនោ ញាណេន ឋបេសិ។ ឯកុត្តរិយំ បន ឯកនិបាតទុកនិបាតសង្គីតិ ទសុត្តរសុត្តន្តេហិ សមោធានេត្វា អាភិធម្មិកត្ថេរានំ សុត្តន្តំ បត្វា អកិលមត្ថំ ឋបិតា។ តេ បនេតេ ឯកស្មិំ និក្ខេបកណ្ឌេយេវ មត្ថកំ បាបេត្វា វិភត្តា។ សេសដ្ឋានេសុ យាវ សរណទុកា អភិធម្មោ វិភត្តោ។

    Athāpare dvācattālīsa suttantikadukā kutopabhavā kena ṭhapitā kena desitāti? Dhammasenāpatisāriputtattherappabhavā, tena ṭhapitā, tena desitāti. Ime ṭhapento pana thero na sāmukkaṃsikena attano ñāṇena ṭhapesi. Ekuttariyaṃ pana ekanipātadukanipātasaṅgīti dasuttarasuttantehi samodhānetvā ābhidhammikattherānaṃ suttantaṃ patvā akilamatthaṃ ṭhapitā. Te panete ekasmiṃ nikkhepakaṇḍeyeva matthakaṃ pāpetvā vibhattā. Sesaṭṭhānesu yāva saraṇadukā abhidhammo vibhatto.

    សម្មាសម្ពុទ្ធេន ហិ អនុលោមបដ្ឋានេ ទ្វាវីសតិ តិកេ និស្សាយ តិកបដ្ឋានំ នាម និទ្ទិដ្ឋំ។ សតំ ទុកេ និស្សាយ ទុកបដ្ឋានំ នាម និទ្ទិដ្ឋំ។ តតោ បរំ ទ្វាវីសតិ តិកេ គហេត្វា ទុកសតេ បក្ខិបិត្វា ទុកតិកបដ្ឋានំ នាម ទស្សិតំ។ តតោ បរំ ទុកសតំ គហេត្វា ទ្វាវីសតិយា តិកេសុ បក្ខិបិត្វា តិកទុកបដ្ឋានំ នាម ទស្សិតំ។ តិកេ បន តិកេសុយេវ បក្ខិបិត្វា តិកតិកបដ្ឋានំ នាម ទស្សិតំ។ ទុកេ ច ទុកេសុយេវ បក្ខិបិត្វា ទុកទុកបដ្ឋានំ នាម ទស្សិតំ។ ឯវំ –

    Sammāsambuddhena hi anulomapaṭṭhāne dvāvīsati tike nissāya tikapaṭṭhānaṃ nāma niddiṭṭhaṃ. Sataṃ duke nissāya dukapaṭṭhānaṃ nāma niddiṭṭhaṃ. Tato paraṃ dvāvīsati tike gahetvā dukasate pakkhipitvā dukatikapaṭṭhānaṃ nāma dassitaṃ. Tato paraṃ dukasataṃ gahetvā dvāvīsatiyā tikesu pakkhipitvā tikadukapaṭṭhānaṃ nāma dassitaṃ. Tike pana tikesuyeva pakkhipitvā tikatikapaṭṭhānaṃ nāma dassitaṃ. Duke ca dukesuyeva pakkhipitvā dukadukapaṭṭhānaṃ nāma dassitaṃ. Evaṃ –

    តិកញ្ច បដ្ឋានវរំ ទុកុត្តមំ,

    Tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ,

    ទុកតិកញ្ចេវ តិកទុកញ្ច;

    Dukatikañceva tikadukañca;

    តិកតិកញ្ចេវ ទុកទុកញ្ច,

    Tikatikañceva dukadukañca,

    ឆ អនុលោមម្ហិ នយា សុគម្ភីរាតិ។ (បដ្ឋា. ១.១.៣៩);

    Cha anulomamhi nayā sugambhīrāti. (paṭṭhā. 1.1.39);

    បច្ចនីយបដ្ឋានេបិ ទ្វាវីសតិតិកេ និស្សាយ តិកបដ្ឋានំ នាម។ ទុកសតំ និស្សាយ ទុកបដ្ឋានំ នាម។ ទ្វាវីសតិតិកេ ទុកសតេ បក្ខិបិត្វា ទុកតិកបដ្ឋានំ នាម។ ទុកសតំ ទ្វាវីសតិយា តិកេសុ បក្ខិបិត្វា តិកទុកបដ្ឋានំ នាម។ តិកេ តិកេសុយេវ បក្ខិបិត្វា តិកតិកបដ្ឋានំ នាម។ ទុកេ ទុកេសុយេវ បក្ខិបិត្វា ទុកទុកបដ្ឋានំ នាមាតិ បច្ចនីយេបិ ឆហិ នយេហិ បដ្ឋានំ និទ្ទិដ្ឋំ។ តេន វុត្តំ –

    Paccanīyapaṭṭhānepi dvāvīsatitike nissāya tikapaṭṭhānaṃ nāma. Dukasataṃ nissāya dukapaṭṭhānaṃ nāma. Dvāvīsatitike dukasate pakkhipitvā dukatikapaṭṭhānaṃ nāma. Dukasataṃ dvāvīsatiyā tikesu pakkhipitvā tikadukapaṭṭhānaṃ nāma. Tike tikesuyeva pakkhipitvā tikatikapaṭṭhānaṃ nāma. Duke dukesuyeva pakkhipitvā dukadukapaṭṭhānaṃ nāmāti paccanīyepi chahi nayehi paṭṭhānaṃ niddiṭṭhaṃ. Tena vuttaṃ –

    តិកញ្ច បដ្ឋានវរំ ទុកុត្តមំ,

    Tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ,

    ទុកតិកញ្ចេវ តិកទុកញ្ច;

    Dukatikañceva tikadukañca;

    តិកតិកញ្ចេវ ទុកទុកញ្ច,

    Tikatikañceva dukadukañca,

    ឆ បច្ចនីយម្ហិ នយា សុគម្ភីរាតិ។ (បដ្ឋា. ១.១.៤៤);

    Cha paccanīyamhi nayā sugambhīrāti. (paṭṭhā. 1.1.44);

    តតោ បរំ អនុលោមបច្ចនីយេបិ ឯតេនេវ ឧបាយេន ឆ នយា ទស្សិតា។ តេនាហ –

    Tato paraṃ anulomapaccanīyepi eteneva upāyena cha nayā dassitā. Tenāha –

    តិកញ្ច បដ្ឋានវរំ ទុកុត្តមំ,

    Tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ,

    ទុកតិកញ្ចេវ តិកទុកញ្ច;

    Dukatikañceva tikadukañca;

    តិកតិកញ្ចេវ ទុកទុកញ្ច,

    Tikatikañceva dukadukañca,

    ឆ អនុលោមបច្ចនីយម្ហិ នយា សុគម្ភីរាតិ។ (បដ្ឋា. ១.១.៤៨);

    Cha anulomapaccanīyamhi nayā sugambhīrāti. (paṭṭhā. 1.1.48);

    តទនន្តរំ បច្ចនីយានុលោមេបិ ឯតេហេវ ឆហិ នយេហិ និទ្ទិដ្ឋំ។ តេនាហ –

    Tadanantaraṃ paccanīyānulomepi eteheva chahi nayehi niddiṭṭhaṃ. Tenāha –

    តិកញ្ច បដ្ឋានវរំ ទុកុត្តមំ,

    Tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ,

    ទុកតិកញ្ចេវ តិកទុកញ្ច;

    Dukatikañceva tikadukañca;

    តិកតិកញ្ចេវ ទុកទុកញ្ច,

    Tikatikañceva dukadukañca,

    ឆ បច្ចនីយានុលោមម្ហិ នយា សុគម្ភីរាតិ។ (បដ្ឋា. ១.១.៥២);

    Cha paccanīyānulomamhi nayā sugambhīrāti. (paṭṭhā. 1.1.52);

    ឯវំ អនុលោមេ ឆ បដ្ឋានានិ, បដិលោមេ ឆ, អនុលោមបច្ចនីយេ ឆ, បច្ចនីយានុលោមេ ឆ បដ្ឋានានីតិ ឥទំ ចតុវីសតិសមន្តបដ្ឋានសមោធានំ បដ្ឋានំ មហាបករណំ នាម។

    Evaṃ anulome cha paṭṭhānāni, paṭilome cha, anulomapaccanīye cha, paccanīyānulome cha paṭṭhānānīti idaṃ catuvīsatisamantapaṭṭhānasamodhānaṃ paṭṭhānaṃ mahāpakaraṇaṃ nāma.

    ឥទានិ ឥមស្ស អភិធម្មស្ស គម្ភីរភាវវិជាននត្ថំ ចត្តារោ សាគរា វេទិតព្ពា – សំសារសាគរោ, ជលសាគរោ, នយសាគរោ, ញាណសាគរោតិ។ តត្ថ សំសារសាគរោ នាម –

    Idāni imassa abhidhammassa gambhīrabhāvavijānanatthaṃ cattāro sāgarā veditabbā – saṃsārasāgaro, jalasāgaro, nayasāgaro, ñāṇasāgaroti. Tattha saṃsārasāgaro nāma –

    ខន្ធានញ្ច បដិបាដិ, ធាតុអាយតនាន ច;

    Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;

    អព្ពោច្ឆិន្នំ វត្តមានា, សំសារោតិ បវុច្ចតីតិ។

    Abbocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccatīti.

    ឯវំ វុត្តំ សំសារវដ្ដំ។ ស្វាយំ យស្មា ឥមេសំ សត្តានំ ឧប្បត្តិយា បុរិមា កោដិ ន បញ្ញាយតិ ឯត្តកានញ្ហិ វស្សសតានំ វា វស្សសហស្សានំ វា វស្សសតសហស្សានំ វា, កប្បសតានំ វា កប្បសហស្សានំ វា កប្បសតសហស្សានំ វា មត្ថកេ សត្តា ឧប្បន្នា, តតោ បុព្ពេ នាហេសុន្តិ វា, អសុកស្ស នាម រញ្ញោ កាលេ ឧប្បន្នា, អសុកស្ស ពុទ្ធស្ស កាលេ ឧប្បន្នា តតោ បុព្ពេ នាហេសុន្តិ វា, អយំ បរិច្ឆេទោ នត្ថិ; ‘‘បុរិមា, ភិក្ខវេ, កោដិ ន បញ្ញាយតិ អវិជ្ជាយ, ឥតោ បុព្ពេ អវិជ្ជា នាហោសិ អថ បច្ឆា សមភវី’’តិ (អ. និ. ១០.៦១) ឥមិនា បន នយេន សំសារសាគរោ អនមតគ្គោវ។

    Evaṃ vuttaṃ saṃsāravaṭṭaṃ. Svāyaṃ yasmā imesaṃ sattānaṃ uppattiyā purimā koṭi na paññāyati ettakānañhi vassasatānaṃ vā vassasahassānaṃ vā vassasatasahassānaṃ vā, kappasatānaṃ vā kappasahassānaṃ vā kappasatasahassānaṃ vā matthake sattā uppannā, tato pubbe nāhesunti vā, asukassa nāma rañño kāle uppannā, asukassa buddhassa kāle uppannā tato pubbe nāhesunti vā, ayaṃ paricchedo natthi; ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati avijjāya, ito pubbe avijjā nāhosi atha pacchā samabhavī’’ti (a. ni. 10.61) iminā pana nayena saṃsārasāgaro anamataggova.

    មហាសមុទ្ទោ បន ជលសាគរោ នាមាតិ វេទិតព្ពោ។ សោ ចតុរាសីតិយោជនសហស្សគម្ភីរោ។ តត្ថ ឧទកស្ស អាឡ្ហកសតេហិ វា អាឡ្ហកសហស្សេហិ វា អាឡ្ហកសតសហស្សេហិ វា បមាណំ នាម នត្ថិ ។ អថ ខោ អសង្ខ្យេយ្យោ អប្បមេយ្យោ មហាឧទកក្ខន្ធោត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ។ អយំ ជលសាគរោ នាម។

    Mahāsamuddo pana jalasāgaro nāmāti veditabbo. So caturāsītiyojanasahassagambhīro. Tattha udakassa āḷhakasatehi vā āḷhakasahassehi vā āḷhakasatasahassehi vā pamāṇaṃ nāma natthi . Atha kho asaṅkhyeyyo appameyyo mahāudakakkhandhotveva saṅkhyaṃ gacchati. Ayaṃ jalasāgaro nāma.

    កតមោ នយសាគរោ? តេបិដកំ ពុទ្ធវចនំ។ ទ្វេបិ ហិ តន្តិយោ បច្ចវេក្ខន្តានំ សទ្ធាសម្បន្នានំ បសាទពហុលានំ ញាណុត្តរានំ កុលបុត្តានំ អនន្តំ បីតិសោមនស្សំ ឧប្បជ្ជតិ។ កតមា ទ្វេ? វិនយញ្ច អភិធម្មញ្ច។ វិនយធរភិក្ខូនញ្ហិ វិនយតន្តិំ បច្ចវេក្ខន្តានំ ទោសានុរូបំ សិក្ខាបទបញ្ញាបនំ នាម – ឥមស្មិំ ទោសេ ឥមស្មិំ វីតិក្កមេ ឥទំ នាម ហោតីតិ សិក្ខាបទបញ្ញាបនំ – អញ្ញេសំ អវិសយោ, ពុទ្ធានមេវ វិសយោតិ។ ឧត្តរិមនុស្សធម្មបេយ្យាលំ បច្ចវេក្ខន្តានំ នីលបេយ្យាលំ បច្ចវេក្ខន្តានំ សញ្ចរិត្តបេយ្យាលំ បច្ចវេក្ខន្តានំ អនន្តំ បីតិសោមនស្សំ ឧប្បជ្ជតិ។ អាភិធម្មិកភិក្ខូនម្បិ ខន្ធន្តរំ អាយតនន្តរំ ធាត្វន្តរំ ឥន្ទ្រិយន្តរំ ពលពោជ្ឈង្គកម្មវិបាកន្តរំ រូបារូបបរិច្ឆេទំ សណ្ហសុខុមធម្មំ គគនតលេ តារករូបានិ គណ្ហន្តោ វិយ រូបារូបធម្មេ បព្ពំ បព្ពំ កោដ្ឋាសំ កោដ្ឋាសំ កត្វា វិភជន្តោ ទស្សេសិ វត នោ សត្ថាតិ អភិធម្មតន្តិំ បច្ចវេក្ខន្តានំ អនន្តំ បីតិសោមនស្សំ ឧប្បជ្ជតិ។

    Katamo nayasāgaro? Tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ. Dvepi hi tantiyo paccavekkhantānaṃ saddhāsampannānaṃ pasādabahulānaṃ ñāṇuttarānaṃ kulaputtānaṃ anantaṃ pītisomanassaṃ uppajjati. Katamā dve? Vinayañca abhidhammañca. Vinayadharabhikkhūnañhi vinayatantiṃ paccavekkhantānaṃ dosānurūpaṃ sikkhāpadapaññāpanaṃ nāma – imasmiṃ dose imasmiṃ vītikkame idaṃ nāma hotīti sikkhāpadapaññāpanaṃ – aññesaṃ avisayo, buddhānameva visayoti. Uttarimanussadhammapeyyālaṃ paccavekkhantānaṃ nīlapeyyālaṃ paccavekkhantānaṃ sañcarittapeyyālaṃ paccavekkhantānaṃ anantaṃ pītisomanassaṃ uppajjati. Ābhidhammikabhikkhūnampi khandhantaraṃ āyatanantaraṃ dhātvantaraṃ indriyantaraṃ balabojjhaṅgakammavipākantaraṃ rūpārūpaparicchedaṃ saṇhasukhumadhammaṃ gaganatale tārakarūpāni gaṇhanto viya rūpārūpadhamme pabbaṃ pabbaṃ koṭṭhāsaṃ koṭṭhāsaṃ katvā vibhajanto dassesi vata no satthāti abhidhammatantiṃ paccavekkhantānaṃ anantaṃ pītisomanassaṃ uppajjati.

    ឯវំ ឧប្បត្តិយា បនស្ស ឥទំ វត្ថុបិ វេទិតព្ពំ – មហាគតិគមិយតិស្សទត្តត្ថេរោ កិរ នាម មហាពោធិំ វន្ទិស្សាមីតិ បរតីរំ គច្ឆន្តោ នាវាយ ឧបរិតលេ និសិន្នោ មហាសមុទ្ទំ ឱលោកេសិ។ អថស្ស តស្មិំ សមយេ នេវ បរតីរំ បញ្ញាយិត្ថ, ន ឱរិមតីរំ, ឩមិវេគប្បភេទសមុគ្គតជលចុណ្ណបរិកិណ្ណោ បន បសារិតរជតបដ្ដសុមនបុប្ផសន្ថរសទិសោ មហាសមុទ្ទោវ បញ្ញាយិត្ថ។ សោ កិំ នុ ខោ មហាសមុទ្ទស្ស ឩមិវេគោ ពលវា ឧទាហុ ចតុវីសតិប្បភេទេ សមន្តបដ្ឋានេ នយមុខំ ពលវន្តិ ចិន្តេសិ។ អថស្ស មហាសមុទ្ទេ បរិច្ឆេទោ បញ្ញាយតិ – អយញ្ហិ ហេដ្ឋា មហាបថវិយា បរិច្ឆិន្នោ, ឧបរិ អាកាសេន, ឯកតោ ចក្កវាឡបព្ពតេន, ឯកតោ វេលន្តេន បរិច្ឆិន្នោ; សមន្តបដ្ឋានស្ស បន បរិច្ឆេទោ ន បញ្ញាយតីតិ សណ្ហសុខុមធម្មំ បច្ចវេក្ខន្តស្ស ពលវបីតិ ឧប្បន្នា។ សោ បីតិំ វិក្ខម្ភេត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា យថានិសិន្នោវ សព្ពកិលេសេ ខេបេត្វា អគ្គផលេ អរហត្តេ បតិដ្ឋាយ ឧទានំ ឧទានេសិ –

    Evaṃ uppattiyā panassa idaṃ vatthupi veditabbaṃ – mahāgatigamiyatissadattatthero kira nāma mahābodhiṃ vandissāmīti paratīraṃ gacchanto nāvāya uparitale nisinno mahāsamuddaṃ olokesi. Athassa tasmiṃ samaye neva paratīraṃ paññāyittha, na orimatīraṃ, ūmivegappabhedasamuggatajalacuṇṇaparikiṇṇo pana pasāritarajatapaṭṭasumanapupphasantharasadiso mahāsamuddova paññāyittha. So kiṃ nu kho mahāsamuddassa ūmivego balavā udāhu catuvīsatippabhede samantapaṭṭhāne nayamukhaṃ balavanti cintesi. Athassa mahāsamudde paricchedo paññāyati – ayañhi heṭṭhā mahāpathaviyā paricchinno, upari ākāsena, ekato cakkavāḷapabbatena, ekato velantena paricchinno; samantapaṭṭhānassa pana paricchedo na paññāyatīti saṇhasukhumadhammaṃ paccavekkhantassa balavapīti uppannā. So pītiṃ vikkhambhetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā yathānisinnova sabbakilese khepetvā aggaphale arahatte patiṭṭhāya udānaṃ udānesi –

    អត្ថេវ គម្ភីរគតំ សុទុព្ពុធំ,

    Attheva gambhīragataṃ sudubbudhaṃ,

    សយំ អភិញ្ញាយ សហេតុសម្ភវំ;

    Sayaṃ abhiññāya sahetusambhavaṃ;

    យថានុបុព្ពំ និខិលេន ទេសិតំ,

    Yathānupubbaṃ nikhilena desitaṃ,

    មហេសិនា រូបគតំវ បស្សតីតិ។

    Mahesinā rūpagataṃva passatīti.

    អយំ នយសាគរោ នាម។

    Ayaṃ nayasāgaro nāma.

    កតមោ ញាណសាគរោ? សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ ញាណសាគរោ នាម។ អយំ សំសារសាគរោ នាម, អយំ ជលសាគរោ នាម, អយំ នយសាគរោ នាមាតិ ហិ អញ្ញេន ន សក្កា ជានិតុំ, សព្ពញ្ញុតញ្ញាណេនេវ សក្កា ជានិតុន្តិ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ ញាណសាគរោ នាម។ ឥមេសុ ចតូសុ សាគរេសុ ឥមស្មិំ ឋានេ នយសាគរោ អធិប្បេតោ។ ឥមញ្ហិ សព្ពញ្ញុពុទ្ធាវ បដិវិជ្ឈន្តិ។

    Katamo ñāṇasāgaro? Sabbaññutaññāṇaṃ ñāṇasāgaro nāma. Ayaṃ saṃsārasāgaro nāma, ayaṃ jalasāgaro nāma, ayaṃ nayasāgaro nāmāti hi aññena na sakkā jānituṃ, sabbaññutaññāṇeneva sakkā jānitunti sabbaññutaññāṇaṃ ñāṇasāgaro nāma. Imesu catūsu sāgaresu imasmiṃ ṭhāne nayasāgaro adhippeto. Imañhi sabbaññubuddhāva paṭivijjhanti.

    អយម្បិ ភគវា ពោធិមូលេ និសិន្នោ ‘ឥមំ បដិវិជ្ឈិត្វា ឥមំ វត មេ ធម្មំ ឯសន្តស្ស គវេសន្តស្ស កប្បសតសហស្សាធិកានិ ចត្តារិ អសង្ខ្យេយ្យានិ វីតិវត្តានិ, អថ មេ ឥមស្មិំ បល្លង្កេ និសិន្នេន ទិយឌ្ឍកិលេសសហស្សំ ខេបេត្វា អយំ ធម្មោ បដិវិទ្ធោ’តិ បដិវិទ្ធធម្មំ បច្ចវេក្ខន្តោ សត្តាហំ ឯកបល្លង្កេន និសីទិ។ តតោ តម្ហា បល្លង្កា វុដ្ឋាយ ‘ឥមស្មិំ វត មេ បល្លង្កេ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ បដិវិទ្ធ’ន្តិ អនិមិសេហិ ចក្ខូហិ សត្តាហំ បល្លង្កំ ឱលោកេន្តោ អដ្ឋាសិ។ តតោ ទេវតានំ ‘អជ្ជាបិ នូន សិទ្ធត្ថស្ស កត្តព្ពកិច្ចំ អត្ថិ, បល្លង្កស្មិញ្ហិ អាលយំ ន វិជហតី’តិ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ។

    Ayampi bhagavā bodhimūle nisinno ‘imaṃ paṭivijjhitvā imaṃ vata me dhammaṃ esantassa gavesantassa kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni vītivattāni, atha me imasmiṃ pallaṅke nisinnena diyaḍḍhakilesasahassaṃ khepetvā ayaṃ dhammo paṭividdho’ti paṭividdhadhammaṃ paccavekkhanto sattāhaṃ ekapallaṅkena nisīdi. Tato tamhā pallaṅkā vuṭṭhāya ‘imasmiṃ vata me pallaṅke sabbaññutaññāṇaṃ paṭividdha’nti animisehi cakkhūhi sattāhaṃ pallaṅkaṃ olokento aṭṭhāsi. Tato devatānaṃ ‘ajjāpi nūna siddhatthassa kattabbakiccaṃ atthi, pallaṅkasmiñhi ālayaṃ na vijahatī’ti parivitakko udapādi.

    សត្ថា ទេវតានំ វិតក្កំ ញត្វា តាវទេវ តាសំ វិតក្កវូបសមនត្ថំ វេហាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា យមកបាដិហារិយំ ទស្សេសិ។ មហាពោធិបល្លង្កស្មិញ្ហិ កតបាដិហារិយញ្ច, ញាតិសមាគមេ កតបាដិហារិយញ្ច, បាដិយបុត្តសមាគមេ កតបាដិហារិយញ្ច, សព្ពំ កណ្ឌម្ពរុក្ខមូលេ កតយមកបាដិហារិយសទិសមេវ អហោសិ។ ឯវំ យមកបាដិហារិយំ កត្វា បល្លង្កស្ស ឋិតដ្ឋានស្ស ច អន្តរេ អាកាសតោ ឱរុយ្ហ សត្តាហំ ចង្កមិ។ ឥមេសុ ច ឯកវីសតិយា ទិវសេសុ ឯកទិវសេបិ សត្ថុ សរីរតោ រស្មិយោ ន និក្ខន្តា។

    Satthā devatānaṃ vitakkaṃ ñatvā tāvadeva tāsaṃ vitakkavūpasamanatthaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā yamakapāṭihāriyaṃ dassesi. Mahābodhipallaṅkasmiñhi katapāṭihāriyañca, ñātisamāgame katapāṭihāriyañca, pāṭiyaputtasamāgame katapāṭihāriyañca, sabbaṃ kaṇḍambarukkhamūle katayamakapāṭihāriyasadisameva ahosi. Evaṃ yamakapāṭihāriyaṃ katvā pallaṅkassa ṭhitaṭṭhānassa ca antare ākāsato oruyha sattāhaṃ caṅkami. Imesu ca ekavīsatiyā divasesu ekadivasepi satthu sarīrato rasmiyo na nikkhantā.

    ចតុត្ថេ បន សត្តាហេ បច្ឆិមុត្តរាយ ទិសាយ រតនឃរេ និសីទិ – រតនឃរំ នាម នេវ សត្តរតនមយំ គេហំ។ សត្តន្នំ បន បករណានំ សម្មសិតដ្ឋានំ រតនឃរន្តិ វេទិតព្ពំ – តត្ថ ធម្មសង្គណិំ សម្មសន្តស្សាបិ សរីរតោ រស្មិយោ ន និក្ខន្តា។ វិភង្គប្បករណំ ធាតុកថំ បុគ្គលបញ្ញត្តិំ កថាវត្ថុប្បករណំ យមកប្បករណំ សម្មសន្តស្សាបិ សរីរតោ រស្មិយោ ន និក្ខន្តា។ យទា បន មហាបករណំ ឱរុយ្ហ ‘‘ហេតុបច្ចយោ អារម្មណបច្ចយោ…បេ.… អវិគតបច្ចយោ’’តិ សម្មសនំ អារភិ, អថស្ស ចតុវីសតិសមន្តបដ្ឋានំ សម្មសន្តស្ស ឯកន្តតោ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ មហាបករណេយេវ ឱកាសំ លភិ។ យថា ហិ តិមិរបិង្គលមហាមច្ឆោ ចតុរាសីតិយោជនសហស្សគម្ភីរេ មហាសមុទ្ទេយេវ ឱកាសំ លភតិ, ឯវមេវ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ ឯកន្តតោ មហាបករណេយេវ ឱកាសំ លភិ។

    Catutthe pana sattāhe pacchimuttarāya disāya ratanaghare nisīdi – ratanagharaṃ nāma neva sattaratanamayaṃ gehaṃ. Sattannaṃ pana pakaraṇānaṃ sammasitaṭṭhānaṃ ratanagharanti veditabbaṃ – tattha dhammasaṅgaṇiṃ sammasantassāpi sarīrato rasmiyo na nikkhantā. Vibhaṅgappakaraṇaṃ dhātukathaṃ puggalapaññattiṃ kathāvatthuppakaraṇaṃ yamakappakaraṇaṃ sammasantassāpi sarīrato rasmiyo na nikkhantā. Yadā pana mahāpakaraṇaṃ oruyha ‘‘hetupaccayo ārammaṇapaccayo…pe… avigatapaccayo’’ti sammasanaṃ ārabhi, athassa catuvīsatisamantapaṭṭhānaṃ sammasantassa ekantato sabbaññutaññāṇaṃ mahāpakaraṇeyeva okāsaṃ labhi. Yathā hi timirapiṅgalamahāmaccho caturāsītiyojanasahassagambhīre mahāsamuddeyeva okāsaṃ labhati, evameva sabbaññutaññāṇaṃ ekantato mahāpakaraṇeyeva okāsaṃ labhi.

    សត្ថុ ឯវំ លទ្ធោកាសេន សព្ពញ្ញុតញ្ញាណេន យថាសុខំ សណ្ហសុខុមធម្មំ សម្មសន្តស្ស សរីរតោ នីលបីតលោហិតោទាតមញ្ជិដ្ឋបភស្សរវសេន ឆព្ពណ្ណរស្មិយោ និក្ខមិំសុ។ កេសមស្សូហិ ចេវ អក្ខីនញ្ច នីលដ្ឋានេហិ នីលរស្មិយោ និក្ខមិំសុ, យាសំ វសេន គគនតលំ អញ្ជនចុណ្ណសមោកិណ្ណំ វិយ ឧមាបុប្ផនីលុប្បលទលសញ្ឆន្នំ វិយ វីតិបតន្តមណិតាលវណ្ដំ វិយ សម្បសារិតមេចកបដំ វិយ ច អហោសិ។

    Satthu evaṃ laddhokāsena sabbaññutaññāṇena yathāsukhaṃ saṇhasukhumadhammaṃ sammasantassa sarīrato nīlapītalohitodātamañjiṭṭhapabhassaravasena chabbaṇṇarasmiyo nikkhamiṃsu. Kesamassūhi ceva akkhīnañca nīlaṭṭhānehi nīlarasmiyo nikkhamiṃsu, yāsaṃ vasena gaganatalaṃ añjanacuṇṇasamokiṇṇaṃ viya umāpupphanīluppaladalasañchannaṃ viya vītipatantamaṇitālavaṇṭaṃ viya sampasāritamecakapaṭaṃ viya ca ahosi.

    ឆវិតោ ចេវ អក្ខីនញ្ច បីតដ្ឋានេហិ បីតរស្មិយោ និក្ខមិំសុ; យាសំ វសេន ទិសាភាគា សុវណ្ណរសធារាភិសិញ្ចមានា វិយ សុវណ្ណបដបសារិតា វិយ កុង្កុមចុណ្ណកណិការបុប្ផសម្បរិកិណ្ណា វិយ ច វិរោចិំសុ។

    Chavito ceva akkhīnañca pītaṭṭhānehi pītarasmiyo nikkhamiṃsu; yāsaṃ vasena disābhāgā suvaṇṇarasadhārābhisiñcamānā viya suvaṇṇapaṭapasāritā viya kuṅkumacuṇṇakaṇikārapupphasamparikiṇṇā viya ca virociṃsu.

    មំសលោហិតេហិ ចេវ អក្ខីនញ្ច រត្តដ្ឋានេហិ លោហិតរស្មិយោ និក្ខមិំសុ យាសំ វសេន ទិសាភាគា ចីនបិដ្ឋចុណ្ណរញ្ជិតា វិយ សុបក្កលាខារសសិញ្ចមានា វិយ រត្តកម្ពលបរិក្ខិត្តា វិយ ជយសុមនបារិភទ្ទកពន្ធុជីវកកុសុមសម្បរិកិណ្ណា វិយ ច វិរោចិំសុ។

    Maṃsalohitehi ceva akkhīnañca rattaṭṭhānehi lohitarasmiyo nikkhamiṃsu yāsaṃ vasena disābhāgā cīnapiṭṭhacuṇṇarañjitā viya supakkalākhārasasiñcamānā viya rattakambalaparikkhittā viya jayasumanapāribhaddakabandhujīvakakusumasamparikiṇṇā viya ca virociṃsu.

    អដ្ឋីហិ ចេវ ទន្តេហិ ច អក្ខីនញ្ច សេតដ្ឋានេហិ ឱទាតរស្មិយោ និក្ខមិំសុ; យាសំ វសេន ទិសាភាគា រជតឃដេហិ អាសិញ្ចមានខីរធារាសម្បរិកិណ្ណា វិយ សម្បសារិតរជតបដ្ដវិតានា វិយ, វីតិបតន្តរជតតាលវណ្ដា វិយ, កុន្ទកុមុទសិន្ទុវារសុមនមល្លិកាទិកុសុមសញ្ឆន្នា វិយ ច វិរោចិំសុ។

    Aṭṭhīhi ceva dantehi ca akkhīnañca setaṭṭhānehi odātarasmiyo nikkhamiṃsu; yāsaṃ vasena disābhāgā rajataghaṭehi āsiñcamānakhīradhārāsamparikiṇṇā viya sampasāritarajatapaṭṭavitānā viya, vītipatantarajatatālavaṇṭā viya, kundakumudasinduvārasumanamallikādikusumasañchannā viya ca virociṃsu.

    មញ្ជិដ្ឋបភស្សរា បន តម្ហា តម្ហា សរីរប្បទេសា និក្ខមិំសុ។ ឥតិ តា ឆព្ពណ្ណរស្មិយោ និក្ខមិត្វា ឃនមហាបថវិំ គណ្ហិំសុ។

    Mañjiṭṭhapabhassarā pana tamhā tamhā sarīrappadesā nikkhamiṃsu. Iti tā chabbaṇṇarasmiyo nikkhamitvā ghanamahāpathaviṃ gaṇhiṃsu.

    ចតុនហុតាធិកទ្វិយោជនសតសហស្សពហលា មហាបថវី និទ្ធន្តសុវណ្ណបិណ្ឌិ វិយ អហោសិ។ អថ មហាបថវិំ ភិន្ទិត្វា ហេដ្ឋា ឧទកំ គណ្ហិំសុ។ បថវិសន្ធារកំ អដ្ឋនហុតាធិកចតុយោជនសតសហស្សពហលំ ឧទកំ សុវណ្ណកលសេហិ អាសិញ្ចមានវិលីនសុវណ្ណំ វិយ អហោសិ។ ឧទកំ វិនិវិជ្ឈិត្វា វាតំ អគ្គហេសុំ។ ឆនហុតាធិកនវយោជនសតសហស្សពហលោ វាតោ សមុស្សិតសុវណ្ណក្ខន្ធោ វិយ អហោសិ។ វាតំ វិនិវិជ្ឈិត្វា ហេដ្ឋា អជដាកាសំ បក្ខន្ទិំសុ។

    Catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā mahāpathavī niddhantasuvaṇṇapiṇḍi viya ahosi. Atha mahāpathaviṃ bhinditvā heṭṭhā udakaṃ gaṇhiṃsu. Pathavisandhārakaṃ aṭṭhanahutādhikacatuyojanasatasahassabahalaṃ udakaṃ suvaṇṇakalasehi āsiñcamānavilīnasuvaṇṇaṃ viya ahosi. Udakaṃ vinivijjhitvā vātaṃ aggahesuṃ. Chanahutādhikanavayojanasatasahassabahalo vāto samussitasuvaṇṇakkhandho viya ahosi. Vātaṃ vinivijjhitvā heṭṭhā ajaṭākāsaṃ pakkhandiṃsu.

    ឧបរិភាគេន ឧគ្គន្ត្វាបិ ចាតុមហារាជិកេ គណ្ហិំសុ។ តេ វិនិវិជ្ឈិត្វា តាវតិំសេ តតោ យាមេ តតោ តុសិតេ តតោ និម្មានរតី តតោ បរនិម្មិតវសវត្តី តតោ នវ ព្រហ្មលោកេ តតោ វេហប្ផលេ តតោ បញ្ច សុទ្ធាវាសេ វិនិវិជ្ឈិត្វា ចត្តារោ អារុប្បេ គណ្ហិំសុ។ ចត្តារោ ច អារុប្បេ វិនិវិជ្ឈិត្វា អជដាកាសំ បក្ខន្ទិំសុ។

    Uparibhāgena uggantvāpi cātumahārājike gaṇhiṃsu. Te vinivijjhitvā tāvatiṃse tato yāme tato tusite tato nimmānaratī tato paranimmitavasavattī tato nava brahmaloke tato vehapphale tato pañca suddhāvāse vinivijjhitvā cattāro āruppe gaṇhiṃsu. Cattāro ca āruppe vinivijjhitvā ajaṭākāsaṃ pakkhandiṃsu.

    តិរិយភាគេហិ អនន្តា លោកធាតុយោ បក្ខន្ទិំសុ។ ឯត្តកេសុ ឋានេសុ ចន្ទម្ហិ ចន្ទប្បភា នត្ថិ, សូរិយេ សូរិយប្បភា នត្ថិ, តារករូបេសុ តារករូបប្បភា នត្ថិ, ទេវតានំ ឧយ្យានវិមានកប្បរុក្ខេសុ ចេវ សរីរេសុ ច អាភរណេសុ ចាតិ សព្ពត្ថ បភា នត្ថិ។ តិសហស្សិមហាសហស្សិលោកធាតុយា អាលោកផរណសមត្ថោ មហាព្រហ្មាបិ សូរិយុគ្គមនេ ខជ្ជោបនកោ វិយ អហោសិ។ ចន្ទសូរិយតារករូបទេវតុយ្យានវិមានកប្បរុក្ខានំ បរិច្ឆេទមត្តកមេវ បញ្ញាយិត្ថ។ ឯត្តកំ ឋានំ ពុទ្ធរស្មីហិយេវ អជ្ឈោត្ថដំ អហោសិ។ អយញ្ច នេវ ពុទ្ធានំ អធិដ្ឋានិទ្ធិ, ន ភាវនាមយិទ្ធិ។ សណ្ហសុខុមធម្មំ បន សម្មសតោ លោកនាថស្ស លោហិតំ បសីទិ, វត្ថុរូបំ បសីទិ, ឆវិវណ្ណោ បសីទិ។ ចិត្តសមុដ្ឋានា វណ្ណធាតុ សមន្តា អសីតិហត្ថមត្តេ បទេសេ និច្ចលាវ អដ្ឋាសិ។ ឥមិនា នីហារេន សត្តាហំ សម្មសិ។

    Tiriyabhāgehi anantā lokadhātuyo pakkhandiṃsu. Ettakesu ṭhānesu candamhi candappabhā natthi, sūriye sūriyappabhā natthi, tārakarūpesu tārakarūpappabhā natthi, devatānaṃ uyyānavimānakapparukkhesu ceva sarīresu ca ābharaṇesu cāti sabbattha pabhā natthi. Tisahassimahāsahassilokadhātuyā ālokapharaṇasamattho mahābrahmāpi sūriyuggamane khajjopanako viya ahosi. Candasūriyatārakarūpadevatuyyānavimānakapparukkhānaṃ paricchedamattakameva paññāyittha. Ettakaṃ ṭhānaṃ buddharasmīhiyeva ajjhotthaṭaṃ ahosi. Ayañca neva buddhānaṃ adhiṭṭhāniddhi, na bhāvanāmayiddhi. Saṇhasukhumadhammaṃ pana sammasato lokanāthassa lohitaṃ pasīdi, vatthurūpaṃ pasīdi, chavivaṇṇo pasīdi. Cittasamuṭṭhānā vaṇṇadhātu samantā asītihatthamatte padese niccalāva aṭṭhāsi. Iminā nīhārena sattāhaṃ sammasi.

    សត្ត រត្តិន្ទិវានិ សម្មសិតធម្មោ កិត្តកោ អហោសីតិ? អនន្តោ អបរិមាណោ អហោសិ។ អយំ តាវ មនសាទេសនា នាម។ សត្ថា បន ឯវំ សត្តាហំ មនសា ចិន្តិតធម្មំ វចីភេទំ កត្វា ទេសេន្តោ វស្សសតេនបិ វស្សសហស្សេនបិ វស្សសតសហស្សេនបិ មត្ថកំ បាបេត្វា ទេសេតុំ ន សក្កោតីតិ ន វត្តព្ពំ។ អបរភាគេបិ ហិ តថាគតោ តាវតិំសភវនេ បារិច្ឆត្តកមូលេ បណ្ឌុកម្ពលសិលាយំ ទសសហស្សចក្កវាឡទេវតានំ មជ្ឈេ និសិន្នោ មាតរំ កាយសក្ខិំ កត្វា កុសលា ធម្មា, អកុសលា ធម្មា, អព្យាកតា ធម្មាតិ ធម្មំ ទេសេន្តោ សតភាគេន សហស្សភាគេន សតសហស្សភាគេន ធម្មន្តរា ធម្មន្តរំ សង្កមិត្វា សង្កមិត្វាវ ទេសេសិ។ តយោ មាសេ និរន្តរំ បវត្តិតទេសនា វេគេន បវត្តា អាកាសគង្គា វិយ អធោមុខឋបិតឧទកឃដា និក្ខន្តឧទកធារា វិយ ច ហុត្វា អនន្តា អបរិមាណា អហោសិ។

    Satta rattindivāni sammasitadhammo kittako ahosīti? Ananto aparimāṇo ahosi. Ayaṃ tāva manasādesanā nāma. Satthā pana evaṃ sattāhaṃ manasā cintitadhammaṃ vacībhedaṃ katvā desento vassasatenapi vassasahassenapi vassasatasahassenapi matthakaṃ pāpetvā desetuṃ na sakkotīti na vattabbaṃ. Aparabhāgepi hi tathāgato tāvatiṃsabhavane pāricchattakamūle paṇḍukambalasilāyaṃ dasasahassacakkavāḷadevatānaṃ majjhe nisinno mātaraṃ kāyasakkhiṃ katvā kusalā dhammā, akusalā dhammā, abyākatā dhammāti dhammaṃ desento satabhāgena sahassabhāgena satasahassabhāgena dhammantarā dhammantaraṃ saṅkamitvā saṅkamitvāva desesi. Tayo māse nirantaraṃ pavattitadesanā vegena pavattā ākāsagaṅgā viya adhomukhaṭhapitaudakaghaṭā nikkhantaudakadhārā viya ca hutvā anantā aparimāṇā ahosi.

    ពុទ្ធានញ្ហិ ភត្តានុមោទនកាលេបិ ថោកំ វឌ្ឍេត្វា អនុមោទេន្តានំ ទេសនា ទីឃមជ្ឈិមនិកាយប្បមាណា ហោតិ។ បច្ឆាភត្តំ បន សម្បត្តបរិសាយ ធម្មំ ទេសេន្តានំ ទេសនា សំយុត្តអង្គុត្តរិកទ្វេមហានិកាយប្បមាណាវ ហោតិ។ កស្មា? ពុទ្ធានញ្ហិ ភវង្គបរិវាសោ លហុកោ ទន្តាវរណំ សុផុសិតំ មុខាទានំ សិលិដ្ឋំ ជិវ្ហា មុទុកា សរោ មធុរោ វចនំ លហុបរិវត្តំ។ តស្មា តំ មុហុត្តំ ទេសិតធម្មោបិ ឯត្តកោ ហោតិ។ តេមាសំ ទេសិតធម្មោ បន អនន្តោ អបរិមាណោយេវ។

    Buddhānañhi bhattānumodanakālepi thokaṃ vaḍḍhetvā anumodentānaṃ desanā dīghamajjhimanikāyappamāṇā hoti. Pacchābhattaṃ pana sampattaparisāya dhammaṃ desentānaṃ desanā saṃyuttaaṅguttarikadvemahānikāyappamāṇāva hoti. Kasmā? Buddhānañhi bhavaṅgaparivāso lahuko dantāvaraṇaṃ suphusitaṃ mukhādānaṃ siliṭṭhaṃ jivhā mudukā saro madhuro vacanaṃ lahuparivattaṃ. Tasmā taṃ muhuttaṃ desitadhammopi ettako hoti. Temāsaṃ desitadhammo pana ananto aparimāṇoyeva.

    អានន្ទត្ថេរោ ហិ ពហុស្សុតោ តិបិដកធរោ បញ្ចទស គាថាសហស្សានិ សដ្ឋិ បទសហស្សានិ លតាបុប្ផានិ អាកឌ្ឍន្តោ វិយ ឋិតបទេនេវ ឋត្វា គណ្ហាតិ វា វាចេតិ វា ទេសេតិ វា។ ឯត្តកោ ថេរស្ស ឯកោ ឧទ្ទេសមគ្គោ នាម ហោតិ។ ថេរស្ស ហិ អនុបទំ ឧទ្ទេសំ ទទមានោ អញ្ញោ ទាតុំ ន សក្កោតិ, ន សម្បាបុណាតិ។ សម្មាសម្ពុទ្ធោវ សម្បាបុណេយ្យ។ ឯវំ អធិមត្តសតិមា អធិមត្តគតិមា អធិមត្តធិតិមា សាវកោ សត្ថារា តេមាសំ ឥមិនា នីហារេន ទេសិតទេសនំ វស្សសតំ វស្សសហស្សំ ឧគ្គណ្ហន្តោបិ មត្ថកំ បាបេតុំ ន សក្កោតិ។

    Ānandatthero hi bahussuto tipiṭakadharo pañcadasa gāthāsahassāni saṭṭhi padasahassāni latāpupphāni ākaḍḍhanto viya ṭhitapadeneva ṭhatvā gaṇhāti vā vāceti vā deseti vā. Ettako therassa eko uddesamaggo nāma hoti. Therassa hi anupadaṃ uddesaṃ dadamāno añño dātuṃ na sakkoti, na sampāpuṇāti. Sammāsambuddhova sampāpuṇeyya. Evaṃ adhimattasatimā adhimattagatimā adhimattadhitimā sāvako satthārā temāsaṃ iminā nīhārena desitadesanaṃ vassasataṃ vassasahassaṃ uggaṇhantopi matthakaṃ pāpetuṃ na sakkoti.

    ឯវំ តេមាសំ និរន្តរំ ទេសេន្តស្ស បន តថាគតស្ស កពឡីការាហារប្បដិពទ្ធំ ឧបាទិន្នកសរីរំ កថំ យាបេសីតិ? បដិជគ្គនេនេវ។ ពុទ្ធានញ្ហិ សោ សោ កាលោ សុវវត្ថិតោ សុបរិច្ឆិន្នោ សុបច្ចក្ខោ។ តស្មា ភគវា ធម្មំ ទេសេន្តោវ មនុស្សលោកេ កាលំ ឱលោកេតិ។ សោ ភិក្ខាចារវេលំ សល្លក្ខេត្វា និម្មិតពុទ្ធំ មាបេត្វា ‘ឥមស្ស ចីវរគ្គហណំ បត្តគ្គហណំ សរកុត្តិ អាកប្បោ ច ឯវរូបោ នាម ហោតុ, ឯត្តកំ នាម ធម្មំ ទេសេតូ’តិ អធិដ្ឋាយ បត្តចីវរមាទាយ អនោតត្តទហំ គច្ឆតិ។ ទេវតា នាគលតាទន្តកដ្ឋំ ទេន្តិ។ តំ ខាទិត្វា អនោតត្តទហេ សរីរំ បដិជគ្គិត្វា មនោសិលាតលេ ឋិតោ សុរត្តទុបដ្ដំ និវាសេត្វា ចីវរំ បារុបិត្វា ចាតុមហារាជទត្តិយំ សេលមយំ បត្តំ អាទាយ ឧត្តរកុរុំ គច្ឆតិ។ តតោ បិណ្ឌបាតំ អាហរិត្វា អនោតត្តទហតីរេ និសិន្នោ តំ បរិភុញ្ជិត្វា ទិវាវិហារាយ ចន្ទនវនំ គច្ឆតិ។

    Evaṃ temāsaṃ nirantaraṃ desentassa pana tathāgatassa kabaḷīkārāhārappaṭibaddhaṃ upādinnakasarīraṃ kathaṃ yāpesīti? Paṭijagganeneva. Buddhānañhi so so kālo suvavatthito suparicchinno supaccakkho. Tasmā bhagavā dhammaṃ desentova manussaloke kālaṃ oloketi. So bhikkhācāravelaṃ sallakkhetvā nimmitabuddhaṃ māpetvā ‘imassa cīvaraggahaṇaṃ pattaggahaṇaṃ sarakutti ākappo ca evarūpo nāma hotu, ettakaṃ nāma dhammaṃ desetū’ti adhiṭṭhāya pattacīvaramādāya anotattadahaṃ gacchati. Devatā nāgalatādantakaṭṭhaṃ denti. Taṃ khāditvā anotattadahe sarīraṃ paṭijaggitvā manosilātale ṭhito surattadupaṭṭaṃ nivāsetvā cīvaraṃ pārupitvā cātumahārājadattiyaṃ selamayaṃ pattaṃ ādāya uttarakuruṃ gacchati. Tato piṇḍapātaṃ āharitvā anotattadahatīre nisinno taṃ paribhuñjitvā divāvihārāya candanavanaṃ gacchati.

    ធម្មសេនាបតិសារិបុត្តត្ថេរោបិ តត្ថ គន្ត្វា សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស វត្តំ កត្វា ឯកមន្តំ និសីទតិ។ អថស្ស សត្ថា នយំ ទេតិ។ ‘សារិបុត្ត, ឯត្តកោ ធម្មោ មយា ទេសិតោ’តិ អាចិក្ខតិ។ ឯវំ សម្មាសម្ពុទ្ធេ នយំ ទេន្តេ បដិសម្ភិទាប្បត្តស្ស អគ្គសាវកស្ស វេលន្តេ ឋត្វា ហត្ថំ បសារេត្វា ទស្សិតសមុទ្ទសទិសំ នយទានំ ហោតិ។ ថេរស្សាបិ នយសតេន នយសហស្សេន នយសតសហស្សេន ភគវតា ទេសិតធម្មោ ឧបដ្ឋាតិយេវ។

    Dhammasenāpatisāriputtattheropi tattha gantvā sammāsambuddhassa vattaṃ katvā ekamantaṃ nisīdati. Athassa satthā nayaṃ deti. ‘Sāriputta, ettako dhammo mayā desito’ti ācikkhati. Evaṃ sammāsambuddhe nayaṃ dente paṭisambhidāppattassa aggasāvakassa velante ṭhatvā hatthaṃ pasāretvā dassitasamuddasadisaṃ nayadānaṃ hoti. Therassāpi nayasatena nayasahassena nayasatasahassena bhagavatā desitadhammo upaṭṭhātiyeva.

    សត្ថា ទិវាវិហារំ និសីទិត្វា ធម្មំ ទេសេតុំ កាយ វេលាយ គច្ឆតីតិ? សាវត្ថិវាសីនំ កុលបុត្តានំ សម្បត្តានំ ធម្មទេសនវេលា នាម អត្ថិ, តាយ វេលាយ គច្ឆតិ។ ធម្មំ ទេសេត្វា គច្ឆន្តំ វា អាគច្ឆន្តំ វា កេ ជានន្តិ កេ ន ជានន្តីតិ? មហេសក្ខា ទេវតា ជានន្តិ, អប្បេសក្ខា ទេវតា ន ជានន្តិ។ កស្មា ន ជានន្តីតិ? សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស វា និម្មិតពុទ្ធស្ស វា រស្មិអាទីសុ នានត្តាភាវា។ ឧភិន្នម្បិ ហិ តេសំ រស្មីសុ វា សរេសុ វា វចនេសុ វា នានត្តំ នត្ថិ។

    Satthā divāvihāraṃ nisīditvā dhammaṃ desetuṃ kāya velāya gacchatīti? Sāvatthivāsīnaṃ kulaputtānaṃ sampattānaṃ dhammadesanavelā nāma atthi, tāya velāya gacchati. Dhammaṃ desetvā gacchantaṃ vā āgacchantaṃ vā ke jānanti ke na jānantīti? Mahesakkhā devatā jānanti, appesakkhā devatā na jānanti. Kasmā na jānantīti? Sammāsambuddhassa vā nimmitabuddhassa vā rasmiādīsu nānattābhāvā. Ubhinnampi hi tesaṃ rasmīsu vā saresu vā vacanesu vā nānattaṃ natthi.

    សារិបុត្តត្ថេរោបិ សត្ថារា ទេសិតំ ទេសិតំ ធម្មំ អាហរិត្វា អត្តនោ សទ្ធិវិហារិកានំ បញ្ចន្នំ ភិក្ខុសតានំ ទេសេសិ។ តេសំ អយំ បុព្ពយោគោ – តេ កិរ កស្សបទសពលស្ស កាលេ ខុទ្ទកវគ្គុលិយោនិយំ និព្ពត្តា បព្ភារេ ឱលម្ពន្តា ទ្វិន្នំ អាភិធម្មិកភិក្ខូនំ អភិធម្មំ សជ្ឈាយន្តានំ សរេ និមិត្តំ គហេត្វា កណ្ហបក្ខសុក្កបក្ខេ អជានិត្វាបិ សរេ និមិត្តគ្គាហមត្តកេនេវ កាលំ កត្វា ទេវលោកេ និព្ពត្តិំសុ។ ឯកំ ពុទ្ធន្តរំ ទេវលោកេ វសិត្វា តស្មិំ កាលេ មនុស្សលោកេ និព្ពត្តា យមកបាដិហារិយេ បសីទិត្វា ថេរស្ស សន្តិកេ បព្ពជិំសុ។ ថេរោ សត្ថារា ទេសិតំ ទេសិតំ ធម្មំ អាហរិត្វា តេសំ ទេសេសិ។ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស អភិធម្មទេសនាបរិយោសានញ្ច តេសំ ភិក្ខូនំ សត្តប្បករណឧគ្គហណញ្ច ឯកប្បហារេនេវ អហោសិ។

    Sāriputtattheropi satthārā desitaṃ desitaṃ dhammaṃ āharitvā attano saddhivihārikānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ desesi. Tesaṃ ayaṃ pubbayogo – te kira kassapadasabalassa kāle khuddakavagguliyoniyaṃ nibbattā pabbhāre olambantā dvinnaṃ ābhidhammikabhikkhūnaṃ abhidhammaṃ sajjhāyantānaṃ sare nimittaṃ gahetvā kaṇhapakkhasukkapakkhe ajānitvāpi sare nimittaggāhamattakeneva kālaṃ katvā devaloke nibbattiṃsu. Ekaṃ buddhantaraṃ devaloke vasitvā tasmiṃ kāle manussaloke nibbattā yamakapāṭihāriye pasīditvā therassa santike pabbajiṃsu. Thero satthārā desitaṃ desitaṃ dhammaṃ āharitvā tesaṃ desesi. Sammāsambuddhassa abhidhammadesanāpariyosānañca tesaṃ bhikkhūnaṃ sattappakaraṇauggahaṇañca ekappahāreneva ahosi.

    អភិធម្មេ វាចនាមគ្គោ នាម សារិបុត្តត្ថេរប្បភវោ។ មហាបករណេ គណនចារោបិ ថេរេនេវ ឋបិតោ។ ថេរោ ហិ ឥមិនា នីហារេន ធម្មន្តរំ អមក្ខេត្វាវ សុខំ គហេតុំ ធារេតុំ បរិយាបុណិតុំ វាចេតុញ្ច បហោតីតិ គណនចារំ ឋបេសិ។ ឯវំ សន្តេ ថេរោវ បឋមតរំ អាភិធម្មិកោ ហោតីតិ? ន ហោតិ។ សម្មាសម្ពុទ្ធោវ បឋមតរំ អាភិធម្មិកោ។ សោ ហិ នំ មហាពោធិបល្លង្កេ និសីទិត្វា បដិវិជ្ឈិ។ ពុទ្ធោ ហុត្វា ច បន សត្តាហំ ឯកបល្លង្កេន និសិន្នោ ឧទានំ ឧទានេសិ –

    Abhidhamme vācanāmaggo nāma sāriputtattherappabhavo. Mahāpakaraṇe gaṇanacāropi thereneva ṭhapito. Thero hi iminā nīhārena dhammantaraṃ amakkhetvāva sukhaṃ gahetuṃ dhāretuṃ pariyāpuṇituṃ vācetuñca pahotīti gaṇanacāraṃ ṭhapesi. Evaṃ sante therova paṭhamataraṃ ābhidhammiko hotīti? Na hoti. Sammāsambuddhova paṭhamataraṃ ābhidhammiko. So hi naṃ mahābodhipallaṅke nisīditvā paṭivijjhi. Buddho hutvā ca pana sattāhaṃ ekapallaṅkena nisinno udānaṃ udānesi –

    ‘‘យទា ហវេ បាតុភវន្តិ ធម្មា,

    ‘‘Yadā have pātubhavanti dhammā,

    អាតាបិនោ ឈាយតោ ព្រាហ្មណស្ស;

    Ātāpino jhāyato brāhmaṇassa;

    អថស្ស កង្ខា វបយន្តិ សព្ពា,

    Athassa kaṅkhā vapayanti sabbā,

    យតោ បជានាតិ សហេតុធម្មំ។

    Yato pajānāti sahetudhammaṃ.

    ‘‘យទា ហវេ បាតុភវន្តិ ធម្មា,

    ‘‘Yadā have pātubhavanti dhammā,

    អាតាបិនោ ឈាយតោ ព្រាហ្មណស្ស;

    Ātāpino jhāyato brāhmaṇassa;

    អថស្ស កង្ខា វបយន្តិ សព្ពា,

    Athassa kaṅkhā vapayanti sabbā,

    យតោ ខយំ បច្ចយានំ អវេទិ។

    Yato khayaṃ paccayānaṃ avedi.

    ‘‘យទា ហវេ បាតុភវន្តិ ធម្មា,

    ‘‘Yadā have pātubhavanti dhammā,

    អាតាបិនោ ឈាយតោ ព្រាហ្មណស្ស;

    Ātāpino jhāyato brāhmaṇassa;

    វិធូបយំ តិដ្ឋតិ មារសេនំ,

    Vidhūpayaṃ tiṭṭhati mārasenaṃ,

    សូរិយោវ ឱភាសយមន្តលិក្ខ’’ន្តិ។ (មហាវ. ១-៣; ឧទា. ១-៣);

    Sūriyova obhāsayamantalikkha’’nti. (mahāva. 1-3; udā. 1-3);

    ឥទំ បឋមពុទ្ធវចនំ នាម។ ធម្មបទភាណកា បន –

    Idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ nāma. Dhammapadabhāṇakā pana –

    ‘‘អនេកជាតិសំសារំ, សន្ធាវិស្សំ អនិព្ពិសំ;

    ‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;

    គហការំ គវេសន្តោ, ទុក្ខា ជាតិ បុនប្បុនំ។

    Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.

    ‘‘គហការក ទិដ្ឋោសិ, បុន គេហំ ន កាហសិ;

    ‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;

    សព្ពា តេ ផាសុកា ភគ្គា, គហកូដំ វិសង្ខតំ;

    Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;

    វិសង្ខារគតំ ចិត្តំ, តណ្ហានំ ខយមជ្ឈគា’’តិ។ (ធ. ប. ១៥៣-១៥៤);

    Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-154);

    ឥទំ បឋមពុទ្ធវចនំ នាមាតិ វទន្តិ។

    Idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ nāmāti vadanti.

    យមកសាលានមន្តរេ និបន្នេន បរិនិព្ពានសមយេ ‘‘ហន្ទ ទានិ, ភិក្ខវេ, អាមន្តយាមិ វោ, វយធម្មា សង្ខារា, អប្បមាទេន សម្បាទេថា’’តិ (ទី. និ. ២.២១៨) វុត្តវចនំ បច្ឆិមពុទ្ធវចនំ នាម។

    Yamakasālānamantare nipannena parinibbānasamaye ‘‘handa dāni, bhikkhave, āmantayāmi vo, vayadhammā saṅkhārā, appamādena sampādethā’’ti (dī. ni. 2.218) vuttavacanaṃ pacchimabuddhavacanaṃ nāma.

    ឧភិន្នមន្តរេ បញ្ចចត្តាលីស វស្សានិ បុប្ផទាមំ គន្ថេន្តេន វិយ, រតនាវលិំ អាវុនន្តេន វិយ, ច កថិតោ អមតប្បកាសនោ សទ្ធម្មោ មជ្ឈិមពុទ្ធវចនំ នាម។

    Ubhinnamantare pañcacattālīsa vassāni pupphadāmaṃ ganthentena viya, ratanāvaliṃ āvunantena viya, ca kathito amatappakāsano saddhammo majjhimabuddhavacanaṃ nāma.

    តំ សព្ពម្បិ សង្គយ្ហមានំ បិដកតោ តីណិ បិដកានិ ហោន្តិ, និកាយតោ បញ្ច និកាយា, អង្គតោ នវង្គានិ, ធម្មក្ខន្ធតោ ចតុរាសីតិធម្មក្ខន្ធសហស្សានិ។ កថំ? សព្ពម្បិ ហេតំ បិដកតោ វិនយបិដកំ សុត្តន្តបិដកំ អភិធម្មបិដកន្តិ តិប្បភេទមេវ ហោតិ។ តត្ថ ឧភយានិ បាតិមោក្ខានិ ទ្វេ វិភង្គា ទ្វាវីសតិ ខន្ធកា សោឡស បរិវារាតិ ឥទំ វិនយបិដកំ នាម។ ព្រហ្មជាលាទិចតុត្តិំសសុត្តសង្គហោ ទីឃនិកាយោ។ មូលបរិយាយសុត្តាទិទិយឌ្ឍសតទ្វេសុត្តសង្គហោ មជ្ឈិមនិកាយោ។ ឱឃតរណសុត្តាទិសត្តសុត្តសហស្សសត្តសតទ្វាសដ្ឋិសុត្តសង្គហោ សំយុត្តនិកាយោ។ ចិត្តបរិយាទានសុត្តាទិនវសុត្តសហស្សបញ្ចសតសត្តបញ្ញាសសុត្តសង្គហោ អង្គុត្តរនិកាយោ។ ខុទ្ទកបាឋធម្មបទឧទានឥតិវុត្តកសុត្តនិបាតវិមានវត្ថុបេតវត្ថុថេរគាថាថេរីគាថាជាតកនិទ្ទេសបដិសម្ភិទាអបទានពុទ្ធវំសចរិយាបិដកវសេន បន្នរសប្បភេទោ ខុទ្ទកនិកាយោតិ ឥទំ សុត្តន្តបិដកំ នាម។ ធម្មសង្គណីអាទីនិ សត្ត បករណានិ អភិធម្មបិដកំ នាម។ តត្ថ –

    Taṃ sabbampi saṅgayhamānaṃ piṭakato tīṇi piṭakāni honti, nikāyato pañca nikāyā, aṅgato navaṅgāni, dhammakkhandhato caturāsītidhammakkhandhasahassāni. Kathaṃ? Sabbampi hetaṃ piṭakato vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tippabhedameva hoti. Tattha ubhayāni pātimokkhāni dve vibhaṅgā dvāvīsati khandhakā soḷasa parivārāti idaṃ vinayapiṭakaṃ nāma. Brahmajālādicatuttiṃsasuttasaṅgaho dīghanikāyo. Mūlapariyāyasuttādidiyaḍḍhasatadvesuttasaṅgaho majjhimanikāyo. Oghataraṇasuttādisattasuttasahassasattasatadvāsaṭṭhisuttasaṅgaho saṃyuttanikāyo. Cittapariyādānasuttādinavasuttasahassapañcasatasattapaññāsasuttasaṅgaho aṅguttaranikāyo. Khuddakapāṭhadhammapadaudānaitivuttakasuttanipātavimānavatthupetavatthutheragāthātherīgāthājātakaniddesapaṭisambhidāapadānabuddhavaṃsacariyāpiṭakavasena pannarasappabhedo khuddakanikāyoti idaṃ suttantapiṭakaṃ nāma. Dhammasaṅgaṇīādīni satta pakaraṇāni abhidhammapiṭakaṃ nāma. Tattha –

    វិវិធវិសេសនយត្តា, វិនយនតោ ចេវ កាយវាចានំ;

    Vividhavisesanayattā, vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    វិនយត្ថវិទូហិ អយំ, វិនយោ វិនយោតិ អក្ខាតោ។

    Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto.

    វិវិធា ហិ ឯត្ថ បញ្ចវិធបាតិមោក្ខុទ្ទេសបារាជិកាទិសត្តអាបត្តិក្ខន្ធមាតិកាវិភង្គាទិប្បភេទា នយា វិសេសភូតា ច ទឡ្ហីកម្មសិថិលករណប្បយោជនា អនុបញ្ញត្តិនយា។ កាយិកវាចសិកអជ្ឈាចារនិសេធនតោ ចេស កាយំ វាចញ្ច វិនេតិ។ តស្មា វិវិធនយត្តា វិសេសនយត្តា កាយវាចានញ្ច វិនយនតោ អយំ វិនយោ វិនយោតិ អក្ខាតោ។ តេនេតមេតស្ស វចនត្ថកោសល្លត្ថំ វុត្តំ –

    Vividhā hi ettha pañcavidhapātimokkhuddesapārājikādisattaāpattikkhandhamātikāvibhaṅgādippabhedā nayā visesabhūtā ca daḷhīkammasithilakaraṇappayojanā anupaññattinayā. Kāyikavācasikaajjhācāranisedhanato cesa kāyaṃ vācañca vineti. Tasmā vividhanayattā visesanayattā kāyavācānañca vinayanato ayaṃ vinayo vinayoti akkhāto. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘វិវិធវិសេសនយត្តា , វិនយនតោ ចេវ កាយវាចានំ;

    ‘‘Vividhavisesanayattā , vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    វិនយត្ថវិទូហិ អយំ, វិនយោ វិនយោតិ អក្ខាតោ’’តិ។

    Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto’’ti.

    ឥតរំ បន –

    Itaraṃ pana –

    អត្ថានំ សូចនតោ, សុវុត្តតោ សវនតោថ សូទនតោ;

    Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;

    សុត្តាណា សុត្តសភាគតោ ច ‘សុត្ត’ន្តិ អក្ខាតំ។

    Suttāṇā suttasabhāgato ca ‘sutta’nti akkhātaṃ.

    តញ្ហិ អត្តត្ថបរត្ថាទិភេទេ អត្ថេ សូចេតិ។ សុវុត្តា ចេត្ថ អត្ថា វេនេយ្យជ្ឈាសយានុលោមេន វុត្តត្តា។ សវតិ ចេតំ អត្ថេ, សស្សមិវ ផលំ, បសវតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ សូទតិ ចេតំ, ធេនុ វិយ ខីរំ, បគ្ឃរតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ សុដ្ឋុ ច នេ តាយតិ រក្ខតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ សុត្តសភាគញ្ចេតំ។ យថា ហិ តច្ឆកានំ សុត្តំ បមាណំ ហោតិ ឯវមេតម្បិ វិញ្ញូនំ។ យថា ច សុត្តេន សង្គហិតានិ បុប្ផានិ ន វិកិរិយន្តិ ន វិទ្ធំសិយន្តិ ឯវមេតេន សង្គហិតា អត្ថា។ តេនេតមេតស្ស វចនត្ថកោសល្លត្ថំ វុត្តំ –

    Tañhi attatthaparatthādibhede atthe sūceti. Suvuttā cettha atthā veneyyajjhāsayānulomena vuttattā. Savati cetaṃ atthe, sassamiva phalaṃ, pasavatīti vuttaṃ hoti. Sūdati cetaṃ, dhenu viya khīraṃ, paggharatīti vuttaṃ hoti. Suṭṭhu ca ne tāyati rakkhatīti vuttaṃ hoti. Suttasabhāgañcetaṃ. Yathā hi tacchakānaṃ suttaṃ pamāṇaṃ hoti evametampi viññūnaṃ. Yathā ca suttena saṅgahitāni pupphāni na vikiriyanti na viddhaṃsiyanti evametena saṅgahitā atthā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘អត្ថានំ សូចនតោ, សុវុត្តតោ សវនតោថ សូទនតោ;

    ‘‘Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;

    សុត្តាណា សុត្តសភាគតោ ច សុត្តន្តិ អក្ខាត’’ន្តិ។

    Suttāṇā suttasabhāgato ca suttanti akkhāta’’nti.

    អភិធម្មស្ស វចនត្ថោ វុត្តោយេវ។ អបរោ នយោ –

    Abhidhammassa vacanattho vuttoyeva. Aparo nayo –

    យំ ឯត្ថ វុឌ្ឍិមន្តោ, សលក្ខណា បូជិតា បរិច្ឆិន្នា;

    Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;

    វុត្តាធិកា ច ធម្មា, អភិធម្មោ តេន អក្ខាតោ។

    Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto.

    អយញ្ហិ អភិសទ្ទោ វុឌ្ឍិលក្ខណបូជិតបរិច្ឆិន្នាធិកេសុ ទិស្សតិ។ តថា ហេស ‘‘ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តី’’តិអាទីសុ (ម. និ. ៣.៣៨៤; សំ. និ. ៥.១៩៥) វុឌ្ឍិយំ អាគតោ។ ‘‘យា តា រត្តិយោ អភិញ្ញាតា អភិលក្ខិតា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៤៩) លក្ខណេ។ ‘‘រាជាភិរាជា មនុជិន្ទោ’’តិអាទីសុ (ម. និ. ២.៣៩៩; សុ. និ. ៥៥៨) បូជិតេ។ ‘‘បដិពលោ វិនេតុំ អភិធម្មេ អភិវិនយេ’’តិអាទីសុ (មហាវ. ៨៥) បរិច្ឆិន្នេ; អញ្ញមញ្ញសង្ករវិរហិតេ ធម្មេ ច វិនយេ ចាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ‘‘អភិក្កន្តេន វណ្ណេនា’’តិអាទីសុ (វិ. វ. ៧៥) អធិកេ។

    Ayañhi abhisaddo vuḍḍhilakkhaṇapūjitaparicchinnādhikesu dissati. Tathā hesa ‘‘bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.384; saṃ. ni. 5.195) vuḍḍhiyaṃ āgato. ‘‘Yā tā rattiyo abhiññātā abhilakkhitā’’tiādīsu (ma. ni. 1.49) lakkhaṇe. ‘‘Rājābhirājā manujindo’’tiādīsu (ma. ni. 2.399; su. ni. 558) pūjite. ‘‘Paṭibalo vinetuṃ abhidhamme abhivinaye’’tiādīsu (mahāva. 85) paricchinne; aññamaññasaṅkaravirahite dhamme ca vinaye cāti vuttaṃ hoti. ‘‘Abhikkantena vaṇṇenā’’tiādīsu (vi. va. 75) adhike.

    ឯត្ថ ច ‘‘រូបូបបត្តិយា មគ្គំ ភាវេតិ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតី’’តិអាទិនា (ធ. ស. ១៦៣ អាទយោ) នយេន វុឌ្ឍិមន្តោបិ ធម្មា វុត្តា។ ‘‘រូបារម្មណំ វា សទ្ទារម្មណំ វា’’តិអាទិនា (ធ. ស. ១) នយេន អារម្មណាទីហិ លក្ខណីយត្តា សលក្ខណាបិ។ ‘‘សេក្ខា ធម្មា, អសេក្ខា ធម្មា, លោកុត្តរា ធម្មា’’តិអាទិនា (ធ. ស. តិកមាតិកា ១១; ទុកមាតិកា ១២) នយេន បូជិតាបិ; បូជារហាតិ អធិប្បាយោ។ ‘‘ផស្សោ ហោតិ, វេទនា ហោតី’’តិអាទិនា (ធ. ស. ១) នយេន សភាវបរិច្ឆិន្នត្តា បរិច្ឆិន្នាបិ។ ‘‘មហគ្គតា ធម្មា, អប្បមាណា ធម្មា, អនុត្តរា ធម្មា’’តិអាទិនា (ធ. ស. តិកមាតិកា ១២; ទុកមាតិកា ៩៩) នយេន អធិកាបិ ធម្មា វុត្តា។ តេនេតមេតស្ស វចនត្ថកោសល្លត្ថំ វុត្តំ –

    Ettha ca ‘‘rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā (dha. sa. 163 ādayo) nayena vuḍḍhimantopi dhammā vuttā. ‘‘Rūpārammaṇaṃ vā saddārammaṇaṃ vā’’tiādinā (dha. sa. 1) nayena ārammaṇādīhi lakkhaṇīyattā salakkhaṇāpi. ‘‘Sekkhā dhammā, asekkhā dhammā, lokuttarā dhammā’’tiādinā (dha. sa. tikamātikā 11; dukamātikā 12) nayena pūjitāpi; pūjārahāti adhippāyo. ‘‘Phasso hoti, vedanā hotī’’tiādinā (dha. sa. 1) nayena sabhāvaparicchinnattā paricchinnāpi. ‘‘Mahaggatā dhammā, appamāṇā dhammā, anuttarā dhammā’’tiādinā (dha. sa. tikamātikā 12; dukamātikā 99) nayena adhikāpi dhammā vuttā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘យំ ឯត្ថ វុឌ្ឍិមន្តោ, សលក្ខណា បូជិតា បរិច្ឆិន្នា;

    ‘‘Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;

    វុត្តាធិកា ច ធម្មា, អភិធម្មោ តេន អក្ខាតោ’’តិ។

    Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto’’ti.

    យំ បនេត្ថ អវិសិដ្ឋំ, តំ –

    Yaṃ panettha avisiṭṭhaṃ, taṃ –

    បិដកំ បិដកត្ថវិទូ, បរិយត្តិព្ភាជនត្ថតោ អាហុ;

    Piṭakaṃ piṭakatthavidū, pariyattibbhājanatthato āhu;

    តេន សមោធានេត្វា, តយោបិ វិនយាទយោ ញេយ្យា។

    Tena samodhānetvā, tayopi vinayādayo ñeyyā.

    បរិយត្តិបិ ហិ ‘‘មា បិដកសម្បទានេនា’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៣.៦៦) បិដកន្តិ វុច្ចតិ។ ‘‘អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ កុទាលបិដកំអាទាយា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.២២៨; អ. និ. ៣.៧០) យំកិញ្ចិ ភាជនម្បិ។ តស្មា បិដកំ បិដកត្ថវិទូ បរិយត្តិភាជនត្ថតោ អាហុ។

    Pariyattipi hi ‘‘mā piṭakasampadānenā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) piṭakanti vuccati. ‘‘Atha puriso āgaccheyya kudālapiṭakaṃādāyā’’tiādīsu (ma. ni. 1.228; a. ni. 3.70) yaṃkiñci bhājanampi. Tasmā piṭakaṃ piṭakatthavidū pariyattibhājanatthato āhu.

    ឥទានិ តេន សមោធានេត្វា តយោបិ វិនយាទយោ ញេយ្យាតិ។ តេន ឯវំ ទុវិធត្ថេន បិដកសទ្ទេន សហ សមាសំ កត្វា វិនយោ ច សោ បិដកញ្ច បរិយត្តិភាវតោ, តស្ស តស្ស អត្ថស្ស ភាជនតោ ចាតិ វិនយបិដកំ។ យថាវុត្តេនេវ នយេន សុត្តន្តញ្ច តំ បិដកញ្ចាតិ សុត្តន្តបិដកំ។ អភិធម្មោ ច សោ បិដកញ្ចាតិ អភិធម្មបិដកន្តិ ឯវមេតេ តយោបិ វិនយាទយោ ញេយ្យា។

    Idāni tena samodhānetvā tayopi vinayādayo ñeyyāti. Tena evaṃ duvidhatthena piṭakasaddena saha samāsaṃ katvā vinayo ca so piṭakañca pariyattibhāvato, tassa tassa atthassa bhājanato cāti vinayapiṭakaṃ. Yathāvutteneva nayena suttantañca taṃ piṭakañcāti suttantapiṭakaṃ. Abhidhammo ca so piṭakañcāti abhidhammapiṭakanti evamete tayopi vinayādayo ñeyyā.

    ឯវំ ញត្វា ច បុនបិ តេស្វេវ បិដកេសុ នានប្បការកោសល្លត្ថំ –

    Evaṃ ñatvā ca punapi tesveva piṭakesu nānappakārakosallatthaṃ –

    ទេសនាសាសនកថាភេទំ តេសុ យថារហំ;

    Desanāsāsanakathābhedaṃ tesu yathārahaṃ;

    សិក្ខាបហានគម្ភីរភាវញ្ច បរិទីបយេ។

    Sikkhāpahānagambhīrabhāvañca paridīpaye.

    បរិយត្តិភេទំ សម្បត្តិំ, វិបត្តិញ្ចាបិ យំ យហិំ;

    Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    បាបុណាតិ យថា ភិក្ខុ, តម្បិ សព្ពំ វិភាវយេ។

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye.

    តត្រាយំ បរិទីបនា វិភាវនា ច – ឯតានិ ហិ តីណិ បិដកានិ យថាក្កមំ អាណាវោហារបរមត្ថទេសនា, យថាបរាធយថានុលោមយថាធម្មសាសនានិ, សំវរាសំវរទិដ្ឋិវិនិវេឋននាមរូបបរិច្ឆេទកថាតិ ច វុច្ចន្តិ។

    Tatrāyaṃ paridīpanā vibhāvanā ca – etāni hi tīṇi piṭakāni yathākkamaṃ āṇāvohāraparamatthadesanā, yathāparādhayathānulomayathādhammasāsanāni, saṃvarāsaṃvaradiṭṭhiviniveṭhananāmarūpaparicchedakathāti ca vuccanti.

    ឯត្ថ ហិ វិនយបិដកំ អាណារហេន ភគវតា អាណាពាហុល្លតោ ទេសិតត្តា អាណាទេសនា; សុត្តន្តបិដកំ វោហារកុសលេន ភគវតា វោហារពាហុល្លតោ ទេសិតត្តា វោហារទេសនា; អភិធម្មបិដកំ បរមត្ថកុសលេន ភគវតា បរមត្ថពាហុល្លតោ ទេសិតត្តា បរមត្ថទេសនាតិ វុច្ចតិ។

    Ettha hi vinayapiṭakaṃ āṇārahena bhagavatā āṇābāhullato desitattā āṇādesanā; suttantapiṭakaṃ vohārakusalena bhagavatā vohārabāhullato desitattā vohāradesanā; abhidhammapiṭakaṃ paramatthakusalena bhagavatā paramatthabāhullato desitattā paramatthadesanāti vuccati.

    តថា បឋមំ យេ តេ បចុរាបរាធា សត្តា តេ យថាបរាធំ ឯត្ថ សាសិតាតិ យថាបរាធសាសនំ; ទុតិយំ អនេកជ្ឈាសយានុសយចរិយាធិមុត្តិកា សត្តា យថានុលោមំ ឯត្ថ សាសិតាតិ យថានុលោមសាសនំ; តតិយំ ធម្មបុញ្ជមត្តេ ‘អហំ មមា’តិ សញ្ញិនោ សត្តា យថាធម្មំ ឯត្ថ សាសិតាតិ យថាធម្មសាសនន្តិ វុច្ចតិ។

    Tathā paṭhamaṃ ye te pacurāparādhā sattā te yathāparādhaṃ ettha sāsitāti yathāparādhasāsanaṃ; dutiyaṃ anekajjhāsayānusayacariyādhimuttikā sattā yathānulomaṃ ettha sāsitāti yathānulomasāsanaṃ; tatiyaṃ dhammapuñjamatte ‘ahaṃ mamā’ti saññino sattā yathādhammaṃ ettha sāsitāti yathādhammasāsananti vuccati.

    តថា បឋមំ អជ្ឈាចារបដិបក្ខភូតោ សំវរាសំវរោ ឯត្ថ កថិតោតិ សំវរាសំវរកថា; សំវរាសំវរោតិ ខុទ្ទកោ ចេវ មហន្តោ ច សំវរាសំវរោ, កម្មាកម្មំ វិយ ច ផលាផលំ វិយ ច; ទុតិយំ ទ្វាសដ្ឋិទិដ្ឋិបដិបក្ខភូតា ទិដ្ឋិវិនិវេឋនា ឯត្ថ កថិតាតិ ទិដ្ឋិវិនិវេឋនកថា; តតិយំ រាគាទិបដិបក្ខភូតោ នាមរូបបរិច្ឆេទោ ឯត្ថ កថិតោតិ នាមរូបបរិច្ឆេទកថាតិ វុច្ចតិ។

    Tathā paṭhamaṃ ajjhācārapaṭipakkhabhūto saṃvarāsaṃvaro ettha kathitoti saṃvarāsaṃvarakathā; saṃvarāsaṃvaroti khuddako ceva mahanto ca saṃvarāsaṃvaro, kammākammaṃ viya ca phalāphalaṃ viya ca; dutiyaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhipaṭipakkhabhūtā diṭṭhiviniveṭhanā ettha kathitāti diṭṭhiviniveṭhanakathā; tatiyaṃ rāgādipaṭipakkhabhūto nāmarūpaparicchedo ettha kathitoti nāmarūpaparicchedakathāti vuccati.

    តីសុបិ ចេតេសុ តិស្សោ សិក្ខា តីណិ បហានានិ ចតុព្ពិធោ ច គម្ភីរភាវោ វេទិតព្ពោ។ តថា ហិ វិនយបិដកេ វិសេសេន អធិសីលសិក្ខា វុត្តា, សុត្តន្តបិដកេ អធិចិត្តសិក្ខា, អភិធម្មបិដកេ អធិបញ្ញាសិក្ខា។

    Tīsupi cetesu tisso sikkhā tīṇi pahānāni catubbidho ca gambhīrabhāvo veditabbo. Tathā hi vinayapiṭake visesena adhisīlasikkhā vuttā, suttantapiṭake adhicittasikkhā, abhidhammapiṭake adhipaññāsikkhā.

    វិនយបិដកេ ច វីតិក្កមប្បហានំ , កិលេសានំ វីតិក្កមបដិបក្ខត្តា សីលស្ស; សុត្តន្តបិដកេ បរិយុដ្ឋានប្បហានំ, បរិយុដ្ឋានបដិបក្ខត្តា សមាធិស្ស; អភិធម្មបិដកេ អនុសយប្បហានំ, អនុសយបដិបក្ខត្តា បញ្ញាយ។

    Vinayapiṭake ca vītikkamappahānaṃ, kilesānaṃ vītikkamapaṭipakkhattā sīlassa; suttantapiṭake pariyuṭṭhānappahānaṃ, pariyuṭṭhānapaṭipakkhattā samādhissa; abhidhammapiṭake anusayappahānaṃ, anusayapaṭipakkhattā paññāya.

    បឋមេ ច តទង្គប្បហានំ កិលេសានំ, ឥតរេសុ វិក្ខម្ភនសមុច្ឆេទប្បហានានិ។ បឋមេ ច ទុច្ចរិតសំកិលេសស្ស បហានំ, ឥតរេសុ តណ្ហាទិដ្ឋិសំកិលេសានំ បហានំ។

    Paṭhame ca tadaṅgappahānaṃ kilesānaṃ, itaresu vikkhambhanasamucchedappahānāni. Paṭhame ca duccaritasaṃkilesassa pahānaṃ, itaresu taṇhādiṭṭhisaṃkilesānaṃ pahānaṃ.

    ឯកមេកស្មិញ្ចេត្ថ ចតុព្ពិធោបិ ធម្មត្ថទេសនាបដិវេធគម្ភីរភាវោ វេទិតព្ពោ – តត្ថ ធម្មោតិ តន្តិ។ អត្ថោតិ តស្សាយេវត្ថោ។ ទេសនាតិ តស្សា មនសា វវត្ថាបិតាយ តន្តិយា ទេសនា។ បដិវេធោតិ តន្តិយា តន្តិអត្ថស្ស ច យថាភូតាវពោធោ។ តីសុបិ ចេតេសុ ឯតេ ធម្មត្ថទេសនាបដិវេធា។ យស្មា សសាទីហិ វិយ មហាសមុទ្ទោ មន្ទពុទ្ធីហិ ទុក្ខោគាហា អលព្ភនេយ្យបតិដ្ឋា ច តស្មា គម្ភីរា។ ឯវំ ឯកមេកស្មិំ ឯត្ថ ចតុព្ពិធោបិ គម្ភីរភាវោ វេទិតព្ពោ។

    Ekamekasmiñcettha catubbidhopi dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīrabhāvo veditabbo – tattha dhammoti tanti. Atthoti tassāyevattho. Desanāti tassā manasā vavatthāpitāya tantiyā desanā. Paṭivedhoti tantiyā tantiatthassa ca yathābhūtāvabodho. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā. Yasmā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāhā alabbhaneyyapatiṭṭhā ca tasmā gambhīrā. Evaṃ ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.

    អបរោ នយោ – ធម្មោតិ ហេតុ។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘ហេតុម្ហិ ញាណំ ធម្មបដិសម្ភិទា’’តិ (វិភ. ៧២០)។ អត្ថោតិ ហេតុផលំ។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘ហេតុផលេ ញាណំ អត្ថបដិសម្ភិទា’’តិ (វិភ. ៧២០)។ ទេសនាតិ បញ្ញត្តិ, យថាធម្មំ ធម្មាភិលាបោតិ អធិប្បាយោ; អនុលោមបដិលោមសង្ខេបវិត្ថារាទិវសេន វា កថនំ។ បដិវេធោតិ អភិសមយោ។ សោ ច លោកិយលោកុត្តរោ។ វិសយតោ ច អសម្មោហតោ ច; អត្ថានុរូបំ ធម្មេសុ, ធម្មានុរូបំ អត្ថេសុ, បញ្ញត្តិបថានុរូបំ បញ្ញត្តីសុ អវពោធោ។ តេសំ តេសំ វា តត្ថ តត្ថ វុត្តធម្មានំ បដិវិជ្ឈិតព្ពោ សលក្ខណសង្ខាតោ អវិបរីតសភាវោ។

    Aparo nayo – dhammoti hetu. Vuttañhetaṃ – ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti (vibha. 720). Atthoti hetuphalaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 720). Desanāti paññatti, yathādhammaṃ dhammābhilāpoti adhippāyo; anulomapaṭilomasaṅkhepavitthārādivasena vā kathanaṃ. Paṭivedhoti abhisamayo. So ca lokiyalokuttaro. Visayato ca asammohato ca; atthānurūpaṃ dhammesu, dhammānurūpaṃ atthesu, paññattipathānurūpaṃ paññattīsu avabodho. Tesaṃ tesaṃ vā tattha tattha vuttadhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo.

    ឥទានិ យស្មា ឯតេសុ បិដកេសុ យំ យំ ធម្មជាតំ វា អត្ថជាតំ វា យា ចាយំ យថា យថា ញាបេតព្ពោ អត្ថោ សោតូនំ ញាណស្ស អភិមុខោ ហោតិ តថា តថា តទត្ថជោតិកា ទេសនា, យោ ចេត្ថ អវិបរីតាវពោធសង្ខាតោ បដិវេធោ តេសំ តេសំ វា ធម្មានំ បដិវិជ្ឈិតព្ពោ សលក្ខណសង្ខាតោ អវិបរីតសភាវោ – សព្ពម្បេតំ អនុបចិតកុសលសម្ភារេហិ ទុប្បញ្ញេហិ, សសាទីហិ វិយ មហាសមុទ្ទោ, ទុក្ខោគាហំ អលព្ភនេយ្យបតិដ្ឋញ្ច, តស្មា គម្ភីរំ។ ឯវម្បិ ឯកមេកស្មិំ ឯត្ថ ចតុព្ពិធោបិ គម្ភីរភាវោ វេទិតព្ពោ។ ឯត្តាវតា ច –

    Idāni yasmā etesu piṭakesu yaṃ yaṃ dhammajātaṃ vā atthajātaṃ vā yā cāyaṃ yathā yathā ñāpetabbo attho sotūnaṃ ñāṇassa abhimukho hoti tathā tathā tadatthajotikā desanā, yo cettha aviparītāvabodhasaṅkhāto paṭivedho tesaṃ tesaṃ vā dhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo – sabbampetaṃ anupacitakusalasambhārehi duppaññehi, sasādīhi viya mahāsamuddo, dukkhogāhaṃ alabbhaneyyapatiṭṭhañca, tasmā gambhīraṃ. Evampi ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo. Ettāvatā ca –

    ទេសនាសាសនកថាភេទំ តេសុ យថារហំ;

    Desanāsāsanakathābhedaṃ tesu yathārahaṃ;

    សិក្ខាបហានគម្ភីរភាវញ្ច បរិទីបយេតិ –

    Sikkhāpahānagambhīrabhāvañca paridīpayeti –

    អយំ គាថា វុត្តត្ថា ហោតិ។

    Ayaṃ gāthā vuttatthā hoti.

    បរិយត្តិភេទំ សម្បត្តិំ, វិបត្តិញ្ចាបិ យំ យហិំ;

    Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    បាបុណាតិ យថា ភិក្ខុ, តម្បិ សព្ពំ វិភាវយេតិ។

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvayeti.

    ឯត្ថ បន តីសុ បិដកេសុ តិវិធោ បរិយត្តិភេទោ ទដ្ឋព្ពោ។ តិស្សោ ហិ បរិយត្តិយោ – អលគទ្ទូបមា និស្សរណត្ថា ភណ្ឌាគារិកបរិយត្តីតិ។

    Ettha pana tīsu piṭakesu tividho pariyattibhedo daṭṭhabbo. Tisso hi pariyattiyo – alagaddūpamā nissaraṇatthā bhaṇḍāgārikapariyattīti.

    តត្ថ យា ទុគ្គហិតា ឧបារម្ភាទិហេតុ បរិយាបុដា អយំ អលគទ្ទូបមា។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ អលគទ្ទត្ថិកោ អលគទ្ទគវេសី អលគទ្ទបរិយេសនំ ចរមានោ, សោ បស្សេយ្យ មហន្តំ អលគទ្ទំ, តមេនំ ភោគេ វា នង្គុដ្ឋេ វា គណ្ហេយ្យ, តស្ស សោ អលគទ្ទោ បដិបរិវត្តិត្វា ហត្ថេ វា ពាហាយ វា អញ្ញតរស្មិំ វា អង្គបច្ចង្គេ ឌំសេយ្យ, សោ តតោ និទានំ មរណំ វា និគច្ឆេយ្យ មរណមត្តំ វា ទុក្ខំ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ទុគ្គហិតត្តា, ភិក្ខវេ, អលគទ្ទស្ស។ ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ឥធេកច្ចេ មោឃបុរិសា ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ សុត្តំ…បេ.… វេទល្លំ, តេ តំ ធម្មំ បរិយាបុណិត្វា តេសំ ធម្មានំ បញ្ញាយ អត្ថំ ន ឧបបរិក្ខន្តិ, តេសំ តេ ធម្មា បញ្ញាយ អត្ថំ អនុបបរិក្ខតំ ន និជ្ឈានំ ខមន្តិ, តេ ឧបារម្ភានិសំសា ចេវ ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ ឥតិវាទប្បមោក្ខានិសំសា ច។ យស្ស ចត្ថាយ ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ តញ្ចស្ស អត្ថំ នានុភោន្តិ។ តេសំ តេ ធម្មា ទុគ្គហិតា ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ទុគ្គហិតត្តា, ភិក្ខវេ, ធម្មាន’’ន្តិ (ម. និ. ១.២៣៨)។

    Tattha yā duggahitā upārambhādihetu pariyāpuṭā ayaṃ alagaddūpamā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, puriso alagaddatthiko alagaddagavesī alagaddapariyesanaṃ caramāno, so passeyya mahantaṃ alagaddaṃ, tamenaṃ bhoge vā naṅguṭṭhe vā gaṇheyya, tassa so alagaddo paṭiparivattitvā hatthe vā bāhāya vā aññatarasmiṃ vā aṅgapaccaṅge ḍaṃseyya, so tato nidānaṃ maraṇaṃ vā nigaccheyya maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, alagaddassa. Evameva kho, bhikkhave, idhekacce moghapurisā dhammaṃ pariyāpuṇanti suttaṃ…pe… vedallaṃ, te taṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā tesaṃ dhammānaṃ paññāya atthaṃ na upaparikkhanti, tesaṃ te dhammā paññāya atthaṃ anupaparikkhataṃ na nijjhānaṃ khamanti, te upārambhānisaṃsā ceva dhammaṃ pariyāpuṇanti itivādappamokkhānisaṃsā ca. Yassa catthāya dhammaṃ pariyāpuṇanti tañcassa atthaṃ nānubhonti. Tesaṃ te dhammā duggahitā dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.238).

    យា បន សុគ្គហិតា សីលក្ខន្ធាទិបារិបូរិំយេវ អាកង្ខមានេន បរិយាបុដា ន ឧបារម្ភាទិហេតុ, អយំ និស្សរណត្ថា។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘តេសំ តេ ធម្មា សុគ្គហិតា ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ សំវត្តន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? សុគ្គហិតត្តា, ភិក្ខវេ, ធម្មាន’’ន្តិ (ម. និ. ១.២៣៩)។

    Yā pana suggahitā sīlakkhandhādipāripūriṃyeva ākaṅkhamānena pariyāpuṭā na upārambhādihetu, ayaṃ nissaraṇatthā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tesaṃ te dhammā suggahitā dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Suggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.239).

    យំ បន បរិញ្ញាតក្ខន្ធោ បហីនកិលេសោ ភាវិតមគ្គោ បដិវិទ្ធាកុប្បោ សច្ឆិកតនិរោធោ ខីណាសវោ កេវលំ បវេណិបាលនត្ថាយ វំសានុរក្ខណត្ថាយ បរិយាបុណាតិ, អយំ ភណ្ឌាគារិកបរិយត្តីតិ។

    Yaṃ pana pariññātakkhandho pahīnakileso bhāvitamaggo paṭividdhākuppo sacchikatanirodho khīṇāsavo kevalaṃ paveṇipālanatthāya vaṃsānurakkhaṇatthāya pariyāpuṇāti, ayaṃ bhaṇḍāgārikapariyattīti.

    វិនយេ បន សុប្បដិបន្នោ ភិក្ខុ សីលសម្បទំ និស្សាយ តិស្សោ វិជ្ជា បាបុណាតិ, តាសំយេវ ច តត្ថ បភេទវចនតោ។ សុត្តេ សុប្បដិបន្នោ សមាធិសម្បទំ និស្សាយ ឆឡភិញ្ញា បាបុណាតិ, តាសំយេវ ច តត្ថ បភេទវចនតោ។ អភិធម្មេ សុប្បដិបន្នោ បញ្ញាសម្បទំ និស្សាយ ចតស្សោ បដិសម្ភិទា បាបុណាតិ តាសញ្ច តត្ថេវ បភេទវចនតោ។ ឯវមេតេសុ សុប្បដិបន្នោ យថាក្កមេន ឥមំ វិជ្ជាត្តយឆឡភិញ្ញាចតុបដិសម្ភិទាប្បភេទំ សម្បត្តិំ បាបុណាតិ។

    Vinaye pana suppaṭipanno bhikkhu sīlasampadaṃ nissāya tisso vijjā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte suppaṭipanno samādhisampadaṃ nissāya chaḷabhiññā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Abhidhamme suppaṭipanno paññāsampadaṃ nissāya catasso paṭisambhidā pāpuṇāti tāsañca tattheva pabhedavacanato. Evametesu suppaṭipanno yathākkamena imaṃ vijjāttayachaḷabhiññācatupaṭisambhidāppabhedaṃ sampattiṃ pāpuṇāti.

    វិនយេ បន ទុប្បដិបន្នោ អនុញ្ញាតសុខសម្ផស្សអត្ថរណបាវុរណាទិផស្សសាមញ្ញតោ បដិក្ខិត្តេសុ ឧបាទិន្នកផស្សាទីសុ អនវជ្ជសញ្ញី ហោតិ។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘តថាហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, យថា យេមេ អន្តរាយិកា ធម្មា វុត្តា ភគវតា តេ បដិសេវតោ នាលំ អន្តរាយាយា’’តិ (បាចិ. ៤១៧; ម. និ. ១.២៣៤)។ តតោ ទុស្សីលភាវំ បាបុណាតិ។ សុត្តេ ទុប្បដិបន្នោ ‘‘ចត្តារោមេ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលា សន្តោ សំវិជ្ជមានា លោកស្មិ’’ន្តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.៥) អធិប្បាយំ អជានន្តោ ទុគ្គហិតំ គណ្ហាតិ។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘អត្តនា ទុគ្គហិតេន អម្ហេ ចេវ អព្ភាចិក្ខតិ អត្តានញ្ច ខនតិ ពហុញ្ច អបុញ្ញំ បសវតី’’តិ (បាចិ. ៤១៧; ម. និ. ១.២៣៦)។ តតោ មិច្ឆាទិដ្ឋិតំ បាបុណាតិ។ អភិធម្មេ ទុប្បដិបន្នោ ធម្មចិន្តំ អតិធាវន្តោ អចិន្តេយ្យានិបិ ចិន្តេតិ, តតោ ចិត្តក្ខេបំ បាបុណាតិ។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘ចត្តារិមានិ, ភិក្ខវេ, អចិន្តេយ្យានិ, ន ចិន្តេតព្ពានិ, យានិ ចិន្តេន្តោ ឧម្មាទស្ស វិឃាតស្ស ភាគី អស្សា’’តិ (អ. និ. ៤.៧៧)។ ឯវមេតេសុ ទុប្បដិបន្នោ យថាក្កមេន ឥមំ ទុស្សីលភាវមិច្ឆាទិដ្ឋិតាចិត្តក្ខេបប្បភេទំ វិបត្តិំ បាបុណាតីតិ។ ឯត្តាវតា ច –

    Vinaye pana duppaṭipanno anuññātasukhasamphassaattharaṇapāvuraṇādiphassasāmaññato paṭikkhittesu upādinnakaphassādīsu anavajjasaññī hoti. Vuttañhetaṃ – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā yeme antarāyikā dhammā vuttā bhagavatā te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti (pāci. 417; ma. ni. 1.234). Tato dussīlabhāvaṃ pāpuṇāti. Sutte duppaṭipanno ‘‘cattārome, bhikkhave, puggalā santo saṃvijjamānā lokasmi’’ntiādīsu (a. ni. 4.5) adhippāyaṃ ajānanto duggahitaṃ gaṇhāti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘attanā duggahitena amhe ceva abbhācikkhati attānañca khanati bahuñca apuññaṃ pasavatī’’ti (pāci. 417; ma. ni. 1.236). Tato micchādiṭṭhitaṃ pāpuṇāti. Abhidhamme duppaṭipanno dhammacintaṃ atidhāvanto acinteyyānipi cinteti, tato cittakkhepaṃ pāpuṇāti. Vuttañhetaṃ – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, acinteyyāni, na cintetabbāni, yāni cintento ummādassa vighātassa bhāgī assā’’ti (a. ni. 4.77). Evametesu duppaṭipanno yathākkamena imaṃ dussīlabhāvamicchādiṭṭhitācittakkhepappabhedaṃ vipattiṃ pāpuṇātīti. Ettāvatā ca –

    បរិយត្តិភេទំ សម្បត្តិំ, វិបត្តិញ្ចាបិ យំ យហិំ;

    Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    បាបុណាតិ យថា ភិក្ខុ, តម្បិ សព្ពំ វិភាវយេតិ។

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvayeti.

    អយម្បិ គាថា វុត្តត្ថា ហោតិ។ ឯវំ នានប្បការតោ បិដកានិ ញត្វា តេសំ វសេន សព្ពម្បេតំ សង្គយ្ហមានំ តីណិ បិដកានិ ហោន្តិ។

    Ayampi gāthā vuttatthā hoti. Evaṃ nānappakārato piṭakāni ñatvā tesaṃ vasena sabbampetaṃ saṅgayhamānaṃ tīṇi piṭakāni honti.

    កថំ និកាយតោ បញ្ច និកាយាតិ? សព្ពមេវ ហេតំ ទីឃនិកាយោ មជ្ឈិមនិកាយោ សំយុត្តនិកាយោ អង្គុត្តរនិកាយោ ខុទ្ទកនិកាយោតិ បញ្ចប្បភេទំ ហោតិ។ តត្ថ កតមោ ទីឃនិកាយោ? តិវគ្គសង្គហានិ ព្រហ្មជាលាទីនិ ចតុត្តិំស សុត្តានិ។

    Kathaṃ nikāyato pañca nikāyāti? Sabbameva hetaṃ dīghanikāyo majjhimanikāyo saṃyuttanikāyo aṅguttaranikāyo khuddakanikāyoti pañcappabhedaṃ hoti. Tattha katamo dīghanikāyo? Tivaggasaṅgahāni brahmajālādīni catuttiṃsa suttāni.

    ចតុត្តិំសេវ សុត្តន្តា, តិវគ្គោ យស្ស សង្គហោ;

    Catuttiṃseva suttantā, tivaggo yassa saṅgaho;

    ឯស ទីឃនិកាយោតិ, បឋមោ អនុលោមិកោ។

    Esa dīghanikāyoti, paṭhamo anulomiko.

    កស្មា បនេស ទីឃនិកាយោតិ វុច្ចតិ? ទីឃប្បមាណានំ សុត្តានំ សមូហតោ និវាសតោ ច។ សមូហនិវាសា ហិ និកាយោតិ វុច្ចន្តិ។ ‘‘នាហំ, ភិក្ខវេ, អញ្ញំ ឯកនិកាយម្បិ សមនុបស្សាមិ ឯវំ ចិត្តំ យថយិទំ, ភិក្ខវេ, តិរច្ឆានគតា បាណា (សំ. និ. ៣.១០០), បោណិកនិកាយោ, ចិក្ខល្លិកនិកាយោ’’តិ។ ឯវមាទីនិ ចេត្ថ សាធកានិ សាសនតោ លោកតោ ច។ ឯវំ សេសានម្បិ និកាយភាវេ វចនត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Kasmā panesa dīghanikāyoti vuccati? Dīghappamāṇānaṃ suttānaṃ samūhato nivāsato ca. Samūhanivāsā hi nikāyoti vuccanti. ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekanikāyampi samanupassāmi evaṃ cittaṃ yathayidaṃ, bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā (saṃ. ni. 3.100), poṇikanikāyo, cikkhallikanikāyo’’ti. Evamādīni cettha sādhakāni sāsanato lokato ca. Evaṃ sesānampi nikāyabhāve vacanattho veditabbo.

    កតមោ មជ្ឈិមនិកាយោ? មជ្ឈិមប្បមាណានិ បញ្ចទសវគ្គសង្គហានិ មូលបរិយាយសុត្តាទីនិ ទិយឌ្ឍសតំ ទ្វេ ច សុត្តានិ។

    Katamo majjhimanikāyo? Majjhimappamāṇāni pañcadasavaggasaṅgahāni mūlapariyāyasuttādīni diyaḍḍhasataṃ dve ca suttāni.

    ទិយឌ្ឍសតសុត្តន្តា, ទ្វេ ច សុត្តានិ យត្ថ សោ;

    Diyaḍḍhasatasuttantā, dve ca suttāni yattha so;

    និកាយោ មជ្ឈិមោ បញ្ច, ទសវគ្គបរិគ្គហោ។

    Nikāyo majjhimo pañca, dasavaggapariggaho.

    កតមោ សំយុត្តនិកាយោ? ទេវតាសំយុត្តាទិវសេន ឋិតានិ ឱឃតរណាទីនិ សត្ត សុត្តសហស្សានិ សត្ត សុត្តសតានិ ច ទ្វាសដ្ឋិ ច សុត្តានិ។

    Katamo saṃyuttanikāyo? Devatāsaṃyuttādivasena ṭhitāni oghataraṇādīni satta suttasahassāni satta suttasatāni ca dvāsaṭṭhi ca suttāni.

    សត្ត សុត្តសហស្សានិ, សត្ត សុត្តសតានិ ច;

    Satta suttasahassāni, satta suttasatāni ca;

    ទ្វាសដ្ឋិ ចេវ សុត្តន្តា, ឯសោ សំយុត្តសង្គហោ។

    Dvāsaṭṭhi ceva suttantā, eso saṃyuttasaṅgaho.

    កតមោ អង្គុត្តរនិកាយោ? ឯកេកអង្គាតិរេកវសេន ឋិតានិ ចិត្តបរិយាទានាទីនិ នវ សុត្តសហស្សានិ បញ្ច សុត្តសតានិ សត្តបញ្ញាសញ្ច សុត្តានិ។

    Katamo aṅguttaranikāyo? Ekekaaṅgātirekavasena ṭhitāni cittapariyādānādīni nava suttasahassāni pañca suttasatāni sattapaññāsañca suttāni.

    នវ សុត្តសហស្សានិ, បញ្ច សុត្តសតានិ ច;

    Nava suttasahassāni, pañca suttasatāni ca;

    សត្តបញ្ញាសសុត្តានិ, សង្ខ្យា អង្គុត្តរេ អយំ។

    Sattapaññāsasuttāni, saṅkhyā aṅguttare ayaṃ.

    កតមោ ខុទ្ទកនិកាយោ? សកលំ វិនយបិដកំ, អភិធម្មបិដកំ, ខុទ្ទកបាឋ, ធម្មបទាទយោ ច បុព្ពេ ទស្សិតា បញ្ចទសប្បភេទា; ឋបេត្វា ចត្តារោ និកាយេ អវសេសំ ពុទ្ធវចនន្តិ។

    Katamo khuddakanikāyo? Sakalaṃ vinayapiṭakaṃ, abhidhammapiṭakaṃ, khuddakapāṭha, dhammapadādayo ca pubbe dassitā pañcadasappabhedā; ṭhapetvā cattāro nikāye avasesaṃ buddhavacananti.

    ឋបេត្វា ចតុរោបេតេ, និកាយេ ទីឃអាទិកេ;

    Ṭhapetvā caturopete, nikāye dīghaādike;

    តទញ្ញំ ពុទ្ធវចនំ, និកាយោ ខុទ្ទកោ មតោតិ។

    Tadaññaṃ buddhavacanaṃ, nikāyo khuddako matoti.

    ឯវំ និកាយតោ បញ្ច និកាយា ហោន្តិ។

    Evaṃ nikāyato pañca nikāyā honti.

    កថំ អង្គវសេន នវង្គានីតិ? សព្ពមេវ ហិទំ ‘សុត្តំ គេយ្យំ វេយ្យាករណំ គាថា ឧទានំ ឥតិវុត្តកំ ជាតកំ អព្ភុតធម្មំ វេទល្ល’ន្តិ នវប្បភេទំ ហោតិ។ តត្ថ ឧភតោវិភង្គនិទ្ទេសខន្ធកបរិវារា សុត្តនិបាតេ មង្គលសុត្តរតនសុត្តនាលកសុត្តតុវដ្ដកសុត្តានិ អញ្ញម្បិ ច សុត្តនាមកំ តថាគតវចនំ សុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ សព្ពម្បិ សគាថកំ សុត្តំ គេយ្យន្តិ វេទិតព្ពំ។ វិសេសេន សំយុត្តនិកាយេ សកលោបិ សគាថាវគ្គោ។ សកលម្បិ អភិធម្មបិដកំ, និគ្គាថកំ សុត្តំ, យញ្ច អញ្ញម្បិ អដ្ឋហិ អង្គេហិ អសង្គហិតំ ពុទ្ធវចនំ, តំ វេយ្យាករណន្តិ វេទិតព្ពំ។ ធម្មបទំ ថេរគាថា ថេរីគាថា សុត្តនិបាតេ នោសុត្តនាមិកា សុទ្ធិកគាថា ច គាថាតិ វេទិតព្ពា។ សោមនស្សញាណមយិកគាថាប្បដិសំយុត្តា ទ្វាសីតិ សុត្តន្តា ឧទានន្តិ វេទិតព្ពំ។ ‘វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា’តិអាទិនយប្បវត្តា (ឥតិវុ. ១) ទសុត្តរសតសុត្តន្តា ឥតិវុត្តកន្តិ វេទិតព្ពំ។ អបណ្ណកជាតកាទីនិ បញ្ញាសាធិកានិ បញ្ច ជាតកសតានិ ជាតកន្តិ វេទិតព្ពំ។ ‘‘ចត្តារោមេ, ភិក្ខវេ, អច្ឆរិយា អព្ភុតា ធម្មា អានន្ទេ’’តិអាទិនយបវត្តា (ទី. និ. ២.២០៩; អ. និ. ៤.១២៩) សព្ពេបិ អច្ឆរិយអព្ភុតធម្មប្បដិសំយុត្តា សុត្តន្តា អព្ភុតធម្មន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Kathaṃ aṅgavasena navaṅgānīti? Sabbameva hidaṃ ‘suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedalla’nti navappabhedaṃ hoti. Tattha ubhatovibhaṅganiddesakhandhakaparivārā suttanipāte maṅgalasuttaratanasuttanālakasuttatuvaṭṭakasuttāni aññampi ca suttanāmakaṃ tathāgatavacanaṃ suttanti veditabbaṃ. Sabbampi sagāthakaṃ suttaṃ geyyanti veditabbaṃ. Visesena saṃyuttanikāye sakalopi sagāthāvaggo. Sakalampi abhidhammapiṭakaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ, yañca aññampi aṭṭhahi aṅgehi asaṅgahitaṃ buddhavacanaṃ, taṃ veyyākaraṇanti veditabbaṃ. Dhammapadaṃ theragāthā therīgāthā suttanipāte nosuttanāmikā suddhikagāthā ca gāthāti veditabbā. Somanassañāṇamayikagāthāppaṭisaṃyuttā dvāsīti suttantā udānanti veditabbaṃ. ‘Vuttañhetaṃ bhagavatā’tiādinayappavattā (itivu. 1) dasuttarasatasuttantā itivuttakanti veditabbaṃ. Apaṇṇakajātakādīni paññāsādhikāni pañca jātakasatāni jātakanti veditabbaṃ. ‘‘Cattārome, bhikkhave, acchariyā abbhutā dhammā ānande’’tiādinayapavattā (dī. ni. 2.209; a. ni. 4.129) sabbepi acchariyaabbhutadhammappaṭisaṃyuttā suttantā abbhutadhammanti veditabbaṃ.

    ចូឡវេទល្លមហាវេទល្លសម្មាទិដ្ឋិសក្កបញ្ហសង្ខារភាជនីយមហាបុណ្ណមសុត្តាទយោ សព្ពេបិ វេទញ្ច តុដ្ឋិញ្ច លទ្ធា លទ្ធា បុច្ឆិតសុត្តន្តា វេទល្លន្តិ វេទិតព្ពំ។ ឯវមេតំ អង្គតោ នវង្គានិ។

    Cūḷavedallamahāvedallasammādiṭṭhisakkapañhasaṅkhārabhājanīyamahāpuṇṇamasuttādayo sabbepi vedañca tuṭṭhiñca laddhā laddhā pucchitasuttantā vedallanti veditabbaṃ. Evametaṃ aṅgato navaṅgāni.

    កថំ ធម្មក្ខន្ធតោ ចតុរាសីតិ ធម្មក្ខន្ធសហស្សានីតិ? សព្ពមេវ ហិទំ ពុទ្ធវចនំ។

    Kathaṃ dhammakkhandhato caturāsīti dhammakkhandhasahassānīti? Sabbameva hidaṃ buddhavacanaṃ.

    ‘‘ទ្វាសីតិ ពុទ្ធតោ គណ្ហិំ, ទ្វេ សហស្សានិ ភិក្ខុតោ;

    ‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;

    ចតុរាសីតិ សហស្សានិ, យេ មេ ធម្មា បវត្តិនោ’’តិ។ (ថេរគា. ១០២៧);

    Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027);

    ឯវំ បរិទីបិតធម្មក្ខន្ធវសេន ចតុរាសីតិសហស្សប្បភេទំ ហោតិ។ តត្ថ ឯកានុសន្ធិកំ សុត្តំ ឯកោ ធម្មក្ខន្ធោ។ យំ អនេកានុសន្ធិកំ តត្ថ អនុសន្ធិវសេន ធម្មក្ខន្ធគណនា។ គាថាពន្ធេសុ បញ្ហាបុច្ឆនំ ឯកោ ធម្មក្ខន្ធោ, វិស្សជ្ជនំ ឯកោ។ អភិធម្មេ ឯកមេកំ តិកទុកភាជនំ ឯកមេកញ្ច ចិត្តវារភាជនំ ឯកោ ធម្មក្ខន្ធោ។ វិនយេ អត្ថិ វត្ថុ, អត្ថិ មាតិកា, អត្ថិ បទភាជនីយំ, អត្ថិ អាបត្តិ, អត្ថិ អនាបត្តិ, អត្ថិ អន្តរាបត្តិ, អត្ថិ តិកច្ឆេទោ។ តត្ថ ឯកមេកោ កោដ្ឋាសោ ឯកមេកោ ធម្មក្ខន្ធោតិ វេទិតព្ពោ។ ឯវំ ធម្មក្ខន្ធតោ ចតុរាសីតិ ធម្មក្ខន្ធសហស្សានិ។

    Evaṃ paridīpitadhammakkhandhavasena caturāsītisahassappabhedaṃ hoti. Tattha ekānusandhikaṃ suttaṃ eko dhammakkhandho. Yaṃ anekānusandhikaṃ tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaṇanā. Gāthābandhesu pañhāpucchanaṃ eko dhammakkhandho, vissajjanaṃ eko. Abhidhamme ekamekaṃ tikadukabhājanaṃ ekamekañca cittavārabhājanaṃ eko dhammakkhandho. Vinaye atthi vatthu, atthi mātikā, atthi padabhājanīyaṃ, atthi āpatti, atthi anāpatti, atthi antarāpatti, atthi tikacchedo. Tattha ekameko koṭṭhāso ekameko dhammakkhandhoti veditabbo. Evaṃ dhammakkhandhato caturāsīti dhammakkhandhasahassāni.

    ឯវមេតំ សព្ពម្បិ ពុទ្ធវចនំ បញ្ចសតិកសង្គីតិកាលេ សង្គាយន្តេន មហាកស្សបប្បមុខេន វសីគណេន អយំ ធម្មោ អយំ វិនយោ, ឥទំ បឋមពុទ្ធវចនំ, ឥទំ មជ្ឈិមពុទ្ធវចនំ, ឥទំ បច្ឆិមពុទ្ធវចនំ, ឥទំ វិនយបិដកំ, ឥទំ សុត្តន្តបិដកំ, ឥទំ អភិធម្មបិដកំ, អយំ ទីឃនិកាយោ…បេ.… អយំ ខុទ្ទកនិកាយោ, ឥមានិ សុត្តាទីនិ នវង្គានិ, ឥមានិ ចតុរាសីតិ ធម្មក្ខន្ធសហស្សានីតិ ឥមំ បភេទំ វវត្ថបេត្វាវ សង្គីតំ។ ន កេវលញ្ច ឥមមេវ អញ្ញម្បិ ឧទ្ទានសង្គហវគ្គសង្គហបេយ្យាលសង្គហឯកនិបាតទុកនិបាតាទិនិបាតសង្គហសំយុត្តសង្គហ បណ្ណាសសង្គហាទិអនេកវិធំ, តីសុ បិដកេសុ សន្ទិស្សមានំ សង្គហប្បភេទំ វវត្ថបេត្វាវ សត្តហិ មាសេហិ សង្គីតំ។

    Evametaṃ sabbampi buddhavacanaṃ pañcasatikasaṅgītikāle saṅgāyantena mahākassapappamukhena vasīgaṇena ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo, idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, idaṃ majjhimabuddhavacanaṃ, idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ, idaṃ vinayapiṭakaṃ, idaṃ suttantapiṭakaṃ, idaṃ abhidhammapiṭakaṃ, ayaṃ dīghanikāyo…pe… ayaṃ khuddakanikāyo, imāni suttādīni navaṅgāni, imāni caturāsīti dhammakkhandhasahassānīti imaṃ pabhedaṃ vavatthapetvāva saṅgītaṃ. Na kevalañca imameva aññampi uddānasaṅgahavaggasaṅgahapeyyālasaṅgahaekanipātadukanipātādinipātasaṅgahasaṃyuttasaṅgaha paṇṇāsasaṅgahādianekavidhaṃ, tīsu piṭakesu sandissamānaṃ saṅgahappabhedaṃ vavatthapetvāva sattahi māsehi saṅgītaṃ.

    សង្គីតិបរិយោសានេ ចស្ស ឥទំ មហាកស្សបត្ថេរេន ទសពលស្ស សាសនំ បញ្ចវស្សសហស្សបរិមាណកាលំ បវត្តនសមត្ថំ កតន្តិ សញ្ជាតប្បមោទា សាធុការំ វិយ ទទមានា អយំ មហាបថវី ឧទកបរិយន្តំ កត្វា អនេកប្បការំ កម្បិ សង្កម្បិ សម្បកម្បិ សម្បវេធិ។ អនេកានិ ច អច្ឆរិយានិ បាតុរហេសុំ។

    Saṅgītipariyosāne cassa idaṃ mahākassapattherena dasabalassa sāsanaṃ pañcavassasahassaparimāṇakālaṃ pavattanasamatthaṃ katanti sañjātappamodā sādhukāraṃ viya dadamānā ayaṃ mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā anekappakāraṃ kampi saṅkampi sampakampi sampavedhi. Anekāni ca acchariyāni pāturahesuṃ.

    ឯវំ សង្គីតេ បនេត្ថ អយំ អភិធម្មោ បិដកតោ អភិធម្មបិដកំ, និកាយតោ ខុទ្ទកនិកាយោ, អង្គតោ វេយ្យាករណំ, ធម្មក្ខន្ធតោ កតិបយានិ ធម្មក្ខន្ធសហស្សានិ ហោន្តិ។

    Evaṃ saṅgīte panettha ayaṃ abhidhammo piṭakato abhidhammapiṭakaṃ, nikāyato khuddakanikāyo, aṅgato veyyākaraṇaṃ, dhammakkhandhato katipayāni dhammakkhandhasahassāni honti.

    តំ ធារយន្តេសុ ភិក្ខូសុ បុព្ពេ ឯកោ ភិក្ខុ សព្ពសាមយិកបរិសាយ និសីទិត្វា អភិធម្មតោ សុត្តំ អាហរិត្វា ធម្មំ កថេន្តោ ‘‘រូបក្ខន្ធោ អព្យាកតោ, ចត្តារោ ខន្ធា សិយា កុសលា សិយា អកុសលា សិយា អព្យាកតា; ទសាយតនា អព្យាកតា, ទ្វេ អាយតនា សិយា កុសលា សិយា អកុសលា សិយា អព្យាកតា; សោឡស ធាតុយោ អព្យាកតា, ទ្វេ ធាតុយោ សិយា កុសលា សិយា អកុសលា សិយា អព្យាកតា; សមុទយសច្ចំ អកុសលំ, មគ្គសច្ចំ កុសលំ, និរោធសច្ចំ អព្យាកតំ, ទុក្ខសច្ចំ សិយា កុសលំ សិយា អកុសលំ សិយា អព្យាកតំ; ទសិន្ទ្រិយា អព្យាកតា, ទោមនស្សិន្ទ្រិយំ អកុសលំ, អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយំ កុសលំ, ចត្តារិ ឥន្ទ្រិយានិ សិយា កុសលា សិយា អព្យាកតា, ឆ ឥន្ទ្រិយានិ សិយា កុសលា សិយា អកុសលា សិយា អព្យាកតា’’តិ ធម្មកថំ កថេសិ។

    Taṃ dhārayantesu bhikkhūsu pubbe eko bhikkhu sabbasāmayikaparisāya nisīditvā abhidhammato suttaṃ āharitvā dhammaṃ kathento ‘‘rūpakkhandho abyākato, cattāro khandhā siyā kusalā siyā akusalā siyā abyākatā; dasāyatanā abyākatā, dve āyatanā siyā kusalā siyā akusalā siyā abyākatā; soḷasa dhātuyo abyākatā, dve dhātuyo siyā kusalā siyā akusalā siyā abyākatā; samudayasaccaṃ akusalaṃ, maggasaccaṃ kusalaṃ, nirodhasaccaṃ abyākataṃ, dukkhasaccaṃ siyā kusalaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ; dasindriyā abyākatā, domanassindriyaṃ akusalaṃ, anaññātaññassāmītindriyaṃ kusalaṃ, cattāri indriyāni siyā kusalā siyā abyākatā, cha indriyāni siyā kusalā siyā akusalā siyā abyākatā’’ti dhammakathaṃ kathesi.

    តស្មិំ ឋានេ ឯកោ ភិក្ខុ និសិន្នោ ‘ធម្មកថិក ត្វំ សិនេរុំ បរិក្ខិបន្តោ វិយ ទីឃសុត្តំ អាហរសិ, កិំ សុត្តំ នាមេត’ន្តិ អាហ។ ‘អភិធម្មសុត្តំ នាម, អាវុសោ’តិ។ ‘អភិធម្មសុត្តំ កស្មា អាហរសិ? កិំ អញ្ញំ ពុទ្ធភាសិតំ សុត្តំ អាហរិតុំ ន វដ្ដតី’តិ? ‘អភិធម្មោ កេន ភាសិតោ’តិ? ‘ន ឯសោ ពុទ្ធភាសិតោ’តិ។ ‘កិំ បន តេ, អាវុសោ, វិនយបិដកំ ឧគ្គហិត’ន្តិ? ‘ន ឧគ្គហិតំ, អាវុសោ’តិ។ ‘អវិនយធារិតាយ មញ្ញេ ត្វំ អជានន្តោ ឯវំ វទេសី’តិ។ ‘វិនយមត្តមេវ, អាវុសោ, ឧគ្គហិត’ន្តិ។ ‘តម្បិ តេ ទុគ្គហិតំ, បរិសបរិយន្តេ និសីទិត្វា និទ្ទាយន្តេន ឧគ្គហិតំ ភវិស្សតិ; តុម្ហាទិសេ ហិ បព្ពាជេន្តោ វា ឧបសម្បាទេន្តោ វា សាតិសារោ ហោតិ’។ ‘កិំ ការណា’? វិនយមត្តស្សបិ ទុគ្គហិតត្តា; វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘តត្ថ អនាបត្តិ, ន វិវណ្ណេតុកាមោ ឥង្ឃ តាវ, អាវុសោ, សុត្តន្តំ វា គាថាយោ វា អភិធម្មំ វា បរិយាបុណស្សុ, បច្ឆាបិ វិនយំ បរិយាបុណិស្សសី’’តិ (បាចិ. ៤៤២) ភណតិ។ ‘‘សុត្តន្តេ ឱកាសំ ការាបេត្វា អភិធម្មំ វា វិនយំ វា បុច្ឆតិ, អភិធម្មេ ឱកាសំ ការាបេត្វា សុត្តន្តំ វា វិនយំ វា បុច្ឆតិ, វិនយេ ឱកាសំ ការាបេត្វា សុត្តន្តំ វា អភិធម្មំ វា បុច្ឆតី’’តិ (បាចិ. ១២២១)។ ‘ត្វំ បន ឯត្តកម្បិ ន ជានាសី’តិ ឯត្តកេនបិ បរវាទី និគ្គហិតោ ហោតិ។

    Tasmiṃ ṭhāne eko bhikkhu nisinno ‘dhammakathika tvaṃ sineruṃ parikkhipanto viya dīghasuttaṃ āharasi, kiṃ suttaṃ nāmeta’nti āha. ‘Abhidhammasuttaṃ nāma, āvuso’ti. ‘Abhidhammasuttaṃ kasmā āharasi? Kiṃ aññaṃ buddhabhāsitaṃ suttaṃ āharituṃ na vaṭṭatī’ti? ‘Abhidhammo kena bhāsito’ti? ‘Na eso buddhabhāsito’ti. ‘Kiṃ pana te, āvuso, vinayapiṭakaṃ uggahita’nti? ‘Na uggahitaṃ, āvuso’ti. ‘Avinayadhāritāya maññe tvaṃ ajānanto evaṃ vadesī’ti. ‘Vinayamattameva, āvuso, uggahita’nti. ‘Tampi te duggahitaṃ, parisapariyante nisīditvā niddāyantena uggahitaṃ bhavissati; tumhādise hi pabbājento vā upasampādento vā sātisāro hoti’. ‘Kiṃ kāraṇā’? Vinayamattassapi duggahitattā; vuttañhetaṃ – ‘‘tattha anāpatti, na vivaṇṇetukāmo iṅgha tāva, āvuso, suttantaṃ vā gāthāyo vā abhidhammaṃ vā pariyāpuṇassu, pacchāpi vinayaṃ pariyāpuṇissasī’’ti (pāci. 442) bhaṇati. ‘‘Suttante okāsaṃ kārāpetvā abhidhammaṃ vā vinayaṃ vā pucchati, abhidhamme okāsaṃ kārāpetvā suttantaṃ vā vinayaṃ vā pucchati, vinaye okāsaṃ kārāpetvā suttantaṃ vā abhidhammaṃ vā pucchatī’’ti (pāci. 1221). ‘Tvaṃ pana ettakampi na jānāsī’ti ettakenapi paravādī niggahito hoti.

    មហាគោសិង្គសុត្តំ បន ឥតោបិ ពលវតរំ។ តត្រ ហិ ធម្មសេនាបតិ សារិបុត្តត្ថេរោ អញ្ញមញ្ញំ បុច្ឆិតបញ្ហញ្ច វិស្សជ្ជនញ្ច អារោចេតុំ សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា មហាមោគ្គល្លានត្ថេរស្ស វិស្សជ្ជនំ អារោចេន្តោ ‘‘ឥធាវុសោ សារិបុត្ត, ទ្វេ ភិក្ខូ អភិធម្មកថំ កថេន្តិ , តេ អញ្ញមញ្ញំ បញ្ហំ បុច្ឆន្តិ, អញ្ញមញ្ញស្ស បញ្ហំ បុដ្ឋា វិស្សជ្ជេន្តិ, នោ ច សំសាទេន្តិ, ធម្មី ច នេសំ កថាបវត្តិនី ហោតិ, ឯវរូបេន ខោ, អាវុសោ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា គោសិង្គសាលវនំ សោភេយ្យា’’តិ (ម. និ. ១.៣៤៣) អាហ។ សត្ថា អាភិធម្មិកា នាម មម សាសនេ បរិពាហិរាតិ អវត្វា សុវណ្ណាលិង្គសទិសំ គីវំ ឧន្នាមេត្វា បុណ្ណចន្ទសស្សិរីកំ មហាមុខំ បូរេត្វា ព្រហ្មឃោសំ និច្ឆារេន្តោ ‘‘សាធុ សាធុ សារិបុត្តា’’តិ មហាមោគ្គល្លានត្ថេរស្ស សាធុការំ ទត្វា ‘‘យថា តំ មោគ្គល្លានោ ច សម្មា ព្យាករមានោ ព្យាករេយ្យ, មោគ្គល្លានោ ហិ សារិបុត្ត ធម្មកថិកោ’’តិ (ម. និ. ១.៣៤៣) អាហ។ អាភិធម្មិកភិក្ខូយេវ កិរ ធម្មកថិកា នាម, អវសេសា ធម្មកថំ កថេន្តាបិ ន ធម្មកថិកា។ កស្មា? តេ ហិ ធម្មកថំ កថេន្តា កម្មន្តរំ វិបាកន្តរំ រូបារូបបរិច្ឆេទំ ធម្មន្តរំ អាលោឡេត្វា កថេន្តិ។ អាភិធម្មិកា បន ធម្មន្តរំ ន អាលោឡេន្តិ។ តស្មា អាភិធម្មិកោ ភិក្ខុ ធម្មំ កថេតុ វា មា វា, បុច្ឆិតកាលេ បន បញ្ហំ កថេស្សតីតិ។ អយមេវ ឯកន្តធម្មកថិកោ នាម ហោតិ។ ឥទំ សន្ធាយ សត្ថា សាធុការំ ទត្វា ‘សុកថិតំ មោគ្គល្លានេនា’តិ អាហ។

    Mahāgosiṅgasuttaṃ pana itopi balavataraṃ. Tatra hi dhammasenāpati sāriputtatthero aññamaññaṃ pucchitapañhañca vissajjanañca ārocetuṃ satthu santikaṃ gantvā mahāmoggallānattherassa vissajjanaṃ ārocento ‘‘idhāvuso sāriputta, dve bhikkhū abhidhammakathaṃ kathenti , te aññamaññaṃ pañhaṃ pucchanti, aññamaññassa pañhaṃ puṭṭhā vissajjenti, no ca saṃsādenti, dhammī ca nesaṃ kathāpavattinī hoti, evarūpena kho, āvuso, sāriputta, bhikkhunā gosiṅgasālavanaṃ sobheyyā’’ti (ma. ni. 1.343) āha. Satthā ābhidhammikā nāma mama sāsane paribāhirāti avatvā suvaṇṇāliṅgasadisaṃ gīvaṃ unnāmetvā puṇṇacandasassirīkaṃ mahāmukhaṃ pūretvā brahmaghosaṃ nicchārento ‘‘sādhu sādhu sāriputtā’’ti mahāmoggallānattherassa sādhukāraṃ datvā ‘‘yathā taṃ moggallāno ca sammā byākaramāno byākareyya, moggallāno hi sāriputta dhammakathiko’’ti (ma. ni. 1.343) āha. Ābhidhammikabhikkhūyeva kira dhammakathikā nāma, avasesā dhammakathaṃ kathentāpi na dhammakathikā. Kasmā? Te hi dhammakathaṃ kathentā kammantaraṃ vipākantaraṃ rūpārūpaparicchedaṃ dhammantaraṃ āloḷetvā kathenti. Ābhidhammikā pana dhammantaraṃ na āloḷenti. Tasmā ābhidhammiko bhikkhu dhammaṃ kathetu vā mā vā, pucchitakāle pana pañhaṃ kathessatīti. Ayameva ekantadhammakathiko nāma hoti. Idaṃ sandhāya satthā sādhukāraṃ datvā ‘sukathitaṃ moggallānenā’ti āha.

    អភិធម្មំ បដិពាហេន្តោ ឥមស្មិំ ជិនចក្កេ បហារំ ទេតិ, សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ បដិពាហតិ, សត្ថុ វេសារជ្ជញ្ញាណំ បដិនិវត្តេតិ, សោតុកាមំ បរិសំ វិសំវាទេតិ, អរិយមគ្គេ អាវរណំ ពន្ធតិ, អដ្ឋារសសុ ភេទករវត្ថូសុ ឯកស្មិំ សន្ទិស្សតិ ឧក្ខេបនីយកម្មតជ្ជនីយកម្មារហោ ហោតិ។ តំ តំ កម្មំ កត្វា ឧយ្យោជេតព្ពោ ‘គច្ឆ វិឃាសាទោ ហុត្វា ជីវិស្សសី’តិ។

    Abhidhammaṃ paṭibāhento imasmiṃ jinacakke pahāraṃ deti, sabbaññutaññāṇaṃ paṭibāhati, satthu vesārajjaññāṇaṃ paṭinivatteti, sotukāmaṃ parisaṃ visaṃvādeti, ariyamagge āvaraṇaṃ bandhati, aṭṭhārasasu bhedakaravatthūsu ekasmiṃ sandissati ukkhepanīyakammatajjanīyakammāraho hoti. Taṃ taṃ kammaṃ katvā uyyojetabbo ‘gaccha vighāsādo hutvā jīvissasī’ti.

    អថាបិ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘សចេ អភិធម្មោ ពុទ្ធភាសិតោ, យថា អនេកេសុ សុត្តសហស្សេសុ ‘ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតី’តិអាទិនា នយេន និទានំ សជ្ជិតំ, ឯវមស្សាបិ និទានំ សជ្ជិតំ ភវេយ្យា’’តិ។ សោ ‘ជាតកសុត្តនិបាតធម្មបទាទីនំ ឯវរូបំ និទានំ នត្ថិ, ន ចេតានិ ន ពុទ្ធភាសិតានី’តិ បដិក្ខិបិត្វា ឧត្តរិបិ ឯវំ វត្តព្ពោ – ‘បណ្ឌិត, អភិធម្មោ នាមេស សព្ពញ្ញុពុទ្ធានំយេវ វិសយោ, ន អញ្ញេសំ វិសយោ។ ពុទ្ធានញ្ហិ ឱក្កន្តិ បាកដា, អភិជាតិ បាកដា, អភិសម្ពោធិ បាកដា, ធម្មចក្កប្បវត្តនំ បាកដំ។ យមកបាដិហារិយំ បាកដំ, តិទិវក្កមោ បាកដោ, ទេវលោកេ ទេសិតភាវោ បាកដោ, ទេវោរោហនំ បាកដំ។ យថា នាម ចក្កវត្តិរញ្ញោ ហត្ថិរតនំ វា អស្សរតនំ វា ថេនេត្វា យានកេ យោជេត្វា វិចរណំ នាម អដ្ឋានំ អការណំ; ចក្ករតនំ វា បន ថេនេត្វា បលាលសកដេ ឱលម្ពិត្វា វិចរណំ នាម អដ្ឋានំ អការណំ; យោជនប្បមាណំ ឱភាសនសមត្ថំ មណិរតនំ វា បន កប្បាសបច្ឆិយំ បក្ខិបិត្វា វឡញ្ជនំ នាម អដ្ឋានំ អការណំ។ កស្មា? រាជារហភណ្ឌតាយ; ឯវមេវ អភិធម្មោ នាម ន អញ្ញេសំ វិសយោ, សព្ពញ្ញុពុទ្ធានំយេវ វិសយោ។ តេសំ វសេន ទេសេតព្ពទេសនា។ ពុទ្ធានញ្ហិ ឱក្កន្តិ បាកដា…បេ.… ទេវោរោហនំ បាកដំ។ អភិធម្មស្ស និទានកិច្ចំ នាម នត្ថិ បណ្ឌិតា’តិ។ ន ហិ សក្កា ឯវំ វុត្តេ បរវាទិនា សហធម្មិកំ ឧទាហរណំ ឧទាហរិតុំ។

    Athāpi evaṃ vadeyya – ‘‘sace abhidhammo buddhabhāsito, yathā anekesu suttasahassesu ‘ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharatī’tiādinā nayena nidānaṃ sajjitaṃ, evamassāpi nidānaṃ sajjitaṃ bhaveyyā’’ti. So ‘jātakasuttanipātadhammapadādīnaṃ evarūpaṃ nidānaṃ natthi, na cetāni na buddhabhāsitānī’ti paṭikkhipitvā uttaripi evaṃ vattabbo – ‘paṇḍita, abhidhammo nāmesa sabbaññubuddhānaṃyeva visayo, na aññesaṃ visayo. Buddhānañhi okkanti pākaṭā, abhijāti pākaṭā, abhisambodhi pākaṭā, dhammacakkappavattanaṃ pākaṭaṃ. Yamakapāṭihāriyaṃ pākaṭaṃ, tidivakkamo pākaṭo, devaloke desitabhāvo pākaṭo, devorohanaṃ pākaṭaṃ. Yathā nāma cakkavattirañño hatthiratanaṃ vā assaratanaṃ vā thenetvā yānake yojetvā vicaraṇaṃ nāma aṭṭhānaṃ akāraṇaṃ; cakkaratanaṃ vā pana thenetvā palālasakaṭe olambitvā vicaraṇaṃ nāma aṭṭhānaṃ akāraṇaṃ; yojanappamāṇaṃ obhāsanasamatthaṃ maṇiratanaṃ vā pana kappāsapacchiyaṃ pakkhipitvā vaḷañjanaṃ nāma aṭṭhānaṃ akāraṇaṃ. Kasmā? Rājārahabhaṇḍatāya; evameva abhidhammo nāma na aññesaṃ visayo, sabbaññubuddhānaṃyeva visayo. Tesaṃ vasena desetabbadesanā. Buddhānañhi okkanti pākaṭā…pe… devorohanaṃ pākaṭaṃ. Abhidhammassa nidānakiccaṃ nāma natthi paṇḍitā’ti. Na hi sakkā evaṃ vutte paravādinā sahadhammikaṃ udāharaṇaṃ udāharituṃ.

    មណ្ឌលារាមវាសី តិស្សភូតិត្ថេរោ បន មហាពោធិនិទានោ ឯស អភិធម្មោ នាមាតិ ទស្សេតុំ ‘‘យេន ស្វាហំ, ភិក្ខវេ, វិហារេន បឋមាភិសម្ពុទ្ធោ វិហរាមិ តស្ស បទេសេន វិហាសិ’’ន្តិ (សំ. និ. ៥.១១) ឥមំ បទេសវិហារសុត្តន្តំ អាហរិត្វា កថេសិ។ ទសវិធោ ហិ បទេសោ នាម – ខន្ធបទេសោ, អាយតនបទេសោ, ធាតុបទេសោ, សច្ចបទេសោ, ឥន្ទ្រិយបទេសោ, បច្ចយាការបទេសោ, សតិបដ្ឋានបទេសោ, ឈានបទេសោ, នាមបទេសោ, ធម្មបទេសោតិ។ តេសុ សត្ថា មហាពោធិមណ្ឌេ បញ្ចក្ខន្ធេ និប្បទេសេន បដិវិជ្ឈិ, ឥមំ តេមាសំ វេទនាក្ខន្ធវសេនេវ វិហាសិ។ ទ្វាទសាយតនានិ អដ្ឋារស ធាតុយោ និប្បទេសេន បដិវិជ្ឈិ។ ឥមំ តេមាសំ ធម្មាយតនេ វេទនាវសេន ធម្មធាតុយញ្ច វេទនាវសេនេវ វិហាសិ។ ចត្តារិ សច្ចានិ និប្បទេសេន បដិវិជ្ឈិ, ឥមំ តេមាសំ ទុក្ខសច្ចេ វេទនាវសេនេវ វិហាសិ។ ពាវីសតិន្ទ្រិយានិ និប្បទេសេន បដិវិជ្ឈិ, ឥមំ តេមាសំ វេទនាបញ្ចកឥន្ទ្រិយវសេន វិហាសិ។ ទ្វាទសបទិកំ បច្ចយាការវដ្ដំ និប្បទេសេន បដិវិជ្ឈិ, ឥមំ តេមាសំ ផស្សបច្ចយា វេទនាវសេនេវ វិហាសិ។ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ និប្បទេសេន បដិវិជ្ឈិ, ឥមំ តេមាសំ វេទនាសតិបដ្ឋានវសេនេវ វិហាសិ។ ចត្តារិ ឈានានិ និប្បទេសេន បដិវិជ្ឈិ, ឥមំ តេមាសំ ឈានង្គេសុ វេទនាវសេនេវ វិហាសិ។ នាមំ និប្បទេសេន បដិវិជ្ឈិ, ឥមំ តេមាសំ តត្ថ វេទនាវសេនេវ វិហាសិ។ ធម្មេ និប្បទេសេន បដិវិជ្ឈិ, ឥមំ តេមាសំ វេទនាត្តិកវសេនេវ វិហាសីតិ។ ឯវំ ថេរោ បទេសវិហារសុត្តន្តវសេន អភិធម្មស្ស និទានំ កថេសិ។

    Maṇḍalārāmavāsī tissabhūtitthero pana mahābodhinidāno esa abhidhammo nāmāti dassetuṃ ‘‘yena svāhaṃ, bhikkhave, vihārena paṭhamābhisambuddho viharāmi tassa padesena vihāsi’’nti (saṃ. ni. 5.11) imaṃ padesavihārasuttantaṃ āharitvā kathesi. Dasavidho hi padeso nāma – khandhapadeso, āyatanapadeso, dhātupadeso, saccapadeso, indriyapadeso, paccayākārapadeso, satipaṭṭhānapadeso, jhānapadeso, nāmapadeso, dhammapadesoti. Tesu satthā mahābodhimaṇḍe pañcakkhandhe nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ vedanākkhandhavaseneva vihāsi. Dvādasāyatanāni aṭṭhārasa dhātuyo nippadesena paṭivijjhi. Imaṃ temāsaṃ dhammāyatane vedanāvasena dhammadhātuyañca vedanāvaseneva vihāsi. Cattāri saccāni nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ dukkhasacce vedanāvaseneva vihāsi. Bāvīsatindriyāni nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ vedanāpañcakaindriyavasena vihāsi. Dvādasapadikaṃ paccayākāravaṭṭaṃ nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ phassapaccayā vedanāvaseneva vihāsi. Cattāro satipaṭṭhāne nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ vedanāsatipaṭṭhānavaseneva vihāsi. Cattāri jhānāni nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ jhānaṅgesu vedanāvaseneva vihāsi. Nāmaṃ nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ tattha vedanāvaseneva vihāsi. Dhamme nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ vedanāttikavaseneva vihāsīti. Evaṃ thero padesavihārasuttantavasena abhidhammassa nidānaṃ kathesi.

    គាមវាសី សុមនទេវត្ថេរោ បន ហេដ្ឋាលោហបាសាទេ ធម្មំ បរិវត្តេន្តោ ‘អយំ បរវាទី ពាហា បគ្គយ្ហ អរញ្ញេ កន្ទន្តោ វិយ, អសក្ខិកំ អឌ្ឌំ ករោន្តោ វិយ ច, អភិធម្មេ និទានស្ស អត្ថិភាវម្បិ ន ជានាតី’តិ វត្វា និទានំ កថេន្តោ ឯវមាហ – ឯកំ សមយំ ភគវា ទេវេសុ វិហរតិ តាវតិំសេសុ បារិច្ឆត្តកមូលេ បណ្ឌុកម្ពលសិលាយំ។ តត្រ ខោ ភគវា ទេវានំ តាវតិំសានំ អភិធម្មកថំ កថេសិ – ‘‘កុសលា ធម្មា, អកុសលា ធម្មា, អព្យាកតា ធម្មា’’តិ។

    Gāmavāsī sumanadevatthero pana heṭṭhālohapāsāde dhammaṃ parivattento ‘ayaṃ paravādī bāhā paggayha araññe kandanto viya, asakkhikaṃ aḍḍaṃ karonto viya ca, abhidhamme nidānassa atthibhāvampi na jānātī’ti vatvā nidānaṃ kathento evamāha – ekaṃ samayaṃ bhagavā devesu viharati tāvatiṃsesu pāricchattakamūle paṇḍukambalasilāyaṃ. Tatra kho bhagavā devānaṃ tāvatiṃsānaṃ abhidhammakathaṃ kathesi – ‘‘kusalā dhammā, akusalā dhammā, abyākatā dhammā’’ti.

    អញ្ញេសុ បន សុត្តេសុ ឯកមេវ និទានំ។ អភិធម្មេ ទ្វេ និទានានិ – អធិគមនិទានញ្ច ទេសនានិទានញ្ច ។ តត្ថ អធិគមនិទានំ ទីបង្ករទសពលតោ បដ្ឋាយ យាវ មហាពោធិបល្លង្កា វេទិតព្ពំ។ ទេសនានិទានំ យាវ ធម្មចក្កប្បវត្តនា។ ឯវំ ឧភយនិទានសម្បន្នស្ស បនស្ស អភិធម្មស្ស និទានកោសល្លត្ថំ ឥទំ តាវ បញ្ហាកម្មំ វេទិតព្ពំ – អយំ អភិធម្មោ នាម កេន បភាវិតោ? កត្ថ បរិបាចិតោ? កត្ថ អធិគតោ? កទា អធិគតោ? កេន អធិគតោ? កត្ថ វិចិតោ? កទា វិចិតោ? កេន វិចិតោ? កត្ថ ទេសិតោ? កស្សត្ថាយ ទេសិតោ? កិមត្ថំ ទេសិតោ? កេហិ បដិគ្គហិតោ? កេ សិក្ខន្តិ? កេ សិក្ខិតសិក្ខា? កេ ធារេន្តិ? កស្ស វចនំ? កេនាភតោតិ?

    Aññesu pana suttesu ekameva nidānaṃ. Abhidhamme dve nidānāni – adhigamanidānañca desanānidānañca . Tattha adhigamanidānaṃ dīpaṅkaradasabalato paṭṭhāya yāva mahābodhipallaṅkā veditabbaṃ. Desanānidānaṃ yāva dhammacakkappavattanā. Evaṃ ubhayanidānasampannassa panassa abhidhammassa nidānakosallatthaṃ idaṃ tāva pañhākammaṃ veditabbaṃ – ayaṃ abhidhammo nāma kena pabhāvito? Kattha paripācito? Kattha adhigato? Kadā adhigato? Kena adhigato? Kattha vicito? Kadā vicito? Kena vicito? Kattha desito? Kassatthāya desito? Kimatthaṃ desito? Kehi paṭiggahito? Ke sikkhanti? Ke sikkhitasikkhā? Ke dhārenti? Kassa vacanaṃ? Kenābhatoti?

    តត្រិទំ វិស្សជ្ជនំ – កេន បភាវិតោតិ ពោធិអភិនីហារសទ្ធាយ បភាវិតោ។ កត្ថ បរិបាចិតោតិ អឌ្ឍឆក្កេសុ ជាតកសតេសុ។ កត្ថ អធិគតោតិ ពោធិមូលេ។ កទា អធិគតោតិ វិសាខាបុណ្ណមាសិយំ។ កេនាធិគតោតិ សព្ពញ្ញុពុទ្ធេន។ កត្ថ វិចិតោតិ ពោធិមណ្ឌេ។ កទា វិចិតោតិ រតនឃរសត្តាហេ។ កេន វិចិតោតិ សព្ពញ្ញុពុទ្ធេន។ កត្ថ ទេសិតោតិ ទេវេសុ តាវតិំសេសុ។ កស្សត្ថាយ ទេសិតោតិ ទេវតានំ។ កិមត្ថំ ទេសិតោតិ ចតុរោឃនិទ្ធរណត្ថំ។ កេហិ បដិគ្គហិតោតិ ទេវេហិ។ កេ សិក្ខន្តីតិ សេក្ខា ច បុថុជ្ជនកល្យាណា ច។ កេ សិក្ខិតសិក្ខាតិ អរហន្តោ ខីណាសវា។ កេ ធារេន្តីតិ យេសំ វត្តតិ តេ ធារេន្តិ។ កស្ស វចនន្តិ ភគវតោ វចនំ, អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។ កេនាភតោតិ អាចរិយបរម្បរាយ។

    Tatridaṃ vissajjanaṃ – kena pabhāvitoti bodhiabhinīhārasaddhāya pabhāvito. Kattha paripācitoti aḍḍhachakkesu jātakasatesu. Kattha adhigatoti bodhimūle. Kadā adhigatoti visākhāpuṇṇamāsiyaṃ. Kenādhigatoti sabbaññubuddhena. Kattha vicitoti bodhimaṇḍe. Kadāvicitoti ratanagharasattāhe. Kena vicitoti sabbaññubuddhena. Kattha desitoti devesu tāvatiṃsesu. Kassatthāya desitoti devatānaṃ. Kimatthaṃ desitoti caturoghaniddharaṇatthaṃ. Kehi paṭiggahitoti devehi. Ke sikkhantīti sekkhā ca puthujjanakalyāṇā ca. Ke sikkhitasikkhāti arahanto khīṇāsavā. Ke dhārentīti yesaṃ vattati te dhārenti. Kassa vacananti bhagavato vacanaṃ, arahato sammāsambuddhassa. Kenābhatoti ācariyaparamparāya.

    អយញ្ហិ សារិបុត្តត្ថេរោ ភទ្ទជិ សោភិតោ បិយជាលី បិយបាលោ បិយទស្សី កោសិយបុត្តោ សិគ្គវោ សន្ទេហោ មោគ្គលិបុត្តោ សុទត្តោ ធម្មិយោ ទាសកោ សោណកោ រេវតោតិ ឯវមាទីហិ យាវ តតិយសង្គីតិកាលា អាភតោ។ តតោ ឧទ្ធំ តេសំយេវ សិស្សានុសិស្សេហីតិ ឯវំ តាវ ជម្ពុទីបតលេ អាចរិយបរម្បរាយ អាភតោ។ ឥមំ បន ទីបំ –

    Ayañhi sāriputtatthero bhaddaji sobhito piyajālī piyapālo piyadassī kosiyaputto siggavo sandeho moggaliputto sudatto dhammiyo dāsako soṇako revatoti evamādīhi yāva tatiyasaṅgītikālā ābhato. Tato uddhaṃ tesaṃyeva sissānusissehīti evaṃ tāva jambudīpatale ācariyaparamparāya ābhato. Imaṃ pana dīpaṃ –

    តតោ មហិន្ទោ ឥដ្ដិយោ, ឧត្តិយោ សម្ពលោ តថា;

    Tato mahindo iṭṭiyo, uttiyo sambalo tathā;

    បណ្ឌិតោ ភទ្ទនាមោ ច, ឯតេ នាគា មហាបញ្ញា។

    Paṇḍito bhaddanāmo ca, ete nāgā mahāpaññā.

    ជម្ពុទីបា ឥធាគតាតិ (បរិ. ៣, ៨)។

    Jambudīpā idhāgatāti (pari. 3, 8).

    ឥមេហិ មហានាគេហិ អាភតោ។ តតោ ឧទ្ធំ តេសំយេវ សិស្សានុសិស្សសង្ខាតាយ អាចរិយបរម្បរាយ យាវជ្ជតនកាលា អាភតោ។

    Imehi mahānāgehi ābhato. Tato uddhaṃ tesaṃyeva sissānusissasaṅkhātāya ācariyaparamparāya yāvajjatanakālā ābhato.

    សុមេធកថា

    Sumedhakathā

    ឯវំ អាភតស្ស បនស្ស យំ តំ ទីបង្ករទសពលតោ បដ្ឋាយ យាវ មហាពោធិបល្លង្កា អធិគមនិទានំ, យាវ ធម្មចក្កប្បវត្តនា ទេសនានិទានញ្ច វុត្តំ, តស្ស អាវិភាវត្ថំ អយំ អនុបុព្ពិកថា វេទិតព្ពា –

    Evaṃ ābhatassa panassa yaṃ taṃ dīpaṅkaradasabalato paṭṭhāya yāva mahābodhipallaṅkā adhigamanidānaṃ, yāva dhammacakkappavattanā desanānidānañca vuttaṃ, tassa āvibhāvatthaṃ ayaṃ anupubbikathā veditabbā –

    ឥតោ កិរ កប្បសតសហស្សាធិកានំ ចតុន្នំ អសង្ខ្យេយ្យានំ មត្ថកេ អមរវតី នាម នគរំ អហោសិ។ តត្ថ សុមេធោ នាម ព្រាហ្មណោ បដិវសតិ ឧភតោ សុជាតោ, មាតិតោ ច បិតិតោ ច, សំសុទ្ធគហណិកោ, យាវ សត្តមា កុលបរិវដ្ដា អក្ខិត្តោ អនុបកុដ្ឋោ ជាតិវាទេន, អភិរូបោ ទស្សនីយោ បាសាទិកោ បរមាយ វណ្ណបោក្ខរតាយ សមន្នាគតោ។ សោ អញ្ញំ កម្មំ អកត្វា ព្រាហ្មណសិប្បមេវ ឧគ្គណ្ហិ។ តស្ស ទហរកាលេយេវ មាតាបិតរោ កាលមកំសុ។ អថស្ស រាសិវឌ្ឍកោ អមច្ចោ អាយបោត្ថកំ អាហរិត្វា សុវណ្ណរជតមណិមុត្តាទិបូរិតេ គព្ភេ វិវរិត្វា ‘ឯត្តកំ តេ កុមារ មាតុ សន្តកំ, ឯត្តកំ បិតុ សន្តកំ, ឯត្តកា អយ្យកបយ្យកានំ សន្តកាតិ យាវ សត្តមា កុលបរិវដ្ដា ធនំ អាចិក្ខិត្វា ឯតំ បដិបជ្ជាហី’តិ អាហ។ សុមេធបណ្ឌិតោ ចិន្តេសិ – ‘ឥមំ ធនំ សំហរិត្វា មយ្ហំ បិតុបិតាមហាទយោ បរលោកំ គច្ឆន្តា ឯកកហាបណម្បិ គហេត្វា ន គតា, មយា បន គហេត្វា គមនការណំ កាតុំ វដ្ដតី’តិ សោ រញ្ញោ អារោចេត្វា នគរេ ភេរិំ ចរាបេត្វា មហាជនស្ស ទានំ ទត្វា តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិ។ ឥមស្មិំ បន ឋានេ សុមេធកថា កថេតព្ពា។ វុត្តញ្ហេតំ ពុទ្ធវំសេ (ពុ. វំ. ២.១-៣៣) –

    Ito kira kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake amaravatī nāma nagaraṃ ahosi. Tattha sumedho nāma brāhmaṇo paṭivasati ubhato sujāto, mātito ca pitito ca, saṃsuddhagahaṇiko, yāva sattamā kulaparivaṭṭā akkhitto anupakuṭṭho jātivādena, abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato. So aññaṃ kammaṃ akatvā brāhmaṇasippameva uggaṇhi. Tassa daharakāleyeva mātāpitaro kālamakaṃsu. Athassa rāsivaḍḍhako amacco āyapotthakaṃ āharitvā suvaṇṇarajatamaṇimuttādipūrite gabbhe vivaritvā ‘ettakaṃ te kumāra mātu santakaṃ, ettakaṃ pitu santakaṃ, ettakā ayyakapayyakānaṃ santakāti yāva sattamā kulaparivaṭṭā dhanaṃ ācikkhitvā etaṃ paṭipajjāhī’ti āha. Sumedhapaṇḍito cintesi – ‘imaṃ dhanaṃ saṃharitvā mayhaṃ pitupitāmahādayo paralokaṃ gacchantā ekakahāpaṇampi gahetvā na gatā, mayā pana gahetvā gamanakāraṇaṃ kātuṃ vaṭṭatī’ti so rañño ārocetvā nagare bheriṃ carāpetvā mahājanassa dānaṃ datvā tāpasapabbajjaṃ pabbaji. Imasmiṃ pana ṭhāne sumedhakathā kathetabbā. Vuttañhetaṃ buddhavaṃse (bu. vaṃ. 2.1-33) –

    កប្បេ ច សតសហស្សេ, ចតុរោ ច អសង្ខិយេ;

    Kappe ca satasahasse, caturo ca asaṅkhiye;

    អមរំ នាម នគរំ, ទស្សនេយ្យំ មនោរមំ។

    Amaraṃ nāma nagaraṃ, dassaneyyaṃ manoramaṃ.

    ទសហិ សទ្ទេហិ អវិវិត្តំ, អន្នបានសមាយុតំ;

    Dasahi saddehi avivittaṃ, annapānasamāyutaṃ;

    ហត្ថិសទ្ទំ អស្សសទ្ទំ, ភេរិសង្ខរថានិ ច;

    Hatthisaddaṃ assasaddaṃ, bherisaṅkharathāni ca;

    ខាទថ បិវថ ចេវ, អន្នបានេន ឃោសិតំ។

    Khādatha pivatha ceva, annapānena ghositaṃ.

    នគរំ សព្ពង្គសម្បន្នំ, សព្ពកម្មមុបាគតំ;

    Nagaraṃ sabbaṅgasampannaṃ, sabbakammamupāgataṃ;

    សត្តរតនសម្បន្នំ, នានាជនសមាកុលំ;

    Sattaratanasampannaṃ, nānājanasamākulaṃ;

    សមិទ្ធំ ទេវនគរំវ, អាវាសំ បុញ្ញកម្មិនំ។

    Samiddhaṃ devanagaraṃva, āvāsaṃ puññakamminaṃ.

    នគរេ អមរវតិយា, សុមេធោ នាម ព្រាហ្មណោ;

    Nagare amaravatiyā, sumedho nāma brāhmaṇo;

    អនេកកោដិសន្និចយោ, បហូតធនធញ្ញវា។

    Anekakoṭisannicayo, pahūtadhanadhaññavā.

    អជ្ឈាយកោ មន្តធរោ, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ;

    Ajjhāyako mantadharo, tiṇṇaṃ vedāna pāragū;

    លក្ខណេ ឥតិហាសេ ច, សធម្មេ បារមិំ គតោ។

    Lakkhaṇe itihāse ca, sadhamme pāramiṃ gato.

    រហោគតោ និសីទិត្វា, ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា;

    Rahogato nisīditvā, evaṃ cintesahaṃ tadā;

    ទុក្ខោ បុនព្ភវោ នាម, សរីរស្ស ច ភេទនំ។

    Dukkho punabbhavo nāma, sarīrassa ca bhedanaṃ.

    ជាតិធម្មោ ជរាធម្មោ, ព្យាធិធម្មោ សហំ តទា;

    Jātidhammo jarādhammo, byādhidhammo sahaṃ tadā;

    អជរំ អមតំ ខេមំ, បរិយេសិស្សាមិ និព្ពុតិំ។

    Ajaraṃ amataṃ khemaṃ, pariyesissāmi nibbutiṃ.

    យំនូនិមំ បូតិកាយំ, នានាកុណបបូរិតំ;

    Yaṃnūnimaṃ pūtikāyaṃ, nānākuṇapapūritaṃ;

    ឆឌ្ឌយិត្វាន គច្ឆេយ្យំ, អនបេក្ខោ អនត្ថិកោ។

    Chaḍḍayitvāna gaccheyyaṃ, anapekkho anatthiko.

    អត្ថិ ហេហិតិ សោ មគ្គោ, ន សោ សក្កា ន ហេតុយេ;

    Atthi hehiti so maggo, na so sakkā na hetuye;

    បរិយេសិស្សាមិ តំ មគ្គំ, ភវតោ បរិមុត្តិយា។

    Pariyesissāmi taṃ maggaṃ, bhavato parimuttiyā.

    យថាបិ ទុក្ខេ វិជ្ជន្តេ, សុខំ នាមបិ វិជ្ជតិ;

    Yathāpi dukkhe vijjante, sukhaṃ nāmapi vijjati;

    ឯវំ ភវេ វិជ្ជមានេ, វិភវោបិ ឥច្ឆិតព្ពកោ។

    Evaṃ bhave vijjamāne, vibhavopi icchitabbako.

    យថាបិ ឧណ្ហេ វិជ្ជន្តេ, អបរំ វិជ្ជតិ សីតលំ;

    Yathāpi uṇhe vijjante, aparaṃ vijjati sītalaṃ;

    ឯវំ តិវិធគ្គិ វិជ្ជន្តេ, និព្ពានំ ឥច្ឆិតព្ពកំ។

    Evaṃ tividhaggi vijjante, nibbānaṃ icchitabbakaṃ.

    យថាបិ បាបេ វិជ្ជន្តេ, កល្យាណមបិ វិជ្ជតិ;

    Yathāpi pāpe vijjante, kalyāṇamapi vijjati;

    ឯវមេវ ជាតិ វិជ្ជន្តេ, អជាតិបិច្ឆិតព្ពកំ។

    Evameva jāti vijjante, ajātipicchitabbakaṃ.

    យថា គូថគតោ បុរិសោ, តឡាកំ ទិស្វាន បូរិតំ;

    Yathā gūthagato puriso, taḷākaṃ disvāna pūritaṃ;

    ន គវេសតិ តំ តឡាកំ, ន ទោសោ តឡាកស្ស សោ។

    Na gavesati taṃ taḷākaṃ, na doso taḷākassa so.

    ឯវំ កិលេសមលធោវេ, វិជ្ជន្តេ អមតន្តឡេ;

    Evaṃ kilesamaladhove, vijjante amatantaḷe;

    ន គវេសតិ តំ តឡាកំ, ន ទោសោ អមតន្តឡេ។

    Na gavesati taṃ taḷākaṃ, na doso amatantaḷe.

    យថា អរីហិ បរិរុទ្ធោ, វិជ្ជន្តេ គមនម្បថេ;

    Yathā arīhi pariruddho, vijjante gamanampathe;

    ន បលាយតិ សោ បុរិសោ, ន ទោសោ អញ្ជសស្ស សោ។

    Na palāyati so puriso, na doso añjasassa so.

    ឯវំ កិលេសបរិរុទ្ធោ, វិជ្ជមានេ សិវេ បថេ;

    Evaṃ kilesapariruddho, vijjamāne sive pathe;

    ន គវេសតិ តំ មគ្គំ, ន ទោសោ សិវមញ្ជសេ។

    Na gavesati taṃ maggaṃ, na doso sivamañjase.

    យថាបិ ព្យាធិតោ បុរិសោ, វិជ្ជមានេ តិកិច្ឆកេ;

    Yathāpi byādhito puriso, vijjamāne tikicchake;

    ន តិកិច្ឆាបេតិ តំ ព្យាធិំ, ន ទោសោ សោ តិកិច្ឆកេ។

    Na tikicchāpeti taṃ byādhiṃ, na doso so tikicchake.

    ឯវំ កិលេសព្យាធីហិ, ទុក្ខិតោ បរិបីឡិតោ;

    Evaṃ kilesabyādhīhi, dukkhito paripīḷito;

    ន គវេសតិ តំ អាចរិយំ, ន ទោសោ សោ វិនាយកេ។

    Na gavesati taṃ ācariyaṃ, na doso so vināyake.

    យថាបិ កុណបំ បុរិសោ, កណ្ឋេ ពទ្ធំ ជិគុច្ឆិយ;

    Yathāpi kuṇapaṃ puriso, kaṇṭhe baddhaṃ jigucchiya;

    មោចយិត្វាន គច្ឆេយ្យ, សុខី សេរី សយំវសី។

    Mocayitvāna gaccheyya, sukhī serī sayaṃvasī.

    តថេវិមំ បូតិកាយំ, នានាកុណបសញ្ចយំ;

    Tathevimaṃ pūtikāyaṃ, nānākuṇapasañcayaṃ;

    ឆឌ្ឌយិត្វាន គច្ឆេយ្យំ, អនបេក្ខោ អនត្ថិកោ។

    Chaḍḍayitvāna gaccheyyaṃ, anapekkho anatthiko.

    យថា ឧច្ចារដ្ឋានម្ហិ, ករីសំ នរនារិយោ;

    Yathā uccāraṭṭhānamhi, karīsaṃ naranāriyo;

    ឆឌ្ឌយិត្វាន គច្ឆន្តិ, អនបេក្ខា អនត្ថិកា។

    Chaḍḍayitvāna gacchanti, anapekkhā anatthikā.

    ឯវមេវាហំ ឥមំ កាយំ, នានាកុណបបូរិតំ;

    Evamevāhaṃ imaṃ kāyaṃ, nānākuṇapapūritaṃ;

    ឆឌ្ឌយិត្វាន គច្ឆិស្សំ, វច្ចំ កត្វា យថា កុដិំ។

    Chaḍḍayitvāna gacchissaṃ, vaccaṃ katvā yathā kuṭiṃ.

    យថាបិ ជជ្ជរំ នាវំ, បលុគ្គំ ឧទគាហិនិំ;

    Yathāpi jajjaraṃ nāvaṃ, paluggaṃ udagāhiniṃ;

    សាមី ឆឌ្ឌេត្វា គច្ឆន្តិ, អនបេក្ខា អនត្ថិកា។

    Sāmī chaḍḍetvā gacchanti, anapekkhā anatthikā.

    ឯវមេវាហំ ឥមំ កាយំ, នវច្ឆិទ្ទំ ធុវស្សវំ;

    Evamevāhaṃ imaṃ kāyaṃ, navacchiddaṃ dhuvassavaṃ;

    ឆឌ្ឌយិត្វាន គច្ឆិស្សំ, ជិណ្ណនាវំវ សាមិកា។

    Chaḍḍayitvāna gacchissaṃ, jiṇṇanāvaṃva sāmikā.

    យថាបិ បុរិសោ ចោរេហិ, គច្ឆន្តោ ភណ្ឌមាទិយ;

    Yathāpi puriso corehi, gacchanto bhaṇḍamādiya;

    ភណ្ឌច្ឆេទភយំ ទិស្វា, ឆឌ្ឌយិត្វាន គច្ឆតិ។

    Bhaṇḍacchedabhayaṃ disvā, chaḍḍayitvāna gacchati.

    ឯវមេវ អយំ កាយោ, មហាចោរសមោ វិយ;

    Evameva ayaṃ kāyo, mahācorasamo viya;

    បហាយិមំ គមិស្សាមិ, កុសលច្ឆេទនាភយា។

    Pahāyimaṃ gamissāmi, kusalacchedanābhayā.

    ឯវាហំ ចិន្តយិត្វាន, នេកកោដិសតំ ធនំ;

    Evāhaṃ cintayitvāna, nekakoṭisataṃ dhanaṃ;

    នាថានាថានំ ទត្វាន, ហិមវន្តមុបាគមិំ។

    Nāthānāthānaṃ datvāna, himavantamupāgamiṃ.

    ហិមវន្តស្សាវិទូរេ, ធម្មិកោ នាម បព្ពតោ;

    Himavantassāvidūre, dhammiko nāma pabbato;

    អស្សមោ សុកតោ មយ្ហំ, បណ្ណសាលា សុមាបិតា។

    Assamo sukato mayhaṃ, paṇṇasālā sumāpitā.

    ចង្កមំ តត្ថ មាបេសិំ, បញ្ចទោសវិវជ្ជិតំ;

    Caṅkamaṃ tattha māpesiṃ, pañcadosavivajjitaṃ;

    អដ្ឋគុណសមុបេតំ, អភិញ្ញាពលមាហរិំ។

    Aṭṭhaguṇasamupetaṃ, abhiññābalamāhariṃ.

    សាដកំ បជហិំ តត្ថ, នវទោសមុបាគតំ;

    Sāṭakaṃ pajahiṃ tattha, navadosamupāgataṃ;

    វាកចីរំ និវាសេសិំ, ទ្វាទសគុណមុបាគតំ។

    Vākacīraṃ nivāsesiṃ, dvādasaguṇamupāgataṃ.

    អដ្ឋទោសសមាកិណ្ណំ , បជហិំ បណ្ណសាលកំ;

    Aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ , pajahiṃ paṇṇasālakaṃ;

    ឧបាគមិំ រុក្ខមូលំ, គុណេ ទសហុបាគតំ។

    Upāgamiṃ rukkhamūlaṃ, guṇe dasahupāgataṃ.

    វាបិតំ រោបិតំ ធញ្ញំ, បជហិំ និរវសេសតោ;

    Vāpitaṃ ropitaṃ dhaññaṃ, pajahiṃ niravasesato;

    អនេកគុណសម្បន្នំ, បវត្តផលមាទិយិំ។

    Anekaguṇasampannaṃ, pavattaphalamādiyiṃ.

    តត្ថប្បធានំ បទហិំ, និសជ្ជដ្ឋានចង្កមេ;

    Tatthappadhānaṃ padahiṃ, nisajjaṭṭhānacaṅkame;

    អព្ភន្តរម្ហិ សត្តាហេ, អភិញ្ញាពល បាបុណិន្តិ។ (ពុ. វំ. ២.១-៣៣);

    Abbhantaramhi sattāhe, abhiññābala pāpuṇinti. (bu. vaṃ. 2.1-33);

    តត្ថ អស្សមោ សុកតោ មយ្ហំ, បណ្ណសាលា សុមាបិតាតិ ឥមិស្សា បាឡិយា សុមេធបណ្ឌិតេន អស្សមបណ្ណសាលាចង្កមា សហត្ថា មាបិតា វិយ វុត្តា។ អយំ បនេត្ថ អត្ថោ – មហាសត្តញ្ហិ ‘‘ហិមវន្តំ អជ្ឈោគាហេត្វា អជ្ជ ធម្មិកបព្ពតំ បវិសិស្សាមី’’តិ និក្ខន្តំ ទិស្វា សក្កោ ទេវានមិន្ទោ វិស្សកម្មទេវបុត្តំ អាមន្តេសិ – ‘‘គច្ឆ, តាត, អយំ សុមេធបណ្ឌិតោ ‘បព្ពជិស្សាមី’តិ និក្ខន្តោ ឯតស្ស វសនដ្ឋានំ មាបេហី’’តិ។ សោ តស្ស វចនំ សម្បដិច្ឆិត្វា រមណីយំ អស្សមំ សុគុត្តំ បណ្ណសាលំ, មនោរមំ ចង្កមញ្ច មាបេសិ។ ភគវា បន តទា អត្តនោ បុញ្ញានុភាវេន និប្ផន្នំ តំ អស្សមបទំ សន្ធាយ ‘‘សារិបុត្ត តស្មិំ ធម្មិកបព្ពតេ –

    Tattha assamo sukato mayhaṃ, paṇṇasālā sumāpitāti imissā pāḷiyā sumedhapaṇḍitena assamapaṇṇasālācaṅkamā sahatthā māpitā viya vuttā. Ayaṃ panettha attho – mahāsattañhi ‘‘himavantaṃ ajjhogāhetvā ajja dhammikapabbataṃ pavisissāmī’’ti nikkhantaṃ disvā sakko devānamindo vissakammadevaputtaṃ āmantesi – ‘‘gaccha, tāta, ayaṃ sumedhapaṇḍito ‘pabbajissāmī’ti nikkhanto etassa vasanaṭṭhānaṃ māpehī’’ti. So tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā ramaṇīyaṃ assamaṃ suguttaṃ paṇṇasālaṃ, manoramaṃ caṅkamañca māpesi. Bhagavā pana tadā attano puññānubhāvena nipphannaṃ taṃ assamapadaṃ sandhāya ‘‘sāriputta tasmiṃ dhammikapabbate –

    អស្សមោ សុកតោ មយ្ហំ, បណ្ណសាលា សុមាបិតា;

    Assamo sukato mayhaṃ, paṇṇasālā sumāpitā;

    ចង្កមំ តត្ថ មាបេសិំ, បញ្ចទោសវិវជ្ជិត’’ន្តិ។ –

    Caṅkamaṃ tattha māpesiṃ, pañcadosavivajjita’’nti. –

    អាហ។ តត្ថ អស្សមោ សុកតោ មយ្ហន្តិ សុកតោ មយា។ បណ្ណសាលា សុមាបិតាតិ បណ្ណច្ឆន្នា សាលាបិ មេ សុមាបិតា អហោសិ។

    Āha. Tattha assamo sukato mayhanti sukato mayā. Paṇṇasālā sumāpitāti paṇṇacchannā sālāpi me sumāpitā ahosi.

    បញ្ចទោសវិវជ្ជិតន្តិ បញ្ចិមេ ចង្កមទោសា នាម ថទ្ធវិសមតា, អន្តោរុក្ខតា, គហនច្ឆន្នតា, អតិសម្ពាធតា, អតិវិសាលតាតិ។ ថទ្ធវិសមភូមិភាគស្មិញ្ហិ ចង្កមេ ចង្កមន្តស្ស បាទា រុជ្ជន្តិ, ផោដា ឧដ្ឋហន្តិ, ចិត្តំ ឯកគ្គតំ ន លភតិ, កម្មដ្ឋានំ វិបជ្ជតិ។ មុទុសមតលេ បន ផាសុវិហារំ អាគម្ម កម្មដ្ឋានំ សម្បជ្ជតិ។ តស្មា ថទ្ធវិសមភូមិភាគតា ឯកោ ទោសោតិ វេទិតព្ពោ។ ចង្កមនស្ស អន្តោ វា មជ្ឈេ វា កោដិយំ វា រុក្ខេ សតិ បមាទមាគម្ម ចង្កមន្តស្ស នលាដំ វា សីសំ វា បដិហញ្ញតីតិ អន្តោរុក្ខតា ទុតិយោ ទោសោ។ តិណលតាទិគហនច្ឆន្នេ ចង្កមេ ចង្កមន្តោ អន្ធការវេលាយំ ឧរគាទិកេ បាណេ អក្កមិត្វា វា មារេតិ, តេហិ វា ទដ្ឋោ ទុក្ខំ អាបជ្ជតីតិ គហនច្ឆន្នតា តតិយោ ទោសោ។ អតិសម្ពាធេ ចង្កមេ វិត្ថារតោ រតនិកេ វា អឌ្ឍរតនិកេ វា ចង្កមន្តស្ស បរិច្ឆេទេ បក្ខលិត្វា នខាបិ អង្គុលិយោបិ ភិជ្ជន្តីតិ អតិសម្ពាធតា ចតុត្ថោ ទោសោ។ អតិវិសាលេ ចង្កមេ ចង្កមន្តស្ស ចិត្តំ វិធាវតិ, ឯកគ្គតំ ន លភតីតិ អតិវិសាលតា បញ្ចមោ ទោសោ។ បុថុលតោ បន ទិយឌ្ឍរតនំ ទ្វីសុ បស្សេសុ រតនមត្តអនុចង្កមំ ទីឃតោ សដ្ឋិហត្ថំ មុទុតលំ សមវិប្បកិណ្ណវាលុកំ ចង្កមំ វដ្ដតិ, ចេតិយគិរិម្ហិ ទីបប្បសាទកមហាមហិន្ទត្ថេរស្ស ចង្កមនំ វិយ, តាទិសំ តំ អហោសិ។ តេនាហ ‘‘ចង្កមំ តត្ថ មាបេសិំ, បញ្ចទោសវិវជ្ជិត’’ន្តិ។

    Pañcadosavivajjitanti pañcime caṅkamadosā nāma thaddhavisamatā, antorukkhatā, gahanacchannatā, atisambādhatā, ativisālatāti. Thaddhavisamabhūmibhāgasmiñhi caṅkame caṅkamantassa pādā rujjanti, phoṭā uṭṭhahanti, cittaṃ ekaggataṃ na labhati, kammaṭṭhānaṃ vipajjati. Mudusamatale pana phāsuvihāraṃ āgamma kammaṭṭhānaṃ sampajjati. Tasmā thaddhavisamabhūmibhāgatā eko dosoti veditabbo. Caṅkamanassa anto vā majjhe vā koṭiyaṃ vā rukkhe sati pamādamāgamma caṅkamantassa nalāṭaṃ vā sīsaṃ vā paṭihaññatīti antorukkhatā dutiyo doso. Tiṇalatādigahanacchanne caṅkame caṅkamanto andhakāravelāyaṃ uragādike pāṇe akkamitvā vā māreti, tehi vā daṭṭho dukkhaṃ āpajjatīti gahanacchannatā tatiyo doso. Atisambādhe caṅkame vitthārato ratanike vā aḍḍharatanike vā caṅkamantassa paricchede pakkhalitvā nakhāpi aṅguliyopi bhijjantīti atisambādhatā catuttho doso. Ativisāle caṅkame caṅkamantassa cittaṃ vidhāvati, ekaggataṃ na labhatīti ativisālatā pañcamo doso. Puthulato pana diyaḍḍharatanaṃ dvīsu passesu ratanamattaanucaṅkamaṃ dīghato saṭṭhihatthaṃ mudutalaṃ samavippakiṇṇavālukaṃ caṅkamaṃ vaṭṭati, cetiyagirimhi dīpappasādakamahāmahindattherassa caṅkamanaṃ viya, tādisaṃ taṃ ahosi. Tenāha ‘‘caṅkamaṃ tattha māpesiṃ, pañcadosavivajjita’’nti.

    អដ្ឋគុណសមុបេតន្តិ អដ្ឋហិ សមណសុខេហិ ឧបេតំ។ អដ្ឋិមានិ សមណសុខានិ នាម ធនធញ្ញបរិគ្គហាភាវោ អនវជ្ជបិណ្ឌបរិយេសនភាវោ, និព្ពុតបិណ្ឌភុញ្ជនភាវោ, រដ្ឋំ បីឡេត្វា ធនសារំ វា សីសកហាបណាទីនិ វា គណ្ហន្តេសុ រាជកុលេសុ រដ្ឋបីឡនកិលេសាភាវោ, ឧបករណេសុ និច្ឆន្ទរាគភាវោ, ចោរវិលោបេ និព្ភយភាវោ, រាជរាជមហាមច្ចេហិ អសំសដ្ឋភាវោ ចតូសុ ទិសាសុ អប្បដិហតភាវោតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ ‘‘យថា តស្មិំ អស្សមេ វសន្តេន សក្កា ហោន្តិ ឥមានិ អដ្ឋ សមណសុខានិ វិន្ទិតុំ, ឯវំ អដ្ឋគុណសមុបេតំ តំ អស្សមំ មាបេសិ’’ ន្តិ។

    Aṭṭhaguṇasamupetanti aṭṭhahi samaṇasukhehi upetaṃ. Aṭṭhimāni samaṇasukhāni nāma dhanadhaññapariggahābhāvo anavajjapiṇḍapariyesanabhāvo, nibbutapiṇḍabhuñjanabhāvo, raṭṭhaṃ pīḷetvā dhanasāraṃ vā sīsakahāpaṇādīni vā gaṇhantesu rājakulesu raṭṭhapīḷanakilesābhāvo, upakaraṇesu nicchandarāgabhāvo, coravilope nibbhayabhāvo, rājarājamahāmaccehi asaṃsaṭṭhabhāvo catūsu disāsu appaṭihatabhāvoti. Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘yathā tasmiṃ assame vasantena sakkā honti imāni aṭṭha samaṇasukhāni vindituṃ, evaṃ aṭṭhaguṇasamupetaṃ taṃ assamaṃ māpesi’’ nti.

    អភិញ្ញាពលមាហរិន្តិ បច្ឆា តស្មិំ អស្សមេ វសន្តោ កសិណបរិកម្មំ កត្វា អភិញ្ញានញ្ច សមាបត្តីនញ្ច ឧប្បាទនត្ថាយ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ វិបស្សនំ អារភិត្វា ថាមប្បត្តំ វិបស្សនាពលំ អាហរិំ។ យថា តស្មិំ វសន្តោ តំ ពលំ អាហរិតុំ សក្កោមិ, ឯវំ តំ អស្សមំ តស្ស អភិញ្ញត្ថាយ វិបស្សនាពលស្ស អនុច្ឆវិកំ កត្វា មាបេសិន្តិ អត្ថោ។

    Abhiññābalamāharinti pacchā tasmiṃ assame vasanto kasiṇaparikammaṃ katvā abhiññānañca samāpattīnañca uppādanatthāya aniccato dukkhato vipassanaṃ ārabhitvā thāmappattaṃ vipassanābalaṃ āhariṃ. Yathā tasmiṃ vasanto taṃ balaṃ āharituṃ sakkomi, evaṃ taṃ assamaṃ tassa abhiññatthāya vipassanābalassa anucchavikaṃ katvā māpesinti attho.

    សាដកំ បជហិំ តត្ថ, នវទោសមុបាគតន្តិ ឯត្ថាយំ អនុបុព្ពិកថា, តទា កិរ កុដិលេណចង្កមាទិបដិមណ្ឌិតំ បុប្ផូបគផលូបគរុក្ខសញ្ឆន្នំ រមណីយំ មធុរសលិលាសយំ អបគតវាឡមិគភិំសនកសកុណំ បវិវេកក្ខមំ អស្សមំ មាបេត្វា អលង្កតចង្កមស្ស ឧភោសុ អន្តេសុ អាលម្ពនផលកំ សំវិធាយ និសីទនត្ថាយ ចង្កមវេមជ្ឈេ សមតលំ មុគ្គវណ្ណសិលំ មាបេត្វា អន្តោបណ្ណសាលាយំ ជដាមណ្ឌលវាកចីរតិទណ្ឌកុណ្ឌិកាទិកេ តាបសបរិក្ខារេ មណ្ឌបេ បានីយឃដបានីយសង្ខបានីយសរាវានិ អគ្គិសាលាយំ អង្គារកបល្លទារុអាទីនីតិ ឯវំ យំ យំ បព្ពជិតានំ ឧបការាយ សំវត្តតិ, តំ តំ សព្ពំ មាបេត្វា បណ្ណសាលាយ ភិត្តិយំ ‘‘យេ កេចិ បព្ពជិតុកាមា ឥមេ បរិក្ខារេ គហេត្វា បព្ពជន្តូ’’តិ អក្ខរានិ ឆិន្ទិត្វា ទេវលោកមេវ គតេ វិស្សកម្មទេវបុត្តេ សុមេធបណ្ឌិតោ ហិមវន្តបាទេ គិរិកន្ទរានុសារេន អត្តនោ និវាសនានុរូបំ ផាសុកដ្ឋានំ ឱលោកេន្តោ នទីនិវត្តនេ វិស្សកម្មនិម្មិតំ សក្កទត្តិយំ រមណីយំ អស្សមំ ទិស្វា ចង្កមកោដិំ គន្ត្វា បទវលញ្ជំ អបស្សន្តោ ‘‘ធុវំ បព្ពជិតា ធុរគាមេ ភិក្ខំ បរិយេសិត្វា កិលន្តរូបា អាគន្ត្វា បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា និសិន្នា ភវិស្សន្តី’’តិ ចិន្តេត្វា ថោកំ អាគមេត្វា ‘‘អតិវិយ ចិរាយន្តិ, ជានិស្សាមី’’តិ បណ្ណសាលកុដិទ្វារំ វិវរិត្វា អន្តោ បវិសិត្វា ឥតោ ចិតោ ច ឱលោកេន្តោ មហាភិត្តិយំ អក្ខរានិ វាចេត្វា ‘‘មយ្ហំ កប្បិយបរិក្ខារា ឯតេ, ឥមេ គហេត្វា បព្ពជិស្សាមី’’តិ អត្តនា និវត្ថបារុតំ សាដកយុគំ បជហិ។ តេនាហ ‘‘សាដកំ បជហិំ តត្ថា’’តិ។ ឯវំ បវិដ្ឋោ អហំ សារិបុត្ត តស្សំ បណ្ណសាលាយំ សាដកំ បជហិំ។

    Sāṭakaṃ pajahiṃ tattha, navadosamupāgatanti etthāyaṃ anupubbikathā, tadā kira kuṭileṇacaṅkamādipaṭimaṇḍitaṃ pupphūpagaphalūpagarukkhasañchannaṃ ramaṇīyaṃ madhurasalilāsayaṃ apagatavāḷamigabhiṃsanakasakuṇaṃ pavivekakkhamaṃ assamaṃ māpetvā alaṅkatacaṅkamassa ubhosu antesu ālambanaphalakaṃ saṃvidhāya nisīdanatthāya caṅkamavemajjhe samatalaṃ muggavaṇṇasilaṃ māpetvā antopaṇṇasālāyaṃ jaṭāmaṇḍalavākacīratidaṇḍakuṇḍikādike tāpasaparikkhāre maṇḍape pānīyaghaṭapānīyasaṅkhapānīyasarāvāni aggisālāyaṃ aṅgārakapalladāruādīnīti evaṃ yaṃ yaṃ pabbajitānaṃ upakārāya saṃvattati, taṃ taṃ sabbaṃ māpetvā paṇṇasālāya bhittiyaṃ ‘‘ye keci pabbajitukāmā ime parikkhāre gahetvā pabbajantū’’ti akkharāni chinditvā devalokameva gate vissakammadevaputte sumedhapaṇḍito himavantapāde girikandarānusārena attano nivāsanānurūpaṃ phāsukaṭṭhānaṃ olokento nadīnivattane vissakammanimmitaṃ sakkadattiyaṃ ramaṇīyaṃ assamaṃ disvā caṅkamakoṭiṃ gantvā padavalañjaṃ apassanto ‘‘dhuvaṃ pabbajitā dhuragāme bhikkhaṃ pariyesitvā kilantarūpā āgantvā paṇṇasālaṃ pavisitvā nisinnā bhavissantī’’ti cintetvā thokaṃ āgametvā ‘‘ativiya cirāyanti, jānissāmī’’ti paṇṇasālakuṭidvāraṃ vivaritvā anto pavisitvā ito cito ca olokento mahābhittiyaṃ akkharāni vācetvā ‘‘mayhaṃ kappiyaparikkhārā ete, ime gahetvā pabbajissāmī’’ti attanā nivatthapārutaṃ sāṭakayugaṃ pajahi. Tenāha ‘‘sāṭakaṃ pajahiṃ tatthā’’ti. Evaṃ paviṭṭho ahaṃ sāriputta tassaṃ paṇṇasālāyaṃ sāṭakaṃ pajahiṃ.

    នវទោសមុបាគតន្តិ សាដកំ បជហន្តោ នវ ទោសេ ទិស្វា បជហិន្តិ ទីបេតិ។ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិតានញ្ហិ សាដកស្មិំ នវ ទោសា ឧបដ្ឋហន្តិ។ តេសុ តស្ស មហគ្ឃភាវោ ឯកោ ទោសោ, បរបដិពទ្ធតាយ ឧប្បជ្ជនភាវោ ឯកោ, បរិភោគេន លហុំ កិលិស្សនភាវោ ឯកោ, កិលិដ្ឋោ ហិ ធោវិតព្ពោ ច រជិតព្ពោ ច ហោតិ, បរិភោគេន លហុកំ ជីរណភាវោ ឯកោ ជិណ្ណស្ស ហិ តុន្នំ វា អគ្គឡទានំ វា កាតព្ពំ ហោតិ។ បុនបរិយេសនាយ ទុរភិសម្ភវភាវោ ឯកោ, តាបសបព្ពជ្ជាយ អសារុប្បភាវោ ឯកោ, បច្ចត្ថិកានំ សាធារណភាវោ ឯកោ, យថា ហិ នំ បច្ចត្ថិកា ន គណ្ហន្តិ, ឯវំ គោបេតព្ពោ ហោតិ។ បរិភុញ្ជន្តស្ស វិភូសនដ្ឋានភាវោ ឯកោ, គហេត្វា ចរន្តស្ស ខន្ធភារមហិច្ឆភាវោ ឯកោតិ។

    Navadosamupāgatanti sāṭakaṃ pajahanto nava dose disvā pajahinti dīpeti. Tāpasapabbajjaṃ pabbajitānañhi sāṭakasmiṃ nava dosā upaṭṭhahanti. Tesu tassa mahagghabhāvo eko doso, parapaṭibaddhatāya uppajjanabhāvo eko, paribhogena lahuṃ kilissanabhāvo eko, kiliṭṭho hi dhovitabbo ca rajitabbo ca hoti, paribhogena lahukaṃ jīraṇabhāvo eko jiṇṇassa hi tunnaṃ vā aggaḷadānaṃ vā kātabbaṃ hoti. Punapariyesanāya durabhisambhavabhāvo eko, tāpasapabbajjāya asāruppabhāvo eko, paccatthikānaṃ sādhāraṇabhāvo eko, yathā hi naṃ paccatthikā na gaṇhanti, evaṃ gopetabbo hoti. Paribhuñjantassa vibhūsanaṭṭhānabhāvo eko, gahetvā carantassa khandhabhāramahicchabhāvo ekoti.

    វាកចីរំ និវាសេសិន្តិ តទា អហំ សារិបុត្ត ឥមេ នវ ទោសេ ទិស្វា សាដកំ បហាយ វាកចីរំ និវាសេសិំ មុញ្ជតិណំ ហីរំ ហីរំ កត្វា គន្ថេត្វា កតំ វាកចីរំ និវាសនបារុបនត្ថាយ អាទិយិន្តិ អត្ថោ។

    Vākacīraṃ nivāsesinti tadā ahaṃ sāriputta ime nava dose disvā sāṭakaṃ pahāya vākacīraṃ nivāsesiṃ muñjatiṇaṃ hīraṃ hīraṃ katvā ganthetvā kataṃ vākacīraṃ nivāsanapārupanatthāya ādiyinti attho.

    ទ្វាទសគុណមុបាគតន្តិ ទ្វាទសហិ អានិសំសេហិ សមន្នាគតំ, វាកចីរស្មិញ្ហិ ទ្វាទសានិសំសា – អប្បគ្ឃំ សុន្ទរំ កប្បិយន្តិ អយំ តាវ ឯកោ អានិសំសោ, សហត្ថា កាតុំ សក្កាតិ អយំ ទុតិយោ, បរិភោគេន សណិកំ កិលិស្សតិ ធោវិយមានេបិ បបញ្ចោ នត្ថីតិ អយំ តតិយោ, បរិភោគេន ជិណ្ណេបិ សិព្ពិតព្ពាភាវោ ចតុត្ថោ, បុន បរិយេសន្តស្ស សុខេន ករណភាវោ បញ្ចមោ, តាបសបព្ពជ្ជាយ សារុប្បភាវោ ឆដ្ឋោ, បច្ចត្ថិកានំ និរុបភោគភាវោ សត្តមោ, បរិភុញ្ជន្តស្ស វិភូសនដ្ឋានាភាវោ អដ្ឋមោ, ធារណេ សល្លហុកភាវោ នវមោ, ចីវរបច្ចយេ អប្បិច្ឆភាវោ ទសមោ, វាកុប្បត្តិយា ធម្មិកអនវជ្ជភាវោ ឯកាទសមោ វាកចីរេ នដ្ឋេបិ អនបេក្ខភាវោ ទ្វាទសមោតិ។

    Dvādasaguṇamupāgatanti dvādasahi ānisaṃsehi samannāgataṃ, vākacīrasmiñhi dvādasānisaṃsā – appagghaṃ sundaraṃ kappiyanti ayaṃ tāva eko ānisaṃso, sahatthā kātuṃ sakkāti ayaṃ dutiyo, paribhogena saṇikaṃ kilissati dhoviyamānepi papañco natthīti ayaṃ tatiyo, paribhogena jiṇṇepi sibbitabbābhāvo catuttho, puna pariyesantassa sukhena karaṇabhāvo pañcamo, tāpasapabbajjāya sāruppabhāvo chaṭṭho, paccatthikānaṃ nirupabhogabhāvo sattamo, paribhuñjantassa vibhūsanaṭṭhānābhāvo aṭṭhamo, dhāraṇe sallahukabhāvo navamo, cīvarapaccaye appicchabhāvo dasamo, vākuppattiyā dhammikaanavajjabhāvo ekādasamo vākacīre naṭṭhepi anapekkhabhāvo dvādasamoti.

    អដ្ឋទោសសមាកិណ្ណំ, បជហិំ បណ្ណសាលកន្តិ កថំ បជហិំ? សោ កិរ វរសាដកយុគំ ឱមុញ្ចន្តោ ចីវរវំសេ លគ្គិតំ អនោជបុប្ផទាមសទិសំ រត្តវាកចីរំ គហេត្វា និវាសេត្វា តស្សុបរិ អបរំ សុវណ្ណវណ្ណំ វាកចីរំ បរិទហិត្វា បុន្នាគបុប្ផសន្ថរសទិសំ សខុរំ អជិនចម្មំ ឯកំសំ កត្វា ជដាមណ្ឌលំ បដិមុញ្ចិត្វា ចូឡាយ សទ្ធិំ និច្ចលភាវករណត្ថំ សារសូចិំ បវេសេត្វា មុត្តាជាលសទិសាយ សិក្កាយ បវាឡវណ្ណំ កុណ្ឌិកំ ឱទហិត្វា តីសុ ឋានេសុ វង្កកាជំ អាទាយ ឯកិស្សា កាជកោដិយា កុណ្ឌិកំ, ឯកិស្សា អង្កុសកបច្ឆិតិទណ្ឌកាទីនិ ឱលគ្គេត្វា ខារិកាជំ អំសេ កត្វា ទក្ខិណេន ហត្ថេន កត្តរទណ្ឌំ គហេត្វា បណ្ណសាលតោ និក្ខមិត្វា សដ្ឋិហត្ថេ មហាចង្កមេ អបរាបរំ ចង្កមន្តោ អត្តនោ វេសំ ឱលោកេត្វា ‘‘មយ្ហំ មនោរថោ មត្ថកំ បត្តោ, សោភតិ វត មេ បព្ពជ្ជា, ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធាទីហិ សព្ពេហិបិ ធីរបុរិសេហិ វណ្ណិតា ថោមិតា អយំ បព្ពជ្ជា នាម, បហីនំ មេ គិហិពន្ធនំ, និក្ខន្តោស្មិ នេក្ខម្មំ, លទ្ធា មេ ឧត្តមបព្ពជ្ជា, ករិស្សាមិ សមណធម្មំ, លភិស្សាមិ អគ្គផលសុខ’’ន្តិ ឧស្សាហជាតោ ខារិកាជំ ឱតារេត្វា ចង្កមវេមជ្ឈេ មុគ្គវណ្ណសិលាបដ្ដេ សុវណ្ណបដិមា វិយ និសិន្នោ ទិវសភាគំ វីតិនាមេត្វា សាយន្ហសមយំ បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា ពិទលមញ្ចកបស្សេ កដ្ឋត្ថរិកាយ និបន្នោ សរីរំ ឧតុំ គាហាបេត្វា ពលវបច្ចូសេ បពុជ្ឈិត្វា អត្តនោ អាគមនំ អាវជ្ជេសិ ‘‘អហំ ឃរាវាសេ អាទីនវំ ទិស្វា អមិតភោគំ អនន្តយសំ បហាយ អរញ្ញំ បវិសិត្វា នេក្ខមគវេសកោ ហុត្វា បព្ពជិតោ, ឥតោ ទានិ បដ្ឋាយ បមាទចារំ ចរិតុំ ន វដ្ដតិ, បវិវេកញ្ហិ បហាយ វិចរន្តំ មិច្ឆាវិតក្កមក្ខិកា ខាទន្តិ, ឥទានិ មយា បវិវេកមនុព្រូហេតុំ វដ្ដតិ, អហញ្ហិ ឃរាវាសំ បលិពោធតោ ទិស្វា និក្ខន្តោ, អយញ្ច មនាបា បណ្ណសាលា, ពេលុវបក្កវណ្ណា បរិភណ្ឌកតា ភូមិ, រជតវណ្ណា សេតភិត្តិយោ, កបោតបាទវណ្ណំ បណ្ណច្ឆទនំ, វិចិត្តត្ថរណវណ្ណោ ពិទលមញ្ចកោ, និវាសផាសុកំ វសនដ្ឋានំ, ន ឯត្តោ អតិរេកតរា វិយ មេ គេហសម្បទា បញ្ញាយតី’’តិ បណ្ណសាលាយ ទោសេ វិចិនន្តោ អដ្ឋ ទោសេ បស្សិ។

    Aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ, pajahiṃ paṇṇasālakanti kathaṃ pajahiṃ? So kira varasāṭakayugaṃ omuñcanto cīvaravaṃse laggitaṃ anojapupphadāmasadisaṃ rattavākacīraṃ gahetvā nivāsetvā tassupari aparaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ vākacīraṃ paridahitvā punnāgapupphasantharasadisaṃ sakhuraṃ ajinacammaṃ ekaṃsaṃ katvā jaṭāmaṇḍalaṃ paṭimuñcitvā cūḷāya saddhiṃ niccalabhāvakaraṇatthaṃ sārasūciṃ pavesetvā muttājālasadisāya sikkāya pavāḷavaṇṇaṃ kuṇḍikaṃ odahitvā tīsu ṭhānesu vaṅkakājaṃ ādāya ekissā kājakoṭiyā kuṇḍikaṃ, ekissā aṅkusakapacchitidaṇḍakādīni olaggetvā khārikājaṃ aṃse katvā dakkhiṇena hatthena kattaradaṇḍaṃ gahetvā paṇṇasālato nikkhamitvā saṭṭhihatthe mahācaṅkame aparāparaṃ caṅkamanto attano vesaṃ oloketvā ‘‘mayhaṃ manoratho matthakaṃ patto, sobhati vata me pabbajjā, buddhapaccekabuddhādīhi sabbehipi dhīrapurisehi vaṇṇitā thomitā ayaṃ pabbajjā nāma, pahīnaṃ me gihibandhanaṃ, nikkhantosmi nekkhammaṃ, laddhā me uttamapabbajjā, karissāmi samaṇadhammaṃ, labhissāmi aggaphalasukha’’nti ussāhajāto khārikājaṃ otāretvā caṅkamavemajjhe muggavaṇṇasilāpaṭṭe suvaṇṇapaṭimā viya nisinno divasabhāgaṃ vītināmetvā sāyanhasamayaṃ paṇṇasālaṃ pavisitvā bidalamañcakapasse kaṭṭhattharikāya nipanno sarīraṃ utuṃ gāhāpetvā balavapaccūse pabujjhitvā attano āgamanaṃ āvajjesi ‘‘ahaṃ gharāvāse ādīnavaṃ disvā amitabhogaṃ anantayasaṃ pahāya araññaṃ pavisitvā nekkhamagavesako hutvā pabbajito, ito dāni paṭṭhāya pamādacāraṃ carituṃ na vaṭṭati, pavivekañhi pahāya vicarantaṃ micchāvitakkamakkhikā khādanti, idāni mayā pavivekamanubrūhetuṃ vaṭṭati, ahañhi gharāvāsaṃ palibodhato disvā nikkhanto, ayañca manāpā paṇṇasālā, beluvapakkavaṇṇā paribhaṇḍakatā bhūmi, rajatavaṇṇā setabhittiyo, kapotapādavaṇṇaṃ paṇṇacchadanaṃ, vicittattharaṇavaṇṇo bidalamañcako, nivāsaphāsukaṃ vasanaṭṭhānaṃ, na etto atirekatarā viya me gehasampadā paññāyatī’’ti paṇṇasālāya dose vicinanto aṭṭha dose passi.

    បណ្ណសាលាបរិភោគស្មិញ្ហិ អដ្ឋ អាទីនវា – មហាសមារម្ភេន? ទព្ពសម្ភារេ សមោធានេត្វា ករណបរិយេសនភាវោ ឯកោ អាទីនវោ។ តិណបណ្ណមត្តិកាសុ បតិតាសុ តាសំ បុនប្បុនំ ឋបេតព្ពតាយ និពទ្ធជគ្គនភាវោ ទុតិយោ, សេនាសនំ នាម មហល្លកស្ស បាបុណាតិ, អវេលាយ វុដ្ឋាបិយមានស្ស ចិត្តេកគ្គតា ន ហោតីតិ ឧដ្ឋាបនីយភាវោ តតិយោ, សីតុណ្ហបដិឃាតេន កាយស្ស សុខុមាលករណភាវោ ចតុត្ថោ, គេហំ បវិដ្ឋេន យំកិញ្ចិ បាបំ សក្កា កាតុន្តិ គរហបដិច្ឆាទនភាវោ បញ្ចមោ, ‘‘មយ្ហ’’ន្តិ បរិគ្គហករណភាវោ ឆដ្ឋោ, គេហស្ស អត្ថិភាវោ នាមេស ទុតិយកវាសោ វិយាតិ សត្តមោ ឩកាមង្គុលឃរគោឡិកាទីនំ សាធារណតាយ ពហុសាធារណភាវោ អដ្ឋមោតិ ឥមេ អដ្ឋ អាទីនវេ ទិស្វា មហាសត្តោ បណ្ណសាលំ បជហិ។ តេនាហ ‘‘អដ្ឋទោសសមាកិណ្ណំ, បជហិំ បណ្ណសាលក’’ន្តិ។

    Paṇṇasālāparibhogasmiñhi aṭṭha ādīnavā – mahāsamārambhena? Dabbasambhāre samodhānetvā karaṇapariyesanabhāvo eko ādīnavo. Tiṇapaṇṇamattikāsu patitāsu tāsaṃ punappunaṃ ṭhapetabbatāya nibaddhajagganabhāvo dutiyo, senāsanaṃ nāma mahallakassa pāpuṇāti, avelāya vuṭṭhāpiyamānassa cittekaggatā na hotīti uṭṭhāpanīyabhāvo tatiyo, sītuṇhapaṭighātena kāyassa sukhumālakaraṇabhāvo catuttho, gehaṃ paviṭṭhena yaṃkiñci pāpaṃ sakkā kātunti garahapaṭicchādanabhāvo pañcamo, ‘‘mayha’’nti pariggahakaraṇabhāvo chaṭṭho, gehassa atthibhāvo nāmesa dutiyakavāso viyāti sattamo ūkāmaṅgulagharagoḷikādīnaṃ sādhāraṇatāya bahusādhāraṇabhāvo aṭṭhamoti ime aṭṭha ādīnave disvā mahāsatto paṇṇasālaṃ pajahi. Tenāha ‘‘aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ, pajahiṃ paṇṇasālaka’’nti.

    ឧបាគមិំ រុក្ខមូលំ គុណេ ទសហុបាគតន្តិ ឆន្នំ បដិក្ខិបិត្វា ទសហិ គុណេហិ ឧបេតំ រុក្ខមូលំ ឧបាគតោស្មីតិ វទតិ។

    Upāgamiṃ rukkhamūlaṃ guṇe dasahupāgatanti channaṃ paṭikkhipitvā dasahi guṇehi upetaṃ rukkhamūlaṃ upāgatosmīti vadati.

    តត្រិមេ ទស គុណា – អប្បសមារម្ភតា ឯកោ គុណោ ឧបគមនមត្តមេវ ហិ តត្ថ ហោតីតិ។ អប្បដិជគ្គនតា ទុតិយោ តញ្ហិ សម្មដ្ឋម្បិ អសម្មដ្ឋម្បិ បរិភោគផាសុកំ ហោតិយេវ។ អនុដ្ឋាបនីយភាវោ តតិយោ, គរហំ នប្បដិច្ឆាទេតិ, តត្ថ ហិ បាបំ ករោន្តោ លជ្ជតីតិ គរហាយ អប្បដិច្ឆាទនភាវោ ចតុត្ថោ, អព្ភោកាសាវាសោ វិយ កាយំ ន សន្ថម្ភេតីតិ កាយស្ស អសន្ថម្ភនភាវោ បញ្ចមោ។ បរិគ្គហករណាភាវោ ឆដ្ឋោ, គេហាលយបដិក្ខេបោ សត្តមោ, ពហុសាធារណគេហេ វិយ ‘‘បដិជគ្គិស្សាមិ នំ, និក្ខមថា’’តិ នីហរណាភាវោ អដ្ឋមោ, វសន្តស្ស សប្បីតិកភាវោ នវមោ, រុក្ខមូលសេនាសនស្ស គតគតដ្ឋានេ សុលភតាយ អនបេក្ខភាវោ ទសមោតិ, ឥមេ ទស គុណេ ទិស្វា រុក្ខមូលំ ឧបាគតោស្មីតិ វទតិ។

    Tatrime dasa guṇā – appasamārambhatā eko guṇo upagamanamattameva hi tattha hotīti. Appaṭijagganatā dutiyo tañhi sammaṭṭhampi asammaṭṭhampi paribhogaphāsukaṃ hotiyeva. Anuṭṭhāpanīyabhāvo tatiyo, garahaṃ nappaṭicchādeti, tattha hi pāpaṃ karonto lajjatīti garahāya appaṭicchādanabhāvo catuttho, abbhokāsāvāso viya kāyaṃ na santhambhetīti kāyassa asanthambhanabhāvo pañcamo. Pariggahakaraṇābhāvo chaṭṭho, gehālayapaṭikkhepo sattamo, bahusādhāraṇagehe viya ‘‘paṭijaggissāmi naṃ, nikkhamathā’’ti nīharaṇābhāvo aṭṭhamo, vasantassa sappītikabhāvo navamo, rukkhamūlasenāsanassa gatagataṭṭhāne sulabhatāya anapekkhabhāvo dasamoti, ime dasa guṇe disvā rukkhamūlaṃ upāgatosmīti vadati.

    ឥមានិ ឯត្តកានិ ការណានិ សល្លក្ខេត្វា មហាសត្តោ បុនទិវសេ ភិក្ខាយ គាមំ បាវិសិ។ អថស្ស សម្បត្តគាមេ មនុស្សា មហន្តេន ឧស្សាហេន ភិក្ខំ អទំសុ។ សោ ភត្តកិច្ចំ និដ្ឋាបេត្វា អស្សមំ អាគម្ម និសីទិត្វា ចិន្តេសិ ‘‘នាហំ ‘អាហារំ ន លភាមី’តិ បព្ពជិតោ សិនិទ្ធាហារោ នាមេស មានមទបុរិសមទេ វឌ្ឍេតិ។ អាហារមូលកស្ស ទុក្ខស្ស អន្តោ នត្ថិ យំនូនាហំ វាបិតំ រោបិតំ ធញ្ញនិព្ពត្តកំ អាហារំ បជហិត្វា បវត្តផលភោជនោ ភវេយ្យ’’ន្តិ។ សោ តតោ បដ្ឋាយ តថា កត្វា ឃដេន្តោ វាយមន្តោ សត្តាហព្ភន្តរេយេវ អដ្ឋ សមាបត្តិយោ បញ្ច ច អភិញ្ញាយោ និព្ពត្តេសិ។ តេន វុត្តំ –

    Imāni ettakāni kāraṇāni sallakkhetvā mahāsatto punadivase bhikkhāya gāmaṃ pāvisi. Athassa sampattagāme manussā mahantena ussāhena bhikkhaṃ adaṃsu. So bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā assamaṃ āgamma nisīditvā cintesi ‘‘nāhaṃ ‘āhāraṃ na labhāmī’ti pabbajito siniddhāhāro nāmesa mānamadapurisamade vaḍḍheti. Āhāramūlakassa dukkhassa anto natthi yaṃnūnāhaṃ vāpitaṃ ropitaṃ dhaññanibbattakaṃ āhāraṃ pajahitvā pavattaphalabhojano bhaveyya’’nti. So tato paṭṭhāya tathā katvā ghaṭento vāyamanto sattāhabbhantareyeva aṭṭha samāpattiyo pañca ca abhiññāyo nibbattesi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘វាបិតំ រោបិតំ ធញ្ញំ, បជហិំ និរវសេសតោ;

    ‘‘Vāpitaṃ ropitaṃ dhaññaṃ, pajahiṃ niravasesato;

    អនេកគុណសម្បន្នំ, បវត្តផលមាទិយិំ។

    Anekaguṇasampannaṃ, pavattaphalamādiyiṃ.

    ‘‘តត្ថប្បធានំ បទហិំ, និសជ្ជដ្ឋានចង្កមេ;

    ‘‘Tatthappadhānaṃ padahiṃ, nisajjaṭṭhānacaṅkame;

    អព្ភន្តរម្ហិ សត្តាហេ, អភិញ្ញាពល បាបុណិ’’ន្តិ។

    Abbhantaramhi sattāhe, abhiññābala pāpuṇi’’nti.

    ឯវំ មេ សិទ្ធិប្បត្តស្ស, វសីភូតស្ស សាសនេ;

    Evaṃ me siddhippattassa, vasībhūtassa sāsane;

    ទីបង្ករោ នាម ជិនោ, ឧប្បជ្ជិ លោកនាយកោ។

    Dīpaṅkaro nāma jino, uppajji lokanāyako.

    ឧប្បជ្ជន្តេ ច ជាយន្តេ, ពុជ្ឈន្តេ ធម្មទេសនេ;

    Uppajjante ca jāyante, bujjhante dhammadesane;

    ចតុរោ និមិត្តេ នាទ្ទសំ, ឈានរតិសមប្បិតោ។

    Caturo nimitte nāddasaṃ, jhānaratisamappito.

    បច្ចន្តទេសវិសយេ, និមន្តេត្វា តថាគតំ;

    Paccantadesavisaye, nimantetvā tathāgataṃ;

    តស្ស អាគមនំ មគ្គំ, សោធេន្តិ តុដ្ឋមានសា។

    Tassa āgamanaṃ maggaṃ, sodhenti tuṭṭhamānasā.

    អហំ តេន សមយេន, និក្ខមិត្វា សកស្សមា;

    Ahaṃ tena samayena, nikkhamitvā sakassamā;

    ធុនន្តោ វាកចីរានិ, គច្ឆាមិ អម្ពរេ តទា។

    Dhunanto vākacīrāni, gacchāmi ambare tadā.

    វេទជាតំ ជនំ ទិស្វា, តុដ្ឋហដ្ឋំ បមោទិតំ;

    Vedajātaṃ janaṃ disvā, tuṭṭhahaṭṭhaṃ pamoditaṃ;

    ឱរោហិត្វាន គគនា, មនុស្សេ បុច្ឆិ តាវទេ។

    Orohitvāna gaganā, manusse pucchi tāvade.

    ‘‘តុដ្ឋហដ្ឋោ បមុទិតោ, វេទជាតោ មហាជនោ;

    ‘‘Tuṭṭhahaṭṭho pamudito, vedajāto mahājano;

    កស្ស សោធីយតិ មគ្គោ, អញ្ជសំ វដុមាយនំ’’។

    Kassa sodhīyati maggo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ’’.

    តេ មេ បុដ្ឋា វិយាកំសុ ‘‘ពុទ្ធោ លោកេ អនុត្តរោ;

    Te me puṭṭhā viyākaṃsu ‘‘buddho loke anuttaro;

    ទីបង្ករោ នាម ជិនោ, ឧប្បជ្ជិ លោកនាយកោ;

    Dīpaṅkaro nāma jino, uppajji lokanāyako;

    តស្ស សោធីយតិ មគ្គោ, អញ្ជសំ វដុមាយនំ’’។

    Tassa sodhīyati maggo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ’’.

    ‘‘ពុទ្ធោ’’តិ វចនំ សុត្វាន, បីតិ ឧប្បជ្ជិ តាវទេ;

    ‘‘Buddho’’ti vacanaṃ sutvāna, pīti uppajji tāvade;

    ‘‘ពុទ្ធោ ពុទ្ធោ’’តិ កថយន្តោ, សោមនស្សំ បវេទយិំ។

    ‘‘Buddho buddho’’ti kathayanto, somanassaṃ pavedayiṃ.

    តត្ថ ឋត្វា វិចិន្តេសិំ, តុដ្ឋោ សំវិគ្គមានសោ;

    Tattha ṭhatvā vicintesiṃ, tuṭṭho saṃviggamānaso;

    ‘‘ឥធ ពីជានិ រោបិស្សំ, ខណោ វេ មា ឧបច្ចគា’’។

    ‘‘Idha bījāni ropissaṃ, khaṇo ve mā upaccagā’’.

    យទិ ពុទ្ធស្ស សោធេថ, ឯកោកាសំ ទទាថ មេ;

    Yadi buddhassa sodhetha, ekokāsaṃ dadātha me;

    អហម្បិ សោធយិស្សាមិ, អញ្ជសំ វដុមាយនំ។

    Ahampi sodhayissāmi, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ.

    អទំសុ តេ មមោកាសំ, សោធេតុំ អញ្ជសំ តទា;

    Adaṃsu te mamokāsaṃ, sodhetuṃ añjasaṃ tadā;

    ‘‘ពុទ្ធោ ពុទ្ធោ’’តិ ចិន្តេន្តោ, មគ្គំ សោធេមហំ តទា។

    ‘‘Buddho buddho’’ti cintento, maggaṃ sodhemahaṃ tadā.

    អនិដ្ឋិតេ បមោកាសេ, ទីបង្ករោ មហាមុនិ;

    Aniṭṭhite pamokāse, dīpaṅkaro mahāmuni;

    ចតូហិ សតសហស្សេហិ, ឆឡភិញ្ញេហិ តាទិហិ;

    Catūhi satasahassehi, chaḷabhiññehi tādihi;

    ខីណាសវេហិ វិមលេហិ, បដិបជ្ជិ អញ្ជសំ ជិនោ។

    Khīṇāsavehi vimalehi, paṭipajji añjasaṃ jino.

    បច្ចុគ្គមនា វត្តន្តិ, វជ្ជន្តិ ភេរិយោ ពហូ;

    Paccuggamanā vattanti, vajjanti bheriyo bahū;

    អាមោទិតា នរមរូ, សាធុការំ បវត្តយុំ។

    Āmoditā naramarū, sādhukāraṃ pavattayuṃ.

    ទេវា មនុស្សេ បស្សន្តិ, មនុស្សាបិ ច ទេវតា;

    Devā manusse passanti, manussāpi ca devatā;

    ឧភោបិ តេ បញ្ជលិកា, អនុយន្តិ តថាគតំ។

    Ubhopi te pañjalikā, anuyanti tathāgataṃ.

    ទេវា ទិព្ពេហិ តុរិយេហិ, មនុស្សា មានុសេហិ ច;

    Devā dibbehi turiyehi, manussā mānusehi ca;

    ឧភោបិ តេ វជ្ជយន្តា, អនុយន្តិ តថាគតំ។

    Ubhopi te vajjayantā, anuyanti tathāgataṃ.

    ទិព្ពំ មន្ទារវំ បុប្ផំ, បទុមំ បារិឆត្តកំ;

    Dibbaṃ mandāravaṃ pupphaṃ, padumaṃ pārichattakaṃ;

    ទិសោទិសំ ឱកិរន្តិ, អាកាសនភគតា មរូ។

    Disodisaṃ okiranti, ākāsanabhagatā marū.

    ទិព្ពំ ចន្ទនចុណ្ណញ្ច, វរគន្ធញ្ច កេវលំ;

    Dibbaṃ candanacuṇṇañca, varagandhañca kevalaṃ;

    ទិសោទិសំ ឱកិរន្តិ, អាកាសនភគតា មរូ។

    Disodisaṃ okiranti, ākāsanabhagatā marū.

    ចម្បកំ សលលំ នីបំ, នាគបុន្នាគកេតកំ;

    Campakaṃ salalaṃ nīpaṃ, nāgapunnāgaketakaṃ;

    ទិសោទិសំ ឧក្ខិបន្តិ, ភូមិតលគតា នរា។

    Disodisaṃ ukkhipanti, bhūmitalagatā narā.

    កេសេ មុញ្ចិត្វាហំ តត្ថ, វាកចីរញ្ច ចម្មកំ;

    Kese muñcitvāhaṃ tattha, vākacīrañca cammakaṃ;

    កលលេ បត្ថរិត្វាន, អវកុជ្ជោ និបជ្ជហំ។

    Kalale pattharitvāna, avakujjo nipajjahaṃ.

    អក្កមិត្វាន មំ ពុទ្ធោ, សហ សិស្សេហិ គច្ឆតុ;

    Akkamitvāna maṃ buddho, saha sissehi gacchatu;

    មា នំ កលលេ អក្កមិត្ថ, ហិតាយ មេ ភវិស្សតិ។

    Mā naṃ kalale akkamittha, hitāya me bhavissati.

    បថវិយំ និបន្នស្ស, ឯវំ មេ អាសិ ចេតសោ;

    Pathaviyaṃ nipannassa, evaṃ me āsi cetaso;

    ‘‘ឥច្ឆមានោ អហំ អជ្ជ, កិលេសេ ឈាបយេ មម។

    ‘‘Icchamāno ahaṃ ajja, kilese jhāpaye mama.

    ‘‘កិំ មេ អញ្ញាតវេសេន, ធម្មំ សច្ឆិកតេនិធ;

    ‘‘Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;

    សព្ពញ្ញុតំ បាបុណិត្វា, ពុទ្ធោ ហេស្សំ សទេវកេ។

    Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, buddho hessaṃ sadevake.

    ‘‘កិំ មេ ឯកេន តិណ្ណេន, បុរិសេន ថាមទស្សិនា;

    ‘‘Kiṃ me ekena tiṇṇena, purisena thāmadassinā;

    សព្ពញ្ញុតំ បាបុណិត្វា, សន្តារេស្សំ សទេវកំ។

    Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, santāressaṃ sadevakaṃ.

    ‘‘ឥមិនា មេ អធិការេន, កតេន បុរិសុត្តមេ;

    ‘‘Iminā me adhikārena, katena purisuttame;

    សព្ពញ្ញុតំ បាបុណិត្វា, តារេមិ ជនតំ ពហុំ។

    Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tāremi janataṃ bahuṃ.

    ‘‘សំសារសោតំ ឆិន្ទិត្វា, វិទ្ធំសេត្វា តយោ ភវេ;

    ‘‘Saṃsārasotaṃ chinditvā, viddhaṃsetvā tayo bhave;

    ធម្មនាវំ សមារុយ្ហ, សន្តារេស្សំ សទេវកំ’’។

    Dhammanāvaṃ samāruyha, santāressaṃ sadevakaṃ’’.

    ទីបង្ករោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;

    Dīpaṅkaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;

    ឧស្សីសកេ មំ ឋត្វាន, ឥទំ វចនមព្រ្វិ។

    Ussīsake maṃ ṭhatvāna, idaṃ vacanamabrvi.

    ‘‘បស្សថ ឥមំ តាបសំ, ជដិលំ ឧគ្គតាបនំ;

    ‘‘Passatha imaṃ tāpasaṃ, jaṭilaṃ uggatāpanaṃ;

    អបរិមេយ្យេ ឥតោ កប្បេ, ពុទ្ធោ លោកេ ភវិស្សតិ។

    Aparimeyye ito kappe, buddho loke bhavissati.

    ‘‘អហុ កបិលវ្ហយា រម្មា, និក្ខមិត្វា តថាគតោ;

    ‘‘Ahu kapilavhayā rammā, nikkhamitvā tathāgato;

    បធានំ បទហិត្វាន, កត្វា ទុក្ករការិកំ។

    Padhānaṃ padahitvāna, katvā dukkarakārikaṃ.

    ‘‘អជបាលរុក្ខមូលេ, និសីទិត្វា តថាគតោ;

    ‘‘Ajapālarukkhamūle, nisīditvā tathāgato;

    តត្ថ បាយាសំ បគ្គយ្ហ, នេរញ្ជរមុបេហិតិ។

    Tattha pāyāsaṃ paggayha, nerañjaramupehiti.

    ‘‘នេរញ្ជរាយ តីរម្ហិ, បាយាសំ អទ សោ ជិនោ;

    ‘‘Nerañjarāya tīramhi, pāyāsaṃ ada so jino;

    បដិយត្តវរមគ្គេន, ពោធិមូលមុបេហិតិ។

    Paṭiyattavaramaggena, bodhimūlamupehiti.

    ‘‘តតោ បទក្ខិណំ កត្វា, ពោធិមណ្ឌំ អនុត្តរោ;

    ‘‘Tato padakkhiṇaṃ katvā, bodhimaṇḍaṃ anuttaro;

    អស្សត្ថរុក្ខមូលម្ហិ, ពុជ្ឈិស្សតិ មហាយសោ។

    Assattharukkhamūlamhi, bujjhissati mahāyaso.

    ‘‘ឥមស្ស ជនិកា មាតា, មាយា នាម ភវិស្សតិ;

    ‘‘Imassa janikā mātā, māyā nāma bhavissati;

    បិតា សុទ្ធោទនោ នាម, អយំ ហេស្សតិ គោតមោ។

    Pitā suddhodano nāma, ayaṃ hessati gotamo.

    ‘‘អនាសវា វីតរាគា, សន្តចិត្តា សមាហិតា;

    ‘‘Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;

    កោលិតោ ឧបតិស្សោ ច, អគ្គា ហេស្សន្តិ សាវកា;

    Kolito upatisso ca, aggā hessanti sāvakā;

    អានន្ទោ នាមុបដ្ឋាកោ, ឧបដ្ឋិស្សតិមំ ជិនំ។

    Ānando nāmupaṭṭhāko, upaṭṭhissatimaṃ jinaṃ.

    ‘‘ខេមា ឧប្បលវណ្ណា ច, អគ្គា ហេស្សន្តិ សាវិកា;

    ‘‘Khemā uppalavaṇṇā ca, aggā hessanti sāvikā;

    អនាសវា វីតរាគា, សន្តចិត្តា សមាហិតា។

    Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā.

    ‘‘ពោធិ តស្ស ភគវតោ, អស្សត្ថោតិ បវុច្ចតិ;

    ‘‘Bodhi tassa bhagavato, assatthoti pavuccati;

    ចិត្តោ ច ហត្ថាឡវកោ, អគ្គា ហេស្សន្តុបដ្ឋកា;

    Citto ca hatthāḷavako, aggā hessantupaṭṭhakā;

    ឧត្តរា នន្ទមាតា ច, អគ្គា ហេស្សន្តុបដ្ឋិកា’’។

    Uttarā nandamātā ca, aggā hessantupaṭṭhikā’’.

    ឥទំ សុត្វាន វចនំ, អសមស្ស មហេសិនោ;

    Idaṃ sutvāna vacanaṃ, asamassa mahesino;

    អាមោទិតា នរមរូ, ពុទ្ធពីជំ កិរ អយំ។

    Āmoditā naramarū, buddhabījaṃ kira ayaṃ.

    ឧក្កុដ្ឋិសទ្ទា វត្តន្តិ, អប្ផោដេន្តិ ហសន្តិ ច;

    Ukkuṭṭhisaddā vattanti, apphoṭenti hasanti ca;

    កតញ្ជលី នមស្សន្តិ, ទសសហស្សី សទេវកា។

    Katañjalī namassanti, dasasahassī sadevakā.

    យទិមស្ស លោកនាថស្ស, វិរជ្ឈិស្សាម សាសនំ;

    Yadimassa lokanāthassa, virajjhissāma sāsanaṃ;

    អនាគតម្ហិ អទ្ធានេ, ហេស្សាម សម្មុខា ឥមំ។

    Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.

    យថា មនុស្សា នទិំ តរន្តា, បដិតិត្ថំ វិរជ្ឈិយ;

    Yathā manussā nadiṃ tarantā, paṭititthaṃ virajjhiya;

    ហេដ្ឋា តិត្ថេ គហេត្វាន, ឧត្តរន្តិ មហានទិំ។

    Heṭṭhā titthe gahetvāna, uttaranti mahānadiṃ.

    ឯវមេវ មយំ សព្ពេ, យទិ មុញ្ចាមិមំ ជិនំ;

    Evameva mayaṃ sabbe, yadi muñcāmimaṃ jinaṃ;

    អនាគតម្ហិ អទ្ធានេ, ហេស្សាម សម្មុខា ឥមំ។

    Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.

    ទីបង្ករោ លោកវិទូ, អាហុតីនំ បដិគ្គហោ;

    Dīpaṅkaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;

    មម កម្មំ បកិត្តេត្វា, ទក្ខិណំ បាទមុទ្ធរិ។

    Mama kammaṃ pakittetvā, dakkhiṇaṃ pādamuddhari.

    យេ តត្ថាសុំ ជិនបុត្តា, សព្ពេ បទក្ខិណមកំសុ មំ;

    Ye tatthāsuṃ jinaputtā, sabbe padakkhiṇamakaṃsu maṃ;

    នរា នាគា ច គន្ធព្ពា, អភិវាទេត្វាន បក្កមុំ។

    Narā nāgā ca gandhabbā, abhivādetvāna pakkamuṃ.

    ទស្សនំ មេ អតិក្កន្តេ, សសង្ឃេ លោកនាយកេ;

    Dassanaṃ me atikkante, sasaṅghe lokanāyake;

    ហដ្ឋតុដ្ឋេន ចិត្តេន, អាសនា វុដ្ឋហិំ តទា។

    Haṭṭhatuṭṭhena cittena, āsanā vuṭṭhahiṃ tadā.

    សុខេន សុខិតោ ហោមិ, បាមោជ្ជេន បមោទិតោ;

    Sukhena sukhito homi, pāmojjena pamodito;

    បីតិយា ច អភិស្សន្នោ, បល្លង្កំ អាភុជិំ តទា។

    Pītiyā ca abhissanno, pallaṅkaṃ ābhujiṃ tadā.

    បល្លង្កេន និសីទិត្វា, ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា;

    Pallaṅkena nisīditvā, evaṃ cintesahaṃ tadā;

    ‘‘វសីភូតោ អហំ ឈានេ, អភិញ្ញាបារមិំ គតោ។

    ‘‘Vasībhūto ahaṃ jhāne, abhiññāpāramiṃ gato.

    ‘‘ទសសហស្សិលោកម្ហិ , ឥសយោ នត្ថិ មេ សមា;

    ‘‘Dasasahassilokamhi , isayo natthi me samā;

    អសមោ ឥទ្ធិធម្មេសុ, អលភិំ ឦទិសំ សុខំ’’។

    Asamo iddhidhammesu, alabhiṃ īdisaṃ sukhaṃ’’.

    បល្លង្កាភុជនេ មយ្ហំ, ទសសហស្សាធិវាសិនោ;

    Pallaṅkābhujane mayhaṃ, dasasahassādhivāsino;

    មហានាទំ បវត្តេសុំ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Mahānādaṃ pavattesuṃ, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    យា បុព្ពេ ពោធិសត្តានំ, បល្លង្កវរមាភុជេ;

    Yā pubbe bodhisattānaṃ, pallaṅkavaramābhuje;

    និមិត្តានិ បទិស្សន្តិ, តានិ អជ្ជ បទិស្សរេ។

    Nimittāni padissanti, tāni ajja padissare.

    សីតំ ព្យបគតំ ហោតិ, ឧណ្ហញ្ច ឧបសម្មតិ;

    Sītaṃ byapagataṃ hoti, uṇhañca upasammati;

    តានិ អជ្ជ បទិស្សន្តិ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ទសសហស្សី លោកធាតូ, និស្សទ្ទា ហោន្តិ និរាកុលា;

    Dasasahassī lokadhātū, nissaddā honti nirākulā;

    តានិ អជ្ជ បទិស្សន្តិ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    មហាវាតា ន វាយន្តិ, ន សន្ទន្តិ សវន្តិយោ;

    Mahāvātā na vāyanti, na sandanti savantiyo;

    តានិ អជ្ជ បទិស្សន្តិ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ថលជា ទកជា បុប្ផា, សព្ពេ បុប្ផន្តិ តាវទេ;

    Thalajā dakajā pupphā, sabbe pupphanti tāvade;

    តេបជ្ជ បុប្ផិតា សព្ពេ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tepajja pupphitā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    លតា វា យទិ វា រុក្ខា, ផលភារា ហោន្តិ តាវទេ;

    Latā vā yadi vā rukkhā, phalabhārā honti tāvade;

    តេបជ្ជ ផលិតា សព្ពេ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tepajja phalitā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    អាកាសដ្ឋា ច ភូមដ្ឋា, រតនា ជោតន្តិ តាវទេ;

    Ākāsaṭṭhā ca bhūmaṭṭhā, ratanā jotanti tāvade;

    តេបជ្ជ រតនា ជោតន្តិ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tepajja ratanā jotanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    មានុស្សកា ច ទិព្ពា ច, តុរិយា វជ្ជន្តិ តាវទេ;

    Mānussakā ca dibbā ca, turiyā vajjanti tāvade;

    តេបជ្ជុភោ អភិរវន្តិ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tepajjubho abhiravanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    វិចិត្តបុប្ផា គគនា, អភិវស្សន្តិ តាវទេ;

    Vicittapupphā gaganā, abhivassanti tāvade;

    តេបិ អជ្ជ បវស្សន្តិ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tepi ajja pavassanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    មហាសមុទ្ទោ អាភុជតិ, ទសសហស្សី បកម្បតិ;

    Mahāsamuddo ābhujati, dasasahassī pakampati;

    តេបជ្ជុភោ អភិរវន្តិ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tepajjubho abhiravanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    និរយេបិ ទសសហស្សេ, អគ្គី និព្ពន្តិ តាវទេ;

    Nirayepi dasasahasse, aggī nibbanti tāvade;

    តេបជ្ជ និព្ពុតា អគ្គី, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tepajja nibbutā aggī, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    វិមលោ ហោតិ សូរិយោ, សព្ពា ទិស្សន្តិ តារកា;

    Vimalo hoti sūriyo, sabbā dissanti tārakā;

    តេបិ អជ្ជ បទិស្សន្តិ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tepi ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    អនោវដ្ឋេន ឧទកំ, មហិយា ឧព្ភិជ្ជិ តាវទេ;

    Anovaṭṭhena udakaṃ, mahiyā ubbhijji tāvade;

    តម្បជ្ជុព្ភិជ្ជតេ មហិយា, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tampajjubbhijjate mahiyā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    តារាគណា វិរោចន្តិ, នក្ខត្តា គគនមណ្ឌលេ;

    Tārāgaṇā virocanti, nakkhattā gaganamaṇḍale;

    វិសាខា ចន្ទិមាយុត្តា, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Visākhā candimāyuttā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ពិលាសយា ទរីសយា, និក្ខមន្តិ សកាសយា;

    Bilāsayā darīsayā, nikkhamanti sakāsayā;

    តេបជ្ជ អាសយា ឆុទ្ធា, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tepajja āsayā chuddhā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ន ហោតិ អរតិ សត្តានំ, សន្តុដ្ឋា ហោន្តិ តាវទេ;

    Na hoti arati sattānaṃ, santuṭṭhā honti tāvade;

    តេបជ្ជ សព្ពេ សន្តុដ្ឋា, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tepajja sabbe santuṭṭhā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    រោគា តទុបសម្មន្តិ, ជិឃច្ឆា ច វិនស្សតិ;

    Rogā tadupasammanti, jighacchā ca vinassati;

    តានិបជ្ជ បទិស្សន្តិ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tānipajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    រោគោ តទា តនុ ហោតិ, ទោសោ មោហោ វិនស្សតិ;

    Rogo tadā tanu hoti, doso moho vinassati;

    តេបជ្ជ វិគតា សព្ពេ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tepajja vigatā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ភយំ តទា ន ភវតិ, អជ្ជបេតំ បទិស្សតិ;

    Bhayaṃ tadā na bhavati, ajjapetaṃ padissati;

    តេន លិង្គេន ជានាម, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tena liṅgena jānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    រជោ នុទ្ធំសតិ ឧទ្ធំ, អជ្ជបេតំ បទិស្សតិ;

    Rajo nuddhaṃsati uddhaṃ, ajjapetaṃ padissati;

    តេន លិង្គេន ជានាម, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tena liṅgena jānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    អនិដ្ឋគន្ធោ បក្កមតិ, ទិព្ពគន្ធោ បវាយតិ;

    Aniṭṭhagandho pakkamati, dibbagandho pavāyati;

    សោបជ្ជ វាយតិ គន្ធោ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Sopajja vāyati gandho, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    សព្ពេ ទេវា បទិស្សន្តិ, ឋបយិត្វា អរូបិនោ;

    Sabbe devā padissanti, ṭhapayitvā arūpino;

    តេបជ្ជ សព្ពេ ទិស្សន្តិ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tepajja sabbe dissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    យាវតា និរយា នាម, សព្ពេ ទិស្សន្តិ តាវទេ;

    Yāvatā nirayā nāma, sabbe dissanti tāvade;

    តេបជ្ជ សព្ពេ ទិស្សន្តិ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tepajja sabbe dissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    កុដ្ដា កវាដា សេលា ច, ន ហោន្តាវរណា តទា;

    Kuṭṭā kavāṭā selā ca, na hontāvaraṇā tadā;

    អកាសភូតា តេបជ្ជ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Akāsabhūtā tepajja, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ចុតី ច ឧបបត្តិ ច, ខណេ តស្មិំ ន វិជ្ជតិ;

    Cutī ca upapatti ca, khaṇe tasmiṃ na vijjati;

    តានិបជ្ជ បទិស្សន្តិ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Tānipajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ទឡ្ហំ បគ្គណ្ហ វីរិយំ, មា និវត្ត អភិក្កម;

    Daḷhaṃ paggaṇha vīriyaṃ, mā nivatta abhikkama;

    មយម្បេតំ វិជានាម, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ។

    Mayampetaṃ vijānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ពុទ្ធស្ស វចនំ សុត្វា, ទសសហស្សីនចូភយំ;

    Buddhassa vacanaṃ sutvā, dasasahassīnacūbhayaṃ;

    តុដ្ឋហដ្ឋោ បមោទិតោ, ឯវំ ចិន្តេសហំ តទា។

    Tuṭṭhahaṭṭho pamodito, evaṃ cintesahaṃ tadā.

    អទ្វេជ្ឈវចនា ពុទ្ធា, អមោឃវចនា ជិនា;

    Advejjhavacanā buddhā, amoghavacanā jinā;

    វិតថំ នត្ថិ ពុទ្ធានំ, ធុវំ ពុទ្ធោ ភវាមហំ។

    Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.

    យថា ខិត្តំ នភេ លេឌ្ឌុ, ធុវំ បតតិ ភូមិយំ;

    Yathā khittaṃ nabhe leḍḍu, dhuvaṃ patati bhūmiyaṃ;

    តថេវ ពុទ្ធសេដ្ឋានំ, វចនំ ធុវសស្សតំ។

    Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ.

    យថាបិ សព្ពសត្តានំ, មរណំ ធុវសស្សតំ;

    Yathāpi sabbasattānaṃ, maraṇaṃ dhuvasassataṃ;

    តថេវ ពុទ្ធសេដ្ឋានំ, វចនំ ធុវសស្សតំ។

    Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ.

    យថា រត្តិក្ខយេ បត្តេ, សូរិយុគ្គមនំ ធុវំ;

    Yathā rattikkhaye patte, sūriyuggamanaṃ dhuvaṃ;

    តថេវ ពុទ្ធសេដ្ឋានំ, វចនំ ធុវសស្សតំ។

    Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ.

    យថា និក្ខន្តសយនស្ស, សីហស្ស នទនំ ធុវំ;

    Yathā nikkhantasayanassa, sīhassa nadanaṃ dhuvaṃ;

    តថេវ ពុទ្ធសេដ្ឋានំ, វចនំ ធុវសស្សតំ។

    Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ.

    យថា អាបន្នសត្តានំ, ភារមោរោបនំ ធុវំ;

    Yathā āpannasattānaṃ, bhāramoropanaṃ dhuvaṃ;

    តថេវ ពុទ្ធសេដ្ឋានំ, វចនំ ធុវសស្សតំ។

    Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ.

    ហន្ទ ពុទ្ធករេ ធម្មេ, វិចិនាមិ ឥតោ ចិតោ;

    Handa buddhakare dhamme, vicināmi ito cito;

    ឧទ្ធំ អធោ ទស ទិសា, យាវតា ធម្មធាតុយា។

    Uddhaṃ adho dasa disā, yāvatā dhammadhātuyā.

    វិចិនន្តោ តទាទក្ខិំ, បឋមំ ទានបារមិំ;

    Vicinanto tadādakkhiṃ, paṭhamaṃ dānapāramiṃ;

    បុព្ពកេហិ មហេសីហិ, អនុចិណ្ណំ មហាបថំ។

    Pubbakehi mahesīhi, anuciṇṇaṃ mahāpathaṃ.

    ឥមំ ត្វំ បឋមំ តាវ, ទឡ្ហំ កត្វា សមាទិយ;

    Imaṃ tvaṃ paṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    ទានបារមិតំ គច្ឆ, យទិ ពោធិំ បត្តុមិច្ឆសិ។

    Dānapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.

    យថាបិ កុម្ភោ សម្បុណ្ណោ, យស្ស កស្សចិ អធោកតោ;

    Yathāpi kumbho sampuṇṇo, yassa kassaci adhokato;

    វមតេ វុទកំ និស្សេសំ, ន តត្ថ បរិរក្ខតិ។

    Vamate vudakaṃ nissesaṃ, na tattha parirakkhati.

    តថេវ យាចកេ ទិស្វា, ហីនមុក្កដ្ឋមជ្ឈិមេ;

    Tatheva yācake disvā, hīnamukkaṭṭhamajjhime;

    ទទាហិ ទានំ និស្សេសំ, កុម្ភោ វិយ អធោកតោ។

    Dadāhi dānaṃ nissesaṃ, kumbho viya adhokato.

    ន ហេតេ ឯត្តកាយេវ, ពុទ្ធធម្មា ភវិស្សរេ;

    Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    អញ្ញេបិ វិចិនិស្សាមិ, យេ ធម្មា ពោធិបាចនា។

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    វិចិនន្តោ តទាទក្ខិំ, ទុតិយំ សីលបារមិំ;

    Vicinanto tadādakkhiṃ, dutiyaṃ sīlapāramiṃ;

    បុព្ពកេហិ មហេសីហិ, អាសេវិតនិសេវិតំ។

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ឥមំ ត្វំ ទុតិយំ តាវ, ទឡ្ហំ កត្វា សមាទិយ;

    Imaṃ tvaṃ dutiyaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    សីលបារមិតំ គច្ឆ, យទិ ពោធិំ បត្តុមិច្ឆសិ។

    Sīlapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.

    យថាបិ ចមរី វាលំ, កិស្មិញ្ចិ បដិលគ្គិតំ;

    Yathāpi camarī vālaṃ, kismiñci paṭilaggitaṃ;

    ឧបេតិ មរណំ តត្ថ, ន វិកោបេតិ វាលធិំ។

    Upeti maraṇaṃ tattha, na vikopeti vāladhiṃ.

    តថេវ ចតូសុ ភូមីសុ, សីលានិ បរិបូរយ;

    Tatheva catūsu bhūmīsu, sīlāni paripūraya;

    បរិរក្ខ សទា សីលំ, ចមរី វិយ វាលធិំ។

    Parirakkha sadā sīlaṃ, camarī viya vāladhiṃ.

    ន ហេតេ ឯត្តកាយេវ, ពុទ្ធធម្មា ភវិស្សរេ;

    Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    អញ្ញេបិ វិចិនិស្សាមិ, យេ ធម្មា ពោធិបាចនា។

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    វិចិនន្តោ តទាទក្ខិំ, តតិយំ នេក្ខម្មបារមិំ;

    Vicinanto tadādakkhiṃ, tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ;

    បុព្ពកេហិ មហេសីហិ, អាសេវិតនិសេវិតំ។

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ឥមំ ត្វំ តតិយំ តាវ, ទឡ្ហំ កត្វា សមាទិយ;

    Imaṃ tvaṃ tatiyaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    នេក្ខម្មបារមិតំ គច្ឆ, យទិ ពោធិំ បត្តុមិច្ឆសិ។

    Nekkhammapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.

    យថា អន្ទុឃរេ បុរិសោ, ចិរវុត្ថោ ទុខដ្ដិតោ;

    Yathā andughare puriso, ciravuttho dukhaṭṭito;

    ន តត្ថ រាគំ ជនេតិ, មុត្តិមេវ គវេសតិ។

    Na tattha rāgaṃ janeti, muttimeva gavesati.

    តថេវ ត្វំ សព្ពភវេ, បស្ស អន្ទុឃរំ វិយ;

    Tatheva tvaṃ sabbabhave, passa andugharaṃ viya;

    នេក្ខម្មាភិមុខោ ហោតិ, ភវតោ បរិមុត្តិយា។

    Nekkhammābhimukho hoti, bhavato parimuttiyā.

    ន ហេតេ ឯត្តកាយេវ, ពុទ្ធធម្មា ភវិស្សរេ;

    Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    អញ្ញេបិ វិចិនិស្សាមិ, យេ ធម្មា ពោធិបាចនា។

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    វិចិនន្តោ តទាទក្ខិំ, ចតុត្ថំ បញ្ញាបារមិំ;

    Vicinanto tadādakkhiṃ, catutthaṃ paññāpāramiṃ;

    បុព្ពកេហិ មហេសីហិ, អាសេវិតនិសេវិតំ។

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ឥមំ ត្វំ ចតុត្ថំ តាវ, ទឡ្ហំ កត្វា សមាទិយ;

    Imaṃ tvaṃ catutthaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    បញ្ញាបារមិតំ គច្ឆ, យទិ ពោធិំ បត្តុមិច្ឆសិ។

    Paññāpāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.

    យថាបិ ភិក្ខុ ភិក្ខន្តោ, ហីនមុក្កដ្ឋមជ្ឈិមេ;

    Yathāpi bhikkhu bhikkhanto, hīnamukkaṭṭhamajjhime;

    កុលានិ ន វិវជ្ជេន្តោ, ឯវំ លភតិ យាបនំ។

    Kulāni na vivajjento, evaṃ labhati yāpanaṃ.

    តថេវ ត្វំ សព្ពកាលំ, បរិបុច្ឆំ ពុធំ ជនំ;

    Tatheva tvaṃ sabbakālaṃ, paripucchaṃ budhaṃ janaṃ;

    បញ្ញាបារមិតំ គន្ត្វា, សម្ពោធិំ បាបុណិស្សសិ។

    Paññāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    ន ហេតេ ឯត្តកាយេវ, ពុទ្ធធម្មា ភវិស្សរេ;

    Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    អញ្ញេបិ វិចិនិស្សាមិ, យេ ធម្មា ពោធិបាចនា។

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    វិចិនន្តោ តទាទក្ខិំ, បញ្ចមំ វីរិយបារមិំ;

    Vicinanto tadādakkhiṃ, pañcamaṃ vīriyapāramiṃ;

    បុព្ពកេហិ មហេសីហិ, អាសេវិតនិសេវិតំ។

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ឥមំ ត្វំ បញ្ចមំ តាវ, ទឡ្ហំ កត្វា សមាទិយ;

    Imaṃ tvaṃ pañcamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    វីរិយបារមិតំ គច្ឆ, យទិ ពោធិំ បត្តុមិច្ឆសិ។

    Vīriyapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.

    យថាបិ សីហោ មិគរាជា, និសជ្ជដ្ឋានចង្កមេ;

    Yathāpi sīho migarājā, nisajjaṭṭhānacaṅkame;

    អលីនវីរិយោ ហោតិ, បគ្គហិតមនោ សទា។

    Alīnavīriyo hoti, paggahitamano sadā.

    តថេវ ត្វំ សព្ពភវេ, បគ្គណ្ហ វីរិយំ ទឡ្ហំ;

    Tatheva tvaṃ sabbabhave, paggaṇha vīriyaṃ daḷhaṃ;

    វីរិយបារមិតំ គន្ត្វា, សម្ពោធិំ បាបុណិស្សសិ។

    Vīriyapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    ន ហេតេ ឯត្តកាយេវ, ពុទ្ធធម្មា ភវិស្សរេ;

    Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    អញ្ញេបិ វិចិនិស្សាមិ, យេ ធម្មា ពោធិបាចនា។

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    វិចិនន្តោ តទាទក្ខិំ, ឆដ្ឋមំ ខន្តិបារមិំ;

    Vicinanto tadādakkhiṃ, chaṭṭhamaṃ khantipāramiṃ;

    បុព្ពកេហិ មហេសីហិ, អាសេវិតនិសេវិតំ។

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ឥមំ ត្វំ ឆដ្ឋមំ តាវ, ទឡ្ហំ កត្វា សមាទិយ;

    Imaṃ tvaṃ chaṭṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    តត្ថ អទ្វេជ្ឈមានសោ, សម្ពោធិំ បាបុណិស្សសិ។

    Tattha advejjhamānaso, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    យថាបិ បថវី នាម, សុចិម្បិ អសុចិម្បិ ច;

    Yathāpi pathavī nāma, sucimpi asucimpi ca;

    សព្ពំ សហតិ និក្ខេបំ, ន ករោតិ បដិឃំ តយា។

    Sabbaṃ sahati nikkhepaṃ, na karoti paṭighaṃ tayā.

    តថេវ ត្វម្បិ សព្ពេសំ, សម្មានាវមានក្ខមោ;

    Tatheva tvampi sabbesaṃ, sammānāvamānakkhamo;

    ខន្តិបារមិតំ គន្ត្វា, សម្ពោធិំ បាបុណិស្សសិ។

    Khantipāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    ន ហេតេ ឯត្តកាយេវ, ពុទ្ធធម្មា ភវិស្សរេ;

    Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    អញ្ញេបិ វិចិនិស្សាមិ, យេ ធម្មា ពោធិបាចនា។

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    វិចិនន្តោ តទាទក្ខិំ, សត្តមំ សច្ចបារមិំ;

    Vicinanto tadādakkhiṃ, sattamaṃ saccapāramiṃ;

    បុព្ពកេហិ មហេសីហិ, អាសេវិតនិសេវិតំ។

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ឥមំ ត្វំ សត្តមំ តាវ, ទឡ្ហំ កត្វា សមាទិយ;

    Imaṃ tvaṃ sattamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    តត្ថ អទ្វេជ្ឈវចនោ, សម្ពោធិំ បាបុណិស្សសិ។

    Tattha advejjhavacano, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    យថាបិ ឱសមី នាម, តុលាភូតា សទេវកេ;

    Yathāpi osamī nāma, tulābhūtā sadevake;

    សមយេ ឧតុវស្សេ វា, ន វោក្កមតិ, វីថិតោ។

    Samaye utuvasse vā, na vokkamati, vīthito.

    តថេវ ត្វម្បិ សច្ចេសុ, មា វោក្កមសិ វីថិតោ;

    Tatheva tvampi saccesu, mā vokkamasi vīthito;

    សច្ចបារមិតំ គន្ត្វា, សម្ពោធិំ បាបុណិស្សសិ។

    Saccapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    ន ហេតេ ឯត្តកាយេវ, ពុទ្ធធម្មា ភវិស្សរេ;

    Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    អញ្ញេបិ វិចិនិស្សាមិ, យេ ធម្មា ពោធិបាចនា។

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    វិចិនន្តោ តទាទក្ខិំ, អដ្ឋមំ អធិដ្ឋានបារមិំ;

    Vicinanto tadādakkhiṃ, aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ;

    បុព្ពកេហិ មហេសីហិ, អាសេវិតនិសេវិតំ។

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ឥមំ ត្វំ អដ្ឋមំ តាវ, ទឡ្ហំ កត្វា សមាទិយ;

    Imaṃ tvaṃ aṭṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    តត្ថ ត្វំ អចលោ ហុត្វា, សម្ពោធិំ បាបុណិស្សសិ។

    Tattha tvaṃ acalo hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    យថាបិ បព្ពតោ សេលោ, អចលោ សុប្បតិដ្ឋិតោ;

    Yathāpi pabbato selo, acalo suppatiṭṭhito;

    ន កម្បតិ ភុសវាតេហិ, សកដ្ឋានេវ តិដ្ឋតិ។

    Na kampati bhusavātehi, sakaṭṭhāneva tiṭṭhati.

    តថេវ ត្វម្បិ អធិដ្ឋានេ, សព្ពទា អចលោ ភវ;

    Tatheva tvampi adhiṭṭhāne, sabbadā acalo bhava;

    អធិដ្ឋានបារមិតំ គន្ត្វា, សម្ពោធិំ បាបុណិស្សសិ។

    Adhiṭṭhānapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    ន ហេតេ ឯត្តកាយេវ, ពុទ្ធធម្មា ភវិស្សរេ;

    Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    អញ្ញេបិ វិចិនិស្សាមិ, យេ ធម្មា ពោធិបាចនា។

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    វិចិនន្តោ តទាទក្ខិំ, នវមំ មេត្តាបារមិំ;

    Vicinanto tadādakkhiṃ, navamaṃ mettāpāramiṃ;

    បុព្ពកេហិ មហេសីហិ, អាសេវិតនិសេវិតំ។

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ឥមំ ត្វំ នវមំ តាវ, ទឡ្ហំ កត្វា សមាទិយ;

    Imaṃ tvaṃ navamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    មេត្តាយ អសមោ ហោហិ, យទិ ពោធិំ បត្តុមិច្ឆសិ។

    Mettāya asamo hohi, yadi bodhiṃ pattumicchasi.

    យថាបិ ឧទកំ នាម, កល្យាណេ បាបកេ ជនេ;

    Yathāpi udakaṃ nāma, kalyāṇe pāpake jane;

    សមំ ផរតិ សីតេន, បវាហេតិ រជោមលំ។

    Samaṃ pharati sītena, pavāheti rajomalaṃ.

    តថេវ ត្វម្បិ ហិតាហិតេ, សមំ មេត្តាយ ភាវយ;

    Tatheva tvampi hitāhite, samaṃ mettāya bhāvaya;

    មេត្តាបារមិតំ គន្ត្វា, សម្ពោធិំ បាបុណិស្សសិ។

    Mettāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    ន ហេតេ ឯត្តកាយេវ, ពុទ្ធធម្មា ភវិស្សរេ;

    Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    អញ្ញេបិ វិចិនិស្សាមិ, យេ ធម្មា ពោធិបាចនា។

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    វិចិនន្តោ តទាទក្ខិំ, ទសមំ ឧបេក្ខាបារមិំ;

    Vicinanto tadādakkhiṃ, dasamaṃ upekkhāpāramiṃ;

    បុព្ពកេហិ មហេសីហិ, អាសេវិតនិសេវិតំ។

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ឥមំ ត្វំ ទសមំ តាវ, ទឡ្ហំ កត្វា សមាទិយ;

    Imaṃ tvaṃ dasamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    តុលាភូតោ ទឡ្ហោ ហុត្វា, សម្ពោធិំ បាបុណិស្សសិ។

    Tulābhūto daḷho hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    យថាបិ បថវី នាម, និក្ខិត្តំ អសុចិំ សុចិំ;

    Yathāpi pathavī nāma, nikkhittaṃ asuciṃ suciṃ;

    ឧបេក្ខតិ ឧភោបេតេ, កោបានុនយវជ្ជិតា។

    Upekkhati ubhopete, kopānunayavajjitā.

    តថេវ ត្វម្បិ សុខទុក្ខេ, តុលាភូតោ សទា ភវ;

    Tatheva tvampi sukhadukkhe, tulābhūto sadā bhava;

    ឧបេក្ខាបារមិតំ គន្ត្វា, សម្ពោធិំ បាបុណិស្សសិ។

    Upekkhāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    ឯត្តកាយេវ តេ លោកេ, យេ ធម្មា ពោធិបាចនា;

    Ettakāyeva te loke, ye dhammā bodhipācanā;

    តតុទ្ធំ នត្ថិ អញ្ញត្រ, ទឡ្ហំ តត្ថ បតិដ្ឋហ។

    Tatuddhaṃ natthi aññatra, daḷhaṃ tattha patiṭṭhaha.

    ឥមេ ធម្មេ សម្មសតោ, សភាវរសលក្ខណេ;

    Ime dhamme sammasato, sabhāvarasalakkhaṇe;

    ធម្មតេជេន វសុធា, ទសសហស្សី បកម្បថ។

    Dhammatejena vasudhā, dasasahassī pakampatha.

    ចលតា រវតិ បថវី, ឧច្ឆុយន្តំវ បីឡិតំ;

    Calatā ravati pathavī, ucchuyantaṃva pīḷitaṃ;

    តេលយន្តេ យថា ចក្កំ, ឯវំ កម្បតិ មេទិនី។

    Telayante yathā cakkaṃ, evaṃ kampati medinī.

    យាវតា បរិសា អាសិ, ពុទ្ធស្ស បរិវេសនេ;

    Yāvatā parisā āsi, buddhassa parivesane;

    បវេធមានា សា តត្ថ, មុច្ឆិតា សេសិ ភូមិយា។

    Pavedhamānā sā tattha, mucchitā sesi bhūmiyā.

    ឃដានេកសហស្សានិ , កុម្ភីនញ្ច សតា ពហូ;

    Ghaṭānekasahassāni , kumbhīnañca satā bahū;

    សញ្ចុណ្ណមថិតា តត្ថ, អញ្ញមញ្ញំ បឃដ្ដិតា។

    Sañcuṇṇamathitā tattha, aññamaññaṃ paghaṭṭitā.

    ឧព្ពិគ្គា តសិតា ភីតា, ភន្តា ព្យាថិតមានសា;

    Ubbiggā tasitā bhītā, bhantā byāthitamānasā;

    មហាជនា សមាគម្ម, ទីបង្ករមុបាគមុំ។

    Mahājanā samāgamma, dīpaṅkaramupāgamuṃ.

    កិំ ភវិស្សតិ លោកស្ស, កល្យាណមថ បាបកំ;

    Kiṃ bhavissati lokassa, kalyāṇamatha pāpakaṃ;

    សព្ពោ ឧបទ្ទុតោ លោកោ, តំ វិនោទេហិ ចក្ខុម។

    Sabbo upadduto loko, taṃ vinodehi cakkhuma.

    តេសំ តទា សញ្ញាបេសិ, ទីបង្ករោ មហាមុនិ;

    Tesaṃ tadā saññāpesi, dīpaṅkaro mahāmuni;

    វិស្សត្ថា ហោថ មា ភាថ, ឥមស្មិំ បថវិកម្បនេ។

    Vissatthā hotha mā bhātha, imasmiṃ pathavikampane.

    យមហំ អជ្ជ ព្យាកាសិំ, ពុទ្ធោ លោកេ ភវិស្សតិ;

    Yamahaṃ ajja byākāsiṃ, buddho loke bhavissati;

    ឯសោ សម្មសតិ ធម្មំ, បុព្ពកំ ជិនសេវិតំ។

    Eso sammasati dhammaṃ, pubbakaṃ jinasevitaṃ.

    តស្ស សម្មសតោ ធម្មំ, ពុទ្ធភូមិំ អសេសតោ;

    Tassa sammasato dhammaṃ, buddhabhūmiṃ asesato;

    តេនាយំ កម្បិតា បថវី, ទសសហស្សី សទេវកេ។

    Tenāyaṃ kampitā pathavī, dasasahassī sadevake.

    ពុទ្ធស្ស វចនំ សុត្វា, មនោ និព្ពាយិ តាវទេ;

    Buddhassa vacanaṃ sutvā, mano nibbāyi tāvade;

    សព្ពេ មំ ឧបសង្កម្ម, បុនាបិ អភិវន្ទិសុំ។

    Sabbe maṃ upasaṅkamma, punāpi abhivandisuṃ.

    សមាទយិត្វា ពុទ្ធគុណំ, ទឡ្ហំ កត្វាន មានសំ;

    Samādayitvā buddhaguṇaṃ, daḷhaṃ katvāna mānasaṃ;

    ទីបង្ករំ នមស្សិត្វា, អាសនា វុដ្ឋហិំ តទា។

    Dīpaṅkaraṃ namassitvā, āsanā vuṭṭhahiṃ tadā.

    ទិព្ពំ មានុសកំ បុប្ផំ, ទេវា មានុសកា ឧភោ;

    Dibbaṃ mānusakaṃ pupphaṃ, devā mānusakā ubho;

    សមោកិរន្តិ បុប្ផេហិ, វុដ្ឋហន្តស្ស អាសនា។

    Samokiranti pupphehi, vuṭṭhahantassa āsanā.

    វេទយន្តិ ច តេ សោត្ថិំ, ទេវា មានុសកា ឧភោ;

    Vedayanti ca te sotthiṃ, devā mānusakā ubho;

    មហន្តំ បត្ថិតំ តុយ្ហំ, តំ លភស្សុ យថិច្ឆិតំ។

    Mahantaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, taṃ labhassu yathicchitaṃ.

    សព្ពីតិយោ វិវជ្ជន្តុ, សោកោ រោគោ វិនស្សតុ;

    Sabbītiyo vivajjantu, soko rogo vinassatu;

    មា តេ ភវន្ត្វន្តរាយា, ផុស ខិប្បំ ពោធិមុត្តមំ។

    Mā te bhavantvantarāyā, phusa khippaṃ bodhimuttamaṃ.

    យថាបិ សមយេ បត្តេ, បុប្ផន្តិ បុប្ផិនោ ទុមា;

    Yathāpi samaye patte, pupphanti pupphino dumā;

    តថេវ ត្វំ មហាវីរ, ពុទ្ធញាណេន បុប្ផសុ។

    Tatheva tvaṃ mahāvīra, buddhañāṇena pupphasu.

    យថា យេ កេចិ សម្ពុទ្ធា, បូរយុំ ទសបារមី;

    Yathā ye keci sambuddhā, pūrayuṃ dasapāramī;

    តថេវ ត្វំ មហាវីរ, បូរេហិ ទសបារមី។

    Tatheva tvaṃ mahāvīra, pūrehi dasapāramī.

    យថា យេ កេចិ សម្ពុទ្ធា, ពោធិមណ្ឌម្ហិ ពុជ្ឈរេ;

    Yathā ye keci sambuddhā, bodhimaṇḍamhi bujjhare;

    តថេវ ត្វំ មហាវីរ, ពុជ្ឈស្សុ ជិនពោធិយំ។

    Tatheva tvaṃ mahāvīra, bujjhassu jinabodhiyaṃ.

    យថា យេ កេចិ សម្ពុទ្ធា, ធម្មចក្កំ បវត្តយុំ;

    Yathā ye keci sambuddhā, dhammacakkaṃ pavattayuṃ;

    តថេវ ត្វំ មហាវីរ, ធម្មចក្កំ បវត្តយ។

    Tatheva tvaṃ mahāvīra, dhammacakkaṃ pavattaya.

    បុណ្ណមាយេ យថា ចន្ទោ, បរិសុទ្ធោ វិរោចតិ;

    Puṇṇamāye yathā cando, parisuddho virocati;

    តថេវ ត្វំ បុណ្ណមនោ, វិរោច ទសសហស្សិយំ។

    Tatheva tvaṃ puṇṇamano, viroca dasasahassiyaṃ.

    រាហុមុត្តោ យថា សូរិយោ, តាបេន អតិរោចតិ;

    Rāhumutto yathā sūriyo, tāpena atirocati;

    តថេវ លោកា មុញ្ចិត្វា, វិរោច សិរិយា តុវំ។

    Tatheva lokā muñcitvā, viroca siriyā tuvaṃ.

    យថា យា កាចិ នទិយោ, ឱសរន្តិ មហោទធិំ;

    Yathā yā kāci nadiyo, osaranti mahodadhiṃ;

    ឯវំ សទេវកា លោកា, ឱសរន្តុ តវន្តិកេ។

    Evaṃ sadevakā lokā, osarantu tavantike.

    តេហិ ថុតប្បសត្ថោ សោ, ទស ធម្មេ សមាទិយ;

    Tehi thutappasattho so, dasa dhamme samādiya;

    តេ ធម្មេ បរិបូរេន្តោ, បវនំ បាវិសី តទា។

    Te dhamme paripūrento, pavanaṃ pāvisī tadā.

    សុមេធកថា និដ្ឋិតា។

    Sumedhakathā niṭṭhitā.

    តទា តេ ភោជយិត្វាន, សសង្ឃំ លោកនាយកំ;

    Tadā te bhojayitvāna, sasaṅghaṃ lokanāyakaṃ;

    ឧបគច្ឆុំ សរណំ តស្ស, ទីបង្ករស្ស សត្ថុនោ។

    Upagacchuṃ saraṇaṃ tassa, dīpaṅkarassa satthuno.

    សរណាគមនេ កញ្ចិ, និវេសេសិ តថាគតោ;

    Saraṇāgamane kañci, nivesesi tathāgato;

    កញ្ចិ បញ្ចសុ សីលេសុ, សីលេ ទសវិធេ បរំ។

    Kañci pañcasu sīlesu, sīle dasavidhe paraṃ.

    កស្សចិ ទេតិ សាមញ្ញំ, ចតុរោ ផលមុត្តមេ;

    Kassaci deti sāmaññaṃ, caturo phalamuttame;

    កស្សចិ អសមេ ធម្មេ, ទេតិ សោ បដិសម្ភិទា។

    Kassaci asame dhamme, deti so paṭisambhidā.

    កស្សចិ វរសមាបត្តិយោ, អដ្ឋ ទេតិ នរាសភោ;

    Kassaci varasamāpattiyo, aṭṭha deti narāsabho;

    តិស្សោ កស្សចិ វិជ្ជាយោ, ឆឡភិញ្ញា បវេច្ឆតិ។

    Tisso kassaci vijjāyo, chaḷabhiññā pavecchati.

    តេន យោគេន ជនកាយំ, ឱវទតិ មហាមុនិ;

    Tena yogena janakāyaṃ, ovadati mahāmuni;

    តេន វិត្ថារិកំ អាសិ, លោកនាថស្ស សាសនំ។

    Tena vitthārikaṃ āsi, lokanāthassa sāsanaṃ.

    មហាហនុសភក្ខន្ធោ, ទីបង្ករសនាមកោ;

    Mahāhanusabhakkhandho, dīpaṅkarasanāmako;

    ពហូ ជនេ តារយតិ, បរិមោចេតិ ទុគ្គតិំ។

    Bahū jane tārayati, parimoceti duggatiṃ.

    ពោធនេយ្យំ ជនំ ទិស្វា, សតសហស្សេបិ យោជនេ;

    Bodhaneyyaṃ janaṃ disvā, satasahassepi yojane;

    ខណេន ឧបគន្ត្វាន, ពោធេតិ តំ មហាមុនិ។

    Khaṇena upagantvāna, bodheti taṃ mahāmuni.

    បឋមាភិសមយេ ពុទ្ធោ, កោដិសតមពោធយិ;

    Paṭhamābhisamaye buddho, koṭisatamabodhayi;

    ទុតិយាភិសមយេ នាថោ, នវុតិកោដិមពោធយិ។

    Dutiyābhisamaye nātho, navutikoṭimabodhayi.

    យទា ច ទេវភវនម្ហិ, ពុទ្ធោ ធម្មទេសយិ;

    Yadā ca devabhavanamhi, buddho dhammadesayi;

    នវុតិកោដិសហស្សានំ, តតិយាភិសមយោ អហុ។

    Navutikoṭisahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahu.

    សន្និបាតា តយោ អាសុំ, ទីបង្ករស្ស សត្ថុនោ;

    Sannipātā tayo āsuṃ, dīpaṅkarassa satthuno;

    កោដិសតសហស្សានំ, បឋមោ អាសិ សមាគមោ។

    Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo.

    បុន នារទកូដម្ហិ, បវិវេកគតេ ជិនេ;

    Puna nāradakūṭamhi, pavivekagate jine;

    ខីណាសវា វីតមលា, សមិំសុ សតកោដិយោ។

    Khīṇāsavā vītamalā, samiṃsu satakoṭiyo.

    យម្ហិ កាលេ មហាវីរោ, សុទស្សនសិលុច្ចយេ;

    Yamhi kāle mahāvīro, sudassanasiluccaye;

    នវុតិកោដិសហស្សេហិ, បវារេសិ មហាមុនិ។

    Navutikoṭisahassehi, pavāresi mahāmuni.

    អហំ តេន សមយេន, ជដិលោ ឧគ្គតាបនោ;

    Ahaṃ tena samayena, jaṭilo uggatāpano;

    អន្តលិក្ខម្ហិ ចរណោ, បញ្ចាភិញ្ញាសុ បារគូ។

    Antalikkhamhi caraṇo, pañcābhiññāsu pāragū.

    ទសវីសសហស្សានំ, ធម្មាភិសមយោ អហុ;

    Dasavīsasahassānaṃ, dhammābhisamayo ahu;

    ឯកទ្វិន្នំ អភិសមយា, គណនាតោ អសង្ខិយា។

    Ekadvinnaṃ abhisamayā, gaṇanāto asaṅkhiyā.

    វិត្ថារិកំ ពាហុជញ្ញំ, ឥទ្ធំ ផីតំ អហុ តទា;

    Vitthārikaṃ bāhujaññaṃ, iddhaṃ phītaṃ ahu tadā;

    ទីបង្ករស្ស ភគវតោ, សាសនំ សុវិសោធិតំ។

    Dīpaṅkarassa bhagavato, sāsanaṃ suvisodhitaṃ.

    ចត្តារិ សតសហស្សានិ, ឆឡភិញ្ញា មហិទ្ធិកា;

    Cattāri satasahassāni, chaḷabhiññā mahiddhikā;

    ទីបង្ករំ លោកវិទុំ, បរិវារេន្តិ សព្ពទា។

    Dīpaṅkaraṃ lokaviduṃ, parivārenti sabbadā.

    យេ កេចិ តេន សមយេន, ជហន្តិ មានុសំ ភវំ;

    Ye keci tena samayena, jahanti mānusaṃ bhavaṃ;

    អប្បត្តមានសា សេខា, គរហិតា ភវន្តិ តេ។

    Appattamānasā sekhā, garahitā bhavanti te.

    សុបុប្ផិតំ បាវចនំ, អរហន្តេហិ តាទិហិ;

    Supupphitaṃ pāvacanaṃ, arahantehi tādihi;

    ខីណាសវេហិ វិមលេហិ, ឧបសោភតិ សទេវកេ។

    Khīṇāsavehi vimalehi, upasobhati sadevake.

    នគរំ រម្មវតី នាម, សុទេវោ នាម ខត្តិយោ;

    Nagaraṃ rammavatī nāma, sudevo nāma khattiyo;

    សុមេធា នាម ជនិកា, ទីបង្ករស្ស សត្ថុនោ។

    Sumedhā nāma janikā, dīpaṅkarassa satthuno.

    សុមង្គលោ ច តិស្សោ ច, អហេសុំ អគ្គសាវកា;

    Sumaṅgalo ca tisso ca, ahesuṃ aggasāvakā;

    សាគតោ នាមុបដ្ឋាកោ, ទីបង្ករស្ស សត្ថុនោ។

    Sāgato nāmupaṭṭhāko, dīpaṅkarassa satthuno.

    នន្ទា ចេវ សុនន្ទា ច, អហេសុំ អគ្គសាវិកា;

    Nandā ceva sunandā ca, ahesuṃ aggasāvikā;

    ពោធិ តស្ស ភគវតោ, បិប្ផលីតិ បវុច្ចតិ។

    Bodhi tassa bhagavato, pipphalīti pavuccati.

    អសីតិហត្ថមុព្ពេធោ, ទីបង្ករោ មហាមុនិ;

    Asītihatthamubbedho, dīpaṅkaro mahāmuni;

    សោភតិ ទីបរុក្ខោវ, សាលរាជាវ បុប្ផិតោ;

    Sobhati dīparukkhova, sālarājāva pupphito;

    បភា វិធាវតិ តស្ស, សមន្តា ទ្វាទសយោជនេ។

    Pabhā vidhāvati tassa, samantā dvādasayojane.

    សតសហស្សវស្សានិ, អាយុ តស្ស មហេសិនោ;

    Satasahassavassāni, āyu tassa mahesino;

    តាវតា តិដ្ឋមានោ សោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ។

    Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.

    ជោតយិត្វាន សទ្ធម្មំ, សន្តារេត្វា មហាជនំ;

    Jotayitvāna saddhammaṃ, santāretvā mahājanaṃ;

    ជលិត្វា អគ្គិក្ខន្ធោវ, និព្ពុតោ សោ សសាវកោ។

    Jalitvā aggikkhandhova, nibbuto so sasāvako.

    សា ច ឥទ្ធិ សោ ច យសោ, តានិ ច បាទេសុ ចក្ករតនានិ;

    Sā ca iddhi so ca yaso, tāni ca pādesu cakkaratanāni;

    សព្ពំ តមន្តរហិតំ, ននុ រិត្តា សព្ពសង្ខារាតិ។

    Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārāti.

    ទីបង្ករស្ស ភគវតោ អបរភាគេ ឯកំ អសង្ខ្យេយ្យំ អតិក្កមិត្វា កោណ្ឌញ្ញោ នាម សត្ថា ឧទបាទិ។ តស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា អហេសុំ។ បឋមសន្និបាតេ កោដិសតសហស្សំ។ ទុតិយេ កោដិសហស្សំ, តតិយេ នវុតិកោដិយោ។

    Dīpaṅkarassa bhagavato aparabhāge ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā koṇḍañño nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte koṭisatasahassaṃ. Dutiye koṭisahassaṃ, tatiye navutikoṭiyo.

    តទា ពោធិសត្តោ វិជិតាវី នាម ចក្កវត្តី ហុត្វា កោដិសតសហស្សសង្ខស្ស ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស មហាទានំ អទាសិ។ សត្ថា ពោធិសត្តំ ‘‘ពុទ្ធោ ភវិស្សតី’’តិ ព្យាករិត្វា ធម្មំ ទេសេសិ។ សោ សត្ថុ ធម្មកថំ សុត្វា រជ្ជំ និយ្យាតេត្វា បព្ពជិ។ សោ តីណិ បិដកានិ ឧគ្គហេត្វា អដ្ឋ សមាបត្តិយោ, បញ្ច ច អភិញ្ញាយោ ឧប្បាទេត្វា អបរិហីនជ្ឈានោ ព្រហ្មលោកេ និព្ពត្តិ។ កោណ្ឌញ្ញពុទ្ធស្ស បន រម្មវតី នាម នគរំ, សុនន្ទោ នាម ខត្តិយោ បិតា, សុជាតា នាម មាតា, ភទ្ទោ ច សុភទ្ទោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, អនុរុទ្ធោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, តិស្សា ច ឧបតិស្សា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, សាលកល្យាណី ពោធិ, អដ្ឋាសីតិហត្ថុព្ពេធំ សរីរំ, វស្សសតសហស្សំ អាយុប្បមាណំ អហោសិ។

    Tadā bodhisatto vijitāvī nāma cakkavattī hutvā koṭisatasahassasaṅkhassa buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ adāsi. Satthā bodhisattaṃ ‘‘buddho bhavissatī’’ti byākaritvā dhammaṃ desesi. So satthu dhammakathaṃ sutvā rajjaṃ niyyātetvā pabbaji. So tīṇi piṭakāni uggahetvā aṭṭha samāpattiyo, pañca ca abhiññāyo uppādetvā aparihīnajjhāno brahmaloke nibbatti. Koṇḍaññabuddhassa pana rammavatī nāma nagaraṃ, sunando nāma khattiyo pitā, sujātā nāma mātā, bhaddo ca subhaddo ca dve aggasāvakā, anuruddho nāma upaṭṭhāko, tissā ca upatissā ca dve aggasāvikā, sālakalyāṇī bodhi, aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ sarīraṃ, vassasatasahassaṃ āyuppamāṇaṃ ahosi.

    តស្ស អបរភាគេ ឯកំ អសង្ខ្យេយ្យំ អតិក្កមិត្វា ឯកស្មិំយេវ កប្បេ ចត្តារោ ពុទ្ធា និព្ពត្តិំសុ មង្គលោ សុមនោ រេវតោ សោភិតោតិ។ មង្គលស្ស បន ភគវតោ តីសុ សាវកសន្និបាតេសុ បឋមសន្និបាតេ កោដិសតសហស្សភិក្ខូ អហេសុំ។ ទុតិយេ កោដិសហស្សំ។ តតិយេ នវុតិកោដិយោ។ វេមាតិកភាតា បនស្ស អានន្ទកុមារោ នាម នវុតិកោដិសង្ខ្យាយ បរិសាយ សទ្ធិំ ធម្មសវនត្ថាយ សត្ថុ សន្តិកំ អគមាសិ, សត្ថា តស្ស អនុបុព្ពិកថំ កថេសិ។ សោ សទ្ធិំ បរិសាយ សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បាបុណិ។ សត្ថា តេសំ កុលបុត្តានំ បុព្ពចរិយកំ ឱលោកេន្តោ ឥទ្ធិមយបត្តចីវរស្ស ឧបនិស្សយំ ទិស្វា ទក្ខិណហត្ថំ បសារេត្វា ‘‘ឯថ ភិក្ខវោ’’តិ អាហ។ សព្ពេ តង្ខណញ្ញេវ ឥទ្ធិមយបត្តចីវរធរា សដ្ឋិវស្សិកត្ថេរា វិយ អាកប្បសម្បន្នា ហុត្វា សត្ថារំ វន្ទិត្វា បរិវារយិំសុ អយមស្ស តតិយោ សាវកសន្និបាតោ អហោសិ។

    Tassa aparabhāge ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā ekasmiṃyeva kappe cattāro buddhā nibbattiṃsu maṅgalo sumano revato sobhitoti. Maṅgalassa pana bhagavato tīsu sāvakasannipātesu paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ. Dutiye koṭisahassaṃ. Tatiye navutikoṭiyo. Vemātikabhātā panassa ānandakumāro nāma navutikoṭisaṅkhyāya parisāya saddhiṃ dhammasavanatthāya satthu santikaṃ agamāsi, satthā tassa anupubbikathaṃ kathesi. So saddhiṃ parisāya saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Satthā tesaṃ kulaputtānaṃ pubbacariyakaṃ olokento iddhimayapattacīvarassa upanissayaṃ disvā dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā ‘‘etha bhikkhavo’’ti āha. Sabbe taṅkhaṇaññeva iddhimayapattacīvaradharā saṭṭhivassikattherā viya ākappasampannā hutvā satthāraṃ vanditvā parivārayiṃsu ayamassa tatiyo sāvakasannipāto ahosi.

    យថា បន អញ្ញេសំ ពុទ្ធានំ សមន្តា អសីតិហត្ថប្បមាណាយេវ សរីរប្បភា ហោតិ, ន, ឯវំ តស្ស។ តស្ស បន ភគវតោ សរីរប្បភា និច្ចកាលំ ទសសហស្សិលោកធាតុំ ផរិត្វា អដ្ឋាសិ។ រុក្ខបថវីបព្ពតសមុទ្ទាទយោ អន្តមសោ ឧក្ខលិយាទីនិ ឧបាទាយ សុវណ្ណបដ បរិយោនទ្ធា វិយ អហេសុំ។ អាយុប្បមាណំ បនស្ស នវុតិវស្សសហស្សានិ អហោសិ។ ឯត្តកំ កាលំ ចន្ទិមសូរិយាទយោ អត្តនោ បភាយ វិរោចិតុំ នាសក្ខិំសុ, រត្តិន្ទិវបរិច្ឆេទោ ន បញ្ញាយិត្ថ។ ទិវា សូរិយាលោកេន វិយ សត្តា និច្ចំ ពុទ្ធាលោកេនេវ វិចរិំសុ។ សាយំ បុប្ផិតានំ កុសុមានំ, បាតោ រវនកសកុណានញ្ច វសេន លោកោ រត្តិន្ទិវបរិច្ឆេទំ សល្លក្ខេសិ ។ កិំ បន អញ្ញេសំ ពុទ្ធានំ អយមានុភាវោ នត្ថីតិ? នោ នត្ថិ, តេបិ ហិ អាកង្ខមានា ទសសហស្សិំ វា លោកធាតុំ, តតោ វា ភិយ្យោ អាភាយ ផរេយ្យុំ។ មង្គលស្ស បន ភគវតោ បុព្ពបត្ថនាវសេន អញ្ញេសំ ព្យាមប្បភា វិយ សរីរប្បភា និច្ចមេវ ទសសហស្សិលោកធាតុំ ផរិត្វា អដ្ឋាសិ។

    Yathā pana aññesaṃ buddhānaṃ samantā asītihatthappamāṇāyeva sarīrappabhā hoti, na, evaṃ tassa. Tassa pana bhagavato sarīrappabhā niccakālaṃ dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. Rukkhapathavīpabbatasamuddādayo antamaso ukkhaliyādīni upādāya suvaṇṇapaṭa pariyonaddhā viya ahesuṃ. Āyuppamāṇaṃ panassa navutivassasahassāni ahosi. Ettakaṃ kālaṃ candimasūriyādayo attano pabhāya virocituṃ nāsakkhiṃsu, rattindivaparicchedo na paññāyittha. Divā sūriyālokena viya sattā niccaṃ buddhālokeneva vicariṃsu. Sāyaṃ pupphitānaṃ kusumānaṃ, pāto ravanakasakuṇānañca vasena loko rattindivaparicchedaṃ sallakkhesi . Kiṃ pana aññesaṃ buddhānaṃ ayamānubhāvo natthīti? No natthi, tepi hi ākaṅkhamānā dasasahassiṃ vā lokadhātuṃ, tato vā bhiyyo ābhāya phareyyuṃ. Maṅgalassa pana bhagavato pubbapatthanāvasena aññesaṃ byāmappabhā viya sarīrappabhā niccameva dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi.

    សោ កិរ ពោធិសត្តចរិយកាលេ វេស្សន្តរសទិសេ អត្តភាវេ ឋិតោ សបុត្តទារោ វង្កបព្ពតសទិសេ បព្ពតេ វសិ។ អថេកោ ខរទាឋិកោ នាម យក្ខោ មហាបុរិសស្ស ទានជ្ឈាសយតំ សុត្វា ព្រាហ្មណវណ្ណេន ឧបសង្កមិត្វា មហាសត្តំ ទ្វេ ទារកេ យាចិ។ មហាសត្តោ ‘‘ទទាមិ ព្រាហ្មណស្ស បុត្តកេ’’តិ ហដ្ឋបហដ្ឋោ ឧទកបរិយន្តំ បថវិំ កម្បេន្តោ ទ្វេបិ ទារកេ អទាសិ។ យក្ខោ ចង្កមនកោដិយំ អាលម្ពនផលកំ និស្សាយ ឋត្វា បស្សន្តស្សេវ មហាសត្តស្ស មុឡាលកលាបំ វិយ ទ្វេ ទារកេ ខាទិ។ មហាបុរិសស្ស យក្ខំ ឱលោកេត្វា វិវដមត្តេ អគ្គិជាលំ វិយ លោហិតធារំ ឧគ្គិរមានំ តស្ស មុខំ ទិស្វាបិ កេសគ្គមត្តម្បិ ទោមនស្សំ នុប្បជ្ជិ, ‘‘សុទិន្នំ វត មេ ទាន’’ន្តិ ចិន្តយតោ បនស្ស សរីរេ មហន្តំ បីតិសោមនស្សំ ឧទបាទិ។ សោ ‘‘ឥមស្ស មេ និស្សន្ទេន អនាគតេ ឥមិនាវ នីហារេន សរីរតោ រស្មិយោ និក្ខមន្តូ’’តិ បត្ថនំ អកាសិ។ តស្ស តំ បត្ថនំ និស្សាយ ពុទ្ធភូតស្ស សរីរតោ រស្មិយោ និក្ខមិត្វា ឯត្តកំ ឋានំ ផរិំសុ។

    So kira bodhisattacariyakāle vessantarasadise attabhāve ṭhito saputtadāro vaṅkapabbatasadise pabbate vasi. Atheko kharadāṭhiko nāma yakkho mahāpurisassa dānajjhāsayataṃ sutvā brāhmaṇavaṇṇena upasaṅkamitvā mahāsattaṃ dve dārake yāci. Mahāsatto ‘‘dadāmi brāhmaṇassa puttake’’ti haṭṭhapahaṭṭho udakapariyantaṃ pathaviṃ kampento dvepi dārake adāsi. Yakkho caṅkamanakoṭiyaṃ ālambanaphalakaṃ nissāya ṭhatvā passantasseva mahāsattassa muḷālakalāpaṃ viya dve dārake khādi. Mahāpurisassa yakkhaṃ oloketvā vivaṭamatte aggijālaṃ viya lohitadhāraṃ uggiramānaṃ tassa mukhaṃ disvāpi kesaggamattampi domanassaṃ nuppajji, ‘‘sudinnaṃ vata me dāna’’nti cintayato panassa sarīre mahantaṃ pītisomanassaṃ udapādi. So ‘‘imassa me nissandena anāgate imināva nīhārena sarīrato rasmiyo nikkhamantū’’ti patthanaṃ akāsi. Tassa taṃ patthanaṃ nissāya buddhabhūtassa sarīrato rasmiyo nikkhamitvā ettakaṃ ṭhānaṃ phariṃsu.

    អបរម្បិស្ស បុព្ពចរិតំ អត្ថិ។ សោ កិរ ពោធិសត្តកាលេ ឯកស្ស ពុទ្ធស្ស ចេតិយំ ទិស្វា ‘‘ឥមស្ស ពុទ្ធស្ស មយា ជីវិតំ បរិច្ចជិតុំ វដ្ដតី’’តិ ទណ្ឌកទីបិកាវេឋននិយាមេន សកលសរីរំ វេឋាបេត្វា រតនមត្តមកុលំ សតសហស្សគ្ឃនិកំ សុវណ្ណបាតិំ សប្បិស្ស បូរាបេត្វា តត្ថ សហស្សវដ្ដិយោ ជាលាបេត្វា តំ សីសេនាទាយ សកលសរីរំ ជាលាបេត្វា ចេតិយំ បទក្ខិណំ ករោន្តោ សកលរត្តិំ វីតិនាមេសិ។ ឯវំ យាវ អរុណុគ្គមនា វាយមន្តស្សាបិស្ស លោមកូបមត្តម្បិ ឧសុមំ ន គណ្ហិ, បទុមគព្ភំ បវិដ្ឋកាលោ វិយ អហោសិ។ ធម្មោ ហិ នាមេស អត្តានំ រក្ខន្តំ រក្ខតិ។ តេនាហ ភគវា –

    Aparampissa pubbacaritaṃ atthi. So kira bodhisattakāle ekassa buddhassa cetiyaṃ disvā ‘‘imassa buddhassa mayā jīvitaṃ pariccajituṃ vaṭṭatī’’ti daṇḍakadīpikāveṭhananiyāmena sakalasarīraṃ veṭhāpetvā ratanamattamakulaṃ satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ sappissa pūrāpetvā tattha sahassavaṭṭiyo jālāpetvā taṃ sīsenādāya sakalasarīraṃ jālāpetvā cetiyaṃ padakkhiṇaṃ karonto sakalarattiṃ vītināmesi. Evaṃ yāva aruṇuggamanā vāyamantassāpissa lomakūpamattampi usumaṃ na gaṇhi, padumagabbhaṃ paviṭṭhakālo viya ahosi. Dhammo hi nāmesa attānaṃ rakkhantaṃ rakkhati. Tenāha bhagavā –

    ‘‘ធម្មោ ហវេ រក្ខតិ ធម្មចារិំ,

    ‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ,

    ធម្មោ សុចិណ្ណោ សុខមាវហាតិ;

    Dhammo suciṇṇo sukhamāvahāti;

    ឯសានិសំសោ ធម្មេ សុចិណ្ណេ,

    Esānisaṃso dhamme suciṇṇe,

    ន ទុគ្គតិំ គច្ឆតិ ធម្មចារី’’តិ។ (ថេរគា. ៣០៣; ជា. ១.១០.១០២; ១.១៥.៣៨៥);

    Na duggatiṃ gacchati dhammacārī’’ti. (theragā. 303; jā. 1.10.102; 1.15.385);

    ឥមស្សាបិ កម្មស្ស និស្សន្ទេន តស្ស ភគវតោ សរីរោភាសោ ទសសហស្សិលោកធាតុំ ផរិត្វា អដ្ឋាសិ។

    Imassāpi kammassa nissandena tassa bhagavato sarīrobhāso dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi.

    តទា អម្ហាកំ ពោធិសត្តោ សុរុចិ នាម ព្រាហ្មណោ ហុត្វា ‘‘សត្ថារំ និមន្តេស្សាមី’’តិ ឧបសង្កមិត្វា មធុរធម្មកថំ សុត្វា ‘‘ស្វេ មយ្ហំ ភិក្ខំ គណ្ហថ ភន្តេ’’តិ អាហ។ ព្រាហ្មណ កិត្តកេហិ តេ ភិក្ខូហិ អត្ថោតិ, កិត្តកា បន វោ ភន្តេ បរិវារា ភិក្ខូតិ។ តទា សត្ថុ បឋមសន្និបាតោយេវ ហោតិ។ តស្មា ‘‘កោដិសតសហស្ស’’ន្តិ អាហ។ ‘‘ភន្តេ, សព្ពេហិបិ សទ្ធិំ មយ្ហំ ភិក្ខំ គណ្ហថា’’តិ អាហ។ សត្ថា អធិវាសេសិ។ ព្រាហ្មណោ ស្វាតនាយ និមន្តេត្វា គេហំ គច្ឆន្តោ ចិន្តេសិ ‘‘អហំ ឯត្តកានំ ភិក្ខូនំ យាគុភត្តវត្ថាទីនិ ទាតុំ នោ ន សក្កោមិ, និសីទនដ្ឋានំ បន កថំ ភវិស្សតី’’តិ។ តស្ស សា ចិន្តា ចតុរាសីតិយោជនសហស្សមត្ថកេ ឋិតស្ស ទេវរញ្ញោ បណ្ឌុកម្ពលសិលាសនស្ស ឧណ្ហភាវំ ជនេសិ។ សក្កោ ‘‘កោ នុ ខោ មំ ឥមស្មា ឋានា ចាវេតុកាមោ’’តិ ទិព្ពចក្ខុនា ឱលោកេន្តោ មហាបុរិសំ ទិស្វា ‘‘អយំ សុរុចិ ព្រាហ្មណោ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ និមន្តេត្វា និសីទនដ្ឋានត្ថាយ ចិន្តេសិ, មយាបិ តត្ថ គន្ត្វា បុញ្ញកោដ្ឋាសំ គហេតុំ វដ្ដតី’’តិ វឌ្ឍកិវណ្ណំ និម្មិនិត្វា វាសិផរសុហត្ថោ មហាបុរិសស្ស បុរតោ បាតុរហោសិ។ ‘‘អត្ថិ នុ ខោ កស្សចិ ភតិយា កត្តព្ពកិច្ច’’ន្តិ អាហ។ មហាបុរិសោ តំ ទិស្វា ‘‘កិំ កម្មំ ករិស្សសី’’តិ អាហ។ មម អជាននសិប្បំ នាម នត្ថិ, គេហំ វា មណ្ឌបំ វា យោ យំ ការេតិ, តស្ស តំ កាតុំ ជានាមីតិ។ តេន ហិ មយ្ហំ កម្មំ អត្ថីតិ។ កិំ, អយ្យាតិ? ស្វាតនាយ មេ កោដិសតសហស្សភិក្ខូ និមន្តិតា, តេសំ និសីទនមណ្ឌបំ ករិស្សសីតិ។ អហំ នាម ករេយ្យំ, សចេ មេ ភតិំ ទាតុំ សក្ខិស្សថាតិ។ សក្ខិស្សាមិ, តាតាតិ។ ‘‘សាធុ ករិស្សាមី’’តិ គន្ត្វា ឯកំ បទេសំ ឱលោកេសិ។

    Tadā amhākaṃ bodhisatto suruci nāma brāhmaṇo hutvā ‘‘satthāraṃ nimantessāmī’’ti upasaṅkamitvā madhuradhammakathaṃ sutvā ‘‘sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhatha bhante’’ti āha. Brāhmaṇa kittakehi te bhikkhūhi atthoti, kittakā pana vo bhante parivārā bhikkhūti. Tadā satthu paṭhamasannipātoyeva hoti. Tasmā ‘‘koṭisatasahassa’’nti āha. ‘‘Bhante, sabbehipi saddhiṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti āha. Satthā adhivāsesi. Brāhmaṇo svātanāya nimantetvā gehaṃ gacchanto cintesi ‘‘ahaṃ ettakānaṃ bhikkhūnaṃ yāgubhattavatthādīni dātuṃ no na sakkomi, nisīdanaṭṭhānaṃ pana kathaṃ bhavissatī’’ti. Tassa sā cintā caturāsītiyojanasahassamatthake ṭhitassa devarañño paṇḍukambalasilāsanassa uṇhabhāvaṃ janesi. Sakko ‘‘ko nu kho maṃ imasmā ṭhānā cāvetukāmo’’ti dibbacakkhunā olokento mahāpurisaṃ disvā ‘‘ayaṃ suruci brāhmaṇo buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā nisīdanaṭṭhānatthāya cintesi, mayāpi tattha gantvā puññakoṭṭhāsaṃ gahetuṃ vaṭṭatī’’ti vaḍḍhakivaṇṇaṃ nimminitvā vāsipharasuhattho mahāpurisassa purato pāturahosi. ‘‘Atthi nu kho kassaci bhatiyā kattabbakicca’’nti āha. Mahāpuriso taṃ disvā ‘‘kiṃ kammaṃ karissasī’’ti āha. Mama ajānanasippaṃ nāma natthi, gehaṃ vā maṇḍapaṃ vā yo yaṃ kāreti, tassa taṃ kātuṃ jānāmīti. Tena hi mayhaṃ kammaṃ atthīti. Kiṃ, ayyāti? Svātanāya me koṭisatasahassabhikkhū nimantitā, tesaṃ nisīdanamaṇḍapaṃ karissasīti. Ahaṃ nāma kareyyaṃ, sace me bhatiṃ dātuṃ sakkhissathāti. Sakkhissāmi, tātāti. ‘‘Sādhu karissāmī’’ti gantvā ekaṃ padesaṃ olokesi.

    ទ្វាទសតេរសយោជនប្បមាណោ បទេសោ កសិណមណ្ឌលំ វិយ សមតលោ អហោសិ។ សោ ‘‘ឯត្តកេ ឋានេ សត្តរតនមយោ មណ្ឌបោ ឧដ្ឋហតូ’’តិ ចិន្តេត្វា ឱលោកេសិ។ តាវទេវ បថវិំ ភិន្ទិត្វា មណ្ឌបោ ឧដ្ឋហិ។ តស្ស សុវណ្ណមយេសុ ថម្ភេសុ រជតមយា ឃដកា អហេសុំ, រជតមយេសុ ថម្ភេសុ សុវណ្ណមយា, មណិត្ថម្ភេសុ បវាឡមយា, បវាឡត្ថម្ភេសុ មណិមយា, សត្តរតនមយេសុ ថម្ភេសុ សត្តរតនមយាវ ឃដកា អហេសុំ។ តតោ ‘‘មណ្ឌបស្ស អន្តរន្តេន កិង្កិណិកជាលំ ឱលម្ពតូ’’តិ ឱលោកេសិ។ សហ ឱលោកនេនេវ កិង្កិណិកជាលំ ឱលម្ពិ, យស្ស មន្ទវាតេរិតស្ស បញ្ចង្គិកស្សេវ តូរិយស្ស មធុរសទ្ទោ និគ្គច្ឆតិ។ ទិព្ពសង្គីតិវត្តនកាលោ វិយ អហោសិ។ ‘‘អន្តរន្តរា គន្ធទាមមាលាទាមានិ ឱលម្ពន្តូ’’តិ ចិន្តេសិ។ តាវទេវ ទាមានិ ឱលម្ពិំសុ។ ‘‘កោដិសតសហស្សសង្ខ្យានំ ភិក្ខូនំ អាសនានិ ច អាធារកានិ ច បថវិំ ភិន្ទិត្វា ឧដ្ឋហន្តូ’’តិ ចិន្តេសិ។ តាវទេវ ឧដ្ឋហិំសុ។ ‘‘កោណេ កោណេ ឯកេកា ឧទកចាដិយោ ឧដ្ឋហន្តូ’’តិ ចិន្តេសិ, តាវទេវ ឧទកចាដិយោ ឧដ្ឋហិំសុ ឯត្តកំ មាបេត្វា ព្រាហ្មណស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘ឯហិ អយ្យ តវ មណ្ឌបំ ឱលោកេត្វា មយ្ហំ ភតិំ ទេហី’’តិ អាហ។ មហាបុរិសោ គន្ត្វា មណ្ឌបំ ឱលោកេសិ ។ ឱលោកេន្តស្សេវស្ស សកលសរីរំ បញ្ចវណ្ណាយ បីតិយា និរន្តរំ ផុដំ អហោសិ។ អថស្ស មណ្ឌបំ ឱលោកេត្វា ឯតទហោសិ ‘‘នាយំ មណ្ឌបោ មនុស្សភូតេន កតោ, មយ្ហំ បន អជ្ឈាសយំ មយ្ហំ គុណំ អាគម្ម អទ្ធា សក្កស្ស ភវនំ ឧណ្ហំ អហោសិ។ តតោ សក្កេន ទេវរញ្ញា អយំ មណ្ឌបោ ការិតោ ភវិស្សតី’’តិ។ ‘‘ន ខោ បន មេ យុត្តំ ឯវរូបេ មណ្ឌបេ ឯកទិវសំយេវ ទានំ ទាតុំ, សត្តាហំ ទស្សាមី’’តិ ចិន្តេសិ។

    Dvādasaterasayojanappamāṇo padeso kasiṇamaṇḍalaṃ viya samatalo ahosi. So ‘‘ettake ṭhāne sattaratanamayo maṇḍapo uṭṭhahatū’’ti cintetvā olokesi. Tāvadeva pathaviṃ bhinditvā maṇḍapo uṭṭhahi. Tassa suvaṇṇamayesu thambhesu rajatamayā ghaṭakā ahesuṃ, rajatamayesu thambhesu suvaṇṇamayā, maṇitthambhesu pavāḷamayā, pavāḷatthambhesu maṇimayā, sattaratanamayesu thambhesu sattaratanamayāva ghaṭakā ahesuṃ. Tato ‘‘maṇḍapassa antarantena kiṅkiṇikajālaṃ olambatū’’ti olokesi. Saha olokaneneva kiṅkiṇikajālaṃ olambi, yassa mandavāteritassa pañcaṅgikasseva tūriyassa madhurasaddo niggacchati. Dibbasaṅgītivattanakālo viya ahosi. ‘‘Antarantarā gandhadāmamālādāmāni olambantū’’ti cintesi. Tāvadeva dāmāni olambiṃsu. ‘‘Koṭisatasahassasaṅkhyānaṃ bhikkhūnaṃ āsanāni ca ādhārakāni ca pathaviṃ bhinditvā uṭṭhahantū’’ti cintesi. Tāvadeva uṭṭhahiṃsu. ‘‘Koṇe koṇe ekekā udakacāṭiyo uṭṭhahantū’’ti cintesi, tāvadeva udakacāṭiyo uṭṭhahiṃsu ettakaṃ māpetvā brāhmaṇassa santikaṃ gantvā ‘‘ehi ayya tava maṇḍapaṃ oloketvā mayhaṃ bhatiṃ dehī’’ti āha. Mahāpuriso gantvā maṇḍapaṃ olokesi . Olokentassevassa sakalasarīraṃ pañcavaṇṇāya pītiyā nirantaraṃ phuṭaṃ ahosi. Athassa maṇḍapaṃ oloketvā etadahosi ‘‘nāyaṃ maṇḍapo manussabhūtena kato, mayhaṃ pana ajjhāsayaṃ mayhaṃ guṇaṃ āgamma addhā sakkassa bhavanaṃ uṇhaṃ ahosi. Tato sakkena devaraññā ayaṃ maṇḍapo kārito bhavissatī’’ti. ‘‘Na kho pana me yuttaṃ evarūpe maṇḍape ekadivasaṃyeva dānaṃ dātuṃ, sattāhaṃ dassāmī’’ti cintesi.

    ពាហិរកទានញ្ហិ តត្តកម្បិ សមានំ ពោធិសត្តានំ តុដ្ឋិំ កាតុំ ន សក្កោតិ។ អលង្កតសីសំ បន ឆិន្ទិត្វា អញ្ជិតអក្ខីនិ ឧប្បាដេត្វា, ហទយមំសំ វា ឧប្បាដេត្វា ទិន្នកាលេ ពោធិសត្តានំ ចាគំ និស្សាយ តុដ្ឋិ នាម ហោតិ។ អម្ហាកម្បិ ហិ ពោធិសត្តស្ស សិវិជាតកេ ទេវសិកំ បញ្ចសតសហស្សកហាបណានិ វិស្សជ្ជេត្វា ចតូសុ នគរទ្វារេសុ, មជ្ឈេ នគរេ ច ទានំ ទទន្តស្ស តំ ទានំ តុដ្ឋិំ ឧប្បាទេតុំ នាសក្ខិ។ យទា បនស្ស ព្រាហ្មណវណ្ណេន អាគន្ត្វា សក្កោ ទេវរាជា អក្ខីនិ យាចិ, តទា តានិ ឧប្បាដេត្វា ទទមានស្សេវ ហាសោ ឧប្បជ្ជិ, កេសគ្គមត្តម្បិ ចិត្តស្ស អញ្ញថត្តំ នាហោសិ។ ឯវំ ទានំ និស្សាយ ពោធិសត្តានំ តិត្តិ នាម នត្ថិ។ តស្មា សោបិ មហាបុរិសោ ‘‘សត្តាហំ មយា កោដិសតសហស្សសង្ខ្យានំ ភិក្ខូនំ ទានំ ទាតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា តស្មិំ មណ្ឌបេ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ និសីទាបេត្វា សត្តាហំ គវបានំ នាម អទាសិ។ គវបានន្តិ មហន្តេ មហន្តេ កោលម្ពេ ខីរស្ស បូរេត្វា ឧទ្ធនេសុ អារោបេត្វា ឃនបាកបក្កេ ខីរេ ថោកេ តណ្ឌុលេ បក្ខិបិត្វា បក្កមធុសក្ករចុណ្ណសប្បីហិ អភិសង្ខតំ ភោជនំ វុច្ចតិ។ មនុស្សាយេវ បន បរិវិសិតុំ នាសក្ខិំសុ, ទេវាបិ ឯកន្តរិកា ហុត្វា បរិវិសិំសុ។ ទ្វាទសតេរសយោជនប្បមាណំ ឋានម្បិ ភិក្ខូ គណ្ហិតុំ នប្បហោតិយេវ។ តេ បន ភិក្ខូ អត្តនោ អានុភាវេន និសីទិំសុ។ បរិយោសានទិវសេ សព្ពភិក្ខូនំ បត្តានិ ធោវាបេត្វា ភេសជ្ជត្ថាយ សប្បិនវនីតតេលមធុផាណិតានំ បូរេត្វា តិចីវរេហិ សទ្ធិំ អទាសិ។ សង្ឃនវកភិក្ខុនា លទ្ធតិចីវរសាដកា សតសហស្សគ្ឃនិកា អហេសុំ។ សត្ថា អនុមោទនំ ករោន្តោ ‘‘អយំ បុរិសោ ឯវរូបំ មហាទានំ អទាសិ, កោ នុ ខោ ភវិស្សតី’’តិ ឧបធារេន្តោ ‘‘អនាគតេ កប្បសតសហស្សាធិកានំ ទ្វិន្នំ អសង្ខ្យេយ្យានំ មត្ថកេ គោតមោ នាម ពុទ្ធោ ភវិស្សតី’’តិ ទិស្វា មហាបុរិសំ អាមន្តេត្វា ‘‘ត្វំ ឯត្តកំ នាម កាលំ អតិក្កមិត្វា គោតមោ នាម ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។

    Bāhirakadānañhi tattakampi samānaṃ bodhisattānaṃ tuṭṭhiṃ kātuṃ na sakkoti. Alaṅkatasīsaṃ pana chinditvā añjitaakkhīni uppāṭetvā, hadayamaṃsaṃ vā uppāṭetvā dinnakāle bodhisattānaṃ cāgaṃ nissāya tuṭṭhi nāma hoti. Amhākampi hi bodhisattassa sivijātake devasikaṃ pañcasatasahassakahāpaṇāni vissajjetvā catūsu nagaradvāresu, majjhe nagare ca dānaṃ dadantassa taṃ dānaṃ tuṭṭhiṃ uppādetuṃ nāsakkhi. Yadā panassa brāhmaṇavaṇṇena āgantvā sakko devarājā akkhīni yāci, tadā tāni uppāṭetvā dadamānasseva hāso uppajji, kesaggamattampi cittassa aññathattaṃ nāhosi. Evaṃ dānaṃ nissāya bodhisattānaṃ titti nāma natthi. Tasmā sopi mahāpuriso ‘‘sattāhaṃ mayā koṭisatasahassasaṅkhyānaṃ bhikkhūnaṃ dānaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā tasmiṃ maṇḍape buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā sattāhaṃ gavapānaṃ nāma adāsi. Gavapānanti mahante mahante kolambe khīrassa pūretvā uddhanesu āropetvā ghanapākapakke khīre thoke taṇḍule pakkhipitvā pakkamadhusakkaracuṇṇasappīhi abhisaṅkhataṃ bhojanaṃ vuccati. Manussāyeva pana parivisituṃ nāsakkhiṃsu, devāpi ekantarikā hutvā parivisiṃsu. Dvādasaterasayojanappamāṇaṃ ṭhānampi bhikkhū gaṇhituṃ nappahotiyeva. Te pana bhikkhū attano ānubhāvena nisīdiṃsu. Pariyosānadivase sabbabhikkhūnaṃ pattāni dhovāpetvā bhesajjatthāya sappinavanītatelamadhuphāṇitānaṃ pūretvā ticīvarehi saddhiṃ adāsi. Saṅghanavakabhikkhunā laddhaticīvarasāṭakā satasahassagghanikā ahesuṃ. Satthā anumodanaṃ karonto ‘‘ayaṃ puriso evarūpaṃ mahādānaṃ adāsi, ko nu kho bhavissatī’’ti upadhārento ‘‘anāgate kappasatasahassādhikānaṃ dvinnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti disvā mahāpurisaṃ āmantetvā ‘‘tvaṃ ettakaṃ nāma kālaṃ atikkamitvā gotamo nāma buddho bhavissasī’’ti byākāsi.

    មហាបុរិសោ ព្យាករណំ សុត្វា ‘‘អហំ កិរ ពុទ្ធោ ភវិស្សាមិ, កោ មេ ឃរាវាសេន អត្ថោ , បព្ពជិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា តថារូបំ សម្បត្តិំ ខេឡបិណ្ឌំ វិយ បហាយ សត្ថុ សន្តិកេ បព្ពជិ។ បព្ពជិត្វា ច ពុទ្ធវចនំ ឧគ្គណ្ហិត្វា អភិញ្ញា, សមាបត្តិយោ ច និព្ពត្តេត្វា អាយុបរិយោសនេ ព្រហ្មលោកេ និព្ពត្តិ។

    Mahāpuriso byākaraṇaṃ sutvā ‘‘ahaṃ kira buddho bhavissāmi, ko me gharāvāsena attho , pabbajissāmī’’ti cintetvā tathārūpaṃ sampattiṃ kheḷapiṇḍaṃ viya pahāya satthu santike pabbaji. Pabbajitvā ca buddhavacanaṃ uggaṇhitvā abhiññā, samāpattiyo ca nibbattetvā āyupariyosane brahmaloke nibbatti.

    មង្គលស្ស បន ភគវតោ ឧត្តរំ នាម នគរំ អហោសិ។ បិតាបិ ឧត្តរោ នាម ខត្តិយោ, មាតាបិ ឧត្តរា នាម, សុទេវោ ច ធម្មសេនោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, បាលិតោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, សីវលី ច អសោកា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, នាគរុក្ខោ ពោធិ, អដ្ឋាសីតិហត្ថុព្ពេធំ សរីរំ អហោសិ។ នវុតិវស្សសហស្សានិ ឋត្វា បរិនិព្ពុតេ បន តស្មិំ ឯកប្បហារេនេវ ទសចក្កវាឡសហស្សានិ ឯកន្ធការានិ អហេសុំ។ សព្ពចក្កវាឡេសុ មនុស្សានំ មហន្តំ អារោទនបរិទេវនំ អហោសិ។

    Maṅgalassa pana bhagavato uttaraṃ nāma nagaraṃ ahosi. Pitāpi uttaro nāma khattiyo, mātāpi uttarā nāma, sudevo ca dhammaseno ca dve aggasāvakā, pālito nāma upaṭṭhāko, sīvalī ca asokā ca dve aggasāvikā, nāgarukkho bodhi, aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi. Navutivassasahassāni ṭhatvā parinibbute pana tasmiṃ ekappahāreneva dasacakkavāḷasahassāni ekandhakārāni ahesuṃ. Sabbacakkavāḷesu manussānaṃ mahantaṃ ārodanaparidevanaṃ ahosi.

    ឯវំ ទសសហស្សិលោកធាតុំ អន្ធការំ កត្វា បរិនិព្ពុតស្ស តស្ស ភគវតោ អបរភាគេ សុមនោ នាម សត្ថា ឧទបាទិ។ តស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា។ បឋមសន្និបាតេ កោដិសតសហស្សភិក្ខូ អហេសុំ។ ទុតិយេ កញ្ចនបព្ពតម្ហិ នវុតិកោដិសហស្សានិ, តតិយេ អសីតិកោដិសហស្សានិ។ តទា មហាសត្តោ អតុលោ នាម នាគរាជា អហោសិ មហិទ្ធិកោ មហានុភាវោ, សោ ‘‘ពុទ្ធោ ឧប្បន្នោ’’តិ សុត្វា ញាតិសង្ឃបរិវុតោ នាគភវនា និក្ខមិត្វា កោដិសតសហស្សភិក្ខុបរិវារស្ស តស្ស ភគវតោ ទិព្ពតូរិយេហិ ឧបហារំ ការាបេត្វា មហាទានំ បវត្តេត្វា បច្ចេកំ ទុស្សយុគានិ ទត្វា សរណេសុ បតិដ្ឋាសិ។ សោបិ នំ សត្ថា ‘‘អនាគតេ ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។

    Evaṃ dasasahassilokadhātuṃ andhakāraṃ katvā parinibbutassa tassa bhagavato aparabhāge sumano nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā. Paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ. Dutiye kañcanapabbatamhi navutikoṭisahassāni, tatiye asītikoṭisahassāni. Tadā mahāsatto atulo nāma nāgarājā ahosi mahiddhiko mahānubhāvo, so ‘‘buddho uppanno’’ti sutvā ñātisaṅghaparivuto nāgabhavanā nikkhamitvā koṭisatasahassabhikkhuparivārassa tassa bhagavato dibbatūriyehi upahāraṃ kārāpetvā mahādānaṃ pavattetvā paccekaṃ dussayugāni datvā saraṇesu patiṭṭhāsi. Sopi naṃ satthā ‘‘anāgate buddho bhavissasī’’ti byākāsi.

    តស្ស ភគវតោ នគរំ មេខលំ នាម អហោសិ, សុទត្តោ នាម រាជា បិតា, សិរិមា នាម មាតា, សរណោ ច ភាវិតត្តោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, ឧទេនោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, សោណា ច ឧបសោណា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, នាគរុក្ខោវ ពោធិ, នវុតិហត្ថុព្ពេធំ សរីរំ, នវុតិយេវ វស្សសហស្សានិ អាយុប្បមាណំ អហោសីតិ។

    Tassa bhagavato nagaraṃ mekhalaṃ nāma ahosi, sudatto nāma rājā pitā, sirimā nāma mātā, saraṇo ca bhāvitatto ca dve aggasāvakā, udeno nāma upaṭṭhāko, soṇā ca upasoṇā ca dve aggasāvikā, nāgarukkhova bodhi, navutihatthubbedhaṃ sarīraṃ, navutiyeva vassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosīti.

    តស្ស អបរភាគេ រេវតោ នាម សត្ថា ឧទបាទិ។ តស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា អហេសុំ, បឋមសន្និបាតេ គណនា នាម នត្ថិ, ទុតិយេ កោដិសតសហស្សភិក្ខូ អហេសុំ, តថា តតិយេ។ តទា ពោធិសត្តោ អតិទេវោ នាម ព្រាហ្មណោ ហុត្វា សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា សរណេសុ បតិដ្ឋាយ សិរស្មិំ អញ្ជលិំ ឋបេត្វា តស្ស សត្ថុនោ កិលេសប្បហានេ វណ្ណំ វត្វា ឧត្តរាសង្គេន បូជមកាសិ។ សោបិ នំ ‘‘ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge revato nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā ahesuṃ, paṭhamasannipāte gaṇanā nāma natthi, dutiye koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, tathā tatiye. Tadā bodhisatto atidevo nāma brāhmaṇo hutvā satthu dhammadesanaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya sirasmiṃ añjaliṃ ṭhapetvā tassa satthuno kilesappahāne vaṇṇaṃ vatvā uttarāsaṅgena pūjamakāsi. Sopi naṃ ‘‘buddho bhavissasī’’ti byākāsi.

    តស្ស បន ភគវតោ នគរំ សុធញ្ញវតី នាម អហោសិ, បិតា វិបុលោ នាម ខត្តិយោ, មាតាបិ វិបុលា នាម, វរុណោ ច ព្រហ្មទេវោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, សម្ភវោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, ភទ្ទា ច សុភទ្ទា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, នាគរុក្ខោវ ពោធិ, សរីរំ អសីតិហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, អាយុ សដ្ឋិវស្សសហស្សានីតិ។

    Tassa pana bhagavato nagaraṃ sudhaññavatī nāma ahosi, pitā vipulo nāma khattiyo, mātāpi vipulā nāma, varuṇo ca brahmadevo ca dve aggasāvakā, sambhavo nāma upaṭṭhāko, bhaddā ca subhaddā ca dve aggasāvikā, nāgarukkhova bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, āyu saṭṭhivassasahassānīti.

    តស្ស អបរភាគេ សោភិតោ នាម សត្ថា ឧទបាទិ។ តស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា, បឋមសន្និបាតេ កោដិសតភិក្ខូ អហេសុំ, ទុតិយេ នវុតិកោដិយោ, តតិយេ អសីតិកោដិយោ។ តទា ពោធិសត្តោ អជិតោ នាម ព្រាហ្មណោ ហុត្វា សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា សរណេសុ បតិដ្ឋាយ ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស មហាទានំ អទាសិ។ សោបិ នំ ‘‘ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge sobhito nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte koṭisatabhikkhū ahesuṃ, dutiye navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto ajito nāma brāhmaṇo hutvā satthu dhammadesanaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ adāsi. Sopi naṃ ‘‘buddho bhavissasī’’ti byākāsi.

    តស្ស បន ភគវតោ នគរំ សុធម្មំ នាម អហោសិ, បិតា សុធម្មោ នាម រាជា, មាតាបិ សុធម្មា នាម, អសមោ ច សុនេត្តោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, អនោមោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, នកុលា ច សុជាតា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, នាគរុក្ខោវ ពោធិ, អដ្ឋបណ្ណាសហត្ថុព្ពេធំ សរីរំ អហោសិ, នវុតិ វស្សសហស្សានិ អាយុប្បមាណន្តិ។

    Tassa pana bhagavato nagaraṃ sudhammaṃ nāma ahosi, pitā sudhammo nāma rājā, mātāpi sudhammā nāma, asamo ca sunetto ca dve aggasāvakā, anomo nāma upaṭṭhāko, nakulā ca sujātā ca dve aggasāvikā, nāgarukkhova bodhi, aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi, navuti vassasahassāni āyuppamāṇanti.

    តស្ស អបរភាគេ ឯកំ អសង្ខ្យេយ្យំ អតិក្កមិត្វា ឯកស្មិំយេវ កប្បេ តយោ ពុទ្ធា និព្ពត្តិំសុ អនោមទស្សី, បទុមោ, នារទោតិ។ អនោមទស្សិស្ស ភគវតោ តយោ សាវកសន្និបាតា, បឋមេ អដ្ឋ ភិក្ខុសតសហស្សានិ អហេសុំ, ទុតិយេ សត្ត, តតិយេ ឆ តទា ពោធិសត្តោ ឯកោ យក្ខសេនាបតិ អហោសិ មហិទ្ធិកោ មហានុភាវោ អនេកកោដិសតសហស្សានំ យក្ខានំ អធិបតិ។ សោ ‘‘ពុទ្ធោ ឧប្បន្នោ’’តិ សុត្វា អាគន្ត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស មហាទានំ អទាសិ។ សត្ថាបិ នំ ‘‘អនាគតេ ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā ekasmiṃyeva kappe tayo buddhā nibbattiṃsu anomadassī, padumo, nāradoti. Anomadassissa bhagavato tayo sāvakasannipātā, paṭhame aṭṭha bhikkhusatasahassāni ahesuṃ, dutiye satta, tatiye cha tadā bodhisatto eko yakkhasenāpati ahosi mahiddhiko mahānubhāvo anekakoṭisatasahassānaṃ yakkhānaṃ adhipati. So ‘‘buddho uppanno’’ti sutvā āgantvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ adāsi. Satthāpi naṃ ‘‘anāgate buddho bhavissasī’’ti byākāsi.

    អនោមទស្សិស្ស បន ភគវតោ ចន្ទវតី នាម នគរំ អហោសិ, យសវា នាម រាជា បិតា, យសោធរា នាម មាតា, និសភោ ច អនោមោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, វរុណោ នាម ឧបដ្ឋាកោ , សុន្ទរី ច សុមនា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, អជ្ជុនរុក្ខោ ពោធិ, សរីរំ អដ្ឋបណ្ណាសហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, វស្សសតសហស្សំ អាយូតិ។

    Anomadassissa pana bhagavato candavatī nāma nagaraṃ ahosi, yasavā nāma rājā pitā, yasodharā nāma mātā, nisabho ca anomo ca dve aggasāvakā, varuṇo nāma upaṭṭhāko , sundarī ca sumanā ca dve aggasāvikā, ajjunarukkho bodhi, sarīraṃ aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi, vassasatasahassaṃ āyūti.

    តស្ស អបរភាគេ បទុមោ នាម សត្ថា ឧទបាទិ។ តស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា, បឋមសន្និបាតេ កោដិសតសហស្សភិក្ខូ អហេសុំ, ទុតិយេ តីណិសតសហស្សានិ, តតិយេ អគាមកេ អរញ្ញេ មហាវនសណ្ឌវាសីនំ ភិក្ខូនំ ទ្វេ សតសហស្សានិ។ តទា តថាគតេ តស្មិំយេវ វនសណ្ឌេ វសន្តេ ពោធិសត្តោ សីហោ ហុត្វា សត្ថារំ និរោធសមាបត្តិសមាបន្នំ ទិស្វា បសន្នចិត្តោ វន្ទិត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បីតិសោមនស្សជាតោ តិក្ខត្តុំ សីហនាទំ នទិត្វា សត្តាហំ ពុទ្ធារម្មណំ បីតិំអវិជហិត្វា បីតិសុខេនេវ គោចរាយ អបក្កមិត្វា ជីវិតបរិច្ចាគំ កត្វា បយិរុបាសមានោ អដ្ឋាសិ។ សត្ថា សត្តាហច្ចយេន និរោធា វុដ្ឋិតោ សីហំ ឱលោកេត្វា ‘‘ភិក្ខុសង្ឃេបិ ចិត្តំ បសាទេត្វា សង្ឃំ វន្ទិស្សតី’’តិ ‘‘ភិក្ខុសង្ឃោ អាគច្ឆតូ’’តិ ចិន្តេសិ។ ភិក្ខូ តាវទេវ អាគមិំសុ។ សីហោ សង្ឃេ ចិត្តំ បសាទេតិ។ សត្ថា តស្ស មានសំ ឱលោកេត្វា ‘‘អនាគតេ ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge padumo nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, dutiye tīṇisatasahassāni, tatiye agāmake araññe mahāvanasaṇḍavāsīnaṃ bhikkhūnaṃ dve satasahassāni. Tadā tathāgate tasmiṃyeva vanasaṇḍe vasante bodhisatto sīho hutvā satthāraṃ nirodhasamāpattisamāpannaṃ disvā pasannacitto vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pītisomanassajāto tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā sattāhaṃ buddhārammaṇaṃ pītiṃavijahitvā pītisukheneva gocarāya apakkamitvā jīvitapariccāgaṃ katvā payirupāsamāno aṭṭhāsi. Satthā sattāhaccayena nirodhā vuṭṭhito sīhaṃ oloketvā ‘‘bhikkhusaṅghepi cittaṃ pasādetvā saṅghaṃ vandissatī’’ti ‘‘bhikkhusaṅgho āgacchatū’’ti cintesi. Bhikkhū tāvadeva āgamiṃsu. Sīho saṅghe cittaṃ pasādeti. Satthā tassa mānasaṃ oloketvā ‘‘anāgate buddho bhavissasī’’ti byākāsi.

    បទុមស្ស បន ភគវតោ ចម្បកំ នគរំ អហោសិ អសមោ នាម រាជា បិតា, មាតា អសមា នាម, សាលោ ច ឧបសាលោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, វរុណោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, រាមា ច សុរាមា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, សោណរុក្ខោ នាម ពោធិ អដ្ឋបណ្ណាសហត្ថុព្ពេធំ សរីរំ អហោសិ, អាយុ វស្សសតសហស្សន្តិ។

    Padumassa pana bhagavato campakaṃ nagaraṃ ahosi asamo nāma rājā pitā, mātā asamā nāma, sālo ca upasālo ca dve aggasāvakā, varuṇo nāma upaṭṭhāko, rāmā ca surāmā ca dve aggasāvikā, soṇarukkho nāma bodhi aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi, āyu vassasatasahassanti.

    តស្ស អបរភាគេ នារទោ នាម សត្ថា ឧទបាទិ។ តស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា, បឋមសន្និបាតេ កោដិសតសហស្សភិក្ខូ អហេសុំ, ទុតិយេ នវុតិកោដិសហស្សានិ, តតិយេ អសីតិកោដិសហស្សានិ។ តទា ពោធិសត្តោ ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា បញ្ចសុ អភិញ្ញាសុ, អដ្ឋសុ ច សមាបត្តីសុ ចិណ្ណវសី ហុត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស មហាទានំ ទត្វា លោហិតចន្ទនេន បូជមកាសិ, សោបិ នំ ‘‘អនាគតេ ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge nārado nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, dutiye navutikoṭisahassāni, tatiye asītikoṭisahassāni. Tadā bodhisatto isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcasu abhiññāsu, aṭṭhasu ca samāpattīsu ciṇṇavasī hutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā lohitacandanena pūjamakāsi, sopi naṃ ‘‘anāgate buddho bhavissasī’’ti byākāsi.

    តស្ស បន ភគវតោ ធញ្ញវតី នាម នគរំ អហោសិ, សុទេវោ នាម ខត្តិយោ បិតា, អនោមា នាម មាតា, ភទ្ទសាលោ ច ជិតមិត្តោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, វាសិដ្ឋោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, ឧត្តរា ច ផគ្គុនី ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, មហាសោណរុក្ខោ ពោធិ, សរីរំ អដ្ឋាសីតិហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, នវុតិ វស្សសហស្សានិ អាយូតិ។

    Tassa pana bhagavato dhaññavatī nāma nagaraṃ ahosi, sudevo nāma khattiyo pitā, anomā nāma mātā, bhaddasālo ca jitamitto ca dve aggasāvakā, vāsiṭṭho nāma upaṭṭhāko, uttarā ca phaggunī ca dve aggasāvikā, mahāsoṇarukkho bodhi, sarīraṃ aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ ahosi, navuti vassasahassāni āyūti.

    នារទពុទ្ធស្ស បន អបរភាគេ ឯកំ អសង្ខ្យេយ្យំ អតិក្កមិត្វា ឥតោ សតសហស្សកប្បមត្ថកេ ឯកស្មិំ កប្បេ ឯកោវ បទុមុត្តរោ នាម ពុទ្ធោ ឧទបាទិ។ តស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា, បឋមសន្និបាតេ កោដិសតសហស្សភិក្ខូ អហេសុំ, ទុតិយេ វេភារបព្ពតេ នវុតិកោដិសហស្សានិ, តតិយេ អសីតិកោដិសហស្សានិ។ តទា ពោធិសត្តោ ជដិលោ នាម មហារដ្ឋិយោ ហុត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស សចីវរំ ទានំ អទាសិ។ សោបិ នំ ‘‘អនាគតេ ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។ បទុមុត្តរស្ស បន ភគវតោ កាលេ តិត្ថិយា នាម នាហេសុំ សព្ពេ ទេវមនុស្សា ពុទ្ធមេវ សរណមកំសុ។

    Nāradabuddhassa pana aparabhāge ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā ito satasahassakappamatthake ekasmiṃ kappe ekova padumuttaro nāma buddho udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, dutiye vebhārapabbate navutikoṭisahassāni, tatiye asītikoṭisahassāni. Tadā bodhisatto jaṭilo nāma mahāraṭṭhiyo hutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa sacīvaraṃ dānaṃ adāsi. Sopi naṃ ‘‘anāgate buddho bhavissasī’’ti byākāsi. Padumuttarassa pana bhagavato kāle titthiyā nāma nāhesuṃ sabbe devamanussā buddhameva saraṇamakaṃsu.

    តស្ស នគរំ ហំសវតី នាម អហោសិ, បិតា អានន្ទោ នាម ខត្តិយោ, មាតា សុជាតា នាម, ទេវលោ ច សុជាតោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា សុមនោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, អមិតា ច អសមា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, សលលរុក្ខោ ពោធិ, សរីរំ អដ្ឋាសីតិហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, សរីរប្បភា សមន្តតោ ទ្វាទស យោជនានិ គណ្ហិ វស្សសតសហស្សំ អាយូតិ។

    Tassa nagaraṃ haṃsavatī nāma ahosi, pitā ānando nāma khattiyo, mātā sujātā nāma, devalo ca sujāto ca dve aggasāvakā sumano nāma upaṭṭhāko, amitā ca asamā ca dve aggasāvikā, salalarukkho bodhi, sarīraṃ aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ ahosi, sarīrappabhā samantato dvādasa yojanāni gaṇhi vassasatasahassaṃ āyūti.

    តស្ស អបរភាគេ សត្តតិកប្បសហស្សានិ អតិក្កមិត្វា ឥតោ តិំសកប្បសហស្សមត្ថកេ សុមេធោ ច សុជាតោ ចាតិ ឯកស្មិំ កប្បេ ទ្វេ ពុទ្ធា និព្ពត្តិំសុ។ សុមេធស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា, បឋមសន្និបាតេ សុទស្សននគរេ កោដិសតខីណាសវា អហេសុំ, ទុតិយេ នវុតិកោដិយោ, តតិយេ អសីតិកោដិយោ។ តទា ពោធិសត្តោ ឧត្តរោ នាម ព្រាហ្មណមាណវោ ហុត្វា និទហិត្វា ឋបិតំយេវ អសីតិកោដិធនំ វិស្សជ្ជេត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស មហាទានំ ទត្វា ធម្មំ សុត្វា សរណេសុ បតិដ្ឋាយ និក្ខមិត្វា បព្ពជិ។ សោបិ នំ ‘‘អនាគតេ ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge sattatikappasahassāni atikkamitvā ito tiṃsakappasahassamatthake sumedho ca sujāto cāti ekasmiṃ kappe dve buddhā nibbattiṃsu. Sumedhassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte sudassananagare koṭisatakhīṇāsavā ahesuṃ, dutiye navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto uttaro nāma brāhmaṇamāṇavo hutvā nidahitvā ṭhapitaṃyeva asītikoṭidhanaṃ vissajjetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā dhammaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya nikkhamitvā pabbaji. Sopi naṃ ‘‘anāgate buddho bhavissasī’’ti byākāsi.

    សុមេធស្ស ភគវតោ សុទស្សនំ នាម នគរំ អហោសិ, សុទត្តោ នាម រាជា បិតា, មាតាបិ សុទត្តា នាម, សរណោ ច សព្ពកាមោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, សាគរោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, រាមា ច សុរាមា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, មហានីបរុក្ខោ ពោធិ, សរីរំ អដ្ឋាសីតិហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, អាយុ នវុតិ វស្សសហស្សានីតិ។

    Sumedhassa bhagavato sudassanaṃ nāma nagaraṃ ahosi, sudatto nāma rājā pitā, mātāpi sudattā nāma, saraṇo ca sabbakāmo ca dve aggasāvakā, sāgaro nāma upaṭṭhāko, rāmā ca surāmā ca dve aggasāvikā, mahānīparukkho bodhi, sarīraṃ aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ ahosi, āyu navuti vassasahassānīti.

    តស្ស អបរភាគេ សុជាតោ នាម សត្ថា ឧទបាទិ។ តស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា, បឋមសន្និបាតេ សដ្ឋិភិក្ខុសតសហស្សានិ អហេសុំ , ទុតិយេ បញ្ញាសំ, តតិយេ ចត្តាលីសំ។ តទា ពោធិសត្តោ ចក្កវត្តិរាជា ហុត្វា ‘‘ពុទ្ធោ ឧប្បន្នោ’’តិ សុត្វា ឧបសង្កមិត្វា ធម្មំ សុត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស សទ្ធិំ សត្តហិ រតនេហិ ចតុមហាទីបរជ្ជំ ទត្វា សត្ថុ សន្តិកេ បព្ពជិ។ សកលរដ្ឋវាសិនោ រដ្ឋុប្បាទំ គហេត្វា អារាមិកកិច្ចំ សាធេន្តា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស និច្ចំ មហាទានំ អទំសុ។ សោបិ នំ សត្ថា ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge sujāto nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte saṭṭhibhikkhusatasahassāni ahesuṃ , dutiye paññāsaṃ, tatiye cattālīsaṃ. Tadā bodhisatto cakkavattirājā hutvā ‘‘buddho uppanno’’ti sutvā upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa saddhiṃ sattahi ratanehi catumahādīparajjaṃ datvā satthu santike pabbaji. Sakalaraṭṭhavāsino raṭṭhuppādaṃ gahetvā ārāmikakiccaṃ sādhentā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niccaṃ mahādānaṃ adaṃsu. Sopi naṃ satthā byākāsi.

    តស្ស ភគវតោ នគរំ សុមង្គលំ នាម អហោសិ, ឧគ្គតោ នាម រាជា បិតា, បភាវតី នាម មាតា, សុទស្សនោ ច សុទេវោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, នារទោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, នាគា ច នាគសមាលា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, មហាវេឡុរុក្ខោ ពោធិ, សោ កិរ មន្ទច្ឆិទ្ទោ ឃនក្ខន្ធោ ឧបរិនិគ្គតាហិ មហាសាខាហិ មោរបិញ្ឆកលាបោ វិយ វិរោចិត្ថ។ តស្ស ភគវតោ សរីរំ បណ្ណាសហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, អាយុ នវុតិវស្សសហស្សានីតិ។

    Tassa bhagavato nagaraṃ sumaṅgalaṃ nāma ahosi, uggato nāma rājā pitā, pabhāvatī nāma mātā, sudassano ca sudevo ca dve aggasāvakā, nārado nāma upaṭṭhāko, nāgā ca nāgasamālā ca dve aggasāvikā, mahāveḷurukkho bodhi, so kira mandacchiddo ghanakkhandho upariniggatāhi mahāsākhāhi morapiñchakalāpo viya virocittha. Tassa bhagavato sarīraṃ paṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi, āyu navutivassasahassānīti.

    តស្ស អបរភាគេ ឥតោ អដ្ឋារសកប្បសតមត្ថកេ ឯកស្មិំ កប្បេ បិយទស្សី, អត្ថទស្សី, ធម្មទស្សីតិ តយោ ពុទ្ធា និព្ពត្តិំសុ។ បិយទស្សិស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា។ បឋមេ កោដិសតសហស្សភិក្ខូ អហេសុំ, ទុតិយេ នវុតិកោដិយោ, តតិយេ អសីតិកោដិយោ។ តទា ពោធិសត្តោ កស្សបោ នាម មាណវោ តិណ្ណំ វេទានំ បារង្គតោ ហុត្វា សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា កោដិសតសហស្សធនបរិច្ចាគេន សង្ឃារាមំ ការេត្វា សរណេសុ ច សីលេសុ ច បតិដ្ឋាសិ។ អថ នំ សត្ថា ‘‘អដ្ឋារសកប្បសតច្ចយេន ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge ito aṭṭhārasakappasatamatthake ekasmiṃ kappe piyadassī, atthadassī, dhammadassīti tayo buddhā nibbattiṃsu. Piyadassissāpi tayo sāvakasannipātā. Paṭhame koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, dutiye navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto kassapo nāma māṇavo tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṅgato hutvā satthu dhammadesanaṃ sutvā koṭisatasahassadhanapariccāgena saṅghārāmaṃ kāretvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāsi. Atha naṃ satthā ‘‘aṭṭhārasakappasataccayena buddho bhavissasī’’ti byākāsi.

    តស្ស ភគវតោ អនោមំ នាម នគរំ អហោសិ, បិតា សុទិន្នោ នាម រាជា, មាតា ចន្ទា នាម, បាលិតោ ច សព្ពទស្សី ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, សោភិតោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, សុជាតា ច ធម្មទិន្នា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, បិយង្គុរុក្ខោ ពោធិ, សរីរំ អសីតិហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, នវុតិវស្សសហស្សានិ អាយូតិ។

    Tassa bhagavato anomaṃ nāma nagaraṃ ahosi, pitā sudinno nāma rājā, mātā candā nāma, pālito ca sabbadassī ca dve aggasāvakā, sobhito nāma upaṭṭhāko, sujātā ca dhammadinnā ca dve aggasāvikā, piyaṅgurukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, navutivassasahassāni āyūti.

    តស្ស អបរភាគេ អត្ថទស្សី នាម ភគវា ឧទបាទិ។ តស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា។ បឋមេ អដ្ឋនវុតិភិក្ខុសតសហស្សានិ អហេសុំ, ទុតិយេ អដ្ឋាសីតិសហស្សានិ, តថា តតិយេ។ តទា ពោធិសត្តោ សុសីមោ នាម មហិទ្ធិកោ តាបសោ ហុត្វា ទេវលោកតោ មន្ទារវបុប្ផច្ឆត្តំ អាហរិត្វា សត្ថារំ បូជេសិ។ សោបិ នំ សត្ថា ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge atthadassī nāma bhagavā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā. Paṭhame aṭṭhanavutibhikkhusatasahassāni ahesuṃ, dutiye aṭṭhāsītisahassāni, tathā tatiye. Tadā bodhisatto susīmo nāma mahiddhiko tāpaso hutvā devalokato mandāravapupphacchattaṃ āharitvā satthāraṃ pūjesi. Sopi naṃ satthā byākāsi.

    តស្ស ភគវតោ សោភណំ នាម នគរំ អហោសិ, សាគរោ នាម រាជា បិតា, សុទស្សនា នាម មាតា, សន្តោ ច ឧបសន្តោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, អភយោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, ធម្មា ច សុធម្មា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, ចម្បករុក្ខោ ពោធិ, សរីរំ អសីតិហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, សរីរប្បភា សមន្តតោ សព្ពកាលំ យោជនមត្តំ ផរិត្វា អដ្ឋាសិ, អាយុ វស្សសតសហស្សន្តិ។

    Tassa bhagavato sobhaṇaṃ nāma nagaraṃ ahosi, sāgaro nāma rājā pitā, sudassanā nāma mātā, santo ca upasanto ca dve aggasāvakā, abhayo nāma upaṭṭhāko, dhammā ca sudhammā ca dve aggasāvikā, campakarukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, sarīrappabhā samantato sabbakālaṃ yojanamattaṃ pharitvā aṭṭhāsi, āyu vassasatasahassanti.

    តស្ស អបរភាគេ ធម្មទស្សី នាម សត្ថា ឧទបាទិ។ តស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា។ បឋមសន្និបាតេ កោដិសតភិក្ខូ អហេសុំ, ទុតិយេ នវុតិកោដិយោ, តតិយេ អសីតិកោដិយោ។ តទា ពោធិសត្តោ សក្កោ ទេវរាជា ហុត្វា ទិព្ពគន្ធបុប្ផេហិ ច ទិព្ពតូរិយេហិ ច បូជមកាសិ។ សោបិ នំ សត្ថា ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge dhammadassī nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā. Paṭhamasannipāte koṭisatabhikkhū ahesuṃ, dutiye navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto sakko devarājā hutvā dibbagandhapupphehi ca dibbatūriyehi ca pūjamakāsi. Sopi naṃ satthā byākāsi.

    តស្ស ភគវតោ សរណំ នាម នគរំ អហោសិ, បិតា សរណោ នាម រាជា, មាតា សុនន្ទា នាម, បទុមោ ច ផុស្សទេវោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, សុនេត្តោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, ខេមា ច សព្ពនាមា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, រត្តង្កុររុក្ខោ ពោធិ, ‘‘កកុធរុក្ខោ’’តិបិ ‘‘ពិម្ពិជាលោ’’តិបិ វុច្ចតិ សរីរំ បនស្ស អសីតិហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, វស្សសតសហស្សំ អាយូតិ។

    Tassa bhagavato saraṇaṃ nāma nagaraṃ ahosi, pitā saraṇo nāma rājā, mātā sunandā nāma, padumo ca phussadevo ca dve aggasāvakā, sunetto nāma upaṭṭhāko, khemā ca sabbanāmā ca dve aggasāvikā, rattaṅkurarukkho bodhi, ‘‘kakudharukkho’’tipi ‘‘bimbijālo’’tipi vuccati sarīraṃ panassa asītihatthubbedhaṃ ahosi, vassasatasahassaṃ āyūti.

    តស្ស អបរភាគេ ឥតោ ចតុនវុតិកប្បមត្ថកេ ឯកស្មិំ កប្បេ ឯកោវ សិទ្ធត្ថោ នាម ពុទ្ធោ ឧទបាទិ។ តស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា។ បឋមសន្និបាតេ កោដិសតសហស្សភិក្ខូ អហេសុំ, ទុតិយេ នវុតិកោដិយោ តតិយេ អសីតិកោដិយោ។ តទា ពោធិសត្តោ ឧគ្គតេជោ អភិញ្ញាពលសម្បន្នោ មង្គលោ នាម តាបសោ ហុត្វា មហាជម្ពុផលំ អាហរិត្វា តថាគតស្ស អទាសិ។ សត្ថា តំ ផលំ បរិភុញ្ជិត្វា ‘‘ចតុនវុតិកប្បមត្ថកេ ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ពោធិសត្តំ ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge ito catunavutikappamatthake ekasmiṃ kappe ekova siddhattho nāma buddho udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā. Paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, dutiye navutikoṭiyo tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto uggatejo abhiññābalasampanno maṅgalo nāma tāpaso hutvā mahājambuphalaṃ āharitvā tathāgatassa adāsi. Satthā taṃ phalaṃ paribhuñjitvā ‘‘catunavutikappamatthake buddho bhavissasī’’ti bodhisattaṃ byākāsi.

    តស្ស ភគវតោ នគរំ វេភារំ នាម អហោសិ, បិតា ជយសេនោ នាម រាជា, មាតា សុផស្សា នាម, សម្ពលោ ច សុមិត្តោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, រេវតោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, សីវលា ច សុរាមា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, កណិការរុក្ខោ ពោធិ, សរីរំ សដ្ឋិហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, វស្សសតសហស្សំ អាយូតិ។

    Tassa bhagavato nagaraṃ vebhāraṃ nāma ahosi, pitā jayaseno nāma rājā, mātā suphassā nāma, sambalo ca sumitto ca dve aggasāvakā, revato nāma upaṭṭhāko, sīvalā ca surāmā ca dve aggasāvikā, kaṇikārarukkho bodhi, sarīraṃ saṭṭhihatthubbedhaṃ ahosi, vassasatasahassaṃ āyūti.

    តស្ស អបរភាគេ ឥតោ ទ្វេនវុតិកប្បមត្ថកេ តិស្សោ ផុស្សោតិ ឯកស្មិំ កប្បេ ទ្វេ ពុទ្ធា និព្ពត្តិំសុ។ តិស្សស្ស បន ភគវតោ តយោ សាវកសន្និបាតា។ បឋមសន្និបាតេ ភិក្ខូនំ កោដិសតំ អហោសិ, ទុតិយេ នវុតិកោដិយោ, តតិយេ អសីតិកោដិយោ។ តទា ពោធិសត្តោ មហាភោគោ មហាយសោ សុជាតោ នាម ខត្តិយោ ហុត្វា ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា មហិទ្ធិកភាវំ បត្វា ‘‘ពុទ្ធោ ឧប្បន្នោ’’តិ សុត្វា ទិព្ពមន្ទារវបទុមបារិច្ឆត្តកបុប្ផានិ អាទាយ ចតុបរិសមជ្ឈេ គច្ឆន្តំ តថាគតំ បូជេសិ, អាកាសេ បុប្ផវិតានំ ហុត្វា អដ្ឋាសិ។ សោបិ នំ សត្ថា ‘‘ឥតោ ទ្វេនវុតិកប្បមត្ថកេ ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge ito dvenavutikappamatthake tisso phussoti ekasmiṃ kappe dve buddhā nibbattiṃsu. Tissassa pana bhagavato tayo sāvakasannipātā. Paṭhamasannipāte bhikkhūnaṃ koṭisataṃ ahosi, dutiye navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto mahābhogo mahāyaso sujāto nāma khattiyo hutvā isipabbajjaṃ pabbajitvā mahiddhikabhāvaṃ patvā ‘‘buddho uppanno’’ti sutvā dibbamandāravapadumapāricchattakapupphāni ādāya catuparisamajjhe gacchantaṃ tathāgataṃ pūjesi, ākāse pupphavitānaṃ hutvā aṭṭhāsi. Sopi naṃ satthā ‘‘ito dvenavutikappamatthake buddho bhavissasī’’ti byākāsi.

    តស្ស ភគវតោ ខេមំ នាម នគរំ អហោសិ, បិតា ជនសន្ធោ នាម ខត្តិយោ, មាតា បទុមា នាម, ព្រហ្មទេវោ ច ឧទយោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា សមង្គោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, ផុស្សា ច សុទត្តា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា អសនរុក្ខោ ពោធិ, សរីរំ សដ្ឋិហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, វស្សសតសហស្សំ អាយូតិ។

    Tassa bhagavato khemaṃ nāma nagaraṃ ahosi, pitā janasandho nāma khattiyo, mātā padumā nāma, brahmadevo ca udayo ca dve aggasāvakā samaṅgo nāma upaṭṭhāko, phussā ca sudattā ca dve aggasāvikā asanarukkho bodhi, sarīraṃ saṭṭhihatthubbedhaṃ ahosi, vassasatasahassaṃ āyūti.

    តស្ស អបរភាគេ ផុស្សោ នាម សត្ថា ឧទបាទិ។ តស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា, បឋមសន្និបាតេ សដ្ឋិ ភិក្ខុសតសហស្សានិ អហេសុំ, ទុតិយេ បណ្ណាស, តតិយេ ទ្វត្តិំស។ តទា ពោធិសត្តោ វិជិតាវី នាម ខត្តិយោ ហុត្វា មហារជ្ជំ បហាយ សត្ថុ សន្តិកេ បព្ពជិត្វា តីណិ បិដកានិ ឧគ្គហេត្វា មហាជនស្ស ធម្មកថំ កថេសិ។ សីលបារមិញ្ច បូរេសិ។ សោបិ នំ ‘‘ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge phusso nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte saṭṭhi bhikkhusatasahassāni ahesuṃ, dutiye paṇṇāsa, tatiye dvattiṃsa. Tadā bodhisatto vijitāvī nāma khattiyo hutvā mahārajjaṃ pahāya satthu santike pabbajitvā tīṇi piṭakāni uggahetvā mahājanassa dhammakathaṃ kathesi. Sīlapāramiñca pūresi. Sopi naṃ ‘‘buddho bhavissasī’’ti byākāsi.

    តស្ស ភគវតោ កាសិ នាម នគរំ អហោសិ, ជយសេនោ នាម រាជា បិតា, សិរិមា នាម មាតា, សុរក្ខិតោ ច ធម្មសេនោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, សភិយោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, ចាលា ច ឧបចាលា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា , អាមលករុក្ខោ ពោធិ, សរីរំ អដ្ឋបណ្ណាសហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, នវុតិ វស្សសហស្សានិ អាយូតិ។

    Tassa bhagavato kāsi nāma nagaraṃ ahosi, jayaseno nāma rājā pitā, sirimā nāma mātā, surakkhito ca dhammaseno ca dve aggasāvakā, sabhiyo nāma upaṭṭhāko, cālā ca upacālā ca dve aggasāvikā , āmalakarukkho bodhi, sarīraṃ aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi, navuti vassasahassāni āyūti.

    តស្ស អបរភាគេ ឥតោ ឯកនវុតិកប្បេ វិបស្សី នាម ភគវា ឧទបាទិ។ តស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា , បឋមសន្និបាតេ អដ្ឋសដ្ឋិភិក្ខុសតសហស្សានិ អហេសុំ, ទុតិយេ ឯកសតសហស្សំ, តតិយេ អសីតិសហស្សានិ។ តទា ពោធិសត្តោ មហិទ្ធិកោ មហានុភាវោ អតុលោ នាម នាគរាជា ហុត្វា សត្តរតនខចិតំ សោវណ្ណមយំ មហាបីឋំ ភគវតោ អទាសិ។ សោបិ នំ សត្ថា ‘‘ឥតោ ឯកនវុតិកប្បេ ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge ito ekanavutikappe vipassī nāma bhagavā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā , paṭhamasannipāte aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassāni ahesuṃ, dutiye ekasatasahassaṃ, tatiye asītisahassāni. Tadā bodhisatto mahiddhiko mahānubhāvo atulo nāma nāgarājā hutvā sattaratanakhacitaṃ sovaṇṇamayaṃ mahāpīṭhaṃ bhagavato adāsi. Sopi naṃ satthā ‘‘ito ekanavutikappe buddho bhavissasī’’ti byākāsi.

    តស្ស ភគវតោ ពន្ធុមតី នាម នគរំ អហោសិ, ពន្ធុមា នាម រាជា បិតា។ ពន្ធុមតី នាម មាតា, ខណ្ឌោ ច តិស្សោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, អសោកោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, ចន្ទា ច ចន្ទមិត្តា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា បាដលិរុក្ខោ ពោធិ, សរីរំ អសីតិហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, សរីរប្បភា សទា សត្ត យោជនានិ ផរិត្វា អដ្ឋាសិ, អសីតិវស្សសហស្សានិ អាយូតិ។

    Tassa bhagavato bandhumatī nāma nagaraṃ ahosi, bandhumā nāma rājā pitā. Bandhumatī nāma mātā, khaṇḍo ca tisso ca dve aggasāvakā, asoko nāma upaṭṭhāko, candā ca candamittā ca dve aggasāvikā pāṭalirukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, sarīrappabhā sadā satta yojanāni pharitvā aṭṭhāsi, asītivassasahassāni āyūti.

    តស្ស អបរភាគេ ឥតោ ឯកតិំសកប្បេ សិខី, វេស្សភូ ចាតិ ទ្វេ ពុទ្ធា អហេសុំ។ សិខិស្សាបិ ភគវតោ តយោ សាវកសន្និបាតា, បឋមសន្និបាតេ ភិក្ខុសតសហស្សំ អហោសិ, ទុតិយេ អសីតិសហស្សានិ, តតិយេ សត្តតិ។ តទា ពោធិសត្តោ អរិន្ទមោ នាម រាជា ហុត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស សចីវរំ មហាទានំ បវត្តេត្វា សត្តរតនបដិមណ្ឌិតំ ហត្ថិរតនំ ទត្វា ហត្ថិប្បមាណំ កត្វា កប្បិយភណ្ឌំ អទាសិ។ សោបិ នំ ‘‘ឥតោ ឯកតិំសកប្បេ ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge ito ekatiṃsakappe sikhī, vessabhū cāti dve buddhā ahesuṃ. Sikhissāpi bhagavato tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte bhikkhusatasahassaṃ ahosi, dutiye asītisahassāni, tatiye sattati. Tadā bodhisatto arindamo nāma rājā hutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa sacīvaraṃ mahādānaṃ pavattetvā sattaratanapaṭimaṇḍitaṃ hatthiratanaṃ datvā hatthippamāṇaṃ katvā kappiyabhaṇḍaṃ adāsi. Sopi naṃ ‘‘ito ekatiṃsakappe buddho bhavissasī’’ti byākāsi.

    តស្ស បន ភគវតោ អរុណវតី នាម នគរំ អហោសិ, អរុណវា នាម ខត្តិយោ បិតា, បភាវតី នាម មាតា, អភិភូ ច សម្ភវោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា ខេមង្ករោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, សខិលា ច បទុមា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, បុណ្ឌរីករុក្ខោ ពោធិ, សរីរំ សត្តតិហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, សរីរប្បភា យោជនត្តយំ ផរិត្វា អដ្ឋាសិ, សត្តហិវស្សសហស្សានិ អាយូតិ។

    Tassa pana bhagavato aruṇavatī nāma nagaraṃ ahosi, aruṇavā nāma khattiyo pitā, pabhāvatī nāma mātā, abhibhū ca sambhavo ca dve aggasāvakā khemaṅkaro nāma upaṭṭhāko, sakhilā ca padumā ca dve aggasāvikā, puṇḍarīkarukkho bodhi, sarīraṃ sattatihatthubbedhaṃ ahosi, sarīrappabhā yojanattayaṃ pharitvā aṭṭhāsi, sattahivassasahassāni āyūti.

    តស្ស អបរភាគេ វេស្សភូ នាម សត្ថា ឧទបាទិ។ តស្សាបិ តយោ សាវកសន្និបាតា បឋមសន្និបាតេ អសីតិភិក្ខុសហស្សានិ អហេសុំ ទុតិយេ សត្តតិ, តតិយេ សដ្ឋិ។ តទា ពោធិសត្តោ សុទស្សនោ នាម រាជា ហុត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស សចីវរំ មហាទានំ ទត្វា សត្ថុ សន្តិកេ បព្ពជិត្វា អាចារគុណសម្បន្នោ ពុទ្ធរតនេ ចិត្តីការបីតិពហុលោ អហោសិ។ សោបិ នំ ‘‘ឥតោ ឯកតិំសេ កប្បេ ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge vessabhū nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā paṭhamasannipāte asītibhikkhusahassāni ahesuṃ dutiye sattati, tatiye saṭṭhi. Tadā bodhisatto sudassano nāma rājā hutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa sacīvaraṃ mahādānaṃ datvā satthu santike pabbajitvā ācāraguṇasampanno buddharatane cittīkārapītibahulo ahosi. Sopi naṃ ‘‘ito ekatiṃse kappe buddho bhavissasī’’ti byākāsi.

    តស្ស បន ភគវតោ អនោមំ នាម នគរំ អហោសិ, សុប្បតីតោ នាម រាជា បិតា, យសវតី នាម មាតា, សោណោ ច ឧត្តរោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា ឧបសន្តោ នាម ឧបដ្ឋាកោ ទាមា ច សមាលា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, សាលរុក្ខោ ពោធិ, សរីរំ សដ្ឋិហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, សដ្ឋិវស្សសហស្សានិ អាយូតិ។

    Tassa pana bhagavato anomaṃ nāma nagaraṃ ahosi, suppatīto nāma rājā pitā, yasavatī nāma mātā, soṇo ca uttaro ca dve aggasāvakā upasanto nāma upaṭṭhāko dāmā ca samālā ca dve aggasāvikā, sālarukkho bodhi, sarīraṃ saṭṭhihatthubbedhaṃ ahosi, saṭṭhivassasahassāni āyūti.

    តស្ស អបរភាគេ ឥមស្មិំ កប្បេ ចត្តារោ ពុទ្ធា និព្ពត្តា កកុសន្ធោ, កោណាគមនោ, កស្សបោ, អម្ហាកំ ភគវាតិ។ កកុសន្ធស្ស ភគវតោ ឯកោ សាវកសន្និបាតោ, តត្ថ ចត្តាលីសភិក្ខុសហស្សានិ អហេសុំ។ តទា ពោធិសត្តោ ខេមោ នាម រាជា ហុត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស សបត្តចីវរំ មហាទានញ្ច អញ្ជនាទិភេសជ្ជានិ ច ទត្វា សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បព្ពជិ។ សោបិ នំ សត្ថា ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge imasmiṃ kappe cattāro buddhā nibbattā kakusandho, koṇāgamano, kassapo, amhākaṃ bhagavāti. Kakusandhassa bhagavato eko sāvakasannipāto, tattha cattālīsabhikkhusahassāni ahesuṃ. Tadā bodhisatto khemo nāma rājā hutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa sapattacīvaraṃ mahādānañca añjanādibhesajjāni ca datvā satthu dhammadesanaṃ sutvā pabbaji. Sopi naṃ satthā byākāsi.

    កកុសន្ធស្ស បន ភគវតោ ខេមំ នាម នគរំ អហោសិ, អគ្គិទត្តោ នាម ព្រាហ្មណោ បិតា, វិសាខា នាម ព្រាហ្មណី មាតា, វិធុរោ ច សញ្ជីវោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, ពុទ្ធិជោ នាម ឧបដ្ឋាកោ សាមា ច ចម្បា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា មហាសិរីសរុក្ខោ ពោធិ សរីរំ ចត្តាលីសហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, ចត្តាលីសវស្សសហស្សានិ អាយូតិ។

    Kakusandhassa pana bhagavato khemaṃ nāma nagaraṃ ahosi, aggidatto nāma brāhmaṇo pitā, visākhā nāma brāhmaṇī mātā, vidhuro ca sañjīvo ca dve aggasāvakā, buddhijo nāma upaṭṭhāko sāmā ca campā ca dve aggasāvikā mahāsirīsarukkho bodhi sarīraṃ cattālīsahatthubbedhaṃ ahosi, cattālīsavassasahassāni āyūti.

    តស្ស អបរភាគេ កោណាគមនោ នាម សត្ថា ឧទបាទិ។ តស្សាបិ ឯកោ សាវកសន្និបាតោ, តត្ថ តិំសភិក្ខុសហស្សានិ អហេសុំ។ តទា ពោធិសត្តោ បព្ពតោ នាម រាជា ហុត្វា អមច្ចគណបរិវុតោ សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា ធម្មទេសនំ សុត្វា ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ និមន្តេត្វា មហាទានំ បវត្តេត្វា បត្តុណ្ណចីនបដកោសេយ្យកម្ពលទុកុលានិ ចេវ សុវណ្ណបាទុកញ្ច ទត្វា សត្ថុ សន្តិកេ បព្ពជិ។ សោបិ នំ សត្ថា ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge koṇāgamano nāma satthā udapādi. Tassāpi eko sāvakasannipāto, tattha tiṃsabhikkhusahassāni ahesuṃ. Tadā bodhisatto pabbato nāma rājā hutvā amaccagaṇaparivuto satthu santikaṃ gantvā dhammadesanaṃ sutvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā mahādānaṃ pavattetvā pattuṇṇacīnapaṭakoseyyakambaladukulāni ceva suvaṇṇapādukañca datvā satthu santike pabbaji. Sopi naṃ satthā byākāsi.

    តស្ស ភគវតោ សោភវតី នាម នគរំ អហោសិ, យញ្ញទត្តោ នាម ព្រាហ្មណោ បិតា, ឧត្តរា នាម ព្រាហ្មណី មាតា, ភិយ្យោសោ ច ឧត្តរោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, សោត្ថិជោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, សមុទ្ទា ច ឧត្តរា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, ឧទុម្ពររុក្ខោ ពោធិ, សរីរំ តិំសហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, តិំសវស្សសហស្សានិ អាយូតិ។

    Tassa bhagavato sobhavatī nāma nagaraṃ ahosi, yaññadatto nāma brāhmaṇo pitā, uttarā nāma brāhmaṇī mātā, bhiyyoso ca uttaro ca dve aggasāvakā, sotthijo nāma upaṭṭhāko, samuddā ca uttarā ca dve aggasāvikā, udumbararukkho bodhi, sarīraṃ tiṃsahatthubbedhaṃ ahosi, tiṃsavassasahassāni āyūti.

    តស្ស អបរភាគេ កស្សបោ នាម សត្ថា ឧទបាទិ។ តស្សាបិ ឯកោវ សាវកសន្និបាតោ, តត្ថ វីសតិភិក្ខុសហស្សានិ អហេសុំ។ តទា ពោធិសត្តោ ជោតិបាលោ នាម មាណវោ តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ ភូមិយញ្ចេវ អន្តលិក្ខេ ច បាកដោ ឃដិការស្ស កុម្ភការស្ស មិត្តោ អហោសិ, សោ តេន សទ្ធិំ សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា ធម្មកថំ សុត្វា បព្ពជិត្វា អារទ្ធវីរិយោ តីណិ បិដកានិ ឧគ្គហេត្វា វត្តសម្បត្តិយា ពុទ្ធសាសនំ សោភេសិ។ សោបិ នំ សត្ថា ព្យាកាសិ។

    Tassa aparabhāge kassapo nāma satthā udapādi. Tassāpi ekova sāvakasannipāto, tattha vīsatibhikkhusahassāni ahesuṃ. Tadā bodhisatto jotipālo nāma māṇavo tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū bhūmiyañceva antalikkhe ca pākaṭo ghaṭikārassa kumbhakārassa mitto ahosi, so tena saddhiṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammakathaṃ sutvā pabbajitvā āraddhavīriyo tīṇi piṭakāni uggahetvā vattasampattiyā buddhasāsanaṃ sobhesi. Sopi naṃ satthā byākāsi.

    តស្ស ភគវតោ ជាតនគរំ ពារាណសី នាម អហោសិ។ ព្រហ្មទត្តោ នាម ព្រាហ្មណោ បិតា, ធនវតី នាម ព្រាហ្មណី មាតា, តិស្សោ ច ភារទ្វាជោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, សព្ពមិត្តោ នាម ឧបដ្ឋាកោ អនុឡា ច ឧរុវេឡា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, និគ្រោធរុក្ខោ ពោធិ សរីរំ វីសតិហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, វីសតិវស្សសហស្សានិ អាយូតិ។

    Tassa bhagavato jātanagaraṃ bārāṇasī nāma ahosi. Brahmadatto nāma brāhmaṇo pitā, dhanavatī nāma brāhmaṇī mātā, tisso ca bhāradvājo ca dve aggasāvakā, sabbamitto nāma upaṭṭhāko anuḷā ca uruveḷā ca dve aggasāvikā, nigrodharukkho bodhi sarīraṃ vīsatihatthubbedhaṃ ahosi, vīsativassasahassāni āyūti.

    តស្ស បន ភគវតោ ឱរភាគេ ឋបេត្វា ឥមំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ អញ្ញោ ពុទ្ធោ នាម នត្ថិ។ ឥតិ ទីបង្ករាទីនំ ចតុវីសតិយា ពុទ្ធានំ សន្តិកេ លទ្ធព្យាករណោ បន ពោធិសត្តោ យេនេន –

    Tassa pana bhagavato orabhāge ṭhapetvā imaṃ sammāsambuddhaṃ añño buddho nāma natthi. Iti dīpaṅkarādīnaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ santike laddhabyākaraṇo pana bodhisatto yenena –

    ‘‘មនុស្សត្តំ លិង្គសម្បត្តិ, ហេតុ សត្ថារទស្សនំ;

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;

    បព្ពជ្ជា គុណសម្បត្តិ, អធិការោ ច ឆន្ទតា;

    Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;

    អដ្ឋធម្មសមោធានា, អភិនីហារោ សមិជ្ឈតី’’តិ។ (ពុ. វំ. ២.៥៩);

    Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59);

    ឥមេ អដ្ឋ ធម្មេ សមោធានេត្វា ទីបង្ករបាទមូលេ កតាភិនីហារេន ‘‘ហន្ទ ពុទ្ធករេ ធម្មេ វិចិនាមិ ឥតោ ចិតោ’’តិ ឧស្សាហំ កត្វា ‘‘វិចិនន្តោ តទាទក្ខិំ, បឋមំ ទានបារមិ’’ន្តិ ទានបារមិតាទយោ ពុទ្ធករា ធម្មា ទិដ្ឋា, តេ បូរេន្តោ យាវ វេស្សន្តរត្តភាវា អាគមិ។ អាគច្ឆន្តោ ច យេ តេ កតាភិនីហារានំ ពោធិសត្តានំ អានិសំសា សំវណ្ណិតា –

    Ime aṭṭha dhamme samodhānetvā dīpaṅkarapādamūle katābhinīhārena ‘‘handa buddhakare dhamme vicināmi ito cito’’ti ussāhaṃ katvā ‘‘vicinanto tadādakkhiṃ, paṭhamaṃ dānapārami’’nti dānapāramitādayo buddhakarā dhammā diṭṭhā, te pūrento yāva vessantarattabhāvā āgami. Āgacchanto ca ye te katābhinīhārānaṃ bodhisattānaṃ ānisaṃsā saṃvaṇṇitā –

    ‘‘ឯវំ សព្ពង្គសម្បន្នា, ពោធិយា និយតា នរា;

    ‘‘Evaṃ sabbaṅgasampannā, bodhiyā niyatā narā;

    សំសរំ ទីឃមទ្ធានំ, កប្បកោដិសតេហិបិ។

    Saṃsaraṃ dīghamaddhānaṃ, kappakoṭisatehipi.

    ‘‘អវីចិម្ហិ នុប្បជ្ជន្តិ, តថា លោកន្តរេសុ ច;

    ‘‘Avīcimhi nuppajjanti, tathā lokantaresu ca;

    និជ្ឈាមតណ្ហា ខុប្បិបាសា, ន ហោន្តិ កាលកញ្ជិកា។

    Nijjhāmataṇhā khuppipāsā, na honti kālakañjikā.

    ‘‘ន ហោន្តិ ខុទ្ទកា បាណា, ឧប្បជ្ជន្តាបិ ទុគ្គតិំ;

    ‘‘Na honti khuddakā pāṇā, uppajjantāpi duggatiṃ;

    ជាយមានា មនុស្សេសុ, ជច្ចន្ធា ន ភវន្តិ តេ។

    Jāyamānā manussesu, jaccandhā na bhavanti te.

    ‘‘សោតវេកល្លតា នត្ថិ, ន ភវន្តិ មូគបក្ខិកា;

    ‘‘Sotavekallatā natthi, na bhavanti mūgapakkhikā;

    ឥត្ថិភាវំ ន គច្ឆន្តិ, ឧភតោព្យញ្ជនបណ្ឌកា។

    Itthibhāvaṃ na gacchanti, ubhatobyañjanapaṇḍakā.

    ‘‘ន ភវន្តិ បរិយាបន្នា, ពោធិយា និយតា នរា;

    ‘‘Na bhavanti pariyāpannā, bodhiyā niyatā narā;

    មុត្តា អានន្តរិកេហិ, សព្ពត្ថ សុទ្ធគោចរា។

    Muttā ānantarikehi, sabbattha suddhagocarā.

    ‘‘មិច្ឆាទិដ្ឋិំ ន សេវន្តិ, កម្មកិរិយទស្សនា;

    ‘‘Micchādiṭṭhiṃ na sevanti, kammakiriyadassanā;

    វសមានាបិ សគ្គេសុ, អសញ្ញំ នុបបជ្ជរេ។

    Vasamānāpi saggesu, asaññaṃ nupapajjare.

    ‘‘សុទ្ធាវាសេសុ ទេវេសុ, ហេតុ នាម ន វិជ្ជតិ;

    ‘‘Suddhāvāsesu devesu, hetu nāma na vijjati;

    នេក្ខម្មនិន្នា សប្បុរិសា, វិសំយុត្តា ភវាភវេ;

    Nekkhammaninnā sappurisā, visaṃyuttā bhavābhave;

    ចរន្តិ លោកត្ថចរិយាយោ, បូរេន្តិ សព្ពបារមី’’តិ។

    Caranti lokatthacariyāyo, pūrenti sabbapāramī’’ti.

    តេ អានិសំសេ អធិគន្ត្វាវ អាគតោ។ បារមិយោ បូរេន្តស្ស ច តស្ស អកិត្តិព្រាហ្មណកាលេ សង្ខព្រាហ្មណកាលេ ធនញ្ចយរាជកាលេ មហាសុទស្សនរាជកាលេ មហាគោវិន្ទកាលេ និមិមហារាជកាលេ ចន្ទកុមារកាលេ វិសយ្ហសេដ្ឋិកាលេ សិវិរាជកាលេ វេស្សន្តររាជកាលេតិ ទានបារមិតាយ បូរិតត្តភាវានំ បរិមាណំ នាម នត្ថិ។ ឯកន្តេន បនស្ស សសបណ្ឌិតជាតកាលេ –

    Te ānisaṃse adhigantvāva āgato. Pāramiyo pūrentassa ca tassa akittibrāhmaṇakāle saṅkhabrāhmaṇakāle dhanañcayarājakāle mahāsudassanarājakāle mahāgovindakāle nimimahārājakāle candakumārakāle visayhaseṭṭhikāle sivirājakāle vessantararājakāleti dānapāramitāya pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa sasapaṇḍitajātakāle –

    ‘‘ភិក្ខាយ ឧបគតំ ទិស្វា, សកត្តានំ បរិច្ចជិំ;

    ‘‘Bhikkhāya upagataṃ disvā, sakattānaṃ pariccajiṃ;

    ទានេន មេ សមោ នត្ថិ, ឯសា មេ ទានបារមី’’តិ។ (ចរិយា. ១.១៤៣ តស្សុទ្ទាន –

    Dānena me samo natthi, esā me dānapāramī’’ti. (cariyā. 1.143 tassuddāna –

    ឯវំ អត្តបរិច្ចាគំ ករោន្តស្ស ទានបារមិតា បរមត្ថបារមី នាម ជាតា។

    Evaṃ attapariccāgaṃ karontassa dānapāramitā paramatthapāramī nāma jātā.

    តថា សីលវនាគរាជកាលេ ចម្បេយ្យនាគរាជកាលេ ភូរិទត្តនាគរាជកាលេ ឆទ្ទន្តនាគរាជកាលេ ជយទ្ទិសរាជបុត្តកាលេ អលីនសត្តុកុមារកាលេតិ សីលបារមិតាយ បូរិតត្តភាវានំ បរិមាណំ នាម នត្ថិ។ ឯកន្តេន បនស្ស សង្ខបាលជាតកាលេ –

    Tathā sīlavanāgarājakāle campeyyanāgarājakāle bhūridattanāgarājakāle chaddantanāgarājakāle jayaddisarājaputtakāle alīnasattukumārakāleti sīlapāramitāya pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa saṅkhapālajātakāle –

    ‘‘សូលេហិបិ វិជ្ឈិយន្តោ, កោដ្ដិយន្តោបិ សត្តិហិ;

    ‘‘Sūlehipi vijjhiyanto, koṭṭiyantopi sattihi;

    ភោជបុត្តេ ន កុប្បាមិ, ឯសា មេ សីលបារមី’’តិ។ (ចរិយា. ២.៩១) –

    Bhojaputte na kuppāmi, esā me sīlapāramī’’ti. (cariyā. 2.91) –

    ឯវំ អត្តបរិច្ចាគំ ករោន្តស្ស សីលបារមិតា បរមត្ថបារមី នាម ជាតា។

    Evaṃ attapariccāgaṃ karontassa sīlapāramitā paramatthapāramī nāma jātā.

    តថា សោមនស្សកុមារកាលេ ហត្ថិបាលកុមារកាលេ អយោឃរបណ្ឌិតកាលេតិ មហារជ្ជំ បហាយ នេក្ខម្មបារមិតាយ បូរិតត្តភាវានំ បរិមាណំ នាម នត្ថិ។ ឯកន្តេន បនស្ស ចូឡសុតសោមជាតកាលេ –

    Tathā somanassakumārakāle hatthipālakumārakāle ayogharapaṇḍitakāleti mahārajjaṃ pahāya nekkhammapāramitāya pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa cūḷasutasomajātakāle –

    ‘‘មហារជ្ជំ ហត្ថគតំ, ខេឡបិណ្ឌំវ ឆឌ្ឌយិំ;

    ‘‘Mahārajjaṃ hatthagataṃ, kheḷapiṇḍaṃva chaḍḍayiṃ;

    ចជតោ ន ហោតិ លគនំ, ឯសា មេ នេក្ខម្មបារមី’’តិ។ –

    Cajato na hoti laganaṃ, esā me nekkhammapāramī’’ti. –

    ឯវំ និស្សង្គតាយ រជ្ជំ ឆឌ្ឌេត្វា និក្ខមន្តស្ស នេក្ខម្មបារមិតា បរមត្ថបារមី នាម ជាតា។

    Evaṃ nissaṅgatāya rajjaṃ chaḍḍetvā nikkhamantassa nekkhammapāramitā paramatthapāramī nāma jātā.

    តថា វិធុរបណ្ឌិតកាលេ មហាគោវិន្ទបណ្ឌិតកាលេ កុទាលបណ្ឌិតកាលេ អរកបណ្ឌិតកាលេ ពោធិបរិព្ពាជកកាលេ មហោសធបណ្ឌិតកាលេតិ បញ្ញាបារមិតាយ បូរិតត្តភាវានំ បរិមាណំ នាម នត្ថិ។ ឯកន្តេន បនស្ស សត្តុភស្តជាតកេ សេនកបណ្ឌិតកាលេ –

    Tathā vidhurapaṇḍitakāle mahāgovindapaṇḍitakāle kudālapaṇḍitakāle arakapaṇḍitakāle bodhiparibbājakakāle mahosadhapaṇḍitakāleti paññāpāramitāya pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa sattubhastajātake senakapaṇḍitakāle –

    ‘‘បញ្ញាយ វិចិនន្តោហំ, ព្រាហ្មណំ មោចយិំ ទុខា;

    ‘‘Paññāya vicinantohaṃ, brāhmaṇaṃ mocayiṃ dukhā;

    បញ្ញាយ មេ សមោ នត្ថិ, ឯសា មេ បញ្ញាបារមី’’តិ។ –

    Paññāya me samo natthi, esā me paññāpāramī’’ti. –

    អន្តោភស្តគតំ សប្បំ ទស្សេន្តស្ស បញ្ញាបារមិតា បរមត្ថបារមី នាម ជាតា។

    Antobhastagataṃ sappaṃ dassentassa paññāpāramitā paramatthapāramī nāma jātā.

    តថា វីរិយបារមិតាទីនម្បិ បូរិតត្តភាវានំ បរិមាណំ នាម នត្ថិ។ ឯកន្តេន បនស្ស មហាជនកជាតកេ –

    Tathā vīriyapāramitādīnampi pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa mahājanakajātake –

    ‘‘អតីរទស្សី ជលមជ្ឈេ, ហតា សព្ពេវ មានុសា;

    ‘‘Atīradassī jalamajjhe, hatā sabbeva mānusā;

    ចិត្តស្ស អញ្ញថា នត្ថិ, ឯសា មេ វីរិយបារមី’’តិ។ –

    Cittassa aññathā natthi, esā me vīriyapāramī’’ti. –

    ឯវំ មហាសមុទ្ទំ តរន្តស្ស វីរិយបារមិតា បរមត្ថបារមី នាម ជាតា។

    Evaṃ mahāsamuddaṃ tarantassa vīriyapāramitā paramatthapāramī nāma jātā.

    ខន្តិវាទីជាតកេ –

    Khantivādījātake –

    ‘‘អចេតនំវ កោដ្ដេន្តេ, តិណ្ហេន ផរសុនា មមំ;

    ‘‘Acetanaṃva koṭṭente, tiṇhena pharasunā mamaṃ;

    កាសិរាជេ ន កុប្បាមិ, ឯសា មេ ខន្តិបារមី’’តិ។ –

    Kāsirāje na kuppāmi, esā me khantipāramī’’ti. –

    ឯវំ អចេតនភាវេន វិយ មហាទុក្ខំ អធិវាសេន្តស្ស ខន្តិបារមិតា បរមត្ថបារមី នាម ជាតា។

    Evaṃ acetanabhāvena viya mahādukkhaṃ adhivāsentassa khantipāramitā paramatthapāramī nāma jātā.

    មហាសុតសោមជាតកេ –

    Mahāsutasomajātake –

    ‘‘សច្ចវាចំ អនុរក្ខន្តោ, ចជិត្វា មម ជីវិតំ;

    ‘‘Saccavācaṃ anurakkhanto, cajitvā mama jīvitaṃ;

    មោចេសិំ ឯកសតំ ខត្តិយេ, ឯសា មេ សច្ចបារមី’’តិ។ –

    Mocesiṃ ekasataṃ khattiye, esā me saccapāramī’’ti. –

    ឯវំ ជីវិតំ ចវិត្វា សច្ចមនុរក្ខន្តស្ស សច្ចបារមិតា បរមត្ថបារមី នាម ជាតា។

    Evaṃ jīvitaṃ cavitvā saccamanurakkhantassa saccapāramitā paramatthapāramī nāma jātā.

    មូគបក្ខជាតកេ –

    Mūgapakkhajātake –

    ‘‘មាតា បិតា ន មេ ទេស្សា, នបិ ទេស្សំ មហាយសំ;

    ‘‘Mātā pitā na me dessā, napi dessaṃ mahāyasaṃ;

    សព្ពញ្ញុតំ បិយំ មយ្ហំ, តស្មា វតមធិដ្ឋហិ’’ន្តិ។ –

    Sabbaññutaṃ piyaṃ mayhaṃ, tasmā vatamadhiṭṭhahi’’nti. –

    ឯវំ ជីវិតំ ចជិត្វា វតំ អធិដ្ឋហន្តស្ស អធិដ្ឋានបារមិតា បរមត្ថបារមី នាម ជាតា។

    Evaṃ jīvitaṃ cajitvā vataṃ adhiṭṭhahantassa adhiṭṭhānapāramitā paramatthapāramī nāma jātā.

    ឯករាជជាតកេ –

    Ekarājajātake –

    ‘‘ន មំ កោចិ ឧត្តសតិ, នបិហំ ភាយាមិ កស្សចិ;

    ‘‘Na maṃ koci uttasati, napihaṃ bhāyāmi kassaci;

    មេត្តាពលេនុបត្ថទ្ធោ, រមាមិ បវនេ តទា’’តិ។ (ចរិយា. ៣.១១៣) –

    Mettābalenupatthaddho, ramāmi pavane tadā’’ti. (cariyā. 3.113) –

    ឯវំ ជីវិតំ អនបលោកេត្វា មេត្តាយន្តស្ស មេត្តាបារមិតា បរមត្ថបារមី នាម ជាតា។

    Evaṃ jīvitaṃ anapaloketvā mettāyantassa mettāpāramitā paramatthapāramī nāma jātā.

    លោមហំសជាតកេ –

    Lomahaṃsajātake –

    ‘‘សុសានេ សេយ្យំ កប្បេមិ, ឆវដ្ឋិកំ ឧបនិធាយហំ;

    ‘‘Susāne seyyaṃ kappemi, chavaṭṭhikaṃ upanidhāyahaṃ;

    គាមណ្ឌលា ឧបាគន្ត្វា, រូបំ ទស្សេន្តិ នប្បក’’ន្តិ។ –

    Gāmaṇḍalā upāgantvā, rūpaṃ dassenti nappaka’’nti. –

    ឯវំ គាមទារកេសុ និដ្ឋុភនាទីហិ ចេវ មាលាគន្ធូបហារាទីហិ ច សុខទុក្ខំ ឧប្បាទេន្តេសុបិ ឧបេក្ខនំ អនតិវត្តេន្តស្ស ឧបេក្ខាបារមិតា បរមត្ថបារមី នាម ជាតា។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារតោ បនេស អត្ថោ ចរិយាបិដកតោ គហេតព្ពោ។

    Evaṃ gāmadārakesu niṭṭhubhanādīhi ceva mālāgandhūpahārādīhi ca sukhadukkhaṃ uppādentesupi upekkhanaṃ anativattentassa upekkhāpāramitā paramatthapāramī nāma jātā. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panesa attho cariyāpiṭakato gahetabbo.

    ឯវំ បារមិយោ បូរេត្វា វេស្សន្តរត្តភាវេ ឋិតោ –

    Evaṃ pāramiyo pūretvā vessantarattabhāve ṭhito –

    ‘‘អចេតនាយំ បថវី, អវិញ្ញាយ សុខំ ទុខំ;

    ‘‘Acetanāyaṃ pathavī, aviññāya sukhaṃ dukhaṃ;

    សាបិ ទានពលា មយ្ហំ, សត្តក្ខត្តុំ បកម្បថា’’តិ។ (ចរិយា. ១.១២៤);

    Sāpi dānabalā mayhaṃ, sattakkhattuṃ pakampathā’’ti. (cariyā. 1.124);

    ឯវំ មហាបថវីកម្បនានិ មហាបុញ្ញានិ កត្វា អាយុបរិយោសានេ តតោ ចុតោ តុសិតភវនេ និព្ពត្តិ, តត្ថ អញ្ញេ ទេវេ ទសហិ ឋានេហិ អធិគណ្ហិត្វា ‘‘យាវតាយុកំ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវន្តោ មនុស្សគណនាយ ឥទានិ សត្តហិ ទិវសេហិ អាយុក្ខយំ បាបុណិស្សតី’’តិ វត្ថានិ កិលិស្សន្តិ, មាលា មិលាយន្តិ, កច្ឆេហិ សេទា មុច្ចន្តិ, កាយេ វេវណ្ណិយំ ឱក្កមតិ, ទេវោ ទេវាសនេ ន សណ្ឋហតីតិ ឥមេសុ បញ្ចសុ បុព្ពនិមិត្តេសុ ឧប្បន្នេសុ តានិ ទិស្វា ‘‘សុញ្ញា វត ភោ សគ្គា ភវិស្សន្តី’’តិ សំវេគជាតាហិ ទេវតាហិ មហាសត្តស្ស បូរិតបារមិភាវំ ញត្វា ‘‘ឥមស្មិំ ឥទានិ អញ្ញំ ទេវលោកំ អនុបគន្ត្វា មនុស្សលោកេ ឧប្បជ្ជិត្វា ពុទ្ធភាវំ បត្តេ បុញ្ញានិ កត្វា ចុតា ចុតា មនុស្សា ទេវលោកំ បរិបូរេស្សន្តី’’តិ ចិន្តេត្វា –

    Evaṃ mahāpathavīkampanāni mahāpuññāni katvā āyupariyosāne tato cuto tusitabhavane nibbatti, tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhitvā ‘‘yāvatāyukaṃ dibbasampattiṃ anubhavanto manussagaṇanāya idāni sattahi divasehi āyukkhayaṃ pāpuṇissatī’’ti vatthāni kilissanti, mālā milāyanti, kacchehi sedā muccanti, kāye vevaṇṇiyaṃ okkamati, devo devāsane na saṇṭhahatīti imesu pañcasu pubbanimittesu uppannesu tāni disvā ‘‘suññā vata bho saggā bhavissantī’’ti saṃvegajātāhi devatāhi mahāsattassa pūritapāramibhāvaṃ ñatvā ‘‘imasmiṃ idāni aññaṃ devalokaṃ anupagantvā manussaloke uppajjitvā buddhabhāvaṃ patte puññāni katvā cutā cutā manussā devalokaṃ paripūressantī’’ti cintetvā –

    ‘‘យតោហំ តុសិតេ កាយេ, សន្តុសិតោ នាមហំ តទា;

    ‘‘Yatohaṃ tusite kāye, santusito nāmahaṃ tadā;

    ទសសហស្សី សមាគន្ត្វា, យាចន្តិ បញ្ជលី មមំ។

    Dasasahassī samāgantvā, yācanti pañjalī mamaṃ.

    ‘‘កាលោ ទេវ មហាវីរ, ឧប្បជ្ជ មាតុកុច្ឆិយំ;

    ‘‘Kālo deva mahāvīra, uppajja mātukucchiyaṃ;

    សទេវកំ តារយន្តោ, ពុជ្ឈស្សុ អមតំ បទ’’ន្តិ។ (ពុ. វំ. ១.៦៦-៦៧);

    Sadevakaṃ tārayanto, bujjhassu amataṃ pada’’nti. (bu. vaṃ. 1.66-67);

    ឯវំ ពុទ្ធភាវត្ថាយ អាយាចិតោ កាលំ, ទីបំ, ទេសំ, កុលំ, ជនេត្តិយា អាយុប្បមាណន្តិ ឥមានិ បញ្ច មហាវិលោកនានិ វិលោកេត្វា កតសន្និដ្ឋានោ តតោ ចុតោ សក្យរាជកុលេ បដិសន្ធិំ គហេត្វា តត្ថ មហាសម្បត្តិយា បរិហរិយមានោ អនុក្កមេន ភទ្រយោព្ពនំ អនុបាបុណិ។ ឥមស្មិំ អន្តរេ ‘‘សតោ សម្បជានោ អានន្ទ ពោធិសត្តោ តុសិតា កាយា ចវិត្វា មាតុកុច្ឆិំ ឱក្កមី’’តិអាទីនំ (ម. និ. ៣.២០០) សុត្តបទានញ្ចេវ តេសំ អដ្ឋកថាយ ច វសេន វិត្ថារោ វេទិតព្ពោ។

    Evaṃ buddhabhāvatthāya āyācito kālaṃ, dīpaṃ, desaṃ, kulaṃ, janettiyā āyuppamāṇanti imāni pañca mahāvilokanāni viloketvā katasanniṭṭhāno tato cuto sakyarājakule paṭisandhiṃ gahetvā tattha mahāsampattiyā parihariyamāno anukkamena bhadrayobbanaṃ anupāpuṇi. Imasmiṃ antare ‘‘sato sampajāno ānanda bodhisatto tusitā kāyā cavitvā mātukucchiṃ okkamī’’tiādīnaṃ (ma. ni. 3.200) suttapadānañceva tesaṃ aṭṭhakathāya ca vasena vitthāro veditabbo.

    សោ តិណ្ណំ ឧតូនំ អនុច្ឆវិកេសុ តីសុ បាសាទេសុ ទេវលោកសិរិំ វិយ រជ្ជសិរិំ អនុភវមានោ ឧយ្យានកីឡាយ គមនសមយេ អនុក្កមេន ជិណ្ណព្យាធិមតសង្ខាតេ តយោ ទេវទូតេ ទិស្វា សញ្ជាតសំវេគោ និវត្តិត្វា ចតុត្ថវារេ បព្ពជិតំ ទិស្វា ‘សាធុ បព្ពជ្ជា’តិ បព្ពជ្ជាយ រុចិំ ឧប្បាទេត្វា ឧយ្យានំ គន្ត្វា តត្ថ ទិវសភាគំ ខេបេត្វា មង្គលបោក្ខរណីតីរេ និសិន្នោ កប្បកវេសំ គហេត្វា អាគតេន វិស្សកម្មេន ទេវបុត្តេន អលង្កតបដិយត្តោ រាហុលភទ្ទស្ស ជាតសាសនំ សុត្វា បុត្តសិនេហស្ស ពលវភាវំ ញត្វា ‘យាវ ឥទំ ពន្ធនំ ន វឌ្ឍតិ តាវទេវ នំ ឆិន្ទិស្សាមី’តិ ចិន្តេត្វា សាយំ នគរំ បវិសន្តោ –

    So tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikesu tīsu pāsādesu devalokasiriṃ viya rajjasiriṃ anubhavamāno uyyānakīḷāya gamanasamaye anukkamena jiṇṇabyādhimatasaṅkhāte tayo devadūte disvā sañjātasaṃvego nivattitvā catutthavāre pabbajitaṃ disvā ‘sādhu pabbajjā’ti pabbajjāya ruciṃ uppādetvā uyyānaṃ gantvā tattha divasabhāgaṃ khepetvā maṅgalapokkharaṇītīre nisinno kappakavesaṃ gahetvā āgatena vissakammena devaputtena alaṅkatapaṭiyatto rāhulabhaddassa jātasāsanaṃ sutvā puttasinehassa balavabhāvaṃ ñatvā ‘yāva idaṃ bandhanaṃ na vaḍḍhati tāvadeva naṃ chindissāmī’ti cintetvā sāyaṃ nagaraṃ pavisanto –

    ‘‘និព្ពុតា នូន សា មាតា, និព្ពុតោ នូន សោ បិតា;

    ‘‘Nibbutā nūna sā mātā, nibbuto nūna so pitā;

    និព្ពុតា នូន សា នារី, យស្សាយំ ឦទិសោ បតី’’តិ។ (ពុ. វំ. អដ្ឋ. ២៧ អវិទូរេនិទានកថា; ធ. ប. អដ្ឋ. ១.១០ សារិបុត្តត្ថេរវត្ថុ; អប. អដ្ឋ. ១.អវិទូរេនិទានកថា; ជា. អដ្ឋ. ១.អវិទូរេនិទានកថា);

    Nibbutā nūna sā nārī, yassāyaṃ īdiso patī’’ti. (bu. vaṃ. aṭṭha. 27 avidūrenidānakathā; dha. pa. aṭṭha. 1.10 sāriputtattheravatthu; apa. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā);

    កិសាគោតមិយា នាម បិតុច្ឆាធីតាយ ភាសិតំ ឥមំ គាថំ សុត្វា, ‘អហំ ឥមាយ និព្ពុតបទំ សាវិតោ’តិ គីវតោ សតសហស្សគ្ឃនិកំ មុត្តាហារំ មុញ្ចិត្វា, តស្សា បេសេត្វា, អត្តនោ ភវនំ បវិសិត្វា, សិរិសយនេ និសិន្នោ និទ្ទាវសេន នាដកានំ វិប្បការំ ទិស្វា, និព្ពិន្នហទយោ ឆន្នំ ឧដ្ឋាបេត្វា, កណ្ឌកំ អាហរាបេត្វា, កណ្ឌកំ អារុយ្ហ, ឆន្នសហាយោវ ទសសហស្សិលោកធាតុទេវតាហិ កតបរិវារោ មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខមិត្វា, តេនេវ រត្តាវសេសេន តីណិ មហារជ្ជានិ អតិក្កម្ម អនោមានទីតីរេ បព្ពជិត្វា, អនុក្កមេន រាជគហំ គន្ត្វា, តត្ថ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា, បណ្ឌវបព្ពតបព្ភារេ និសិន្នោ មគធរាជេន រជ្ជេន និមន្តិយមានោ តំ បដិក្ខិបិត្វា, សព្ពញ្ញុតំ បត្វា តស្ស វិជិតំ អាគមនត្ថាយ តេន គហិតបដិញ្ញោ , អាឡារញ្ច ឧទកញ្ច ឧបសង្កមិត្វា, តេសំ សន្តិកេ អធិគតវិសេសេន អបរិតុដ្ឋោ ឆព្ពស្សានិ មហាបធានំ បទហិត្វា, វិសាខាបុណ្ណមទិវសេ បាតោវ សេនានិគមេ សុជាតាយ ទិន្នំ បាយាសំ បរិភុញ្ជិត្វា, នេរញ្ជរាយ នទិយា សុវណ្ណបាតិំ បវាហេត្វា, នេរញ្ជរាយ តីរេ មហាវនសណ្ឌេ នានាសមាបត្តីហិ ទិវសភាគំ វីតិនាមេត្វា, សាយន្ហសមយេ សោត្ថិយេន ទិន្នំ អដ្ឋតិណមុដ្ឋិំ គហេត្វា, កាឡេន នាគរាជេន អភិត្ថុតគុណោ ពោធិមណ្ឌំ អារុយ្ហ តិណានិ សន្ថរិត្វា, ‘ន តាវិមំ បល្លង្កំ ភិន្ទិស្សាមិ យាវ មេ ន អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តំ វិមុច្ចិស្សតី’តិ បដិញ្ញំ កត្វា, បាចីនទិសាភិមុខោ និសីទិត្វា, សូរិយេ អនត្ថង្គមិតេយេវ មារពលំ វិធមិត្វា, បឋមយាមេ បុព្ពេនិវាសញាណំ, មជ្ឈិមយាមេ ចុតូបបាតញាណំ បត្វា, បច្ឆិមយាមាវសានេ ទសពលចតុវេសារជ្ជាទិសព្ពពុទ្ធគុណបដិមណ្ឌិតំ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ បដិវិជ្ឈន្តោយេវ ឥមំ អភិធម្មនយសមុទ្ទំ អធិគញ្ឆិ។ ឯវមស្ស អធិគមនិទានំ វេទិតព្ពំ។

    Kisāgotamiyā nāma pitucchādhītāya bhāsitaṃ imaṃ gāthaṃ sutvā, ‘ahaṃ imāya nibbutapadaṃ sāvito’ti gīvato satasahassagghanikaṃ muttāhāraṃ muñcitvā, tassā pesetvā, attano bhavanaṃ pavisitvā, sirisayane nisinno niddāvasena nāṭakānaṃ vippakāraṃ disvā, nibbinnahadayo channaṃ uṭṭhāpetvā, kaṇḍakaṃ āharāpetvā, kaṇḍakaṃ āruyha, channasahāyova dasasahassilokadhātudevatāhi kataparivāro mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā, teneva rattāvasesena tīṇi mahārajjāni atikkamma anomānadītīre pabbajitvā, anukkamena rājagahaṃ gantvā, tattha piṇḍāya caritvā, paṇḍavapabbatapabbhāre nisinno magadharājena rajjena nimantiyamāno taṃ paṭikkhipitvā, sabbaññutaṃ patvā tassa vijitaṃ āgamanatthāya tena gahitapaṭiñño , āḷārañca udakañca upasaṅkamitvā, tesaṃ santike adhigatavisesena aparituṭṭho chabbassāni mahāpadhānaṃ padahitvā, visākhāpuṇṇamadivase pātova senānigame sujātāya dinnaṃ pāyāsaṃ paribhuñjitvā, nerañjarāya nadiyā suvaṇṇapātiṃ pavāhetvā, nerañjarāya tīre mahāvanasaṇḍe nānāsamāpattīhi divasabhāgaṃ vītināmetvā, sāyanhasamaye sotthiyena dinnaṃ aṭṭhatiṇamuṭṭhiṃ gahetvā, kāḷena nāgarājena abhitthutaguṇo bodhimaṇḍaṃ āruyha tiṇāni santharitvā, ‘na tāvimaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatī’ti paṭiññaṃ katvā, pācīnadisābhimukho nisīditvā, sūriye anatthaṅgamiteyeva mārabalaṃ vidhamitvā, paṭhamayāme pubbenivāsañāṇaṃ, majjhimayāme cutūpapātañāṇaṃ patvā, pacchimayāmāvasāne dasabalacatuvesārajjādisabbabuddhaguṇapaṭimaṇḍitaṃ sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhantoyeva imaṃ abhidhammanayasamuddaṃ adhigañchi. Evamassa adhigamanidānaṃ veditabbaṃ.

    ឯវំ អធិគតាភិធម្មោ ឯកបល្លង្កេន និសិន្នសត្តាហំ អនិមិសសត្តាហំ ចង្កមនសត្តាហញ្ច អតិក្កមិត្វា, ចតុត្ថេ សត្តាហេ សយម្ភូញាណាធិគមេន អធិគតំ អភិធម្មំ វិចិនិត្វា អបរានិបិ អជបាលមុចលិន្ទរាជាយតនេសុ តីណិ សត្តាហានិ វីតិនាមេត្វា, អដ្ឋមេ សត្តាហេ អជបាលនិគ្រោធរុក្ខមូលេ និសិន្នោ ធម្មគម្ភីរតាបច្ចវេក្ខណេន អប្បោស្សុក្កតំ អាបជ្ជមានោ ទសសហស្សិមហាព្រហ្មបរិវារេន សហម្បតិព្រហ្មុនា អាយាចិតធម្មទេសនោ ពុទ្ធចក្ខុនា លោកំ ឱលោកេត្វា, ព្រហ្មុនោ អជ្ឈេសនំ អាទាយ ‘‘កស្ស នុ ខោ អហំ បឋមំ ធម្មំ ទេសេយ្យ’ន្តិ ឱលោកេន្តោ អាឡារុទកានំ កាលង្កតភាវំ ញត្វា, បញ្ចវគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ ពហូបការតំ អនុស្សរិត្វា, ឧដ្ឋាយាសនា កាសិបុរំ គច្ឆន្តោ អន្តរាមគ្គេ ឧបកេន សទ្ធិំ មន្តេត្វា, អាសាឡ្ហីបុណ្ណមទិវសេ ឥសិបតនេ មិគទាយេ បញ្ចវគ្គិយានំ ភិក្ខូនំ វសនដ្ឋានំ បត្វា,តេ អននុច្ឆវិកេន សមុទាចារេន សមុទាចរន្តេ សញ្ញាបេត្វា, ធម្មចក្កំ បវត្តេន្តោ អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញត្ថេរប្បមុខា អដ្ឋារស ព្រហ្មកោដិយោ អមតបានំ បាយេសិ។ ឯវំ យាវ ធម្មចក្កប្បវត្តនា ទេសនានិទានំ វេទិតព្ពំ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ។ វិត្ថារោ បន សាដ្ឋកថានំ អរិយបរិយេសន(ម. និ. ១.២៧៤) បព្ពជ្ជសុត្តាទីនំ (សុ. និ. ៤០៧ អាទយោ) វសេន វេទិតព្ពោ។

    Evaṃ adhigatābhidhammo ekapallaṅkena nisinnasattāhaṃ animisasattāhaṃ caṅkamanasattāhañca atikkamitvā, catutthe sattāhe sayambhūñāṇādhigamena adhigataṃ abhidhammaṃ vicinitvā aparānipi ajapālamucalindarājāyatanesu tīṇi sattāhāni vītināmetvā, aṭṭhame sattāhe ajapālanigrodharukkhamūle nisinno dhammagambhīratāpaccavekkhaṇena appossukkataṃ āpajjamāno dasasahassimahābrahmaparivārena sahampatibrahmunā āyācitadhammadesano buddhacakkhunā lokaṃ oloketvā, brahmuno ajjhesanaṃ ādāya ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’nti olokento āḷārudakānaṃ kālaṅkatabhāvaṃ ñatvā, pañcavaggiyānaṃ bhikkhūnaṃ bahūpakārataṃ anussaritvā, uṭṭhāyāsanā kāsipuraṃ gacchanto antarāmagge upakena saddhiṃ mantetvā, āsāḷhīpuṇṇamadivase isipatane migadāye pañcavaggiyānaṃ bhikkhūnaṃ vasanaṭṭhānaṃ patvā,te ananucchavikena samudācārena samudācarante saññāpetvā, dhammacakkaṃ pavattento aññāsikoṇḍaññattherappamukhā aṭṭhārasa brahmakoṭiyo amatapānaṃ pāyesi. Evaṃ yāva dhammacakkappavattanā desanānidānaṃ veditabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana sāṭṭhakathānaṃ ariyapariyesana(ma. ni. 1.274) pabbajjasuttādīnaṃ (su. ni. 407 ādayo) vasena veditabbo.

    ឯវំ អធិគមនិទានទេសនានិទានសម្បន្នស្ស បនស្ស អភិធម្មស្ស អបរានិបិ ទូរេនិទានំ, អវិទូរេនិទានំ, សន្តិកេនិទានន្តិ តីណិ និទានានិ។ តត្ថ ទីបង្ករបាទមូលតោ បដ្ឋាយ យាវ តុសិតបុរា ទូរេនិទានំ វេទិតព្ពំ។ តុសិតបុរតោ បដ្ឋាយ យាវ ពោធិមណ្ឌា អវិទូរេនិទានំ។ ‘ឯកំ សមយំ ភគវា ទេវេសុ វិហរតិ តាវតិំសេសុ បារិច្ឆត្តកមូលេ បណ្ឌុកម្ពលសិលាយំ, តត្ថ ខោ ភគវា ទេវានំ តាវតិំសានំ អភិធម្មកថំ កថេសី’តិ ឥទមស្ស សន្តិកេនិទានំ។ អយំ តាវ និទានកថា។

    Evaṃ adhigamanidānadesanānidānasampannassa panassa abhidhammassa aparānipi dūrenidānaṃ, avidūrenidānaṃ, santikenidānanti tīṇi nidānāni. Tattha dīpaṅkarapādamūlato paṭṭhāya yāva tusitapurā dūrenidānaṃ veditabbaṃ. Tusitapurato paṭṭhāya yāva bodhimaṇḍā avidūrenidānaṃ. ‘Ekaṃ samayaṃ bhagavā devesu viharati tāvatiṃsesu pāricchattakamūle paṇḍukambalasilāyaṃ, tattha kho bhagavā devānaṃ tāvatiṃsānaṃ abhidhammakathaṃ kathesī’ti idamassa santikenidānaṃ. Ayaṃ tāva nidānakathā.

    និទានកថា និដ្ឋិតា។

    Nidānakathā niṭṭhitā.




    Next: ១. ចិត្តុប្បាទកណ្ឌោ • 1. Cittuppādakaṇḍo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact