| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
निदानकथावण्णना
Nidānakathāvaṇṇanā
परिनिब्बानमेव …पे॰… वुत्तं। अभिन्नसभावम्पि हि अत्थं तदञ्ञधम्मतो विसेसावबोधनत्थं अञ्ञं विय कत्वा वोहरन्ति यथा ‘‘अत्तनो सभावं धारेन्तीति धम्मा’’ति (ध॰ स॰ अट्ठ॰ १)। साति असङ्खता धातु। करणभावेन वुत्ता यथावुत्तस्स उपसमस्स साधकतमभावं सन्धाय। धम्मवादी…पे॰… दुब्बलता वुत्ता तथारूपाय पञ्ञाय भावे तादिसानं पक्खभावाभावतो। लद्धियाति ‘‘अत्थि पुग्गलो सच्चिकट्ठपरमत्थेन, परिहायति अरहा अरहत्ता’’तिआदिलद्धिया। सुत्तन्तेहीति देवतासंयुत्तादीहि। लिङ्गाकप्पभेदं परतो सयमेव वक्खति।
Parinibbānameva…pe… vuttaṃ. Abhinnasabhāvampi hi atthaṃ tadaññadhammato visesāvabodhanatthaṃ aññaṃ viya katvā voharanti yathā ‘‘attano sabhāvaṃ dhārentīti dhammā’’ti (dha. sa. aṭṭha. 1). Sāti asaṅkhatā dhātu. Karaṇabhāvena vuttā yathāvuttassa upasamassa sādhakatamabhāvaṃ sandhāya. Dhammavādī…pe… dubbalatā vuttā tathārūpāya paññāya bhāve tādisānaṃ pakkhabhāvābhāvato. Laddhiyāti ‘‘atthi puggalo saccikaṭṭhaparamatthena, parihāyati arahā arahattā’’tiādiladdhiyā. Suttantehīti devatāsaṃyuttādīhi. Liṅgākappabhedaṃ parato sayameva vakkhati.
भिन्दित्वा मूलसङ्गहन्ति मूलसङ्गीतिं विनासेत्वा, भेदं वा कत्वा यथा सा ठिता, ततो अञ्ञथा कत्वा। सङ्गहिततो वा अञ्ञत्राति मूलसङ्गीतिया सङ्गहिततो अञ्ञत्र। तेनाह ‘‘असङ्गहितं सुत्त’’न्ति। नीतत्थं यथारुतवसेन विञ्ञेय्यत्थत्ता। नेय्यत्थं विपरिणामदुक्खतादिवसेन निद्धारेतब्बत्थत्ता। तीहि ठानेहीति ‘‘सूरा सतिमन्तो इध ब्रह्मचरियवासो’’ति (अ॰ नि॰ ९.२१) एवं वुत्तेहि तीहि कारणेहि। अञ्ञं सन्धाय भणितन्ति एकं पब्बज्जासङ्खातं ब्रह्मचरियवासं सन्धाय भणितं। अञ्ञं अत्थं ठपयिंसूति सब्बस्सपि ब्रह्मचरियवासस्स वसेन ‘‘नत्थि देवेसु ब्रह्मचरियवासो’’तिआदिकं (कथा॰ २६९) अञ्ञं अत्थं ठपयिंसु। सुत्तञ्च अञ्ञं सन्धाय भणितं ततो अञ्ञं सन्धाय भणितं कत्वा ठपयिंसु, तस्स अत्थञ्च अञ्ञं ठपयिंसूति एवमेत्थ योजना वेदितब्बा। सुञ्ञतादीति आदि-सद्देन अनिच्चतादिं सङ्गण्हाति।
Bhinditvā mūlasaṅgahanti mūlasaṅgītiṃ vināsetvā, bhedaṃ vā katvā yathā sā ṭhitā, tato aññathā katvā. Saṅgahitato vā aññatrāti mūlasaṅgītiyā saṅgahitato aññatra. Tenāha ‘‘asaṅgahitaṃ sutta’’nti. Nītatthaṃ yathārutavasena viññeyyatthattā. Neyyatthaṃ vipariṇāmadukkhatādivasena niddhāretabbatthattā. Tīhi ṭhānehīti ‘‘sūrā satimanto idha brahmacariyavāso’’ti (a. ni. 9.21) evaṃ vuttehi tīhi kāraṇehi. Aññaṃ sandhāya bhaṇitanti ekaṃ pabbajjāsaṅkhātaṃ brahmacariyavāsaṃ sandhāya bhaṇitaṃ. Aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsūti sabbassapi brahmacariyavāsassa vasena ‘‘natthi devesu brahmacariyavāso’’tiādikaṃ (kathā. 269) aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsu. Suttañca aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ tato aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ katvā ṭhapayiṃsu, tassa atthañca aññaṃ ṭhapayiṃsūti evamettha yojanā veditabbā. Suññatādīti ādi-saddena aniccatādiṃ saṅgaṇhāti.
गम्भीरं एकदेसं महापदेसपरिवारादिं। एकच्चे सकलं अभिधम्मं विस्सज्जिंसु छड्डयिंसु सेय्यथापि सुत्तन्तिका। ते हि तं न जिनवचनन्ति वदन्ति। कथावत्थुस्स सविवादत्तेतिआदि हेट्ठा निदानट्ठकथाय आगतनयं सन्धाय वुत्तं। केचि पन पुग्गलपञ्ञत्तियापि सविवादत्तं मञ्ञन्ति। ‘‘ततियसङ्गीतितो पुब्बे पवत्तमानानं वसेना’’ति इदं कस्मा वुत्तं, ननु ततियसङ्गीतितो पुब्बेपि तं मातिकारूपेन पवत्ततेव? निद्देसं वा सन्धाय तथा वुत्तन्ति वेदितब्बं। अञ्ञानीति अञ्ञाकारानि अभिधम्मपकरणादीनि अकरिंसु, पवत्तन्तानिपि तानि अञ्ञथा कत्वा पठिंसूति अत्थो । मञ्जुसिरीति इदं कस्मा वुत्तं। न हि तं नामं पिटकत्तयं अनुवत्तन्तेहि भिक्खूहि गय्हति? इतरेहि गय्हमानम्पि वा सासनिकपरिञ्ञेहि न सासनावचरं गय्हतीति कत्वा वुत्तं। निकायनामन्ति महासङ्घिकादिनिकायनामं, दुत्तगुत्तादिवग्गनामञ्च।
Gambhīraṃ ekadesaṃ mahāpadesaparivārādiṃ. Ekacce sakalaṃ abhidhammaṃ vissajjiṃsu chaḍḍayiṃsu seyyathāpi suttantikā. Te hi taṃ na jinavacananti vadanti. Kathāvatthussa savivādattetiādi heṭṭhā nidānaṭṭhakathāya āgatanayaṃ sandhāya vuttaṃ. Keci pana puggalapaññattiyāpi savivādattaṃ maññanti. ‘‘Tatiyasaṅgītito pubbe pavattamānānaṃ vasenā’’ti idaṃ kasmā vuttaṃ, nanu tatiyasaṅgītito pubbepi taṃ mātikārūpena pavattateva? Niddesaṃ vā sandhāya tathā vuttanti veditabbaṃ. Aññānīti aññākārāni abhidhammapakaraṇādīni akariṃsu, pavattantānipi tāni aññathā katvā paṭhiṃsūti attho . Mañjusirīti idaṃ kasmā vuttaṃ. Na hi taṃ nāmaṃ piṭakattayaṃ anuvattantehi bhikkhūhi gayhati? Itarehi gayhamānampi vā sāsanikapariññehi na sāsanāvacaraṃ gayhatīti katvā vuttaṃ. Nikāyanāmanti mahāsaṅghikādinikāyanāmaṃ, duttaguttādivagganāmañca.
सङ्कन्तिकानं भेदो सुत्तवादीति सङ्कन्तिकानं अनन्तरे एको निकायभेदो सुत्तवादी नाम भिज्जित्थ। सहाति एकज्झं कत्वा, गणियमानाति अत्थो।
Saṅkantikānaṃ bhedo suttavādīti saṅkantikānaṃ anantare eko nikāyabhedo suttavādī nāma bhijjittha. Sahāti ekajjhaṃ katvā, gaṇiyamānāti attho.
उप्पन्ने वादे सन्धायाति ततियसङ्गीतिकाले उप्पन्ने वादे सन्धाय। उप्पज्जनकेति ततो पट्ठाय याव सद्धम्मन्तरधाना एत्थन्तरे उप्पज्जनके। सुत्तसहस्साहरणञ्चेत्थ परवादभञ्जनत्थञ्च सकवादपतिट्ठापनत्थञ्च। सुत्तेकदेसोपि हि ‘‘सुत्त’’न्ति वुच्चति समुदायवोहारस्स अवयवेसुपि दिस्सनतो यथा ‘‘पटो दड्ढो, समुद्दो दिट्ठो’’ति च। ते पनेत्थ सुत्तपदेसा ‘‘अत्थि पुग्गलो अत्तहिताय पटिपन्नो’’तिआदिना आगता वेदितब्बा।
Uppanne vāde sandhāyāti tatiyasaṅgītikāle uppanne vāde sandhāya. Uppajjanaketi tato paṭṭhāya yāva saddhammantaradhānā etthantare uppajjanake. Suttasahassāharaṇañcettha paravādabhañjanatthañca sakavādapatiṭṭhāpanatthañca. Suttekadesopi hi ‘‘sutta’’nti vuccati samudāyavohārassa avayavesupi dissanato yathā ‘‘paṭo daḍḍho, samuddo diṭṭho’’ti ca. Te panettha suttapadesā ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’tiādinā āgatā veditabbā.
निदानकथावण्णना निट्ठिता।
Nidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
