| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
निदानकथावण्णना
Nidānakathāvaṇṇanā
अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया परिनिब्बायीति परिनिब्बानमेव परिनिब्बानस्स परिनिब्बानन्तरतो विसेसनत्थं करणभावेन वुत्तं। याय वा निब्बानधातुया अधिगताय पच्छिमचित्तं अप्पटिसन्धिकं जातं, सा तस्स अप्पटिसन्धिवूपसमस्स करणभावेन वुत्ताति। दुब्बलपक्खन्ति न काळासोकं विय बलवन्तं, अथ खो एकमण्डलिकन्ति वदन्ति। धम्मवादीअधम्मवादीविसेसजननसमत्थाय पन पञ्ञाय अभावतो दुब्बलता वुत्ता। तेसंयेवाति बाहुलियानमेव , बहुस्सुतिकातिपि नामं। भिन्नकाति मूलसङ्गीतितो मूलनिकायतो वा भिन्ना, लद्धिया सुत्तन्तेहि लिङ्गाकप्पेहि च विसदिसभावं गताति अत्थो।
Anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyīti parinibbānameva parinibbānassa parinibbānantarato visesanatthaṃ karaṇabhāvena vuttaṃ. Yāya vā nibbānadhātuyā adhigatāya pacchimacittaṃ appaṭisandhikaṃ jātaṃ, sā tassa appaṭisandhivūpasamassa karaṇabhāvena vuttāti. Dubbalapakkhanti na kāḷāsokaṃ viya balavantaṃ, atha kho ekamaṇḍalikanti vadanti. Dhammavādīadhammavādīvisesajananasamatthāya pana paññāya abhāvato dubbalatā vuttā. Tesaṃyevāti bāhuliyānameva , bahussutikātipi nāmaṃ. Bhinnakāti mūlasaṅgītito mūlanikāyato vā bhinnā, laddhiyā suttantehi liṅgākappehi ca visadisabhāvaṃ gatāti attho.
मूलसङ्गहन्ति पञ्चसतिकसङ्गीतिं। अञ्ञत्र सङ्गहितातिआदीसु दीघादीसु अञ्ञत्र सङ्गहिततो सुत्तन्तरासितो तं तं सुत्तं निक्कड्ढित्वा अञ्ञत्र अकरिंसूति वुत्तं होति। सङ्गहिततो वा अञ्ञत्र असङ्गहितं सुत्तं अञ्ञत्र कत्थचि अकरिंसु, अञ्ञं वा अकरिंसूति अत्थो। अत्थं धम्मञ्चाति पाळिया अत्थं पाळिञ्च। विनये निकायेसु च पञ्चसूति विनये च अवसेसपञ्चनिकायेसु च।
Mūlasaṅgahanti pañcasatikasaṅgītiṃ. Aññatra saṅgahitātiādīsu dīghādīsu aññatra saṅgahitato suttantarāsito taṃ taṃ suttaṃ nikkaḍḍhitvā aññatra akariṃsūti vuttaṃ hoti. Saṅgahitato vā aññatra asaṅgahitaṃ suttaṃ aññatra katthaci akariṃsu, aññaṃ vā akariṃsūti attho. Atthaṃ dhammañcāti pāḷiyā atthaṃ pāḷiñca. Vinaye nikāyesu ca pañcasūti vinaye ca avasesapañcanikāyesu ca.
‘‘द्वेपानन्द , वेदना वुत्ता मया परियायेना’’तिआदि (म॰ नि॰ २.८९) परियायदेसितं। उपेक्खावेदना हि सन्तस्मिं पणीते सुखे वुत्ता भगवताति अयञ्हेत्थ परियायो। ‘‘तिस्सो इमा, भिक्खवे, वेदना सुखा दुक्खा उपेक्खा वेदना’’तिआदि (सं॰ नि॰ ४.२४९-२५१) निप्परियायदेसितं। वेदनासभावो हि तिविधोति अयमेत्थ निप्परियायता। ‘‘सुखापि वेदना अनिच्चा सङ्खता’’तिआदि (दी॰ नि॰ २.१२३) नीतत्थं। ‘‘यं किञ्चि वेदयितं, सब्बं तं दुक्ख’’न्तिआदि (सं॰ नि॰ २.३२) नेय्यत्थं। ‘‘तीहि, भिक्खवे, ठानेहि जम्बुदीपका मनुस्सा उत्तरकुरुके च मनुस्से अधिग्गण्हन्ति देवे च तावतिंसे’’तिआदिकं (अ॰ नि॰ ९.२१) अञ्ञं सन्धाय भणितं गहेत्वा अञ्ञं अत्थं ठपयिंसु। ‘‘नत्थि देवेसु ब्रह्मचरियवासो’’तिआदिकं (कथा॰ २७०) सुत्तञ्च अञ्ञं सन्धाय भणितं अत्थञ्च अञ्ञं ठपयिंसूति एवमेत्थ अत्थो दट्ठब्बो। ‘‘अत्थेकच्चो पुग्गलो अत्तहिताय पटिपन्नो’’तिआदि (पु॰ प॰ मातिका ४.२४) ब्यञ्जनच्छायाय सण्हसुखुमं सुञ्ञतादिअत्थं बहुं विनासयुं।
‘‘Dvepānanda , vedanā vuttā mayā pariyāyenā’’tiādi (ma. ni. 2.89) pariyāyadesitaṃ. Upekkhāvedanā hi santasmiṃ paṇīte sukhe vuttā bhagavatāti ayañhettha pariyāyo. ‘‘Tisso imā, bhikkhave, vedanā sukhā dukkhā upekkhā vedanā’’tiādi (saṃ. ni. 4.249-251) nippariyāyadesitaṃ. Vedanāsabhāvo hi tividhoti ayamettha nippariyāyatā. ‘‘Sukhāpi vedanā aniccā saṅkhatā’’tiādi (dī. ni. 2.123) nītatthaṃ. ‘‘Yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkha’’ntiādi (saṃ. ni. 2.32) neyyatthaṃ. ‘‘Tīhi, bhikkhave, ṭhānehi jambudīpakā manussā uttarakuruke ca manusse adhiggaṇhanti deve ca tāvatiṃse’’tiādikaṃ (a. ni. 9.21) aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ gahetvā aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsu. ‘‘Natthi devesu brahmacariyavāso’’tiādikaṃ (kathā. 270) suttañca aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ atthañca aññaṃ ṭhapayiṃsūti evamettha attho daṭṭhabbo. ‘‘Atthekacco puggalo attahitāya paṭipanno’’tiādi (pu. pa. mātikā 4.24) byañjanacchāyāya saṇhasukhumaṃ suññatādiatthaṃ bahuṃ vināsayuṃ.
विनयगम्भीरन्ति विनये गम्भीरञ्च एकदेसं छड्डेत्वाति अत्थो। किलेसविनयेन वा गम्भीरं एकदेसं सुत्तं छड्डेत्वाति अत्थो। पतिरूपन्ति अत्तनो अधिप्पायानुरूपं सुत्तं, सुत्तपतिरूपकं वा असुत्तं। एकच्चे अट्ठकथाकण्डमेव विस्सज्जिंसु, एकच्चे सकलं अभिधम्मपिटकन्ति आह ‘‘अत्थुद्धारं अभिधम्मं छप्पकरण’’न्ति। कथावत्थुस्स सविवादत्तेपि अविवादानि छप्पकरणानि पठितब्बानि सियुं, तानि नप्पवत्तन्तीति हि दस्सनत्थं ‘‘छप्पकरण’’न्ति वुत्तन्ति। ततियसङ्गीतितो वा पुब्बे पवत्तमानानं वसेन ‘‘छप्पकरण’’न्ति वुत्तं । अञ्ञानीति अञ्ञानि अभिधम्मपकरणादीनि। नामन्ति यं बुद्धादिपटिसंयुत्तं न होति मञ्जुसिरीतिआदिकं, तं निकायनामं। लिङ्गन्ति निवासनपारुपनादिविसेसकतं सण्ठानविसेसं। सिक्कादिकं परिक्खारं। आकप्पो ठानादीसु अङ्गट्ठपनविसेसो दट्ठब्बो। करणन्ति चीवरसिब्बनादिकिच्चविसेसो।
Vinayagambhīranti vinaye gambhīrañca ekadesaṃ chaḍḍetvāti attho. Kilesavinayena vā gambhīraṃ ekadesaṃ suttaṃ chaḍḍetvāti attho. Patirūpanti attano adhippāyānurūpaṃ suttaṃ, suttapatirūpakaṃ vā asuttaṃ. Ekacce aṭṭhakathākaṇḍameva vissajjiṃsu, ekacce sakalaṃ abhidhammapiṭakanti āha ‘‘atthuddhāraṃ abhidhammaṃ chappakaraṇa’’nti. Kathāvatthussa savivādattepi avivādāni chappakaraṇāni paṭhitabbāni siyuṃ, tāni nappavattantīti hi dassanatthaṃ ‘‘chappakaraṇa’’nti vuttanti. Tatiyasaṅgītito vā pubbe pavattamānānaṃ vasena ‘‘chappakaraṇa’’nti vuttaṃ . Aññānīti aññāni abhidhammapakaraṇādīni. Nāmanti yaṃ buddhādipaṭisaṃyuttaṃ na hoti mañjusirītiādikaṃ, taṃ nikāyanāmaṃ. Liṅganti nivāsanapārupanādivisesakataṃ saṇṭhānavisesaṃ. Sikkādikaṃ parikkhāraṃ. Ākappo ṭhānādīsu aṅgaṭṭhapanaviseso daṭṭhabbo. Karaṇanti cīvarasibbanādikiccaviseso.
सङ्कन्तिकस्सपिकेन निकायेन वादेन वा भिन्ना सङ्कन्तिकाति अत्थो। सङ्कन्तिकानं भेदा सुत्तवादी अनुपुब्बेन भिज्जथ भिज्जिंसूति अत्थो। भिन्नवादेनाति भिन्ना वादा एतस्मिन्ति भिन्नवादो, तेन अभिन्नेन थेरवादेन सह अट्ठारस होन्तीति वुत्तं होति। भिन्नवादेनाति वा भिन्नाय लद्धिया अट्ठारस होन्ति, ते सब्बेपि सहाति अत्थो। थेरवादानमुत्तमोति एत्थ थेर-इति अविभत्तिको निद्देसो। थेरानं अयन्ति थेरो। को सो? वादो। थेरो वादानमुत्तमोति अयमेत्थ अत्थो।
Saṅkantikassapikena nikāyena vādena vā bhinnā saṅkantikāti attho. Saṅkantikānaṃ bhedā suttavādī anupubbena bhijjatha bhijjiṃsūti attho. Bhinnavādenāti bhinnā vādā etasminti bhinnavādo, tena abhinnena theravādena saha aṭṭhārasa hontīti vuttaṃ hoti. Bhinnavādenāti vā bhinnāya laddhiyā aṭṭhārasa honti, te sabbepi sahāti attho. Theravādānamuttamoti ettha thera-iti avibhattiko niddeso. Therānaṃ ayanti thero. Ko so? Vādo. Thero vādānamuttamoti ayamettha attho.
उप्पन्ने वादे सन्धाय ‘‘परप्पवादमथन’’न्ति आह। आयतिं उप्पज्जनकवादानं पटिसेधनलक्खणभावतो ‘‘आयतिलक्खण’’न्ति वुत्तं।
Uppanne vāde sandhāya ‘‘parappavādamathana’’nti āha. Āyatiṃ uppajjanakavādānaṃ paṭisedhanalakkhaṇabhāvato ‘‘āyatilakkhaṇa’’nti vuttaṃ.
निदानकथावण्णना निट्ठिता।
Nidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
