Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / အပဒာန-အဋ္ဌကထာ • Apadāna-aṭṭhakathā |
။ နမော တသ္သ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ။
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ခုဒ္ဒကနိကာယေ
Khuddakanikāye
အပဒာန-အဋ္ဌကထာ
Apadāna-aṭṭhakathā
(ပဌမော ဘာဂော)
(Paṭhamo bhāgo)
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
Ganthārambhakathā
ဝန္ဒိတ္ဝာ သိရသာ သေဋ္ဌံ၊ ဗုဒ္ဓမပ္ပဋိပုဂ္ဂလံ။
Vanditvā sirasā seṭṭhaṃ, buddhamappaṭipuggalaṃ;
ဉေယ္ယသာဂရမုတ္တိဏ္ဏံ၊ တိဏ္ဏံ သံသာရသာဂရံ။
Ñeyyasāgaramuttiṇṇaṃ, tiṇṇaṃ saṃsārasāgaraṃ.
တထေဝ ပရမံ သန္တံ၊ ဂမ္ဘီရံ ဒုဒ္ဒသံ အဏုံ။
Tatheva paramaṃ santaṃ, gambhīraṃ duddasaṃ aṇuṃ;
ဘဝာဘဝကရံ သုဒ္ဓံ၊ ဓမ္မံ သမ္ဗုဒ္ဓပူဇိတံ။
Bhavābhavakaraṃ suddhaṃ, dhammaṃ sambuddhapūjitaṃ.
တထေဝ အနဃံ သင္ဃံ၊ အသင္ဂံ သင္ဃမုတ္တမံ။
Tatheva anaghaṃ saṅghaṃ, asaṅgaṃ saṅghamuttamaṃ;
ဥတ္တမံ ဒက္ခိဏေယ္ယာနံ၊ သန္တိန္ဒ္ရိယမနာသဝံ။
Uttamaṃ dakkhiṇeyyānaṃ, santindriyamanāsavaṃ.
ကတေန တသ္သ ဧတသ္သ၊ ပဏာမေန ဝိသေသတော။
Katena tassa etassa, paṇāmena visesato;
ရတနတ္တယေ ဝိသေသေန၊ ဝိသေသသ္သာဒရေန မေ။
Ratanattaye visesena, visesassādarena me.
ထေရေဟိ ဓီရဓီရေဟိ၊ အာဂမညူဟိ ဝိညုဘိ။
Therehi dhīradhīrehi, āgamaññūhi viññubhi;
‘‘အပဒာနဋ္ဌကထာ ဘန္တေ၊ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဝိသေသတော။
‘‘Apadānaṭṭhakathā bhante, kātabbā’’ti visesato.
ပုနပ္ပုနာဒရေနေဝ၊ ယာစိတောဟံ ယသသ္သိဘိ။
Punappunādareneva, yācitohaṃ yasassibhi;
တသ္မာဟံ သာပဒာနသ္သ၊ အပဒာနသ္သသေသတော။
Tasmāhaṃ sāpadānassa, apadānassasesato.
ဝိသေသနယဒီပသ္သ၊ ဒီပိသ္သံ ပိဋကတ္တယေ။
Visesanayadīpassa, dīpissaṃ piṭakattaye;
ယထာ ပာဠိနယေနေဝ၊ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ သုဘံ။
Yathā pāḷinayeneva, atthasaṃvaṇṇanaṃ subhaṃ.
ကေန ကတ္ထ ကဒာ စေတံ၊ ဘာသိတံ ဓမ္မမုတ္တမံ။
Kena kattha kadā cetaṃ, bhāsitaṃ dhammamuttamaṃ;
ကိမတ္ထံ ဘာသိတဉ္စေတံ၊ ဧတံ ဝတ္ဝာ ဝိဓိံ တတော။
Kimatthaṃ bhāsitañcetaṃ, etaṃ vatvā vidhiṃ tato.
နိဒာနေသု ကောသလ္လတ္ထံ၊ သုခုဂ္ဂဟဏဓာရဏံ။
Nidānesu kosallatthaṃ, sukhuggahaṇadhāraṇaṃ;
တသ္မာ တံ တံ ဝိဓိံ ဝတ္ဝာ၊ ပုဗ္ဗာပရဝိသေသိတံ။
Tasmā taṃ taṃ vidhiṃ vatvā, pubbāparavisesitaṃ.
ပုရာ သီဟဠဘာသာယ၊ ပောရာဏဋ္ဌကထာယ စ။
Purā sīhaḷabhāsāya, porāṇaṭṭhakathāya ca;
ဌပိတံ တံ န သာဓေတိ၊ သာဓူနံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ။
Ṭhapitaṃ taṃ na sādheti, sādhūnaṃ icchiticchitaṃ.
တသ္မာ တမုပနိသ္သာယ၊ ပောရာဏဋ္ဌကထာနယံ။
Tasmā tamupanissāya, porāṇaṭṭhakathānayaṃ;
ဝိဝဇ္ဇေတ္ဝာ ဝိရုဒ္ဓတ္ထံ၊ ဝိသေသတ္ထံ ပကာသယံ။
Vivajjetvā viruddhatthaṃ, visesatthaṃ pakāsayaṃ;
ဝိသေသဝဏ္ဏနံ သေဋ္ဌံ၊ ကရိသ္သာမတ္ထဝဏ္ဏနန္တိ။
Visesavaṇṇanaṃ seṭṭhaṃ, karissāmatthavaṇṇananti.
နိဒာနကထာ
Nidānakathā
‘‘ကေန ကတ္ထ ကဒာ စေတံ, ဘာသိတံ ဓမ္မမုတ္တမ’’န္တိ စ, ‘‘ကရိသ္သာမတ္ထဝဏ္ဏန’’န္တိ စ ပဋိညာတတ္တာ သာ ပနာယံ အပဒာနသ္သတ္ထဝဏ္ဏနာ ဒူရေနိဒာနံ, အဝိဒူရေနိဒာနံ, သန္တိကေနိဒာနန္တိ ဣမာနိ တီဏိ နိဒာနာနိ ဒသ္သေတ္ဝာ ဝဏ္ဏိယမာနာ ယေ နံ သုဏန္တိ, တေဟိ သမုဒာဂမတော ပဋ္ဌာယ ဝိညာတတ္တာ ယသ္မာ သုဋ္ဌု ဝိညာတာ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ နံ တာနိ နိဒာနာနိ ဒသ္သေတ္ဝာဝ ဝဏ္ဏယိသ္သာမ။
‘‘Kenakattha kadā cetaṃ, bhāsitaṃ dhammamuttama’’nti ca, ‘‘karissāmatthavaṇṇana’’nti ca paṭiññātattā sā panāyaṃ apadānassatthavaṇṇanā dūrenidānaṃ, avidūrenidānaṃ, santikenidānanti imāni tīṇi nidānāni dassetvā vaṇṇiyamānā ye naṃ suṇanti, tehi samudāgamato paṭṭhāya viññātattā yasmā suṭṭhu viññātā nāma hoti, tasmā naṃ tāni nidānāni dassetvāva vaṇṇayissāma.
တတ္ထ အာဒိတော တာဝ တေသံ နိဒာနာနံ ပရိစ္ဆေဒော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒီပင္ကရပာဒမူလသ္မိဉ္ဟိ ကတာဘိနီဟာရသ္သ မဟာသတ္တသ္သ ယာဝ ဝေသ္သန္တရတ္တဘာဝာ စဝိတ္ဝာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိ, တာဝ ပဝတ္တော ကထာမဂ္ဂော ဒူရေနိဒာနံ နာမ။ တုသိတဘဝနတော ပန စဝိတ္ဝာ ယာဝ ဗောဓိမဏ္ဍေ သဗ္ဗညုတပ္ပတ္တိ, တာဝ ပဝတ္တော ကထာမဂ္ဂော အဝိဒူရေနိဒာနံ နာမ။ သန္တိကေနိဒာနံ ပန တေသု တေသု ဌာနေသု ဝိဟရတော တသ္မိံ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ လဗ္ဘတီတိ။
Tattha ādito tāva tesaṃ nidānānaṃ paricchedo veditabbo. Dīpaṅkarapādamūlasmiñhi katābhinīhārassa mahāsattassa yāva vessantarattabhāvā cavitvā tusitapure nibbatti, tāva pavatto kathāmaggo dūrenidānaṃ nāma. Tusitabhavanato pana cavitvā yāva bodhimaṇḍe sabbaññutappatti, tāva pavatto kathāmaggo avidūrenidānaṃ nāma. Santikenidānaṃ pana tesu tesu ṭhānesu viharato tasmiṃ tasmiṃyeva ṭhāne labbhatīti.
၁. ဒူရေနိဒာနကထာ
1. Dūrenidānakathā
တတ္ရိဒံ ဒူရေနိဒာနံ နာမ – ဣတော ကိရ ကပ္ပသတသဟသ္သာဓိကာနံ စတုန္နံ အသင္ခ္ယေယ္ယာနံ မတ္ထကေ အမရဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ တတ္ထ သုမေဓော နာမ ဗ္ရာဟ္မဏော ပဋိဝသတိ, ဥဘတော သုဇာတော မာတိတော စ ပိတိတော စ, သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ, အက္ခိတ္တော အနုပကုဋ္ဌော ဇာတိဝာဒေန, အဘိရူပော ဒသ္သနီယော ပာသာဒိကော ပရမာယ ဝဏ္ဏပောက္ခရတာယ သမန္နာဂတော။ သော အညံ ကမ္မံ အကတ္ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏသိပ္ပမေဝ ဥဂ္ဂဏ္ဟိ။ တသ္သ ဒဟရကာလေယေဝ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ အထသ္သ ရာသိဝဍ္ဎကော အမစ္စော အာယပောတ္ထကံ အာဟရိတ္ဝာ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာဒိဘရိတေ ဂဗ္ဘေ ဝိဝရိတ္ဝာ ‘‘ဧတ္တကံ တေ, ကုမာရ, မာတု သန္တကံ, ဧတ္တကံ ပိတု သန္တကံ, ဧတ္တကံ အယ္ယကပယ္ယကာန’’န္တိ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဓနံ အာစိက္ခိတ္ဝာ ‘‘ဧတံ ပဋိပဇ္ဇာဟီ’’တိ အာဟ။ သုမေဓပဏ္ဍိတော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမံ ဓနံ သံဟရိတ္ဝာ မယ္ဟံ ပိတုပိတာမဟာဒယော ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တာ ဧကကဟာပဏမ္ပိ ဂဟေတ္ဝာ န ဂတာ, မယာ ပန ဂဟေတ္ဝာ ဂမနကာရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ, သော ရညော အာရောစေတ္ဝာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတ္ဝာ မဟာဇနသ္သ ဒာနံ ဒတ္ဝာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ။ ဣမသ္သ ပနတ္ထသ္သ အာဝိဘာဝတ္ထံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ သုမေဓကထာ ကထေတဗ္ဗာ ။ သာ ပနေသာ ကိဉ္စာပိ ဗုဒ္ဓဝံသေ နိရန္တရံ အာဂတာယေဝ, ဂာထာဗန္ဓေန ပန အာဂတတ္တာ န သုဋ္ဌု ပာကဋာ, တသ္မာ တံ အန္တရန္တရာ ဂာထာသမ္ဗန္ဓဒီပကေဟိ ဝစနေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေသ္သာမ။
Tatridaṃ dūrenidānaṃ nāma – ito kira kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake amaravatī nāma nagaraṃ ahosi. Tattha sumedho nāma brāhmaṇo paṭivasati, ubhato sujāto mātito ca pitito ca, saṃsuddhagahaṇiko yāva sattamā kulaparivaṭṭā, akkhitto anupakuṭṭho jātivādena, abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato. So aññaṃ kammaṃ akatvā brāhmaṇasippameva uggaṇhi. Tassa daharakāleyeva mātāpitaro kālamakaṃsu. Athassa rāsivaḍḍhako amacco āyapotthakaṃ āharitvā suvaṇṇarajatamaṇimuttādibharite gabbhe vivaritvā ‘‘ettakaṃ te, kumāra, mātu santakaṃ, ettakaṃ pitu santakaṃ, ettakaṃ ayyakapayyakāna’’nti yāva sattamā kulaparivaṭṭā dhanaṃ ācikkhitvā ‘‘etaṃ paṭipajjāhī’’ti āha. Sumedhapaṇḍito cintesi – ‘‘imaṃ dhanaṃ saṃharitvā mayhaṃ pitupitāmahādayo paralokaṃ gacchantā ekakahāpaṇampi gahetvā na gatā, mayā pana gahetvā gamanakāraṇaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti, so rañño ārocetvā nagare bheriṃ carāpetvā mahājanassa dānaṃ datvā tāpasapabbajjaṃ pabbaji. Imassa panatthassa āvibhāvatthaṃ imasmiṃ ṭhāne sumedhakathā kathetabbā . Sā panesā kiñcāpi buddhavaṃse nirantaraṃ āgatāyeva, gāthābandhena pana āgatattā na suṭṭhu pākaṭā, tasmā taṃ antarantarā gāthāsambandhadīpakehi vacanehi saddhiṃ kathessāma.