| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
นิทานกถาวณฺณนา
Nidānakathāvaṇṇanā
ปรินิพฺพานเมว …เป.… วุตฺตํฯ อภินฺนสภาวมฺปิ หิ อตฺถํ ตทญฺญธมฺมโต วิเสสาวโพธนตฺถํ อญฺญํ วิย กตฺวา โวหรนฺติ ยถา ‘‘อตฺตโน สภาวํ ธาเรนฺตีติ ธมฺมา’’ติ (ธ. ส. อฎฺฐ. ๑)ฯ สาติ อสงฺขตา ธาตุฯ กรณภาเวน วุตฺตา ยถาวุตฺตสฺส อุปสมสฺส สาธกตมภาวํ สนฺธายฯ ธมฺมวาที…เป.… ทุพฺพลตา วุตฺตา ตถารูปาย ปญฺญาย ภาเว ตาทิสานํ ปกฺขภาวาภาวโตฯ ลทฺธิยาติ ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล สจฺจิกฎฺฐปรมเตฺถน, ปริหายติ อรหา อรหตฺตา’’ติอาทิลทฺธิยาฯ สุตฺตเนฺตหีติ เทวตาสํยุตฺตาทีหิฯ ลิงฺคากปฺปเภทํ ปรโต สยเมว วกฺขติฯ
Parinibbānameva…pe… vuttaṃ. Abhinnasabhāvampi hi atthaṃ tadaññadhammato visesāvabodhanatthaṃ aññaṃ viya katvā voharanti yathā ‘‘attano sabhāvaṃ dhārentīti dhammā’’ti (dha. sa. aṭṭha. 1). Sāti asaṅkhatā dhātu. Karaṇabhāvena vuttā yathāvuttassa upasamassa sādhakatamabhāvaṃ sandhāya. Dhammavādī…pe… dubbalatā vuttā tathārūpāya paññāya bhāve tādisānaṃ pakkhabhāvābhāvato. Laddhiyāti ‘‘atthi puggalo saccikaṭṭhaparamatthena, parihāyati arahā arahattā’’tiādiladdhiyā. Suttantehīti devatāsaṃyuttādīhi. Liṅgākappabhedaṃ parato sayameva vakkhati.
ภินฺทิตฺวา มูลสงฺคหนฺติ มูลสงฺคีติํ วินาเสตฺวา, เภทํ วา กตฺวา ยถา สา ฐิตา, ตโต อญฺญถา กตฺวาฯ สงฺคหิตโต วา อญฺญตฺราติ มูลสงฺคีติยา สงฺคหิตโต อญฺญตฺรฯ เตนาห ‘‘อสงฺคหิตํ สุตฺต’’นฺติฯ นีตตฺถํ ยถารุตวเสน วิเญฺญยฺยตฺถตฺตาฯ เนยฺยตฺถํ วิปริณามทุกฺขตาทิวเสน นิทฺธาเรตพฺพตฺถตฺตาฯ ตีหิ ฐาเนหีติ ‘‘สูรา สติมโนฺต อิธ พฺรหฺมจริยวาโส’’ติ (อ. นิ. ๙.๒๑) เอวํ วุเตฺตหิ ตีหิ การเณหิฯ อญฺญํ สนฺธาย ภณิตนฺติ เอกํ ปพฺพชฺชาสงฺขาตํ พฺรหฺมจริยวาสํ สนฺธาย ภณิตํฯ อญฺญํ อตฺถํ ฐปยิํสูติ สพฺพสฺสปิ พฺรหฺมจริยวาสสฺส วเสน ‘‘นตฺถิ เทเวสุ พฺรหฺมจริยวาโส’’ติอาทิกํ (กถา. ๒๖๙) อญฺญํ อตฺถํ ฐปยิํสุฯ สุตฺตญฺจ อญฺญํ สนฺธาย ภณิตํ ตโต อญฺญํ สนฺธาย ภณิตํ กตฺวา ฐปยิํสุ, ตสฺส อตฺถญฺจ อญฺญํ ฐปยิํสูติ เอวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพาฯ สุญฺญตาทีติ อาทิ-สเทฺทน อนิจฺจตาทิํ สงฺคณฺหาติฯ
Bhinditvā mūlasaṅgahanti mūlasaṅgītiṃ vināsetvā, bhedaṃ vā katvā yathā sā ṭhitā, tato aññathā katvā. Saṅgahitato vā aññatrāti mūlasaṅgītiyā saṅgahitato aññatra. Tenāha ‘‘asaṅgahitaṃ sutta’’nti. Nītatthaṃ yathārutavasena viññeyyatthattā. Neyyatthaṃ vipariṇāmadukkhatādivasena niddhāretabbatthattā. Tīhi ṭhānehīti ‘‘sūrā satimanto idha brahmacariyavāso’’ti (a. ni. 9.21) evaṃ vuttehi tīhi kāraṇehi. Aññaṃ sandhāya bhaṇitanti ekaṃ pabbajjāsaṅkhātaṃ brahmacariyavāsaṃ sandhāya bhaṇitaṃ. Aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsūti sabbassapi brahmacariyavāsassa vasena ‘‘natthi devesu brahmacariyavāso’’tiādikaṃ (kathā. 269) aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsu. Suttañca aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ tato aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ katvā ṭhapayiṃsu, tassa atthañca aññaṃ ṭhapayiṃsūti evamettha yojanā veditabbā. Suññatādīti ādi-saddena aniccatādiṃ saṅgaṇhāti.
คมฺภีรํ เอกเทสํ มหาปเทสปริวาราทิํฯ เอกเจฺจ สกลํ อภิธมฺมํ วิสฺสชฺชิํสุ ฉฑฺฑยิํสุ เสยฺยถาปิ สุตฺตนฺติกาฯ เต หิ ตํ น ชินวจนนฺติ วทนฺติฯ กถาวตฺถุสฺส สวิวาทเตฺตติอาทิ เหฎฺฐา นิทานฎฺฐกถาย อาคตนยํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เกจิ ปน ปุคฺคลปญฺญตฺติยาปิ สวิวาทตฺตํ มญฺญนฺติฯ ‘‘ตติยสงฺคีติโต ปุเพฺพ ปวตฺตมานานํ วเสนา’’ติ อิทํ กสฺมา วุตฺตํ, นนุ ตติยสงฺคีติโต ปุเพฺพปิ ตํ มาติการูเปน ปวตฺตเตว? นิเทฺทสํ วา สนฺธาย ตถา วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อญฺญานีติ อญฺญาการานิ อภิธมฺมปกรณาทีนิ อกริํสุ, ปวตฺตนฺตานิปิ ตานิ อญฺญถา กตฺวา ปฐิํสูติ อโตฺถ ฯ มญฺชุสิรีติ อิทํ กสฺมา วุตฺตํฯ น หิ ตํ นามํ ปิฎกตฺตยํ อนุวตฺตเนฺตหิ ภิกฺขูหิ คยฺหติ? อิตเรหิ คยฺหมานมฺปิ วา สาสนิกปริเญฺญหิ น สาสนาวจรํ คยฺหตีติ กตฺวา วุตฺตํฯ นิกายนามนฺติ มหาสงฺฆิกาทินิกายนามํ, ทุตฺตคุตฺตาทิวคฺคนามญฺจฯ
Gambhīraṃ ekadesaṃ mahāpadesaparivārādiṃ. Ekacce sakalaṃ abhidhammaṃ vissajjiṃsu chaḍḍayiṃsu seyyathāpi suttantikā. Te hi taṃ na jinavacananti vadanti. Kathāvatthussa savivādattetiādi heṭṭhā nidānaṭṭhakathāya āgatanayaṃ sandhāya vuttaṃ. Keci pana puggalapaññattiyāpi savivādattaṃ maññanti. ‘‘Tatiyasaṅgītito pubbe pavattamānānaṃ vasenā’’ti idaṃ kasmā vuttaṃ, nanu tatiyasaṅgītito pubbepi taṃ mātikārūpena pavattateva? Niddesaṃ vā sandhāya tathā vuttanti veditabbaṃ. Aññānīti aññākārāni abhidhammapakaraṇādīni akariṃsu, pavattantānipi tāni aññathā katvā paṭhiṃsūti attho . Mañjusirīti idaṃ kasmā vuttaṃ. Na hi taṃ nāmaṃ piṭakattayaṃ anuvattantehi bhikkhūhi gayhati? Itarehi gayhamānampi vā sāsanikapariññehi na sāsanāvacaraṃ gayhatīti katvā vuttaṃ. Nikāyanāmanti mahāsaṅghikādinikāyanāmaṃ, duttaguttādivagganāmañca.
สงฺกนฺติกานํ เภโท สุตฺตวาทีติ สงฺกนฺติกานํ อนนฺตเร เอโก นิกายเภโท สุตฺตวาที นาม ภิชฺชิตฺถฯ สหาติ เอกชฺฌํ กตฺวา, คณิยมานาติ อโตฺถฯ
Saṅkantikānaṃ bhedo suttavādīti saṅkantikānaṃ anantare eko nikāyabhedo suttavādī nāma bhijjittha. Sahāti ekajjhaṃ katvā, gaṇiyamānāti attho.
อุปฺปเนฺน วาเท สนฺธายาติ ตติยสงฺคีติกาเล อุปฺปเนฺน วาเท สนฺธายฯ อุปฺปชฺชนเกติ ตโต ปฎฺฐาย ยาว สทฺธมฺมนฺตรธานา เอตฺถนฺตเร อุปฺปชฺชนเกฯ สุตฺตสหสฺสาหรณเญฺจตฺถ ปรวาทภญฺชนตฺถญฺจ สกวาทปติฎฺฐาปนตฺถญฺจฯ สุเตฺตกเทโสปิ หิ ‘‘สุตฺต’’นฺติ วุจฺจติ สมุทายโวหารสฺส อวยเวสุปิ ทิสฺสนโต ยถา ‘‘ปโฎ ทโฑฺฒ, สมุโทฺท ทิโฎฺฐ’’ติ จฯ เต ปเนตฺถ สุตฺตปเทสา ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฎิปโนฺน’’ติอาทินา อาคตา เวทิตพฺพาฯ
Uppanne vāde sandhāyāti tatiyasaṅgītikāle uppanne vāde sandhāya. Uppajjanaketi tato paṭṭhāya yāva saddhammantaradhānā etthantare uppajjanake. Suttasahassāharaṇañcettha paravādabhañjanatthañca sakavādapatiṭṭhāpanatthañca. Suttekadesopi hi ‘‘sutta’’nti vuccati samudāyavohārassa avayavesupi dissanato yathā ‘‘paṭo daḍḍho, samuddo diṭṭho’’ti ca. Te panettha suttapadesā ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’tiādinā āgatā veditabbā.
นิทานกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Nidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
